Af árinu 1751

Lýsingar á veðurlagi ársins 1751 eru harla rýrar (finnst okkur). Nokkrir annálar fjalla þó um það - en virðast tyggja nokkuð hver eftir öðrum. Getið er um mikil frost og ísalög, en þó segir líka frá góðum vetri. Kannski hann hafi ekki verið mjög veðrasamur og gjaffrekur. Slæmt hret gerði um miðjan maí. Sumarið virðist hafa verið fremur hagstætt nyrðra, en dauft syðra. Samkomulag er um hagstætt haust og að það hafi jafnvel verið með besta móti.

Niels Horrebow mældi hita og loftþrýsting á Bessastöðum fram á sumar. Hitamælir hans var nú lengst af utandyra - nema í verstu veðrum. Þó ófullkomnar séu gefa þessar mælingar mikilsverðar upplýsingar um tíðarfarið.

Hér má sjá eina fjóra töluverða frostakafla, þann síðasta snemma í mars. Sömuleiðis er býsnakalt lengi um og fyrir miðjan maí. Við verðum að hafa í huga að mælirinn var illa kvarðaður, en varla mjög fjarri lagi samt. Það var -13°R frost á mælinum síðdegis þann 25.janúar. Ef um venjulegan R-kvarða væri að ræða jafngilti það -16,3°C. Horrebow segir um frostið í maí, að þumlungsþykkur ís hafi verið á vatni aðfaranótt þess 11. og næturfrost hafi haldist fram á aðfaranótt þess 24. Hann lætur þess getið að maí 1751 hafi einnig verið kaldur í Danmörku. 

Horrebow nefnir sérstaklega hversu stórar loftþrýstisveiflur eru á Íslandi miðað við það sem hann þekkir í heimalandi sínu - og lætur þess getið að veður geti verið slæmt þó loftvog standi „vel“ og gott þótt hún standi „illa“. Hér sjáum við að mikið háþrýstisvæði hefur ríkt við landið framan af febrúarmánuði, en loftvog stóð lengst af lágt í mars. 

Það vekur athygli hversu oft Horrebow talar um mistur eða móðu. Lítið virðist vera um snjókomu á Bessastöðum þennan vetur. Vindur var oftast milli norðurs og austurs fyrstu mánuði ársins. Illviðrasamt var snemma í apríl. Fyrsta maí segir hann vera hina indælustu sumarblíðu. Þann 11. maí fraus hins vegar vatn í eldhúsinu á Bessastöðum. Rigningatíð var um miðjan júní og þann 17. var hvassviðri af suðaustri með helliskúrum og þrumum - síðdegis stytti upp. Þann 23.júní snjóaði í Esju. 

Þó dagbók Jóns Jónasonar eldri á Möðrufelli sé með læsilegasta móti þetta ár er hún rituð á latínu. Þó ritstjóri hungurdiska skilji orð og orð treystir hann sér ekki til að lesa áreiðanlega úr. Færsla þriggja síðustu daga ársins er þó auðskilin - heldur hann:

„29., 30. 31. [desember] bonus, sine gelu“. Frostlaust góðviðri.  

Vetri lýst í annálum. Hann virðist hafa verið nokkuð hagstæður suðvestanlands þrátt fyrir frost, fréttir af mannfalli og stórvandræðum norðaustanlands eru heldur óljósar - kannski má finna eitthvað meira þar um í öðrum heimildum:

Ölfusvatnsannáll: Vetur frá jólum með náttúrlegri veðráttu hinn allra besti. ... Tveir menn urðu úti fyrir vestan ...

Grímsstaðaannáll: Sá mesti frostavetur eftir jólin, einlægt út allan þorra, svo menn mundu þau ekki að nýjungu meiri. Riðið og runnið sjóarís um allar eyjar fyrir Helgafellssveit, Skógarströnd, Skarðsströnd, einnig Breiðafjarðareyjar undan Reykjanesi, sem og Breiðasund milli Brokeyjar og nálægra eyja, einninn milli Öxneyjar og Hrappseyjar, allt Breiðasund, jafnvel yfir um röstina milli Purkeyjar og Rifgirðinga. Tvö skip brotnuðu á Hjallasandi um veturinn, það fyrra í ís á þorranum, nálægt Brimnesi. ... Hið annað skipið brotnaði við urðina á sandinum, að segja í mola, og það í litlu brimi; allir mennirnir komust af óhindraðir; þetta skeði á góunni. ... Meðalfiskiár í kringum Jökul, en allrabesta nýting á fiskinum alstaðar, eins eldiviðar og heyja alstaðar þar til spurðist á landinu, en harðindatíð upp á bjargræði norðan í Þingeyjarsýslu, svo fólk flosnaði þar upp, jafnvel prestar. Eyddust yfir eða um 40 bæir nálægt Langanesi, og sumt fólkið þar nálægt af harðrétti út af dó.

Sauðlauksdalsannáll: Árferði hart á Íslandi, vetur frostamikill af hafís, sem öndverðan vetur umgirti Norðurland. Peningafellir í Múla- og Norðursýslum mestur, en víða bjargarskortur. Sókti suður uppflosnað fólk að norðan.

Vatnsfjarðarannáll yngsti: Vetrarfar frá nýári til sumarmála sæmilegt,

Höskuldsstaðaannáll: Veturinn var hríðasamur og harður. Rak ís að og inn á gói, allur Húnafjörður uppstappaður. Gengu menn á Skagaströnd á ísinn, drógu hákarlinn hrönnum upp um vakir og báru á land á hestum.

Íslands árbók: Harðnaði veðurátt með miðjum vetri. (s25) ...

Úr Djáknaannálum: §1. Vetur harður og hríðasamur norðanlands frá miðjum vetri. Rak hafís inn á góu og fyllti firði. Sá ís lá lengi við. Á Skagaströnd gengu menn á hafísnum, drógu hákallinn hrönnum upp um hann og fluttu til lands á hestum.

Vori lýst í annálum. Kaldi kaflinn í maí virðist skera sig nokkuð úr:

Ölfusvatnsannáll: Vorið var gott og þurrt. Gjörði sterkan kulda og storm með bænadegi [kóngsbænadegi 7. maí], og hélst sú veðrátta í hálfan mánuð með minnilegum frostum. Batnaði svo aftur og gerði gott. Þó var seint um gróður, því að jörðin var víða dauðkalin.

Sauðlauksdalsannáll: Vorið var kalt,

Vatnsfjarðarannáll yngsti: vorið lognasamt, kom sjaldan regn,

Höskuldsstaðaannáll: Vorið kalt. Ísinn lá lengi við. Hvergi að heyrðist hér fyrir norðan fiskifengur um Jónsmessu og síðan fiskifátt og sjaldróið. ... Grasvöxtur og heyskapur misjafn.

Íslands árbók: Vorið var næsta hart upp á veðuráttu, so fénaður féll bæði norðan og austan lands, einkum í Vopnafirði, hvar ein kirkjusókn, sem kallast Refstaðir, aleyddist að fé, en prestur og sóknarfólk, það sem ei féll í harðrétti, flakkaði suðaustur eftir. (s26)

Úr Djáknaannálum: Vorið kalt og hart víðast um land.

Sumri lýst í annálum. Það virðist hafa borið misjafnt niður - en fær almennt ekki svo slæma dóma:

Ölfusvatnsannáll: Um sumarið var besta veðrátta og nýting, þó graslítið væri. ... Sáust víða um Suðurlandið flugur, líkar litlu fiðrildunum gráu (af hverjum ogso var óvenjulega mikið), utan þær voru langtum stærri og svo sem safranóttar að lit, með tveimur öngum fram út höfðinu og sínum knappi á hvörjum anganum, nefndar af sumum náflugur. ...

Sauðlauksdalsannáll: sumar graslítið, en nýting góð. (s430)

Vatnsfjarðarannáll yngsti: sumarið þurrkasamt og grasvöxtur hægur, en nýting besta;

Höskuldsstaðaannáll: Sumar- og haustsveðurátta óstöðug. ... Það haust fórst vermannafar til Vestmannaeyja með átján mönnum (að skrifað var). (s490)

Íslands árbók: Sumarið varð gott grasár fyrir norðan, en hið daufasta fyrir sunnan og vestan. (s27) ...

Úr Djáknaannálum: Sumarveðrátta víðast allgóð og grasvöxtur góður nyrðra, en í aumasta lagi syðra og eystra, en nýting heyja var allgóð.

Hrafnagilsannáll: Grasvöxtur í meðallagi og heynýtingar góðar það af er liðið. (s682)

Hausti lýst í annálum og virðist hafa verið mjög hagstætt nema ef til vill austanlands. 

Ölfusvatnsannáll: Haustið var vætusamt frá Michaelismessu [29.september] Í austurfjórðungi landsins gjörðu hallæri vegna grasbrests, ónýtingar af vætu, svo þar gekk, og af því að fiskur fékkst þar ekki, svo að á þessu sumri dóu þar í vesöld 70 manneskjur, sem sannspurðist. Vetur til jóla mikið góður. (s367)

Grímsstaðaannáll: Haustveðrátta í betra lagi og jafnvel í besta máta allt fram til jóla, þó með sjóbönnum og fiskileysi kringum Jökul. Frosthægt og snjólaust til jólanna. (s614)

Vatnsfjarðarannáll yngsti: haustið og vetrarfar til nýárs bærilegt.

Íslands árbók: Haustið og veturinn fram til nýárs viðraði í besta máta (so varla festi snjó á jörðu. (s29)

Úr Djáknaannálum: Haustið þíðviðrasamt svo varla festi snjó á jörðu fram um nýtt ár. (s 77). Fyrir norðan enginn fiskur til Jónsmessu, þar eftir fiskfátt og sjaldróið. Meðalafli kringum Jökul en nýting besta. Um haustið mjög aflalítið syðra og nyrðra. Hval rak um haustið í Vopnafirði, 2an á Sléttu, 3ja á Laufássgrunni. (s77).

Almennar harðindafréttir úr Djáknaannálum:

Harðindi mestu í Múlasýslu, eyddust 24 bæir í hennar norðurparti með prestsetrinu Refstað, frá hvörju síra Jón Ólafsson gekk með konu og börnum og sótti um Öræfaþingin. Kollfellir af peningi kringum Langanes. Í miðpartinum var og hallæri mikið af fiskleysi og ónýtingu heyja. Kringum Langanes flosnuðu margir upp og fólk dó í harðrétti, en 40 jarðir lögðust í eyði; í Vopnafirði eyddist heil kirkjusókn, en fólkið flúði. (s 77). §3. Skiptapi af Flateyjardal um haustið með 4 mönnum í ofsaviðri.

Espólín dregur út úr annálunum:

Espólín: XIX. Kap. Þann vetur, er áður er getið, næstan því er þeir Eggert og Bjarni fóru að kanna Ísland, eftir hann miðjan, harðnaði veðrátt norðanlands; var þá dautt áður meir en 40 manna í harðrétti, á Langaness-ströndum, í Fljótsdalshéraði utarlega, og um Vopnafjörð, og 40 bæir í auðn, en nú gjörði kolfelli kringum Langanes, og margir flosnuðu upp; hófust harðindi mikil í landi, eyddist heil kirkjusókn í Vopnafirði, og fénaður féll fyrir norðan land. (s 26). Aflalítið var þá fyrir sunnan og norðan, en allgott undir Jökli. (s 27). XXI. Kap. Sumum mönnum þótti það ills boði um sumarið, at mikið var af fiðrildum norðanlands bleikgulum, kölluðu sumir náflugur eða ræningjaflugur, og er sagt að þau séu alltíð utanlands. Gott var þá grasár fyrir norðan, en verra suður og vestur um land, og þó veðrátt góð, þar var og nýting allill. (s 29).

Lýkur hér frásögn hungurdiska af árinu 1751. Þakka Sigurði Þór Guðjónssyni fyrir innslátt flestra annálatextanna [úr Annálaútgáfu Bókmenntafélagsins] og Hjördísi Guðmundsdóttur fyrir tölvusetningu árbóka Espólíns (ritstjóri hnikaði stafsetningu til nútímaháttar - mistök við þá aðgerð eru hans).

Fyrstu 20 dagar júlímánaðar

Enn eru litlar breytingar á veðurlagi og tölur fyrstu 20 daga júlímánaðar því svipaðar að eðli og verið hefur nú um langa hríð. Meðalhiti í Reykjavík þessa 20 daga er 9,9 stig. Það er -0,6 stigum neðan meðallags áranna 1961-1990, en -2,0 neðan meðallags sömu daga síðustu tíu ára. Hitinn er í neðsta sæti á öldinni, þó ómarktækt neðar en var 2013. Á langa listanum er hitinn í 121. til 122. sæti af 144. Hlýjastir voru fyrstu 20 dagar mánaðarins árið 2009, meðalhiti var þá 13,5 stig, en kaldastir voru þeir 1885, meðalhiti 8,2 stig.

Á Akureyri stendur meðalhitinn nú í 11,2 stigum, +0,8 stigum ofan meðallags 1961-1990, en +0,3 ofan meðallags síðustu tíu ára. Hiti er almennt ofan meðallags um landið austanvert, mesta jákvæða vikið er nú á Vatnsskarði eystra, +2,2 stig, en mest er neikvæða vikið á Hraunsmúla í Staðarsveit, -2,3 stig og -2,2 á Bláfeldi.

Úrkoma hefur mælst 43,3 mm í Reykjavík, um fimmtung ofan meðallags. Á Akureyri hefur úrkoma það sem af er mánuði mælst 37,1 mm og vantar ekki mikið upp á tvöfalda meðalúrkomu.

Fáar sólskinsstundir hafa mælst í Reykjavík, aðeins 56,0 - um og innan við helmingur meðallags, í 100. sæti af 108 á samanburðarlista. Sólskinsstundir fyrstu 20 daga júlímánaðar voru flestar 1957, 201,4, en fæstar 1921, 28,6 - og 28,7 sömu daga 1926.

Af stöðunni í háloftunum á næstunni

Við lítum rétt einu sinni á stöðuna í háloftunum á norðurhveli. Vestanvindar hvelsins eru í lágmarki á tímabilinu frá miðjum júlí og fram í miðjan ágúst. 

Kortið gildir síðdegis á miðvikudag og er úr smiðju evrópureiknimiðstöðvarinnar. Jafnhæðarlínur eru heildregnar, af þeim má ráða vindstefnu og styrk. Sjá má að á miðlægum breiddarstigum er afl vestanáttarinnar meira yfir vesturhveli en yfir Evrópu og Asíu, en aflið er þó mest kringum Norðuríshafið þar sem hringrásin er býsna öflug. Svo virðist sem hlýindin á meginlöndunum hafi beinlínis þrengt að henni. Þó helstu kuldapollar séu sem stendur langt frá okkur eru þeir óþægilega virkir. Kalt lægðardrag er líka yfir Grænlandi og mun trúlega grípa lægðina sem sjá má á austurleið yfir Labrador þegar hún nálgast okkur á föstudaginn. Ekki nein veðurgæði að sjá í því samstarfi - hvað okkur varðar - síður en svo. 

Hæðin yfir Skandinavíu er enn þaulsætin og öflug og virðist koma í veg fyrir hreyfingar þrýstikerfa til austurs þar um slóðir. Svo virðist hins vegar að meiri veikleiki sé að komast í hæðina fyrir sunnan land. Sé rýnt í smáatriði má greina minniháttar lægðardrag skammt fyrir vestan Ísland. Það mun að sögn valda rigningu á miðvikudagskvöld - en rennur til suðausturs. Kannski léttir til um stund þegar það er farið hjá - og stutt hlé verði meðan beðið er eftir Labradorlægðinni. 

Litirnir sýna þykktina, en hún mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs. Því meiri sem hún er því hlýrra er loftið. Ísland er í sandgulum lit - þykktin nærri meðallagi árstímans. Austanverð Skandinavía og Finnland eru undir þykkt sem er meiri en 5640 metrar - hitabylgjustaða þar um slóðir. Sumar spár gefa jafnvel í skyn að þykktin geti náð 5700 metrum um sunnanverð Norðurlönd síðar meir. Slíkt telst fremur óvenjulegt. Skemmtideild evrópureiknimiðstöðvarinnar hefur minnst á möguleg 40 stig í Hollandi í næstu viku - en því trúum við tæplega. 

Hér má sjá meðalspá reiknimiðstöðvarinnar um hæð 500 hPa-flatarins í næstu viku. Jafnhæðarlínur eru heildregnar, en litir sýna hæðarvik. Á brúnbleiku svæðunum er hæðin hærri en að meðallagi seint í júlí, en á þeim bláu er hún lægri. Hæðin yfir Skandinavíu er greinilega enn öflug (megi trúa spánni) - en lægðardrag er orðið til sunnan við land. Ekki má miklu muna að áttin við jörð verði austlæg - en lægðir þó greinilega ekki fjarri. Einnig má sjá mikil jákvæð vik við Nýfundnaland, en mjög neikvæð við Grænland norðvestanvert. Eru kuldapollarnir slæmu þar á ferð. 

Fyrri hluti júlímánaðar

Enn hefur veðurlag haldist í svipuðum farvegi, kalt, úrkomusamt og sólarlítið um landið sunnan- og vestanvert, en óvenju hlýtt hefur verið austanlands.

Þegar 15 dagar eru liðnir af júlímánuði er meðalhiti í Reykjavík 9,6 stig, -0,8 stigum neðan meðallags áranna 1961-1990 og -2,0 stigum neðan meðallags sömu daga síðustu tíu ár. Þetta er sami meðalhiti og sömu daga árið 2013 og það lægsta á öldinni það sem af er. Á langa listanum er hitinn í 123. sæti af 144. Fyrri hluti júlímánaðar var hlýjastur í Reykjavík árið 1991, meðalhiti var þá 13,5 stig. Kaldastur var hann 1874, meðalhiti 7,7 stig. Nokkur óvissa er þó með þá tölu. Næstkaldast var fyrri hluta júlímánaðar árið 1885, meðalhiti 8,1 stig og 8,2 stig árið 1983.

Á Akureyri er meðalhiti fyrri hluta júlí nú 11,7 stig, +1,4 stigum ofan meðallags áranna 1961-1990, en +0,8 ofan meðallags síðustu tíu ára. Á Austfjörðum er fyrri hluti júlí sá hlýjasti á öldinni, en við Faxaflóa, Breiðafjörð og á Suðurlandi er hann sá næstkaldasti, við Faxaflóa og á Suðurlandi var lítillega kaldara á sama tíma 2013, en 2002 við Breiðafjörð.

Jákvætt hitavik er mest í Neskaupstað, +2,7 stig, en það neikvæða er mest á Hraunsmúla í Staðarsveit, -2,5 stig og -2,3 stig á Bláfeldi í sömu sveit.

Úrkoma í Reykjavík hefur mælst 38,8 mm, vel yfir meðallagi, en 26,8 mm á Akureyri - einnig vel yfir meðallagi.

Sólskinsstundir hafa aðeins mælst 18,1 í Reykjavík og hafa aðeins einu sinni verið færri í fyrrihluta júlímánaðar. Það var 1980.

Fyrstu 12 vikur sumars

Nú eru liðnar 12 vikur af sumarmisseri íslenska tímatalsins forna. Sem kunnugt er hefur það verið svalt og sólarlítið sunnanlands og vestan, en því betra sem austar dregur á landinu. Hitinn í Reykjavík er með lægra móti, var að vísu enn lægri 2015 heldur en nú. Austur á Dalatanga er þetta hins vegar hlýjasta sumarbyrjun í að minnsta kosti 70 ár, en á Egilsstöðum var hún ámóta hlý og nú árið 2014. Hún er líka með hlýrra móti á Akureyri, en þar má þó finna nokkur dæmi um hærri hita á sama tíma - síðast 2014, og árið 2016 var hann svipaður og nú.

En það er sólarleysið á Suðvesturlandi sem er óvenjulegast.

Sólskinsstundir hafa aðeins mælst 294,6 frá sumardeginum fyrsta, nánast það sama og á sama tíma árið 1914 (287,8 þá), árið áður 1913 voru stundirnar litlu fleiri, en annars eru þessar tölur langt fyrir neðan það minnsta sem annars hefur frést af - með nokkrum ólíkindum satt best að segja. Ólíkindin voru þó ámóta mikil í hina áttina fyrir aðeins sex árum, 2012. Þá mældust 767,9 stundir á sama tíma árs í Reykjavík og 1924 740,9 stundir. 

Hvort lágmarkið í ár er upphaf nýrrar tísku skal ósagt látið - og við getur heldur ekkert sagt af viti um hinar miklu sveiflur undanfarin ár. 

Fellibylurinn Chris

Fellibylurinn Chris er ekki af veigameiri gerðinni, en er samt. Merkilegt nokk er leifum hans spáð alla leið hingað til lands á laugardagskvöld eða sunnudag. Leifarnar birtast hér sem nokkurn veginn hefðbundin lægð - ein í viðbót við þær mörgu sem komið hafa við hér að undanförnu, en er sem stendur spáð heldur suðaustan- eða austan við land. Ekki er ljóst á þessu stigi hvort það skiptir einhverju fyrir framhaldið - sennilega ekki. 

Myndin er af vef kanadísku veðurstofunnar. Suðurhluti Grænlands er efst á myndinni. Chris er ekki fyrirferðarmikið kerfi, en vindhraði er samt af fárviðrisstyrk á svæði nærri miðju þess. Óvenjulegt er að hitabeltiskerfi af þessu tagi komist alla leið til Íslands í júlímánuði - einhver dæmi um það kunna þó að finnast sé vel leitað. 

Köld og hlý júlíbyrjun -

Köld og hlý júlíbyrjun - hvoru megin ert þú lesandi góður? 

Júlímánuður byrjar heldur kuldalega á landinu sunnan- og vestanverðu - en aftur á móti sérlega hlýlega á Austfjörðum. Meðalhiti fyrstu tíu daga mánaðarins í Reykjavík er 9,1 stig, -1,2 stig neðan meðallags áranna 1961-1990, en -2,5 stig neðan meðallags sömu daga síðustu tíu árin. Þetta er kaldasta júlíbyrjun á öldinni í Reykjavík, og reyndar sú kaldasta síðan 1993. Á langa listanum er hiti þessara daga í 130. sæti af 144. Þeir voru hlýjastir 1991, þá var meðalhiti 14,0 stig, en kaldastir voru þeir 1874, 7,6 stig (raunar er sú tala nokkuð á reiki), en næstlægsta talan er nokkuð örugg, 7.8 stig, árið 1892. Árin 1979 og 1983 var meðalhiti þessara daga 8,2 stig í Reykjavík.

Á Akureyri er meðalhiti fyrstu tíu dagana 11,5 stig, +1,5 stigi yfir meðallagi áranna 1961-1990, en +0,7 yfir meðallagi síðustu tíu ára - og í 17. til 18. sæti á 83-ára lista Akureyrar. Þar voru dagarnir tíu hlýjastir 1991 eins og í Reykjavík, meðalhiti 15,4 stig, en kaldastir voru þeir 1970, meðalhiti 6,8 stig.

Að tiltölu hefur verið hlýjast á Austfjörðum, jákvæða vikið er mest í Neskaupsstað þar sem hiti hefur verið +2,2 stig ofan meðallags síðustu tíu ára. Kaldast að tiltölu hefur verið á heiðastöðvum á Suðvesturlandi, vikið er -3,0 stig á Skarðsmýrarfjalli og á Botnsheiði. Í byggð er neikvæða vikið mest á Þingvöllum, -2,9 stig.

röð	10.júlí	spásvæði
18		Faxaflói
18		Breiðafjörður
14		Vestfirðir
8		Strandir og Norðurland vestra
6		Norðurland eystra
4		Austurland að Glettingi
1		Austfirðir
8		Suðausturland
18		Suðurland
16		Miðhálendið

Taflan sýnir röðun meðalhita einstakra spásvæða á öldinni. Á Suðurlandi, við Faxaflóa og við Breiðafjörð er þetta kaldasta júlíbyrjun aldarinnar (18.sæti af 18), en á Austfjörðum hins vegar sú hlýjasta (1. sæti af 18). Kalt hefur einnig verið á Miðhálendinu og Vestfjörðum, en á vestanverðu Norðurlandi og á Suðausturlandi er hitinn nærri miðju raðar.

Úrkoma í Reykjavík hefur mælst 14,6 mm og er það í meðallagi. Á Akureyri er úrkoma ofan meðallags.

Eins og að undanförnu eru sólskinsstundir harla fáar suðvestanlands, hafa aðeins mælst 14 það sem af er mánuði í Reykjavík og hafa þær aðeins 6 sinnum verið færri sömu daga mánaðarins, fæstar 5,2. Það var árið 1977.

Engar breytingar er að sjá allra næstu daga - en misræmi er í spám sem ná lengra fram í tímann - flestar gera þó ekki ráð fyrir grundvallarbreytingum á stöðunni.

Litlar breytingar næstu daga - en síðan?

Litlar efnislegar breytingar virðast ætla að verða á veðri næstu daga. Suðvestanáttin heldur sínu striki með dimmviðri suðvestanlands, en betra veðri og jafnvel hlýjum dögum á Norðaustur- og Austurlandi. 

Til lengri tíma litið er engum breytingum lofað, en líkur á slíku eru þó dálítið meiri í dag en verið hefur um langa hríð.

Kortið hér að ofan sýnir stöðuna norðurhveli síðdegis á þriðjudag, 10.júlí, að mati evrópureiknimiðstöðvarinnar. Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru heildregnar, af þeim má ráða vindátt og vindhraða. Litir sýna þykktina en hún mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs, því meiri sem hún er því hlýrra er loftið. Heldur svalt er við Ísland - ekki þó mikið neðan meðallags. Aftur á móti er suðvestanáttin nokkuð sterk - lægðardrag er fyrir vestan land.

Hér má benda á tvö smáatriði sem kunna að hafa áhrif á veður þegar fram í sækir. Rauða örin bendir á háloftalægð yfir Labrador. Hreyfist hún austur. Sumar spár eru að gera því skóna að hún taki suðlægari stefnu en lægðir hafa að jafnaði gert nú í sumar. Fari svo gæti hún um síðir beint til okkar hlýjum austanvindum. Slíkur möguleiki er enn svo fjarlægur að flokka má sem óskhyggju fremur en raunsæi. Kannski fer lægðin bara hina hefðbundnu leið - eða þá það norðarlega að við fáum yfir okkur ógnir kuldapollsins mikla í Íshafinu í kjölfarið. 

Gula örin bendir á hitabeltiskerfi undan suðausturströnd Bandaríkjanna. Fellibyljamiðstöðin í Miami hefur gefið því nafnið Chris og segir að muni um stund ná fellibylsstyrk á þriðjudag, einmitt þegar þetta spákort gildir. Chris er smátt kerfi og hreyfist allhratt til norðausturs og á því ekki mikla framtíð fyrir sér í stormheimi. Aftur á móti ber það inn í Labradorlægðina og gæti hnikað braut hennar lítillega - og þar með styrkt hana eða veikt eftir atvikum. Ekki er nokkur leið að segja á þessu stigi máls hvort það er okkur í hag eða ekki. 

En við bíðum frekari frétta. 

Hlaup úr Fagraskógarfjalli

Ritstjóri hungurdiska þarf í upphafi að minna á að ekki hefur hann sértakt vit á skriðum og berghlaupum. Það hafa hins vegar allmargir jarðfræðingar og vonandi kemur fljótlega í ljós hver orsök hlaupsins mikla úr Fagraskógarfjalli síðastliðna nótt (7.júlí) var.

Jú, það hefur rignt óvenju mikið síðastliðna tvo mánuði og úrkoma í Hítardal hefur mælst um 260 mm frá 1.maí. Á sama tíma árið 1999 mældist hún hins vegar meiri en 300 mm. Auk þess hefur úrkoma ekki verið neitt með afbrigðum undanfarna daga. 

Mjög stórar skriður hafa verið fremur algengar hér á landi á síðustu árum. Furðumargar þeirra hafa tengst rýrnun sífrera. Að sífreri hafi leynst á þessum slóðum í Fagraskógarfjalli kæmi nokkuð á óvart og fyrir aðeins fáeinum árum hefði það verið talið nánast útilokað - en ólíkindalegur sífreri í skriðu norður á Ströndum fyrir nokkrum árum breytti nokkuð líkindalegunni í þessum efnum - úr útilokuðu í eitthvað annað.

Rétt er líka að minnast á annað atriði (þó ritstjórinn sé glórulaus á þeim vettvangi eins og í skriðufræðunum). Þetta svæði er mjög eldvirkt og í Hítardal má finna fjölbreyttar gosmyndanir auk þess sem fleira hefur gengið þar á. Svæðið allt krosssprungið og gengið til auk þess sem þar er athyglisvert vatnafar. Mjög bagalegt er hversu illa er fylgst með Snæfellsnesgosbeltinu með mælum. 

En við bíðum auðvitað spennt eftir mælingum á stærð hlaupsins og greiningu á uppruna þess. Landsmenn mega líka deila áhyggjum með heimamönnum vegna hugsanlegra breytinga á árfarvegum. Afarslæmt er til þess að hugsa að hið sérlega fallega (en lítt þekkta) umhverfi árinnar Tálma geti spillst. Ómögulegt er að segja til um áhrif á laxag0ngur og veiðar á þessu stigi máls - en þau gætu orðið býsna flókin, langvinn og fyrirkvíðanleg. 

Við ljúkum þessum pistli með því að líta á mynd sem tekin var af Fagraskógarfjalli og hinu svipmikla Grettisbæli á góðviðrisdegi, 30.júlí 1974. Klósigakembur líða um himinn. Aðalhlaupsvæðið er rétt utan myndar - til hægri - sýnist ritstjóra hungurdiska. 

Köld nótt í höfuðborginni (og víðar)

Síðastliðna nótt (6.júlí) var sett nýtt lágmarksdægurmet í Reykjavík - lágmarkshiti fór niður í 3,7 stig (bæði á kvikasilfursmæli og sjálfvirkum). Það eru rúm tíu ár síðan það gerðist síðast - en „ætti“ að gerast að meðaltali rúmlega tvisvar á ári. Aðeins 6 af lágmarksdægurmetum Reykjavíkur eru sett á þessari öld, en hins vegar 146 hámarksdægurmet (sem er auðvitað langt umfram væntingar - ættu að vera um 40). Lágmarksdægurmet voru sett á miklu fleiri stöðvum - má t.d. nefna Keflavíkurflugvöll þar sem athugað hefur verið samfellt síðan 1952, auk 37 sjálfvirkra stöðva sem athugað hafa í 15 ár eða meira (þar er reyndar fjölmargra slíkra meta að vænta árlega).

Það telst líka til (smá-)tíðinda að hiti hefur ekki mælst lægri á Reykjanesbraut (veðurstöðinni að segja) í júlímánuði síðan byrjað var að mæla þar 1995 (en eitthvað vantar þó í röðina - þar með gæti verið lægsti júlíhitinn). Júlílágmarksmet var sömuleiðis slegið á Bíldudal, en þar hefur verið athugað í 20 ár.