Hiti - 365 daga keðjumeðaltal (aftur)

Í tilefni af hlýindum ársins 2016 skulum við líta á uppfærða gerð af línuriti sem birtist á hungurdiskum 1. október 2013. Það sýndi 365-daga meðaltal hita sjálfvirkra stöðva í byggð frá 1995 til birtingardags. Hér er línuritið framlengt til dagsins í gær (30. desember 2016) - en fyrsta ár þess gamla reyndar klippt burt. 

Lóðrétti ásinn sýnir hita - í þessu tilviki meðaltal 365 daga. Lengst til vinstri er 31. desember 1996. Þau ár sem eru merkt á lárétta ásinn eru alltaf sett við 1. júlí. Stöðvasafnið var frekar gisið fyrsta árið og rétt að hafa það í huga.

Rauða línan sýnir leitni tímabilsins. Hún segir okkur að hiti hafi hækkað um 0,7 stig á tímabilinu öllu. Það er og verður álitamál hvenær kuldaskeiðinu sem hófst um 1965 lauk - en vafalaust telst 1995 - sem ekki er með á þessari mynd til þess.

Nú mun hver líta sínum augum á línuritið. Fáir munu þó komast hjá því að sjá hversu afbrigðilegur hitinn virðist hafa verið 2002 til 2004, hann skellur snögglega á sem einskonar holskefla miðað við aðrar sveiflur - og hjaðnar líka hratt. Síðan kemur sérlega flatneskja. Í langtímasamhengi var hún mjög  óvenjuleg - venjulega ganga allstórir öldufaldar og öldudalir yfir með 2 til 5 ára millibili - meira að segja á fyrri hlýskeiðum 20. aldar.

Frá og með 2013 virðumst við hafa yfirgefið flatneskjuna því síðustu 3 ár hafa einkennst af töluverðum öldugangi - líkari því sem eðlilegur má teljast í langtímasamhengi. 

Næstu tveir mánuðir verða nokkuð spennandi - janúar og febrúar ársins 2016 voru fremur kaldir miðað við það sem algengast hefur verið á öldinni - verði þeir mjög hlýir nú á 365-daga hitinn möguleika á að slaga upp í toppinn 2002 til 2003. Við skulum þó ekki búast við slíku. 

Viðbót um vindhraða á sama tímabili (bætt inn kl. 15 á gamlársdag). 

Til (áramóta-)gamans er hér líka meðalvindhraði sjálfvirkra stöðva í byggð reiknaður á sama hátt fyrir sama tímabil. 

Hér sjáum við óreglulegar sveiflur - en þó var áberandi hægviðrasamt 2010 og svo aftur nú upp á síðkastið. Árið 2016 er það hægasta á tíð sjálfvirku mælinganna. En árið 2015 var aftur á móti eitt hið hvassasta. Við skulum ekki taka mark á rauðu leitnilínunni - en hún skýrir myndina fyrir augað. 

Eitt þriggja hlýjustu

Á landsvísu er árið 2016 eitt þriggja hlýjustu ára frá upphafi mælinga hér á landi. Meðalhiti í byggð reiknast 5,0 stig, en reiknaðist 5,1 stig árin 2014 og 2003. Munurinn er ómarktækur. 

Meðalhitaröðin nær hér aftur til 1874 - er töluverðri óvissu undirorpin fyrstu 50 árin, en batnar síðan smám saman. Ekki er sérstök ástæða til að efast um hlýindin fyrir um 80 árum. Þá fór hæsta 10-ára meðaltalið í 4,1 stig - fyrst 1928 til 1937, en er nú 4,4 stig. Munurinn tæplega marktækur - en samt. 

Sé litið á tímabilið allt virðist hiti hafa hækkað um ríflega 1,1 stig á öld - en eins og venjulega hafa leitnireikningar ekkert gildi sem spár. Varla er ástæða til að búast við öðru en að við munum halda áfram að sjá stórar ára- og áratugasveiflur áfram - sem fyrr.

Eins og oft hefur verið fjallað um hér á hungurdiskum áður virðist staðbundinn breytileiki í hringrás lofts við Norður-Atlantshaf (vindáttir og þrýstimynstur) ráða ríflega helmingi breytileikans frá ári til árs - áratugasveiflur eru óskýrðar að mestu (þó ekki alveg) - en almenn hnattræn hlýnun getur skýrt heildarleitnina - að öllu eða að einhverju leyti. Við vitum hins vegar ekki hvar á kvarðanum við liggjum nú - hvert er vægi hagstæðrar áratugasveiflu og hvert er vægi hnattrænnar hlýnunar í þeim hlýindum sem við höfum búið við að undanförnu. - Sveiflan mikla milli áranna 2014, 2015 og nú 2016 er að miklu leyti skýranleg af vindáttum og loftþrýstimynstri. - Höfum samt fyrirvara með árið 2016 - ritstjórinn hefur enn ekki reiknað hringrásarþátt hlýinda þess, en gerir það vonandi um síðir. 

Hinn dæmigerði útsynningur

Þegar þetta er ritað (miðvikudag 28. desember 2016) gengur dæmigerður vetrarútsynningur yfir landið. Rétt að nota tækifærið til að fjalla lítillega um hann.

Þó útsynningur sé í grunninn annað nafn á suðvestanátt (enn notað í Færeyjum) ber merking orðsins í sér aðra vídd, lýsir líka veðri og er ekki hvaða suðvestanátt sem er. Þessari ákveðnu tegund fylgja nefnilega él (eða skúrir) - oft hagl. Mikill munur er á vindi í éljunum og á milli þeirra. Élin, sem koma úr háreistum éljaklökkum eru misþétt og sé snjór á jörðu og vindur mjög hvass virðast þau jafnvel renna saman í samfellt kóf og færð spillist mjög. Oft fylgja þrumur (skruggur) og eldingar. 

Þegar útsynningshugtakið er notað sem lýsing á veðri fremur en átt eru menn kannski ekki allt of stífir á því að áttin skuli vera úr suðvestri - hún getur líka verið úr vestri eða jafnvel suðri - fylgi éljagangur eða ákafar skúrir eins og nefnt var. Á Suðurlandi er heyrist stöku sinnum talað um „öfugan útsynning“ og er þá vísað til útsynningsveðurlags - en suðaustanáttar. 

Við skulum nú líta á nokkur veðurkort dagsins í dag - til að ná áttum. Þau eru úr safni evrópureiknimiðstöðvarinnar (Bolli Pálmason hannaði útlit) og gilda öll kl. 6 í morgun (miðvikudag 28. desember). 

Illviðrið frá í gær er komið langt norður í haf, en köld lægð situr eftir á Grænlandshafi og stýrir til okkar suðvestanátt og éljagangi. Ný lægð er við Nýfundnaland á leið til okkar og veldur slagviðri á morgun (fimmtudag 29. desember). 

Hér má sjá hæð 500 hPa flatarins (jafnhæðarlínur heildregnar) og þykktina (litir) á sama tíma. Við sjáum hér að kalda loftið á uppruna sinn vestur í Kanada - eins og reglan er í útsynningi. Þar má kenna kuldapollinn mikla sem við höfum kallað „Stóra-Bola“. 

Hér skulum við taka sérstaklega eftir því að vestan við land er „þykktarflatneskja“, langt á milli jafnþykktarlína - þykktin er á milli 5100 og 5160 metrar á stóru svæði. Aftur á móti eru á sama svæði fimm jafnhæðarlínur - nokkuð þéttar. Þetta þýðir að háloftavindurinn slær sér langleiðina til jarðar. Væru jafnþykktarlínurnar jafnmargar jafnhæðarlínunum og nokkurn veginn samsíða þeim gætti strengsins ekki við jörð. 

Næsta kort sýnir þykktina (heildregnar línur) og einnig hita í 850 hPa, hann er sýndur í lit. Við sjáum þykktarflatneskjuna við Vesturland vel. Átta til tíu stiga frost er í 850 hPa-fletinum. Það er ekki sérlega mikið en nógu kalt til þess að loftið verður óstöðugt yfir hlýjum sjónum. Sjórinn hitar loftið (hækkar þykktina) um 20 metra (1 stig) á hverjum 6 klukkustundum (ef trúa má reikningum reiknimiðstöðvarinnar). 

Hér má sjá skynvarmaflæði milli lofts og yfirborðs lands eða sjávar. Rauði liturinn sýnir hvar loftið græðir varma - það er þar sem kalt loft blæs yfir hlýjan sjó. Hlýindin sem gengu yfir í gær eru hér fyrir austan land - þar er loft hlýrra en sjórinn.

Heildregnar línur sýna hitamun sjávaryfirborðs og lofts í 925 hPa-fletinum (í um 600 metra hæð yfir sjó). Á Grænlandshafi er hann um 10 til 12 stig. Kyndingin gerir loft í neðstu lögum mjög óstöðugt - og þegar greið leið er upp til veðrahvarfa myndast bólstrar og síðan miklir élja- eða skúraklakkar - einkennisský útsynningsins. 

En vestanloftið er komið frá meginlandinu mikla, Norður-Ameríku, og er við upphaf ferðar sinnar fremur þurrt og ýtir undir uppgufun á leið sinni. Við það tapar sjávaryfirborðið líka varma - sá varmi nýtist ekki til hitunar heldur geymist í vatnsgufu loftsins - kallast dulvarmi. Þegar loftið rís í klökkunum þéttist rakinn aftur og vermir (dulvarminn losnar sem sagt er) - en í þetta sinn efri lög veðrahvolfsins. - Úrkoman fellur svo til jarðar - sumt gufar aftur upp á leiðinni - og kælir loftið aftur. Þetta ferli hefur flókin áhrif á stöðugleikann í éljagangi - getur bæði aukið hann eða bælt eftir aðstæðum. 

Evrópureiknimiðstöðin sýnir okkur einnig það sem þeir kalla þykkt jaðarlagsins - ekki endilega nákvæmt metið - en gagnlegt samt. Í jaðarlaginu er milliliðalaust samband lóðrétt - því ofar sem þessi beinu tengsli ná því líklegra er að klakkaský séu til staðar - sé loft á annað borð nægilega rakt. - Kortið sýnir vel hvar klakkauppstreymið er ákafast - þar ríkja rauðir litir á kortinu. - Við sáum hins vegar á skynvarmakortinu hvernig landið kælir loftið (það var grænt) og bælir allt uppstreymi. - Éljaklakkar sem ganga inn yfir land að vetrarlagi eru því annað hvort leifar af þeim sem myndast yfir sjó - eða þá að lóðrétt streymi við fjöll hefur gangsett þá (ekki upphitun yfirborðs eins og yfir sjónum). Éljagangur í útsynningi nær sjaldan til Austurlands - þó vindurinn geri það.

Útsynningur með éljum eða skúrum verður því ekki til nema kalt loft streymi frá Kanada út yfir hlýrri sjó og alla leið til Íslands - það verður að gerast sæmilega greiðlega því sjórinn jafnar fljótt hitamuninn og þá dregur úr klakkamyndun. - Að sumarlagi er meginlandið hlýrra en sjórinn - útsynningsklakkar myndast þá mun síður, auk þess sem vindar eru að jafnaði hægari og loftið of lengi á leiðinni þó kalt sé í upphafi. Vandi er þá að ná lofti úr vestri til landsins sem getur búið til þann hitamun lofts og sjávar sem þarf til að mynda éljaklakka sem ná til veðrahvarfa. - Það kemur þó fyrir - ritstjóri hungurdiska man eftir ekta útsynningi í júnílok og einnig um miðjan ágúst og sjálfsagt mætti finna dæmi í júlí. 

Árstíðasveifla útsynningstíðni er því mikil. Í veðuryfirliti fyrir febrúar árið 1907 segir Jónas Jónassen landlæknir: „Eins og vant er í febr. hefur suðvestanvindur (útsuður) verið langoptast, með svörtum éljum í milli;“

Þegar hér var komið sögu hafði Jónas fylgst með veðri í 40 til 50 ár. Við skulum reyna að athuga hvort staðfesta megi tilfinningu hans fyrir febrúarmánuði. Í því skyni teljum við éljaklakkaathuganir í Reykjavík 1949 til 2016 - þá daga sem suðvestan- og vestanátt er ríkjandi á landinu öllu - og búum til mælitölu (leiðrétt er fyrir misjafnri lengd mánaða). Við skulum ekki velta vöngum yfir tölugildunum sjálfum - en þau ættu samt að segja eitthvað til um hlutfallslega tíðni útsynnings árið um kring.

Hér er gefið til kynna að útsynningur sé hátt í 30 sinnum algengari í febrúar heldur en í júlí - skyldi það vera rétt? Vetrarmánuðirnir fjórir eru ámóta - en febrúar gerir sjónarmun betur en hinir þrír - var það ekki það sem Jónas gaf til kynna? - Tíðnin vex jafnt og þétt þegar á haustið líður - en á vorin er skorið skyndilega á. 

Annars hefur verið „skortur“ á útsynningi á síðari árum. Myndin hér að ofan virðist staðfesta þessa tilfinningu. Nokkuð sló á útsynning á hafísárunum svonefndu og þar um kring - og þegar hlýnaði upp úr 1995 fór líka að draga úr tíðni hans - sérstaklega síðustu tíu árin (að undanteknu árinu 2011). Við ættum þó að fara varlega í að tengja þetta hnattrænum veðurfarsbreytingum af mannavöldum. - Líklegt er að útsynningurinn snúi aftur hvað sem þeim líður. 

Í gömlum hungurdiskapistlum má finna meira um útsynning og tíðni hans. 

Jóla(vinda)kort

Hér lítum við á vindaspá harmonie-líkans Veðurstofunnar um jólin. Að vísu er hér spáð um vind í 100 metra hæð yfir jörðu - en þar er hann að jafnaði öllu meiri en við fáum að reyna á eigin skinni - vinsamlegast hafið það í huga þegar þið rýnið í kortin - sem skýrast séu þau stækkuð - má jafnvel fara á smáfyllerí í smáatriðunum. 

Fyrsta kortið gildir nú kl.18 í kvöld (aðfangadag jóla). Skil á milli vestlægra og norðlægra átta sjást sérlega vel umhverfis landið - litir sýna vindhraða, en örvar stefnu. Norðanloftið er reyndar mestallt af austrænum uppruna - nema hvað mjög snarpur norðaustanstrengur liggur undan strönd Grænlands vestur af Vestfjörðum. Landið dregur mjög úr vindi og ruglar áttum. 

Síðan er snörp lægð væntanleg úr suðvestri (rétt sést í vind hennar neðst á kortinu). Á morgun (jóladag) hreyfist hún hratt til norðausturs fyrir suðvestan land og síðdegis verður hún komin austur fyrir. 

Kortið gildir kl. 18 á jóladag. Norðaustanáttin undan Vestfjörðum hefur breytt úr sér í átt til landsins. Hér má sérstaklega taka eftir nokkuð snörpum vestanvindstreng sem liggur ískyggilega nærri suðvesturhorni landsins - þar er leiðindahríð og ef hann nær inn á land veldur hann blindu á vegum á þeim slóðum. 

En þeir sem eru á ferð á jóladag ættu að fylgjast vel með veðurathugunum og veðurspám.

Kortið á annan jóladag er svo aftur með öðrum svip.

Lægðin djúpa farin hjá og nýrrar lægðar farið að gæta með vaxandi suðaustanátt suðvestanlands. Þetta kort gildir líka kl. 18. Enn þurfa ferðamenn að gefa veðurspám gaum. 

Ritstjóri hungurdiska óskar lesendum og landsmönnum öllum gleðilegra jóla. 

Óróatíð

Ef trúa má reiknimiðstöðvum fer nú í hönd nokkur óróatíð. Fyrst fara tvær mjög djúpar lægðir hratt til norðausturs ekki langt fyrir suðaustan land - en síðan er boðið til skyndihláku - jafnvel tvisvar áður en árið er úti. - En hlákurnar eru auðvitað bara líklegar - ekki vísar.

Þó aðalvindstrengir förulægðanna tveggja fari hratt hjá - og komi e.t.v. ekki mikið við sögu um landið vestanvert er veðrið á þeim slóðum líka harla óvisst næstu þrjá dagana og ætti fólk á faraldsfæti að fylgjast vel með veðri og veðurspám - nýta birtustundir vel. 

Nú í kvöld (fimmtudag 22. desember) náðist mjög góð innrauð mynd af fyrri förulægðinni (af vef Veðurstofunnar - aðeins klippt). Blikubakki lægðarinnar nálgaðist þá landið og leggst væntanlega yfir það allt í nótt. Við sjáum að lægðin er búin að hringa sig - en er samt enn að dýpka.

Spá evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir um hádegi á morgun (þorláksmessu) sýnir lægðina um 250 km, fyrir sunnan land - þá um 952 hPa í miðju. Þrýstilínur eru þéttar - sérstaklega sunnan og vestan lægðarinnar - við sleppum við þau ósköp. 

Litirnir sýna 3 klst þrýstibreytingu - rauðir fallandi þrýsting, en bláir stígandi. Á hvítu blettunum norðaustan- og suðvestanvið lægðarmiðjuna hefur breytingin sprengt litakvarðann. Þrýstibreytingamynstrið sýnir hreyfistefnu lægðarinnar glögglega. 

Önnur lægð - miklu grynnri - er vestur undir Grænlandsströnd. Þetta er lægðin sem sendi élin inn á landið vestanvert í dag - vestanáttin og élin hörfa um stund meðan lægðin hraðfara fer hjá með austanátt sína. Á mótum áhrifasvæða lægðanna byggist hins vegar upp skýjabakki með allmikilli úrkomu, eins og lægðirnar tvær tengist sameiginlegu bandi eða böndum. [Nú langar ritstjórann til að fara að fjalla um hugtökin „samstreymi“ og „ístreymi“ og hinn fíngerða mun þeirra - en ætlar að standast freistinguna - lesendur geta andað léttar.] 

Örlög þessa úrkomulinda á milli lægðanna eru mjög óljós í spánum - bæði hvar hann fer yfir og hversu öflugur hann verður á hverjum tíma. - En þar sem mikið snjóar - ef það þá snjóar á annað borð - verður sá snjór ávísun á leiðindi fái hann á sig hvassviðri eða hláku. 

Ritstjórinn vildi gjarnan tala um „spillisnjó“ í svona tilvikum - það þekkir hins vegar enginn - og málvenja snýr hlutunum við og vill frekar tala um skammvinna hláku ofan í svona snjó sem „spilliblota“. Eitthvað segir þetta um viðhorfin á árum áður - pólitísk táknmynd? 

En lítum að lokum upp í mitt veðrahvolf - í 500 hPa-flötinn. Kortið gildir á sama tíma og kortið að ofan og sýnir hæð 500 hPa-flatarins (heildregnar línur), hita í fletinum (ekki þykkt) og síðan vind með hefðbundnum vindörvum. - Hér kemur hið fremur óvænta í ljós. - Lægðin mikla er bara lítið innlegg í miklu stærra kerfi sem hefur miðju á sama stað og grunna lægðin á hinu kortinu - við Grænland. Grunna lægðin er bara grunn við sjávarmál vegna þess að hún er full af köldu lofti - Öflug sunnanátt nær alveg upp undir Vesturland - og kembir þar ofan af úrkomubakkanum - dælir burt því lofti sem að honum berst úr tveimur áttum neðar - auðveldar uppstreymi (samstreymi - ístreymi - úrstreymi, minnir á gamalt slagorð stjórnmálaflokks(a) - hverjir átta sig á því?). 

Köld stroka að vestan

Í dag (þriðjudag 20. desember) mældist lægsti loftþrýstingur ársins (til þessa) á landinu, fór niður í 944,1 hPa á Gufuskálum skömmu eftir hádegið. Þetta telst samt „venjulegt“ árslágmark, þrýstingurinn fór t.d. mun lægra milli jóla og nýjárs í fyrra - reyndar alveg sérlega lágt þá og líka neðar en nú árið 2014. Það er þó langt í frá á hverju ári að þrýstingur hér á landi fari niður fyrir 945 hPa. 

Lægðin hélt áfram að dýpka eftir að hún fór hér hjá, evrópureiknimiðstöðin setur hana niður í 937 hPa núna á miðnætti - rétt við Jan Mayen. - En á eftir lægðinni fylgir mjög köld stroka að vestan - út frá kuldapollinum mikla sem við höfum nefnt Stóra-Bola. 

Lægðin leggur þannig mjög vel upp fyrir þá næstu - alltaf óþægileg staða, jafnvel á tölvureikniöld því hér er ákjósanlegt fóður fyrir næstu lægð - kjarnfóður sannarlega. En það þarf að bíta og kyngja - hitta vel í akurinn og alltaf spurning um hvernig það tekst. Á kortinu rétt sést í sunnanloft vestan hæðarinnar við Nýfundnaland. 

Síðdegis á fimmtudag má sjá lægð í foráttuvexti suður í hafi. Reiknimiðstöðin er þegar komin með fárviðri í strengnum suðvestan við lægðarmiðjuna. Til allrar hamingju fyrir okkur virðist lægðin og versta veðrið lenda fyrir suðaustan land - en samt verða veðurháðir að hafa athygli á spám í gangi - því margt getur farið úrskeiðis. 

Nú - svo gerist það stundum (ekki þó alltaf) í stöðu sem þessari að úrkomubakki - eins konar tengilindi - rís upp á milli förulægðarinnar og kaldrar og hægfara lægðar vestan við land - í þann mund sem sú fyrrnefnda fer hjá. - Slíkt fyrirbrigði er auðvitað óskadraumur jólasnævarsinna - en hrollur okkar hinna. Æ-já. 

Fárviðrið 5. mars 1969

Hér er fjallað um fárviðri sem gerði á Akureyri (og víðar) 5. mars 1969. Veðrið er stundum nefnt „Linduveðrið“ en í því fauk þakið af sælgætisverksmiðjunni Lindu í heilu lagi og stórkostlegt tjón varð á Akureyri. 

Vindur nær sjaldan fárviðrisstyrk á Akureyri þó alloft verði þar tjón af völdum veðurs - helst þá í byljóttri vestanátt. Ritstjóri hungurdiska hefur ekki enn fundið nema 3 tilvik 12 vindstiga í bókum Akureyrarveðurstöðvarinnar - en hefur ekki enn leitað af sér allan grun öll ár skeytastöðvarinnar frá því fyrir 1960. - Svo er vitað um að minnsta kosti tvö forn tilvik (frá 19. öld) til viðbótar þegar vindhraði hefur líklega náð fárviðrisstyrk á Akureyri - e.t.v. verður á þau minnst síðar. 

Veðrið sem nú er til umfjöllunar olli langmestu tjóni þessara veðra á Akureyri - enda að ýmsu leyti sérstakt. Þetta er mesta fárviðri sem ritstjóri hungurdiska hefur sjálfur upplifað.

Eitt af því merkilega er að hríðin var gríðarleg og skyggni ekkert - en trúlega hefur verið tæknilega úrkomulítið - með orðinu „tæknilega“ er hér átt við að hríðin hafi e.t.v. aðeins að litlu leyti átt uppruna sinn í nýrri úrkomu úr skýjum yfir staðnum eða nágrenni hans. Vindurinn reif hins vegar upp skara, ís og eldri snjó, líka gras og jarðveg í stórum stíl. Mikið af snjó barst í bæinn úr hlíðum ofan bæjarins. Gluggi brotnaði í herbergi á 2. hæð heimavistar menntaskólans og voru allir veggir og loft herbergisins þaktir grasi eftir að veðrinu slotaði. 

Myndin sýnir hluta af forsíðu Alþýðumannsins - fréttablaðs sem gefið var út á Akureyri. Vonandi var akureyringum þarna fullrefsað. 

Lægðin sem olli þessu mikla veðri var ekki sérlega djúp - en er í flokki mjög varasamra lægða sem oft hafa valdið usla hér á landi.

Það má rifja upp að árið 1969 var hafís í norðurhöfum hinn mesti sem vitað er um á síðari hluta 20. aldar og lá við land á Íslandi sem þannig náði beinu sambandi við heimskautasvæðin - óvarið af sjó stæði vindur af norðri.

Kortið sýnir stöðuna kl. 18 mánudaginn 3. mars, tæpum tveimur sólarhringum áður en veðrið skall á. Hér á að taka eftir hlýindunum og sunnanáttinni fyrir sunnan land og þeim gríðarmikla kulda sem er fyrir norðan (jafnhitalínur 850 hPa-flatarins eru strikaðar). Kortið er úr japönsku endurgreiningunni. 

Um hádegi daginn eftir (4. mars) náði hlýja loftið norður til Íslands - en það kalda hefur lítt gefið eftir. Staða sem þessi er viðkvæm. - Áður en tölvuspár komu til sögunnar var nánast ómögulegt að segja hvað úr yrði - fylgjast varð með í smáatriðum frá einum athugunartíma til annars - hlutirnir gátu breyst hratt. - Rennur allt hlýja loftið til austurs án þess að ná snúningi og lægðardýpkun? Verður óðadýpkun og lægðarstrand? Verður skyndidýpkun með hraðfara ofsa? 

Háloftakortið á sama tíma er nokkru skýrara. Þar sjáum við að aðalhættan verður á ferð þegar hlýja tungan úr suðri mætir lægðardraginu yfir Suður-Grænlandi. Það stefnumót verður varla átakalaust - hætta er á dýpkun.  

Og hún varð. Skyndilega snaraðist kröpp lægð út úr lægðardraginu, dýpkaði ört og fór hratt til austurs skammt fyrir norðan land. Greiningin er allgóð - en samt vantar mikið upp á vindhraðann sem norðlendingar (og fleiri) fengu á sig. - Það er sama hvaða endurgreiningu við ráðfærum okkur við - vindurinn var meiri en þær virðast gera grein fyrir. - Virðast, því við þyrftum að sjá þversnið til að átta okkur betur á því hvers eðlis villan er. Hvað er að gerast? 

Endurgreining evrópureiknimiðstöðvarinnar sýnir 500 hPa-stöðuna á hádegi þann 5. - einmitt í þann mund sem veðrið var verst í Skagafirði - rétt ókomið til Akureyrar. 

Hér má sjá veðrið á hádegi 5. mars. Það eru hitatölurnar sem eru óvenjulegastar. Það er -16 stiga frost í stormi og hríð á Hornbjargsvita - en +1 í Grímsey. Frostið er -7 stig í vestanáttinni í Reykjavík. Fimm stiga frost er á Sauðárkróki - en hiti nærri frostmarki á Nautabúi í Skagafirði. Ekki höfum við séð neitt þessu líkt á síðari árum. Veggur af köldu lofti kom úr vestri og gekk austur um Norðurland - en á sama tíma var enn kaldara loft á leið til suðurs yfir Vestfirði. 

Klukkan 18 var komið -19 stiga frost á Hornbjargsvita, -11 í Reykjavík, -17 á Nautabúi og -13 stig á Akureyri. Kalda norðanloftið hafði náð undirtökunum um land allt. - Nítjándualdarveðrið sýnir klærnar með hafís og öllu. 

Endurgreiningarnar ná þessu að einhverju leyti - nema mesta vindhraðanum - og svo er líka hugsanlegt að þær hafi misst af kaldri loftgusu ofan af Grænlandi - vestanlofti í ham. En norðanloftið sést vel á þessari mynd af hæð 850 hPa-fletinum og hita í honum um hádegi 5. mars (útgáfa evrópureiknimiðstöðvarinnar).

Klukkan 18 sér endurgreiningin -26 stiga frost í um 1300 metra hæð yfir Akureyri. - Væri það fullblandað niður að sjávarmáli fyndum við þar -13 stig - eins og reyndar var. 

Hér að ofan má sjá aðkomuleiðir lofts (slóða) yfir Snæfellsnesi um hádegi þann 5 - bandaríska necp-endurgreiningin reiknar 5 daga aftur í tímann (með hjálp hysplit dreifilíkansins). Hér er um sérlega skemmtilegt stefnumót að ræða. Því er ekki alveg að treysta að rétt sé reiknað - það er hægt að gera á fleiri en einn veg. Það truflar ritstjórann dálítið að tímaásinn á neðri hluta myndarinnar gengur frá hægri til vinstri.

Græna línan fylgir lofti sem endar í 5000 metra hæð - það hefur dagana fimm lagt leið sína frá Alaska yfir Norðuríshaf - sveigt þaðan langt til suðurs (í kringum kuldapollinn Stóra-Bola) og loks til austurs þvert yfir Grænland (2-3 km yfir jöklinum) - á línuritinu má sjá að það hefur lækkað á lofti - verið dregið niður.

Blái ferillinn sýnir sunnanloftið - fyrir 5 dögum var það í rúmlega 1000 metra hæð vestur af Asóreyjum - en lyftist síðan smám saman (og skilar raka sem úrkomu) og er um hádegi þann 5. í um 3 km hæð yfir Snæfellsnesi.

Rauði ferillinn sýnir norðanloftið - sem fyrir 5 dögum var í um 1000 metra hæð við Norður-Grænland - rann svo suður með Grænlandi - yfir þéttum hafís og stakk sér að lokum undir hlýja sunnanloftið - og er á hádegi í 300 metra hæð við Snæfellsnes (í líkaninu).   

Þrýstiritið frá Akureyri sýndi mjög óvenjulega hegðan loftvogar í illviðrinu. Við sjáum að þann fjórða fellur loftvog hægt - en síðan hraðar fram til um kl. 6 að morgni 5. að fallið stöðvast að mestu. Gróflega má segja að þá hafi skil farið yfir - á undan þessum skilum er þess getið að hvesst hafi mikið við Skíðahótelið í Hlíðarfjalli við Akureyri. Fallið byrjaði aftur um kl.10 - en um hádegi hrapaði þrýstingurinn skyndilega - 

um 8 hPa á örskotsstund og reis svo klukkustund síðar um 12 hPa - álíka hratt. Dýfan stóð nákvæmlega þann tíma sem veðrið var sem verst. Þetta er ekki „venjuleg“ hegðan. Líklegasta skýringin er sú að kalt loft hafi steypst fram - annað hvort Glerárdal eða hreinlega beint yfir Hlíðarfjall og yfir bæinn. - Foss sem þessi er ekki nema nokkru leyti drifinn af þrýstibratta - heldur líka af þyngdaraflinu. - Svo vill til að þyngdaraflið fær mjög sjaldan að njóta sín sem beinn vindvaki - því lofthjúpurinn er (nánast) í flotjafnvægi. -

En stundum getur kalt loft streymt óhindrað fram af fjallabrúnum og hreinlega dottið niður - . Þetta gerist alloft á Austur-Grænlandi (Piteraq) og á Suðurskautslandinu. Sömuleiðis missir loft stundum flot í klakkakerfum og býr þar til svonefnda fallsveipi (microburst) sem geta valdið allskonar tjóni og hafa reyndar grandað flugvélum. 

Akureyrarveðrið 5. mars 1969 var líklega af þessum toga - þrýstibratti í lægðinni olli ekki fárviðrinu (dugði þó í storm) heldur ákafi kalda loftsins. Getur verið að þetta vestanloft hafi átt uppruna sinn á Grænlandsjökli - eða var það einhver undarlegur angi úr norðanloftinu? Því verður ekki svarað hér - og trúlega ekki nema með leit með aðstoð háupplausnarlíkans.

Það er athyglisvert að eftir að versta veðrinu lauk gengu miklir en stakir hvirfilsveipir úr vestri niður yfir bæinn í 2 til 3 klukkustundir. Lenti ritstjóri hungurdiska í einum slíkum - en tók því miður ekki eftir því á hvorn veginn sá sveipur né aðrir sem hann sá snerust. 

Því miður gaf rafbúnaður vindhraðamælisins á Akureyri sig í átökunum - hann náði þó að sýna fárviðrisstyrk - en datt svo út (rellan bilaði þó ekki). Í staðinn lítum við á rit frá Sauðárkróki - þar varð ekki alveg jafnhvasst og á Akureyri - en náði samt fárviðrisstyrk - um klukkustund áður en veðrið skall á Akureyri. Á Sauðárkróki var veðrið verst í um 20 mínútur, en um klukkan hálfeitt gekk það svo snögglega niður úr um 26 m/s í 15 m/s. 

Þetta varð meiriháttar kuldakast. Taflan á myndinni hér að ofan - verður læsilegri sé myndin stækkuð - sýnir að dagarnir 8. og 9. mars hirða öll kuldametin þrjú, lægsta sólarhringsmeðalhita, lægsta landsmeðallágmarkshita og lægsta landsmeðalhámarkshita allan þann tíma sem við eigum slík meðaltöl reiknuð.

Í viðhenginu má lesa úrval blaðafrétta af veðrinu (af timarit.is) - textinn er sleiktur og í honum talsvert af óleiðréttum mislestrum - .  

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Akureyrarveðrið - blaðafréttir

Hlýindin - hvar endar árið á topplistunum hér á landi?

Þegar þetta er skrifað (17. desember) eru tvær vikur til áramóta. Enn er staðan þannig að árið 2016 á fræðilegan möguleika á að verða það hlýjasta sem um er vitað víða á landinu. Miðað við það hvernig spár standa verður þó að teljast fremur ólíklegt að þannig fari.

Það verður bara að segja eins og er að þetta var heldur ólíkleg staða um mitt ár. Ritstjóri hungurdiska skrifaði pistil þann 2. júlí í sumar og fékk þá út að líklegur ársmeðalhiti 2016 í Reykjavík væri um 5,1 stig - og árið þar með í kringum 28. sætið á hlýindalistanum. Þess í stað eru nú 6,0 stig rétt svo möguleg - og eitt toppsætanna. Síðari hluti ársins hefur nefnilega staðið sig hreint fádæma vel. 

Lítum á stöðuna á nokkrum veðurstöðvum. Við skulum hafa í huga að 2. aukastafur meðaltalanna er nánast marklaus - og hér hafður með aðeins vegna skemmtanagildis hans. 

Fyrst er það Reykjavíkurtaflan:

Reykjavík
röð	ár	meðalh	2016???
1	2003	6,06
2	2014	5,99	6,0
3	1941	5,91
4	1939	5,90
4	2010	5,90
6	1945	5,69
7	1933	5,66
8	1964	5,64
9	1960	5,63
10	1946	5,62
11	2004	5,60
145	1886	2,44

Þar er 2003 á toppnum - og verður það væntanlega áfram. Hliðardálkurinn sýnir líklega lokaniðurstöðu ársins 2016 - notast er við mælingar til dagsins í dag - og svo spár evrópureiknimiðstöðvarinnar til um hita til áramóta. Ef hitinn verður í reynd hærri en sú spá segir til um er ekki langt upp í 6,1 stigin 2003. Árið 2014 er það næsthlýjasta sem vitað er um í Reykjavík - sáralitlu munaði á því ári og 2003 - en munurinn samt marktækur (á einhvern hátt). 

Sama má segja með hitann 2010, það ár var ekki alveg jafnhlýtt og 2003 og 2014. Aftur á móti er meiri óvissa gagnvart hitanum 1939 og 1941. Að baki þeirra talna er leiðrétting vegna flutnings stöðvarinnar. Stöðin var þá á þaki Landsímahússins við Austurvöll (mjög óheppilegur staður), en er nú á túni Veðurstofunnar. Flutningsstuðlar eru alls ekki nákvæmir upp á 0,1 stig. Árin þau gætu því í reynd hafa verið alveg jafnhlý og tuttugustuogfyrstualdarárin - nú eða sjónarmun kaldari. Ekki er ótrúlegt að þessar eldri tölur hrökkvi eitthvað til við síðari endurskoðanir. - En þetta segir dómnefndin nú.

Til gamans má líka sjá neðsta ár listans, það kaldasta, 1886, en þá var meðalhiti í Reykjavík aðeins 2,4 stig. 

Næsta stöð er Stykkishólmur. 

Stykkishólmur
röð	ár	meðalh
1	2003	5,41	5,5
2	2010	5,35
3	2014	5,33
4	1941	5,17
5	1933	5,11
6	1939	5,09
7	1946	5,06
8	2012	4,96
9	2004	4,94
10	1945	4,92
170	1859	0,94

Hér er aðeins meiri möguleiki á meti heldur en í Reykjavík - og talsvert bil er á milli áranna á þessari öld og fyrri hlýindaára. Kannski hefur eitthvað gerst á stöðinni? Það kemur í ljós síðar hvort svo er. 

Akureyri
röð	ár	meðalh
1	1933	5,56
2	2014	5,32
3	2003	5,10
4	1939	4,94	4,9
5	2004	4,83
6	1945	4,81
7	1941	4,79
8	1946	4,74
9	1953	4,69
10	1987	4,63
11	2006	4,60
12	1972	4,56
134	1892	0,15

Óhætt mun að afskrifa toppsæti á Akureyri - meiri spurning um að lenda í einu af fimm efstu. Frekar svalt (miðað við síðari ár) var á Akureyri fram eftir árinu 2016 - og greinilegur munur verður á 2016 og því í hitteðfyrra, 2014. Árið 1933 situr öruggt á toppnum - en smágallar í mælingum á Akureyri það ár spilla þó aðeins fagurri ásýnd þess. Ekki hafa þessar bilanir þó verið taldar nægileg ástæða til lækkunar ársmeðaltalsins. 

Teigarhorn
röð	ár	meðalh
1	2014	5,75
2	2003	5,22	5,3
3	1972	5,11
4	1946	5,03
4	1960	5,03
6	2006	4,98
7	1953	4,97
8	2004	4,91
9	1933	4,90
9	1945	4,90
11	2009	4,87
11	2011	4,87
142	1881	0,82
142	1892	0,82

Sama er á Teigarhorni og á Akureyri - enginn möguleiki á toppsætinu, svo glæsilegt er 2014, en spurning um 2, til 4. sæti.

röð	ár	meðalh
1	1941	6,26
2	2014	6,24
3	2003	6,23
4	1946	6,17
4	2010	6,17
6	1939	6,08
7	1933	6,07
7	1960	6,07
9	1945	6,04
10	2009	6,02
11	2004	6,00	6,0
139	1892	3,27

Á Stórhöfða á hitinn enn lengra í met - á listanum - en munur á 1. og 10. sæti er hins vegar lítill. Varla er marktækur munur á 11. og 6. sæti. - En sumarið 2016 var tiltölulega slakara í Vestmannaeyjum (hvað hita varðar) en víðast annars staðar á landinu. 

Enn ekkert lát á hlýindum

Desember hálfnaður (rétt tæplega) og er enn á toppnum á hlýindalista Reykjavíkur (nær aftur til 1871), meðalhitinn það sem af er stendur í 6,2 stigum, 0,5 stigum ofan við sama tíma 1978 - sá mánuður endaði þó mun neðar á listum því síðasta vikan var mjög köld (ekkert vitum við hvernig fer með þá viku nú - en það kemur í ljós). Á Akureyri er meðalhitinn 4,5 stig - nær ekki alveg toppsætinu.

Meðalhitinn er hæstur á Steinum og í Hvammi undir Eyjafjöllum, 7,2 stig og 7,0 stig í Surtsey og við Blikdalsá á Kjalarnesi. Að tiltölu (víkur mest frá meðallagi) hefur verið hlýjast í Möðrudal, +7,9 stigum ofan meðallags. Minnst er vikið í Seley, +3,6 stig.

Úrkoma er víðast hvar ofan meðallags en þó enn langt frá metum á flestum stöðvum. Í Reykjavík hefur hún mælst 59,8 mm, rúm 40 prósent umfram meðallag og stendur í 27. sæti á magnlistanum. Mest var hún sömu daga 1995, 129,0 mm. - Það er athyglisvert að í hlýindunum á sama tíma 1978 var úrkoman aðeins 8,3 mm - hlýtt og þurrt þá - heldur óvenjulegt á þessum árstíma.

Fyrir norðan er úrkoma í rétt slöku meðallagi, 22,4 mm á Akureyri.

Sólskinsstundir eru sárafáar í Reykjavík það sem af er, aðeins 0,4. Fimm bræður eru þó að nafninu til neðar á listanum (ómarktækt auðvitað). Ekkert sólskin mældist sömu daga 1930, 1945, 1957 og 1987 - og 0,3 árið 1929). Árið 2010 voru sólskinsstundirnar orðnar nærri 20 eftir fyrstu 15 daga mánaðarins.

Árið er enn með í toppbaráttunni í hlýindunum - nú í 2. til 4. sæti á 68-ára listanum í Reykjavík - en eldri keppendur á toppnum eru 1939 og 1941 - en enn eru 16 dagar eftir til áramóta, 4,4 prósent ársins - sem getur munað um þegar svo naumt stendur.

Hér áður fyrr á árunum ...

Hér áður fyrr á árunum hefði mynd eins og þessi sem hér fylgir vakið óróa í huga ritstjóra hungurdiska (ungum á næturvakt) - en nú segir evrópureiknimiðstöðin mönnum bara að taka hlutunum með ró. 

Fyrri lægðin (sú sem er rétt sunnan við Ísland) muni fara hjá að miklu leyti - en sú síðari (brúskurinn neðst á myndinni) fari líka hjá - svona að mestu líka - en vestan við land. - Myndin er af vef Veðurstofunnar og sýnir stöðuna frá innrauðum skynjara NOAA-gervihnattar kl. 23 að kvöldi 11. desember 2016. 

En - það er nú samt rétt fyrir þá sem eiga eitthvað undir veðri að fylgjast með þessum sveipum - og spám Veðurstofunnar en í texta þeirra er nú gert ráð fyrir stormi um tíma austanlands af völdum fyrri lægðarinnar - og að síðari lægðin verði ekki áhrifalaus heldur. 

Svo er - að sögn von á fleiri lægðum síðar í vikunni.