Vik í viku (eða rúmlega það)

Evrópureiknimiðstöðin sendir tvisvar í viku frá sér spár um veðurlag fjórar vikur fram í tímann. Spár þessar eru oftast nær vægast sagt torræðar og felast í hrúgu af allskonar vikum frá enn torræðari meðaltölum (eins gott að fara ekki að þvælast þar um velli).

En við skulum samt kíkja á kort í þessum dúr. Það er í sjálfu sér sáraeinfalt að gerð. Tíu daga spáin frá hádegi í dag (fimmtudag) er tekin og meðalsjávarmálsþrýstingur alls spártímabilsins reiknaður. Til að auðvelda túlkunina er vik frá meðalþrýstingi 1981 til 2010 jafnframt reiknað - á sama hátt og á kortum sem við höfum litið á og áttu við fortíð - en ekki framtíð eins og hér er gert.

 

Jafnþrýstilínur eru heildregnar (gráar) á 2 hPa bili, en vikin eru lituð. Þau eru blá þar sem þrýstingi er spáð undir meðallagi næstu tíu daga en bleikleit þar sem búist er við að þrýstingur verði yfir meðallagi. Við sjáum strax að þrýstingur á enn að vera lágur yfir Bretlandseyjum, 20 hPa undir því þar sem mest er. Hér á landi á þrýstingur aftur á móti að vera nærri meðallagi febrúarmánaðar, en ívið yfir meðallagi yfir Grænlandi.

Kannski að við fáum að sjá hæð yfir Grænlandi og sígilda norðaustanátt með hæðarbeygju hér á landi. Af vikabrattanum má ráða að við eigum enn að búa við norðaustanáttarauka - jákvætt vik er norðvestan við land en neikvætt suðaustan við.

Við vitum svosem vel hvernig sígild norðaustanátt er - en hvað segir þetta um veður einstaka daga? Það er ekki gott að ráða í það - en kannski má giska á að veðrið verði enn um hríð í svipuðu fari og verið hefur þótt einstakar lægðir færi okkur allt annað veður en véfréttin gefur hér í skyn. Jú, þrýstingur er þó hærri og sveigjan önnur.

Minniháttar (?) skipulagshliðrun?

Lægðir halda áfram að berja Bretlandseyjar. Við höfum sloppið nokkuð vel - nema hvað óvenjuúrkomusamt hefur verið um landið austanvert. Allan þennan tíma hefur mikið háloftalægðardrag legið til austurs fyrir sunnan land og lengi vel var drjúgur hæðarhryggur við Norður-Noreg og Svalbarða. Þessi kerfi héldu við suðaustanátt yfir öllu kaldastríðshafinu þannig að kalt loft sem við eðlilegar aðstæður finnur sér framrás meðfram Austur-Grænlandi hefur orðið að fara annað.

Nú virðist ætla að verða minniháttar skipulagsbreyting á svæðinu. Minniháttar segjum við vegna þess að þetta hefur frekar á sér yfirbragð þess sem er að hagræða sér í sætinu heldur en þess sem er við það að standa upp. - En samt. Lítum á spákort evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir um hádegi á föstudag (14. febrúar).

 

Sjá má jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins merktar í dekametrum (1 dam = 10 metrar) og lagðar til á 6 dam bili. Litafletir sýna þykktina en hún sýnir hita í neðri hluta veðrahvolfs. Mörkin á milli grænu og bláu litanna er við 5280 metra. Að undanförnu höfum við ýmist verið í dekksta græna litnum eða þeim ljósasta bláa.

Skilin á milli fyrsta og annars bláa lits liggja um Ísland og ekki er sérlega langt í þriðja bláa litinn. Í honum er þykktin á milli 5100 og 5160 metrar. Þar er heiðarlegur vetrarkæla - hiti undir meðallagi árstímans. Næðingurinn er þá kaldur, lygni og birti upp getur frost orðið býsna hart inn til landsins. En alvöruvetur - þar sem frost er um nær allt land þótt vindur sé byrjar við 5100 metra - á fjórða bláa lit. Þá er kalt við strönd og í sveitum. Þessi fjórði blái litur er að sögn reiknimiðstöðva ekkert á leið til okkar.

Kortið sýnir samt norðanátt í 500 hPa á svæðinu milli Íslands og Jan Mayen - mjög veik hæð er yfir Scoresbysundi og lægð undan vesturströnd Noregs. Þetta er á föstudag og aum norðanáttin á að standa í rúma tvo daga áður en vindur snýst aftur til suðurs og suðausturs. Það ræðst svo í næstu viku hvort hann kemur sér enn og aftur fyrir í janúarsætinu. Ný veik fyrirstaða gæti nefnilega myndast aftur - og allt hrokkið í nákvæmlega sama far.

Af fyrsta þriðjungi febrúar (rúmum)

Við skulum líta á stöðu mánaðarins á nokkrum veðurstöðvum.

ár	mán	dagafj	mhiti	vik	úrk	úrkvik	þrýst	þrýstivik
2014	2	11	2,51	2,14	10,5	-24,4	978,5	-25,4		Reykjavík
2014	2	11	1,43	1,43	1,3	-28,7	982,2	-21,8		Stykkishólmur
2014	2	11	0,61	1,07	70,3	44,3	986,8	-17,3		Bolungarvík
2014	2	11	1,21	2,65	64,8	53,0	984,2	-21,4		Akureyri
2014	2	11	2,87	1,56	101,8	60,4	981,8	-24,1		Dalatangi
2014	2	11	3,65	2,96	96,9	63,3	979,6	-27,3		Höfn í Hornafirði

Hér eru meðaltöl (og summa) fyrstu 11 dagana. Vikin eru miðuð við meðaltal sömu daga áranna 2004 til 2013. Hitavikin eru enn mikil, mest er hitavikið á Höfn í Hornafirði rétt tæp 3 stig, en minnst vestur í Bolungarvík, rúmt 1 stig. Líklega sígur hitinn nokkuð næstu daga - sérstaklega á laugardaginn. Um atburðarás eftir það eru spár mjög ósammála.

Úrkomunni er misskipt. Hún hefur mælst aðeins 1,3 mm í Stykkishólmi - samt varla ástæða til að fara í saumana á metum í bili. Í Bolungarvík er úrkoman hins vegar komin 44 mm fram úr meðallagi. Það er það mesta á sama tíma þau rétt tæp 20 ár sem þar hefur verið samfellt mælt. Úrkoman er einnig langt yfir meðallagi á Akureyri, Dalatanga og Höfn.

Loftþrýstingur er sérlega lágur, vikið er stærst á Höfn en minnst í Bolungarvík. Af tölunum má ráða að um 10 hPa aukanorðaustanátt hafi verið þessa 11 fyrstu daga - miðað við meðaltal áranna sem undir liggja 2004 til 2013.

Fyrir nokkrum dögum litum við á kort sem sýndi meðalloftþrýsting í janúar og vik frá meðaltalinu 1981 til 2010. Hér að neðan er ámóta kort sem sýnir meðalþrýsting og vik dagana 2. til 11. febrúar. Þeir sem bera vilja kortin saman sjá fljótt að janúarástandið hefur haldið áfram lítið breytt. Þó hefur jákvæða vikið norður í höfum heldur slaknað.

 

Jafnþrýstilínur eru heildregnar en vikin sýnd í lit. Vikið er mest rétt norðvestan við Írland, 35,9 hPa. Það er trúlega ekki fjarri allsherjarmeti á þeim slóðum - en næstu 10 daga á þrýstingur að hækka. Þrátt fyrir það heldur aukanorðaustanáttin á Íslandi áfram að nuða.

Enn sama

Á morgun (þriðjudaginn 11. febrúar) fer enn ein uppgjafalægðin til norðurs fyrir vestan Skotland og síðan til norðvesturs og vesturs fyrir sunnan land á miðvikudag og fimmtudag. Um leið herðir heldur á vindi, sérstaklega um landið norðvestanvert. Kalda loftið við Norðaustur-Grænland heldur á móti hlýrra lofti úr austri og suðaustri. En þetta er samt enginn kuldi.

Við lítum á 925 hPa-spákort evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir kl. 12 á hádegi á miðvikudag.

 

Jafnhæðarlinur eru heildregnar á 20 metra bili. Það er 380 metra línan sem liggur næst Reykjavík. Í þeirri hæð er þrýstingur 925 hPa. Litir sýna hita í fletinum - kvarðinn til hægri batnar mjög sé myndin stækkuð. Frostlaust er í 925 hPa yfir Suðvesturlandi.

Hefðbundnar vindörvar sýna vindstefnu og vindhraða. Mikill strengur er á milli Vestfjarða og Grænlands og nær inn á Vestfirði og að því er virðist suður á Breiðafjörð og austur með Norðurlandi. Annars er vindur skaplegur.

Við tökum ekki mark á hita yfir Grænlandi sjálfu, en rétt norðan við Scoresbysund er kalt loft, frostið þar er meira en -12 stig. Það telst reyndar ekki kalt á þessum árstíma og enn er langt í mjög kalt loft. En hitabrattinn í Grænlandssundi er drjúgur og býr til mikinn vind.

Hugsanlegt er að norðaustanáttin gangi niður á aðfaranótt laugardags eða á laugardaginn og þá gæti hiti dottið niður um hríð. Annars er það eins og alltaf er: Þar sem léttir til og lægir kólnar hratt inn til landsins sé blöndun að ofan hæg eða lítil.

Þess má geta að hiti hefur það sem af er mánuðinum verið 2,6 stigum ofan við meðallag síðustu tíu ára í Reykjavík, en 3,1 ofan við á Akureyri. Vikin eru aðeins minni við Breiðafjörð og á Vestfjörðum.

Þriðjudagurinn 10. var fyrsti dagur mánaðarins með landsmeðalhita í byggð undir frostmarki. Ekki hefur enn frosið í Vattarnesi það sem af er ári.

Óráðinn éljabakki

Óráðinn éljabakki hefur í dag verið á sveimi skammt suðvestur af landinu - enn ein tilraun sóknar vestanloftsins í átt til landsins og sennilega enn misheppnaðri heldur en áður.

Spár hafa þó verið að gefa úr og í með það að hann nái inn yfir Reykjanes á mánudag (10. febrúar) og satt best að segja getur ritstjórinn ekki frekar en venjulega verið með einhverjar uppástungur þar um. Veðurstofan er líka loðin - en þar er þó fylgst náið með málum frá mínútu til mínútu - sem hungurdiskar gera ekki.

En lítum á mynd veðursjárinnar á Miðnesheiði á miðnætti (sunnudagskvöld).

 

Litirnir sýna ágiskaða úrkomuákefð - mest 2 til 3 mm á klukkustund. Það er ekki mikið en samt.

En lesendur geta fylgst með sjálfir á ratsjársíðu á vef Veðurstofunnar.

Af röstinni

Í veðurfréttum frá útlöndum er sífellt verið að tuða um það sem þar er kallaðthe jet stream, þotufljótið - með ákveðnum greini. Ákveðni greinirinn gerir það sem greinar gera, greinir þetta ákveðna fljót frá öðrum slíkum - þau eru fleiri. Ritstjóri hungurdiska notar alltaf íslenska orðið röstsem þýðingu erlenda hugtaksins, en aftur á móti orðið skotvindur um það sem alþjóðlega er kallað jet streak, kjarnasvæði rastarinnar - þar sem hún er öflugust.

Vindur er stríður í röstinni (rétt eins og straumur í röstum á sjó) - þar sjást jafnvel 100 m/s. Hún er öflugust í kringum veðrahvörfin - en niður úr henni liggja oft hallandi hes í átt til jarðar. Þau sjást vel á þeim 500 hPa-norðurhvelskortum sem ritstjórinn heldur hvað mest upp á.

En veðrarastirnar eru sumsé fleiri, sé vafi um hverja þeirra er átt neyðast menn til þess að greina þær frekar - og bæta orðinu polarframan við jet stream, the polar jet stream. Hér kemur þá að ákveðnum vandræðum varðandi íslenska þýðingu - en meðan ekki finnst betra orð skulum við tala um heimskautaröst, eða þá norðurslóðaröst(a-ið á enda heimskauta- fer reyndar í taugarnar á ritstjóranum - en það er svo margt sem gerir það).

Norðurslóðaröstin ráfar oftast um langt frá heimskautum og er oftast ekkert sérstaklega polar heldur ef út í það er farið. Það er ekkert mjög oft sem hún liggur yfir Ísland eða í nágrenni landsins. Þess vegna hefur hún aldrei verið neitt uppáhalds í íslenskum veðurfréttum - tæpast að veðurfréttaneytendur hafi nokkru sinni rekist á hana.

Hún kemur þess meira við sögu á suðlægari breiddarstigum og sker úr um veður. Í Bandaríkjunum skiptir mjög miklu máli hvoru megin garðs verið er á vetrum, norðan eða sunnan við. Í Evrópu skiptir hins vegar mestu máli að á jöðrum rastarinnar verða til öflugar lægðir sem berast síðan með henni inn yfir Evrópu.

Þannig hefur ástandið í Vestur-Evrópu verið nú um langa hríð og sér ekki lát á. Kortið hér að neðan sýnir vind í 300 hPa-hæð um hádegi á sunnudag (9. febrúar) í kringum mestallt norðurhvel.

 

Vanir átta sig strax á kortinu en þar sýna litlar örvar vindstefnu en litir vindstyrk. Einnig má sjá jafnþrýstilínur við sjávarmál - sé þrýstingur 980 hPa eða neðar. Við sjáum nær samfellda röst allt vestan frá Kyrrahafi austur um Bandaríkin og til Spánar. Svipuð staða hefur verið uppi lengst af frá því fyrir jól hérna Atlantshafsmegin.

Yfir Norður-Afríku og austur um Asíu er líka röst. Þetta er líka norðurslóðaröst - en þó er þetta sennilega hes niður úr hvarfbaugsröstinni (sub-tropical jet stream) sem er öflugust aðeins ofar - veðrahvörfin eru mun hærri við jaðar hitabeltisins. Á vetrum renna rastirnar tvær að miklu leyti saman yfir Austur-Asíu - þar eru skotvindar oftast öflugastir (fyrir utan myndina).

Sú hugmynd hefur skotið upp kollinum að samskipti norðurslóða- og hvarfbaugsrastanna Atlantshafsmegin í heiminum geti verið með öðrum hætti heldur en nú er. Steli hvarfbaugsröstin systur sinni færist lægðagangur enn sunnar en hér er sýnt - þá breytist sú sérstaka (en varla nauðsynlega) staða að vestanvindabeltið við jörð sé einmitt á hagstæðasta stað - eins og nú er.

Syðri staða getur lokað Golfstrauminn (Norður-Atlantshafsstrauminn) af - þannig að lítið af honum komist norður fyrir 50. breiddarstig. Hvað þá? Sömuleiðis getur verið óheppilegt að meginás vestanvindabeltisins fari norður fyrir Nýfundnaland (á því er trúlega minni hætta) því lóðrétt hringrás Norður-Atlandshafs gæti þá raskast - en hvernig? 

Látum nú af vitleysunni (eða hvað)?

Annað: Í dag (laugardaginn 8. febrúar) kom upp sú skemmtilega staða að Önundarhorn undir Eyjafjöllum skilaði bæði lægsta lágmarki landsins í byggð og hæsta hámarkinu.

Sjá viðhengið.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• hámörk-og-lágmörk

Af ástandinu í heiðhvolfinu snemma í febrúar

Það er um það bil mánuður síðan fjallað var um ástandið í heiðhvolfinu hér á hungurdiskum. Rétt er að líta á stöðuna nú, viku af febrúar.

Nú verður að játa að ritstjórinn hefur ekki verið nógu duglegur við að fletta daglegum háloftakortum sem háskólinn í Berlín gaf út á árum áður. Þetta hefur þær afleiðingar að hann á erfitt með að meta hversu óvenjuleg staðan á 30 hPa-korti dagsins er í langtímasamhengi. En hún er alla vega ekki sú algengasta í janúar og febrúar.

Hér má sjá mestallt norðurhvel - skautið er rétt ofan við miðja mynd. Við erum í 30 hPa-fletinum sem er nú í 22 til 24 km hæð (merkingar eru í dekametrum). Litafletir sýna hitann, fjólublái liturinn markar -82 stig, en sá brúnasti markar um -50 til -46 stiga frost. Kortið batnar mjög við stækkun.

Hringrásin er mjög aflöng og lægðarmiðjur tvær (gleraugnalægðir). Auk þess eru tvö myndarleg háþrýstisvæði á kortinu. Þessi staða er búin að vera svipuð í nærri því mánuð. Eiginlega svipaðan tíma og mesta hringrásarröskunin á norðurhveli hefur staðið. Það er mjög líklegt að tengsl séu á milli - en ekki gott að segja í hverju þau nákvæmlega felast.

Einhvern veginn hefur maður búist við því að hringrásin skiptist alveg í tvennt og eyðileggist síðan svipað og gerðist snemma í janúar í fyrra - en sú skipting hefur látið á sér standa. Svona kauðaleg getur leti ritstjórans verið - að koma sér ekki í það að fletta þessum tíuþúsund kortum. En langtímatölur segja að ólíklegt sé að algjört hringrásarniðurbrot með skyndihlýnun eigi sér stað tvö ár í röð - sú reynsla liggur alla vega fyrir.

En þótt þetta gleraugnaástand heiðhvolfsins sé skrýtið er það samt allt öðru vísi (og mun eðlilegra) heldur en var á sama tíma í fyrra - við skulum rifja það upp á korti til að geta rétt tilfinningalega slagsíðu ástandsmatsins af.

 

Staðan í fyrra gæti nærri því verið á annarri plánetu - svo ólíkt er hún stöðunni nú. Lægðin er þarna aðeins að ná sér eftir algjört niðurbrot janúarmánaðar - en hún náði sér aldrei alveg það sem eftir lifði vetrar.

En hvað svo? Nú bregður svo við að spár segja að hæðin yfir Austur-Síberíu eigi að slakna - en jafnframt á lægðaraugað til vinstri að vaxa töluvert á kostnað þess til hægri (sem er öflugra í dag). Hvort þetta eru einhver merki um að sú óvenjulega staða sem við erum í niðri í veðrahvolfinu sé að breytast vitum við ekki. En eðlilegt ástand í febrúar felst annað hvort í lægðagangi yfir Ísland - eða kaldri norðanátt en ekki eilífri Bretlandseyjalægð og hlýindum í norðurhöfum eins og nú.

Þrýsti- og hæðarvikin stóru

Eins og fjallað var um á þessum blöðum fyrir nokkrum dögum var lofthringrás við norðanvert Atlantshaf sérlega óvenjuleg í janúar (og það sem af er febrúar). Við lítum nú á kort sem sýna þetta vel. Gögnin eru fengin frá evrópureiknimiðstöðinni, kortin eru úr smiðju Bolla Pálmasonar kortagerðarmeistara á Veðurstofunni.

Fyrst er það sjávarmálsþrýstingurinn og vik frá meðaltali. Miðað er við tímabilið 1981 til 2010.

 

Það er hið hefðbundna N-Atlantshafskort sem liggur undir - og ef rýnt er í kortið sjást útlínur landa vel. Kortið þolir talsverða stækkun. Heildregnar gráar línur sýna meðalsjávarmálsþrýsting janúarmánaðar, en litafletir sýna vikin. Á bláu svæðunum er þrýstingur undir meðallagi en yfir því á þeim rauðu. Stærsta neikvæða vikið er beint vestur af Skotlandi - þar er þrýstingur um 20 hPa undir meðallagi, en stærsta jákvæða vikið er milli Norður-Noregs og Svalbarða um 17 hPa yfir meðallagi.

Samtals bæta vikin 37 hPa við austanáttina á svæðinu. Eins og nefnt var í pistli fyrir nokkrum dögum er þessi aukaaustanátt yfir Íslandi ekki alveg dæmalaus - hún var svipuð eða lítillega meiri í janúarmánuðum áranna 1943 og 1948. Annars eru þessi vik svo stór og yfirþyrmandi að þau rúmast varla á kortinu, það táknar að í janúar hefur vestanvindabeltið yfir N-Atlantshafi verið verulega raskað. 

Það sést líka vel á korti sem sýnir vik í 500 hPa-fletinum í janúar.

Vikin eru hér síst minni. Reyndar hefur aldrei svo vitað sé verið jafn mikil aukaaustanátt í heilum mánuði í háloftunum yfir Íslandi. Venjulega er ákveðin suðvestanátt ríkjandi í janúar en hér er áttin af suðaustri eða austsuðaustri.

Jákvæða vikið er í hámarki nyrst á kortinu, yfir 200 metrar - það neikvæða er um 190 metrar. Jákvæða vikið er svo stórt að það minnir helst á þau vik sem myndarlegar og þaulsetnar fyrirstöðuhæðir gefa af sér. Við ræddum nokkrum sinnum um þessa fyrirstöðu í pistlum í janúar - en hún var aldrei mjög stór eða sterk miðað við það sem mest verður. Hins vegar var hún svo rækilega þaulsetin að hún skilur eftir sig mestu austanátt við Ísland sem vitað er um - og næsthæsta janúarhita á Teigarhorni frá 1873. Þetta var aldeilis lúmskt.

En nú virðist jákvæða vikið vera að þokast austar - en það neikvæða situr eftir - alla vega í viku til viðbótar. Hver stórlægðin á fætur annarri gengur inn á Bretland úr vestri - og stöðvast þar. Þegar lægðirnar eru að stöðvast og fara að grynnast breiða þær úr sér og við fáum röð úrkomubakka yfir okkur úr suðaustri. Spurningin er hversu lengi þetta hlýja loft úr suðaustri getur haldið kaldri norðanátt í skefjum þegar hæðin er að hörfa. Við sjáum hvað setur.

Alaska og Svartahaf

Mestu hlýindin í Alaska virðast vera búin - að minnsta kosti í bili. Við lítum hér að neðan á kveðjustund þeirra. Auk þess gjóum við augum til Svartahafsins í tilefni ólympíuleikanna.

Hlýindin í Alaska hafa verið með nokkuð öðrum hætti en hér á landi. Hér er aðalástæðan sérlega þrálát en tiltölulega hlý austanátt í óvenju lágum loftþrýstingi. Það að þrýstingur hefur verið lágur táknar að lægðabeygja hefur verið á þrýstisviðinu mestallan austanáttartímann - loftið hefur þar af leiðandi ekki verið af norrænum uppruna. Það hefur hins vegar dvalið yfir hlýjum sjó sunnan við land sem sveigt hefur í töluverðri kreppu kringum lægðarmiðju, fyrst austur fyrir en síðan til vesturs yfir okkur. Hefði þrýstingur verið hár - eða í meðallagi er mun líklegra að austanáttin hefði í sífellu fært okkur loft að norðan (hæðarbeygja).

Í Alaska hefur staðan verið þannig að þar hefur lengst af ríkt mjög öflugur hæðarhryggur í háloftunum - hlýtt loft sem ýmist er komið langt að sunnan eða hefur hlýnað í miklu niðurstreymi á leið úr suðri. Hæðarhryggurinn er nú „að toppa“ - eins og nú er gjarnan tekið til orða. Gríðarleg háloftahæð er yfir svæðinu - en virðist nú gefa eftir. Lítum á spá evrópureiknimiðstöðvarinnar um 500 hPa hæð og þykkt um hádegi á föstudag.

 

Það tekur smátíma að ná áttum. Ör bendir á norðurskautið og austasti hluti Síberíu er undir hæðarmerkinu. Jafnhæðarlínur eru heildregnar, því þéttari sem þær eru því meiri er vindurinn. Hæðin er um 5770 metrar í miðju - þetta er með því mesta sem gerist svona norðarlega. Við sjáum gríðarlegan norðanstreng yfir Alaska vestanverðu - vestan við mjög krappa háloftalægð sem er á leið suður og út á Alaskaflóa. Svona stöðu viljum við ekki sjá hér á landi - ofsaveður af norðri við brött fjöll og blindhríð á láglendi.

Þykktina má ráða af litunum - hún mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs. Á öllu græna svæðinu er óvenjuhlýtt - en kalt er í lægðinni kröppu. Þetta er þó ekki svo mjög kalt loft miðað við það sem oft er á þessum slóðum í febrúar. Við getum talið okkur niður í fjórða bláa lit, en í honum er þykktin á milli 5040 og 5100 metrar. Ef hæðin legðist aftur yfir á eftir lægðardraginu væri það vel sloppið í jafnmikilli norðanátt - en reiknimiðstöðin gerir hins vegar ráð fyrir því að hún falli saman á nokkrum dögum og næsta lægðardrag komi þykktinni vel niður fyrir 5000 metra - alvörukulda.

Þessar breytingar við Alaska munu raska hringrás á öllu norðurheimskautssvæðinu - kannski verða einhverjar breytingar hér á landi í framhaldi af því. Þær breytingar munu - ef af verður - taka nokkurn tíma. Við fylgjumst með því síðar.

En lítum líka til suðausturs - þannig að við getum séð hvernig háloftastraumum er háttað í kringum Svartahaf (og mun stærra svæði). Kortið gildir á sama tíma og kortið að ofan - um hérlent hádegi á föstudag. Það sýnir líka hæð og þykkt 500 hPa-flatarins.

 

Litli rauði krossinn er settur nærri Sotsji - ólympíuborginni. Ísland sést alveg eftst á myndinni. Hér er allt með mildari hætti en yfir Alaska - jafnhæðarlínur mjög gisnar og engar stórar lægðir eða hæðir - nema kuldapollur norður af Aralvatni. Þykktin yfir Sotsji er eins og snemmsumars hér á landi (og við strönd Norður-Síberíu á kortinu að ofan).

Þetta er allt eins og verið hefur um langa hríð. Háloftalægðir og lægðardrög koma úr vestri yfir Bretlandseyjum en brotna þar og mynda veikan hæðarhrygg - sem stöku sinnum hefur orðið að veikri fyrirstöðuhæð - mjög ólíkri hæðarskrímslinu á Alaskakortinu. Þó verður að segja að hryggurinn er aðeins að hörfa til austurs sem gefur kaldara lofti úr norðri meiri möguleika hér en verið hefur.

Næstu vikuna eða svo munu grunn háloftalægðardrög og veikir hryggir berast til austurs um Svartahaf. Hlýindi verða við ströndina - og frostlausu er spáð í 1500 metra hæð næstu vikuna. Vonandi verða hlýindin ekki til vandræða - eins og var um tíma á olympíuleikunum í Vancouver. En svo er að sjá að ekki séu nein sérstök illviðri á leiðinni á leikana.

Austanáttin óvenjulega (mest fyrir nördin)

Nú hefur komið í ljós að nýliðinn janúar raðast meðal mestu austanáttamánaða síðustu 140 ára. Hér eru þrenns konar mælingar lagðar til grundvallar röðunar. Í fyrsta lagi er fundinn munur á meðalmánaðarloftþrýstingi í Vestmannaeyjum og á Akureyri. Þessi mælitala er til allt aftur til ársins 1877 (fyrsti janúarmánuðurinn í röðinni er 1878). Því meiri sem munurinn er - því meiri er austanáttin.

Þarna er janúar 2014 í þriðja efsta sæti (austanmegin), aðeins janúarmánuðir áranna 1943 og 1948 slá hann út.

Í öðru lagi er meðalvigurvindátt janúarmánaðar reiknuð. Þeir reikningar ná aftur til janúar 1949. Enginn slær 2014 út á öllu tímabilinu í keppnisgreininni.

Í þriðja lagi er reiknaður munur á loftþrýstingi á 60°N og 70°N - hann segir til um þrýstivind yfir Íslandssvæðinu. Við njótum hjálpar evrópureiknimiðstöðvarinnar og amerísku veðurendurgreiningarinnar. Greiningin nær aftur til 1871 - en er ekki áreiðanleg fyrstu áratugina. Hér skýst janúar 2014 upp á milli 1943 og 1948, sá síðastnefndi er á toppnum sem fyrr.

Að auki lítum við líka á bratta 500 hPa-hæðarsviðsins milli sömu breiddarstiga - en hann segir okkur til um ríkjandi vinda í miðju veðrahvolfinu. Þar var austanáttin í janúar svo mikil að ritstjórinn hrökk við þegar hann sá töluna - langt, langt ofan við næstmestu háloftaaustanáttina í janúar 1948 og síðan 1974. Aðeins einn mánuður á öllu tímabilinu var með viðlíka austanátt (en þó aðeins minni). Það var desember 1978. Veðurreynd þess mánaðar var hins vegar mjög ólík janúar nú - eins og forgömul veðurnörd muna. Desember 1978 var undanfari kuldaársins mikla, 1979.

Út frá bratta þrýstisviðs við jörð og bratta háloftasviðsins er auðvelt að reikna bratta þykktarsviðsins. Bratti þess segir til um hversu mikill hitamunur er á milli 60°N og 70°N. Í ljós kemur að hann var mun minni en að meðaltali nú í janúar - en ekkert nálægt meti.

Já, janúarmánuður var sannarlega óvenjulegur að þessu sinni og febrúar byrjar í svipuðum farvegi.