Enn af ofviðrametingi

Þótt veðurlag hafi lengst af verið allgott í vetur hefur líka gert nokkur illviðri sem tekið var eftir. Við skulum nú láta þau metast. Hér er aðeins litið á einn mælikvarða - meðalvindhraða á öllum sjálfvirkum veðurstöðvum landsins.

Punktur er settur á línuritið á klukkustundarfresti alla daga frá og með 1. október til og með 30. janúar.

Landsmeðalvindhraði er á lóðrétta ásnum, en tíminn á þeim lárétta. Lóðréttu strikalínurnar marka viku - auk þess eru mánaðamótin þrenn mörkuð á sama hátt. Hér telst veður því verra eftir því sem það nær hærri meðalvindhraða. Nú verður að taka fram að illviðrið undanfarna daga hefur ekki verið villuhreinsað - fáeinir vindhraðamælar gengu af vitinu og gætu hafa hækkað gildin lítillega - en það kemur í ljós síðar. 

Veðrið í byrjun nóvember er það versta á tímabilinu. Það stóð lengi. Veðrið síðustu daga nær líka hátt og stóð líka lengi. Hríðarveðrið mikla rétt fyrir áramótin skorar einnig hátt en þess gætti aðeins á hluta landsins.

Annar mælikvarði sem ritstjórinn notar gjarnan er hversu hátt hlutfall stöðva mælir meir en 17 m/s sömu klukkustundina. Línurit sem sýnir það er furðusvipað (ekki sýnt hér). Myndin að neðan ber þessa tvo mælikvarða saman.

Hér sýnir lárétti ásinn meðalvindhraðann, en sá lóðrétti stöðvahlutfallið. Efstu punktarnir sýna tæplega 18 m/s meðalvindhraða og um 60% hlutfall. Sjá má að nánast er sama hvor metingsaðferðin er notuð - röð verstu veðra verður svipuð. Eftir því sem landsmeðalvindhraðinn vex því líklegra er það að einhvers staðar verði svo hvasst að tjón eigi sér stað.

Nú geta áhugasamir borið meðalvindhraðamyndina hér að ofan saman við ámóta mynd sem birtist í pistli á vef Veðurstofunnar í febrúar 2008  og átti við mánuðina næst þar á undan.

Hreinsað frá - en aðeins skamma stund

Undanfarnir tíu dagar hafa verið stórgerðir á Norður-Atlantshafi - kuldapollurinn sem við höfum kallað Stóra-Bola ruddist út yfir Atlantshaf og hristi þar upp þrjár ofurdýpkandi lægðir og nokkrar í viðbót sem falla í ameríska lægðasprengiflokkinn. Í þeim flokki eru þær sem dýpka um að minnsta kosti 24 hPa á einum sólarhring. En nú virðast kynslóðaskipti framundan hjá kuldapollum og sá næsti tekur við völdum yfir heimskautaslóðum Kanada og veifar skönkum í átt til okkar. En fyrst er að hreinsa upp leifarnar af þeim gamla.

Ísland var ekki í lægðabrautinni þessa grófgerðu daga heldur fóru lægðirnar alllangt fyrir sunnan land. Þær voru djúpar og veittu lofti að norðan möguleika á að blanda sér í leikinn - þótt það loft hafi ekki verið beinlínis tengt lægðunum.

Úr þessu varð mjög hvöss austnorðaustanátt sem er erfið að því leyti að illa greinir á milli úrkomubakka og veðurkerfa. Tölvuspár og ratsjár hjálpa þó mjög miðað við það sem áður var. Úrkoma hefur verið sérlega mikil í hafáttinni á Austurlandi og margir staðir á Vesturlandi, á Vestfjörðum og nyrðra hafa fengið að kenna á vindstrengjum austnorðaustanáttarinnar. Að jafnaði varð hvassast á laugardagskvöld, en síðan hefur klukkustundarmeðalvindhraði á landinu öllu lengst af legið á bilinu 12 til 13 m/s, en er nú þegar þetta er skrifað að detta niður fyrir 10 m/s. Vonandi lægir meira til morguns (miðvikudags).

En lítum á spákort frá evrópureiknimiðstöðinni sem gildir síðdegis á miðvikudag.

 

Lægðin við vesturströnd Noregs veldur þar miklu hvassviðri og úrkomu eftir að hafa tekið á Skotum svo um munaði. Eftir sitja síðustu leifar kuldapollsins fyrir suðvestan land og fara til suðausturs og austurs. Taka má eftir úrkomulinda á milli lægðarinnar við Noreg og köldu leifanna. Spurning hversu nærgöngul úrkoman verður Suðvesturlandi um það leyti sem kortið gildir. Snjóar þá?

Rauða örin bendir á síðustu sprengilægð syrpunnar - ef hún þá verður það. Hún er rétt sunnan við kortið og er spáð yfir sunnanvert Bretland síðdegis á föstudag og sýnir kortið að neðan þá stöðu.

Örin bendir enn á lægðina sem hér er gríðarkröpp - bandaríska veðurstofan er linari á því. En á kortinu er Ísland í hæðarhrygg sem þokast austur á bóginn.

Nýtt lægðasvæði er vestan Grænlands, gríðardjúpt og víðáttumikið, 940 hPa í miðju. Úrkomu- og skilakerfi lægðarinnar fellur mjög vel að því sem kennslubækur sýndu á árum áður - eitthvað hreint og klárt við þetta kerfi. Spurning hvort hér verður á ferð kennslubókaruppgangur skýja samfara kerfinu. Það á að brotna á suðurodda Grænlands - eins og kennslubækur segja - og ný lægð á að myndast sem fer þá til norðausturs - eða austnorðausturs milli Vestfjarða og Grænlands. Á eftir fylgir síðan kennslubókarvestanátt - nema hvað?

En þetta er nú bara spá evrópureiknimiðstöðvarinnar. Það eru þrír dagar í dæmið. Enn segist ekkert um framhaldið.

Af hitamálum (12-mánaða keðjumeðaltal í Reykjavík)

Hvernig kom hitinn í Reykjavík árið 2012 út í samhengi fyrstu ára aldarinnar?

Lóðrétti ás línuritsins sýnir hita í °C, en sá lóðrétti tíma í árum. Punktarnir sýna 12-mánaða keðjumeðaltöl hita í Reykjavík. Fyrsti punktur markar árið 2000 (janúar til desember) en sá síðasti árið 2012 (janúar til desember).

Ef reiknuð er leitni í gegnum allt tímabilið fæst út hlýnunin 0,3 stig á áratug. Athugið vel að strangt tiltekið er óheimilt eða alla vega illa séð að reikna leitni í gegnum keðjumeðaltöl - því má ekki hafa þessa tölu eftir á almennum markaði. 

Á tímabilinu 2005 til 2012 hefur hitinn greinilega leitað upp - en ekkert slær samt út hlýindin miklu á árunum 2002 til 2004. Þessi miklu hlýindi drepa leitnina þó ekki. Takið eftir því að ef hún heldur áfram - og ekkert annað gerist - tekur 30 ár að komast upp í hæsta 12-mánaðatímabilið á myndinni. Auðvitað geta á þeim tíma komið ámóta hrinur niður á við. 

Munum að línurit sem þetta spá eitt og sér engu um framtíðina - merkilegt hvað margir eru samt á því.

Meðalhiti tímabilsins á myndinni (2000 til 2012) er 5,41 stig, hitinn árið 2012 var 0,13 stigum yfir því meðaltali. Meðalhiti í Reykjavík 1961 til 1990 er 4,31 stig, en meðaltalið 1931 til 1960 er 4,96 stig. 

En vestanáttin lætur enn á sér standa í vetur, skyldi hún hafa gleymst heima? Hvað skyldi febrúar gera?

Austnorðaustan

Nú grynnist lægðin mikla fyrir sunnan land. Djúpum lægðum fylgja krappar beygjur á þrýstilínum og þegar slaknar á þrýstikraftinum tekur tíma að losna við snúninginn sem dettur þá gjarnan í sundur í smáa hvirfla, bæði inni við lægðarmiðjuna sem og utar í námunda við skýjabakkann sem flestir kalla samskil hennar.

Við lítum á mynd sem tekin er á sunnudagskvöldi (27. janúar) kl. rúmlega 21.

Útlínur Íslands eru teiknaðar á kortið. Suður (neðst) af landinu eru litlir sveipir í námunda við lægðarmiðjuna gömlu. Mikið þrumuveður gerði suður af landinu og jafnvel syðst á því líka síðdegis en sá bakki er að mestu úr sögunni.

Lægðarhnútur er fyrir austan land og stefnir til vestsuðvesturs (merkt með ör). Meðan hann fer hjá herðir á vindi og úrkomu yfir landinu norðan og austanverðu - og viðheldur hvassviðri á Vestfjörðum.

Á undan hnútnum er vindur af norðaustri - slær jafnvel í norður en ríkjandi vindátt er samt úr austnorðaustri - langt upp í veðrahvolfið.  

Austnorðaustanátt í háloftum er oft erfið viðfangs í veðurspám, veðurkerfi sem berast úr þeirri átt eru gjarnan frekar veigalítil á þrýstikortum og á gervihnattamyndum er erfitt að greina þau. Þrátt fyrir þetta er úrkoma stundum mikli áveðurs auk þess sem vindur leggst í mikla strengi en allgott veður og hægur vindur er á milli.

Sýndarvor í heiðhvolfinu

Hitabylgjan í heiðhvolfinu er ekki alveg búin - en þar er þó allt að róast og orðið furðu vorlegt að sjá. Fróðlegt verður að fylgjast með framhaldinu. Eftir heiðhvolfsumfjöllunina er smápistill um stöðu dagsins í lægðamálum. Kortið hér að neðan er spá bandarísku veðurstofunnar um hæð og hita í 30 hPa-fletinum og gildir kl. 12 á hádegi á sunnudag (27. janúar).

Daufar útlínur landa á norðurhveli sjást í bakgrunni, Ísland rétt neðan við miðja mynd í litlum hæðarhrygg milli tveggja lægða. Kaldast á kortinu er lítið svæði yfir Bandaríkjunum sunnanverðum þar sem frostið er um -70 stig, en hlýjast um -45 stig yfir Baffinslandi, 25 stiga munur.

Við skulum rifja upp kort sem birtist á hungurdiskum 2. janúar. Þar má sjá eitthvað sem nálgast eðlilegt ástand árstímans. Að vísu er hlýnunin byrjuð yfir Austur-Asíu þar sem hæsti hiti er um -30 stig.

Á fjólubláa svæðinu á þessu korti er frostið meira en -82 stig. Munur á hlýjasta og kaldasta stað er rúmlega 50 stig. Það sem venjulega ræður mestu um hita í heiðhvolfinu er geislunarjafnvægi. Það fer annars vegar eftir sólarhæð og (og lengd dagsins) en síðan ræður ósonmagn miklu. Það grípur geisla sólar. Sólarlaust er á norðurslóðum í skammdeginu og þá kólnar smám saman vegna varmataps út í geiminn. Svo kalt getur orðið að ósonið helst ekki við og eyðing þess verður hraðari en myndun.

Þá myndast mikill kuldapollur - sá sem við sjáum á myndinni frá 2. janúar með gríðarhvössum vindi allt umhverfis. Miðja hans er venjulega í mikilli lægð ekki fjarri norðurskauti svipað og á myndinni. Bylgjubrot í veðrahvolfinu getur borist upp í heiðhvolfið og sett þar allt úr skorðum. Þetta var að gerast í kringum áramótin. Eftir rúma viku komst á jafnvægi að nokkru eftir að lægðin mikla skiptist í tvennt. Nú eru þær lægðir að brotna niður og hæðar- og vindasvið verða flatari, jafnvel þannig að minni á ástandið sem venjulega ríkir í apríl.

Nú er spurningin hvernig fer með þetta. Er of áliðið vetrar til að hringrásin jafni sig? Eða nær hún sér upp aftur? Við gefum því auga á næstu vikum.

Lægðin mikla suður í hafi hegðaði sér að mestu eins og spáð var. Ekki er algjört samkomulag um það hversu djúp hún varð nákvæmlega - en alla vega rétt neðan við 930 hPa - kannski 926. Það tekur svæðið nokkra daga að jafna sig. Við erum réttu megin á svæðinu þannig að hér gerist trúlega ekki mikið - hægt minnkandi vindur og kólnandi veður.

En sprengilægðaflaninu er ekki alveg lokið á suðurjaðri svæðisins. Við lítum á mynd sem fengin er af vef kanadísku veðurstofunnar (Environment Canada). 

Við sjáum Ísland gægjast undan textaborðanum efst á myndinni. Nýfundnaland er til vinstri. Hér tákna gulir og brúnir litir mjög köld og háreist ský. Í kringum lægðina miklu suður af landinu eru gríðarlegir skúraflókar - sennilega munu þar myndast nokkrar smálægðir.

Suður af Nýfundnalandi er ný lægð á hraðri leið til austnorðausturs í stefnu á Skotland. Örin bendir á fremur veigalítið hlýtt færiband lægðarinnar. Hausinn, skýjaskjöldurinn norður af lægðarmiðjunni er efnismeiri - en hér þrískiptur.

Klukkan 18 í dag (laugardag) var þrýstingur í lægðarmiðju talinn 994 hPa, á morgun (sunnudag) kl. 18 er honum spáð í 959 hPa. Þetta er 34 hPa dýpkun á sólarhring - að vísu mun minna en ofurlægðirnar þrjár sýndu í liðinni viku - en nær samt að kallast sprengja á ameríska vísu. Til að fá þann merkimiða þurfa lægðir að dýpka um 24 hPa á sólarhring eða meira.

En hiksti á að koma í lægðina þegar hún ekur fram á hringrás þeirrar stóru undir röngu horni. Það verður seint á sunnudagskvöldi.

Evrópureiknimiðstöðin gerir nú ráð fyrir því að búið verði að hreinsa upp hratið sunnan Íslands og vestan Bretlandseyja á fimmtudagskvöld og þá verði nýr stór kuldapollur yfir Kanada tilbúinn til Atlantshafsátaka.

Nærri því - en ekki alveg

Lægðin mikla suður í hafi heldur sínu rosastriki. Spár segja enn (seint á föstudagskvöldi 25. janúar) að miðjuþrýstingur hennar fari niður fyrir 930 hPa. Sjálf lægðarmiðjan kemst aldrei nærri Íslandi en kerfið hreinsar til í kringum sig og gefur kalda loftinu við Norðaustur-Grænland tækifæri til að sýna sig eftir að vinsamlegar fyrirstöðuhæðir hafa haldið því í skefjum um skeið. Við lítum á spá evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir á hádegi á laugardag.

Kortið sýnir sjávarmálsþrýsting, úrkomu og loks hita í 850 hPa. Erfitt er að sjá hvort það er talan 926 eða 928 sem færð er inn við lægðarmiðjuna - en kortið batnar mjög við stækkun. Þarna er lægðin varla byrjuð að hafa bein áhrif hér á landi, hins vegar eru tveir nokkuð snarpir vindstrengir við landið.

Annar þeirra (merktur með rauðri tölu, 1) er á milli Vestfjarða og Grænlands. Hann hefur enga beina tengingu við lægðina - en þarna er suðurjaðar kalda loftsins á ferð. Þarna eru 15 til 20 m/s og jafnvel meira á stóru svæði. Vestan við Ísland er vindur mun hægari en annar vindstrengur heldur mjóslegnari (merktur sem 2) er við Suðurland. Þar fór smálægð til vesturs á föstudagskvöld og aðfaranótt laugardags og olli snjókomu.

Þar fyrir sunnan er vindur aftur mun hægari þar til komið er í mikla austanátt á undan skilum lægðarinnar miklu (merkt sem 3). Þessi vindstrengur er búinn að slíta sig frá kreppuhringnum óða umhverfis lægðarmiðjuna. Það þýðir að lægðin hefur náð fullum styrk - gæti orðið eitthvað lítillega dýpri en hún fer síðan að grynnast.

Það sem gerist næst er að vindstrengur þrjú fer til norðurs í átt til landsins - við sleppum ekki alveg við lægðina. Væri kalda loftið ekki að þvælast fyrir myndi strengurinn fara norður fyrir land og afskaplega blíð austlæg átt fylgdi í kjölfarið hér um slóðir. En kalda loftið gefur sig lítið - þannig að vindstrengirnir þrír sameinast í einn breiðan (sem Ísland teygir eitthvað til).

Næsta kort gildir á hádegi á sunnudag - sólarhring síðar en kortið að ofan.

Hér hefur lægðin grynnst upp í 938 hPa. Kreppuhringurinn er enn býsna öflugur en töluvert bil er á milli hans og Íslands. Nú er spurning hvernig vindstrengurinn sem sjá má yfir Íslandi (þrýstilínurnar eru þéttar) kemur til með að leggja sig. Ekki skal um það fjallað hér.

Sömuleiðis er ekki ljóst hver hitinn verður - þykktin spáir frostleysu um mestallt land. En kalda loftið norðurundan er býsna öflugt og gæti blandast suður yfir mestallt landið í neðri lögum. Ef úrkoma er að ráði kælir hún líka niður að frostmarki. En það á auðvitað að fylgjast með spám Veðurstofunnar í þeim efnum.

Á kortinu má sjá illilega lægð austur af Nýfundnalandi. Hún verður ekki nærri því eins djúp og sú fyrri en miðar mjög ógnandi á Bretlandseyjar. Aðrar tvær eiga að fylgja á eftir síðar í vikunni.

Við lítum að lokum á 500 hPa hæðar- og þykktargreiningu reiknimiðstöðvarinnar á hádegi í dag (föstudag).

Heildregnu línurnar sýna hæð 500 hPa-flatarins en litirnir þykktina. Kortið batnar mjög við stækkun. Við höfum að undanförnu fylgst með kuldapollinum Stóra-Bola í líki mikillar fjólublárrar klessu yfir Kanada. Nú er sá litur horfinn. Kaldasta loftið hefur sturtast út yfir Atlantshaf undanfarna viku og orðið að með afbrigðum góðu fóðri fyrir þrjár hraðvaxandi ofurlægðir. Kalda loftið sem eftir er er enn að streyma til austurs og fóðrar Bretlandsógnirnar þrjár. Rauða örin bendir á riðabylgju stóru lægðarinnar í dag.

Á kortinu er hringrásarmiðja kuldapollsins komin út yfir Atlantshaf austur af Labrador. Hún mun grynnast og þokast til austurs og verndar þar með okkur fyrir árásum úr suðvestri - nýjar lægðir ganga ekki þvert í gegnum kuldapolla heldur til hliðar við þá. Bretlandsógnirnar draga ellimóðan Stóra-Bola með sér - smáspöl hver þeirra uns hann hverfur í eina bylgjuna.

Nýr kuldapollur sem líka heitir Stóri Boli er á kortinu að plaga norðurströnd Alaska og slóðir Vilhjálms Stefánssonar á Banks-eyju. Hann mun síðar breiða úr sér og taka sæti þess fyrra - þó gerir evrópureiknimiðstöðin ekki ráð fyrir því að hann verði jafnöflugur það sem séð verður (7 til 10 dagar). En við bíðum í spennu - eins og venjulega.

Takið eftir því að kuldapollurinn yfir Síberíu (Síberíu-Blesi) hefur einnig misst fjólubláa litinn að mestu. Er veturinn eitthvað að tapa sér?

Mesta sprengjan? - En í sæmilegri fjarlægð

Nú tekur þriðja ofurlægð vikunnar flugið undan austurströnd Bandaríkjanna og stefnir til norðausturs. Henni er spáð sjaldgæfri dýpt, evrópureiknimiðstöðin stakk í kvöld (fimmtudaginn 24. janúar) upp á 925 hPa í lægðarmiðju kl. 6 á laugardagsmorgun. Þá á lægðin að hafa dýpkað um 60 hPa á einum sólarhring og nærri 40 hPa á 12 klst.

Stundum líða mörg ár á milli svona djúpra lægða hér við norðanvert Atlantshaf. Þrýstingur hér á landi hefur aðeins sárasjaldan farið niður fyrir 930 hPa frá því að mælingar hófust. Nú er það auðvitað svo að ekki er víst að lægðin verði í raun alveg svona djúp - en líklega verður lægsta talan samt um eða undir 930 hPa.

Enn fáum við tækifæri til að sjá lægðina dýpka á stöðugleikakorti evrópureiknimiðstöðvarinnar - það ætti að fara að verða kunnuglegt föstum lesendum.

Við sjáum Nýfundnaland til lengst til vinstri á myndinni. Kortið gildir kl. 18 síðdegis á föstudag (25. janúar). Heildregnu línurnar sýna þrýstingur við sjávarmál. Lægðarmiðjan er hér um 963 hPa djúp. Á rauðu og brúnu svæðunum er stöðugleiki lítill, en á grænu svæðunum er hann mikill. Tölurnar eru mál fyrir stöðugleikann, háar tölur sýna að hann er hár, en lágar að hann sé lítill.

Pínulítill fjólublár blettur er inni við lægðarmiðjuna, þar er stöðugleikinn minnstur og veðrahvörfin lægst. Við sjáum hvernig lág veðrahvörf (brúnn litur) breiðast til suðausturs í breiðum boga. Nákvæmlega Þar sem hann mætir fleyg af röku lofti (sem í þessu tilviki er „hlýi geiri“ lægðarkerfisins) á mesta dýpkunin sér stað. Veðrahvörfin stinga sér þar niður og undir í mjórri trekt, við það magnast snúningur í kerfinu gríðarlega og fárviðri geisar í kringum miðjuna.

Þetta er spákort bresku veðurstofunnar sem gildir á sama tíma og kortið að ofan. Hér er lægðin talin vera 959 hPa (í líkani þeirra). Hlýi geiri lægðarinnar (sá ytri) þekur nokkurn veginn sama svæði og raki fleygurinn þekur á litakortinu að ofan. Aðalatriði myndarinnar (framsókn veðrahvarfanna) sést hvergi og hefði þó mátt teikna hann sem háloftakuldaskil (svipað og sundurslitnu hitaskilin framan við lægðina á kortinu). Æ.

Á litakortinu að ofan bendir ör einnig á skarpa brún efst á kortinu. Þetta er útjaðar kerfisins og eru þar einnig grófgerðir atburðir. Útstreymisloft (loft rís upp í lægðum og streymir fram og til hliðar) ryðst þar undir veðrahvörfin og lyftir þeim snögglega. Mikil ókyrrð (sem flugvélar eiga að forðast) er oftast í kringum ruðning af þessu tagi. Hvort það verður í þetta sinn skal látið ósagt.

En lítum loks á tvö spákort. Hið fyrra sýnir lægðina eins og henni er spáð í dýpstu stöðu kl. 6 á laugardagsmorgun - óvenjuleg tala, 925 hPa.

Hitt spákortið sýnir líka mjög óvenjulega tölu. Hún birtist í spánni fyrir miðnætti á föstudagskvöld.

Litirnir sýna loftþrýstibreytingar á þremur klukkustundum. Á hvíta svæðinu sem örin bendir á hefur fallið sprengt litakvarðann - enda er ástandið mjög óvenjulegt. Þrýstingur hefur fallið um 31,3 hPa á þremur klukkustundum. Svo ákaft hefur þrýstingur aldrei fallið svo vitað sé hér á landi. Vitað er um eitt þrýstiris sem er meira. Þrýstingur steig um 33,0 hPa á Dalatanga 25. janúar 1949, gildandi íslandsmet í þrýstirisi.

Hér á landi er ris yfir 20 hPa / 3 klst algengara en ámóta fall.

Lægðin fer að hafa áhrif hér á landi síðdegis á laugardag með vaxandi austanátt en verður þá farin að grynnast. Spár gera síðan ráð fyrir því að hún þokist til austurs fyrir sunnan land og vindur snúist þá til norðausturs.

Þorrahiti í Reykjavík 1949 til 2012 (og fréttir af stöðunni)

Gamla íslenska tímatalið hjarir enn, sumardagurinn fyrsti er enn á sínum stað þótt ýmsir vilji leggja hann af eða flytja til. Væri ekki bara fínt að halda upp á nýjársdag annan janúar?

En látum nöldur eiga sig að sinni og lítum á hitafar á þorra í Reykjavík frá 1949 til 2012.

Lóðrétti ásinn sýnir meðalhita á þorra, frá bóndadegi til þorraþræls, sá lárétti markar árin. Þorrinn byrjar alltaf á föstudegi og endar á laugardegi - misgengi er því á milli dagsetninga hins venjulega almanaksárs gregorstímatals og þess íslenska svo skeikað getur viku. Til lengri tíma litið fer misræmið þó ekki úr böndunum vegna þess að aukaviku er skotið inn í íslenska tímatalið á u.þ.b. sjö ára fresti og gregorsárið leggur fram hlaupársdaginn af sinni hálfu. Dagar að baki meðaltalsins á línuritinu fylgja þorranum eins og hann færist til frá ári til árs.

Á myndinni vekja athygli hinir gríðarlega hlýju þorramánuðir 1964, 1965 og 1967. Eini nýlegi þorrinn sem blandar sér í keppnina um þann hlýjasta er 2006. Meðaltal nýju aldarinnar er þó hátt miðað við undangengna kalda áratugi.

En það er erfitt að sleppa stöðu dagsins og lítum á hana í skyndi.

 

Þetta er hitamynd af vef Veðurstofunnar frá miðnætti á miðvikudagskvöldi 23. janúar. Hér er „sprengilægð“ dagsins búin að hringa sig upp skammt sunnan Grænlands. En mikill skýjabakki gengur út úr henni til austurs og síðan suðurs og suðvesturs. Við sjáum merkimiða háloftavindrastar í gríðarskarpri hvítri brún skýjabakkans - þar hlýtt færiband nýrrar lægðar.

Nýmyndunin er meira að segja búin að koma sér upp svonefndum „haus“ sem einkennir vaxandi lægðakerfi. En skyldi eitthvað verða úr þessu?

Svarið sést að nokkru leyti á myndinni að neðan sem er í flokki þeirra sem við höfum litið á undanfarna daga. Hún sýnir sumsé lóðréttan stöðugleika í veðrahvolfi (litafletir) og sjávarmálsþrýsting (heildregnar línur) og gildir á miðnætti, þ.e. á sama tíma og gervihnattarmyndin.

Við sjáum raka fleyginn vel - er e.t.v. ekki alveg orðinn að eiginlegum fleyg heldur er hann frekar eins og tunga. En hér eru engin lág veðrahvörf í nánd - lítið verður því úr þessu, - þótt lægð myndist.

Við bíðum hins vegar spennt eftir næstu stórlægðinni, e.t.v. þeirri mestu í þessari syrpu. Evrópureiknimiðstöðin segir hana munu dýpka um 62 hPa á sólarhring þegar mest verður - það hlýtur að vera nærri meti á þessum slóðum. [Misminnið rámar þó í 70]. Við eigum víst að sleppa að mestu.

En fullsnemmt er að fjalla nánar um þessa nýju lægð - því hún er ekki orðin til. Einu sjáanlegu merkin nú felast í lítilli bylgju sem er á suðausturleið yfir Minnesotaríki.

Kortið sýnir ástandið í 500 hPa um miðnætti á miðvikudagskvöld. Litir sýna þykktina, því lægri sem hún er því kaldara er loftið. Fjólublái liturinn markar svæði þar sem þykktin er minni en 4920 metrar. Lægðardragið er merkt með ör og fylgir það jaðri kuldapollsins til móts við sinn hlýja fleyg sem á að birtast þegar dragið kemst til austurstrandar Bandaríkjanna á fimmtudagskvöld.

Athugasemd 26. janúar: Smávilla leyndist í þorralínuritinu, bætt hefur verið úr því.

Enn ein sprengilægðin (og fleiri verða þær í syrpunni)

Sprengilægð er ekki gott orð og verður að biðjast afsökunar á notkun þess í fyrirsögn - en þetta er hrá (eða lítt soðin) þýðing á enska heitinu „bomb“, sem orðasafn bandaríska veðurfræðifélagsins skilgreinir um það bil svona:

Lágþrýstisvæði (utan hitabeltis) sem dýpkar um meir en 24 hPa á einum sólarhring (meir en 1 hPa/klst að jafnaði).  Skilgreiningin kom fyrst fram opinberlega í grein sem þeir Frederic Sanders og John R. Gyakum birtu í tímaritinu Monthly Weather Review 1980 [180, s.1589 til 1606].  Greinin á að vera opin á netinu. Taka má eftir því að í illþýðanlegri fyrirsögn hennar er orðið „bomb“ haft í gæsalöppum - enda subbulegt. Það sló samt í gegn í enskumælandi löndum og víðar. 

En hvað um það. Um helgina fjölluðu hungurdiskar um kröftuga lægð sem aldeilis féll undir þessa skilgreiningu, Hún dýpkaði um 53 hPa á einum sólarhring, 40 hPa á 12 klukkustundum og 15 á þremur klukkustundum. Sömuleiðis var fjallað um nokkur einkenni lægðadýpkunar af þessu tagi. Nú er ný lægð á svipuðum slóðum - ekki alveg jafn öflug - og rétt að hamra á að minnsta kosti einu einkennisatriði.

Við lítum á spá evrópureiknimiðstöðvarinnar um stöðugleika veðrahvolfsins og gildir hún kl. 9 á miðvikudagsmorgni, 23. janúar.

Ef vel er að gáð sjást útlínur Íslands efst í hægra horni kortsins og Nýfundnaland er vinstra megin við miðju þess. Hér er fleygur lágra veðrahvarfa að ganga til austurs á móts við fleyg af röku og hlýju lofti. Þetta er hin kröftuga blanda. Fjólublái liturinn sýnir svæði þar sem mættishiti veðrahvarfanna er lægri heldur en mættishiti í 850 hPa yrði - ef allur raki þess þéttist (dulvarmi loftsins losnaði). Kort þetta hefur þann kost að hér sjást bæði þessi mikilvægu atriði sprengjuuppskriftarinnar í sjónhendingu.

Lægðarmiðjan er samkvæmt spánni um 963 hPa á þessum tímapunkti en á korti sem gildir klukkan 18 er hún komin niður í 952 hPa, hefur dýpkað um 11 hPa á 9 klukkustundum - En mesta 24 klukkustundadýpkunin er samkvæmt spánni 37 hPa, vel inni á „sprengjusvæðinu“.

Gríðarlegur vindur fylgir - litlu minni en var í helgarlægðinni. Í 850 hPa má sjá 55 m/s þar sem mest er.

Þetta kort gildir klukkan 21 á miðvikudagskvöld og sýnir það hæð 850 hPa-flatarins í dekametrum (1 dam = 10 metrar). Vindur er sýndur á hefðbundinn hátt með vindörvum og lituðu svæðin sýna lágskreið hitahvörf - þar á meðal skilasvæði. Lægðin grynnist nokkuð ört eftir þetta en spár benda til þess að úrkomusvæði hennar nái alveg til landsins um síðir - trúlega síðdegis á fimmtudag.

Fleiri „sprengjur“ eru að taka mið, jafnvel fleiri en ein. Ástand sem þetta er í boði kuldapollsins mikla yfir Kanada (Stóra-Bola) en hann sendir hvert kuldaskotið á fætur öðru út yfir hlýtt Atlantshafið um þessar mundir.

Af hræringum á norðurhveli (rétt enn og aftur)

Það ætlar að verða erfitt að slíta sig frá norðurhvelsstöðunni því svo stórgerð er staðan. Hungurdiskar eru því enn við það sama.

Lítum á venjubundið norðurhvelskort 500 hPa-flatarins. Jafnhæðarlínur eru svartar og merktar í dekametrum (1 dam = 10 metrar), því þéttari sem þær eru því meiri er háloftavindurinn. Þykktin er hér sýnd með litaflötum, því meiri sem hún er því hlýrra er loftið í neðri hluta veðrahvolfs. Mörkin á milli grænu og bláu tónanna er við 5280 metra - meðaltal janúarmánaðar hér á landi er um 5240 metrar.

Kortið gildir kl. 12 á miðvikudag, 23. janúar 2012 og er úr ranni evrópureiknimiðstöðvarinnar.

Ísland er undir hvítu örinni rétt neðan við miðja mynd. Myndin skýrist mjög við stækkun (smellt). Fyrst eru það aðalatriðin. Heimskautaröstin er nú í suðlægri stöðu, gróflega þar sem svarti hringurinn er á myndinni. Þar er vestanátt ríkjandi. Á heimskautaslóðum er víða austanátt, hér gróflega merkt með hvítum hring - og ör. 

Þegar mikið er um austanáttir í háloftum á norðurslóðum er sagt að AO-fyrirbrigðið sé í neikvæðri stöðu. AO er skammstöfun fyrir alþjóðaheitið Arctic Oscillation - vandræði eru að finna hentuga íslenska þýðingu. Hrá þýðing væri norðurslóðasveiflan - þótt það gangi alveg er ritstjórinn ekki ánægður. Mjög margir erlendir veður- og loftslagsfræðingar eru ekki heldur ánægðir með að kalla þetta sveiflu (oscillation) því það veldur endalausum misskilningi - alveg eins og sveifla á íslensku. Á ensku búa menn jafnframt við þau óþægindi að 90 ára hefð er fyrir notkun sveifluhugtaksins og því sérlega erfitt að losna við það. Ritstjóranum er um og ó að hleypa sveifluskrímslinu lausu á íslensku - vegna þess að einhvers staðar liggur betra íslenskt orð í felum - bíður þess aðeins að verða vakið.

En AO-fyrirbrigðið er - sem hugtak - innan við 20 ára gamalt. Í sinni hreinustu merkingu á það við ástand í heiðhvolfinu, talið jákvætt þegar vestanátt ríkir þar, en neikvætt í áttleysu eða austlægum áttum. Fljótlega var farið að nota það líka um ástand í efri hluta veðrahvolfs - þegar röstin er sunnarlega rétt eins og nú. Ekkert er út á þá notkun að setja.

En lítum nú á hluta myndarinnar hér að ofan (batnar ekki svo mjög við stækkun).

Ísland er hér til hliðar við miðja mynd. Þar er fyrirstöðuhæðin góða enn fyrir austan land, en lægðardrög sækja hægt og bítandi til norðausturs í átt til okkar úr suðvestri. Rauða örin suðvestur í hafi bendir á lægðabylgju sem gæti haft það af að koma úrkomusvæði hingað eftir nokkra daga. Við sjáum vel að í bylgjunni er talsvert misgengi þykktar- og hæðarflata, hlý tunga stingur sér inn til lægri þrýstiflata. Þegar þetta kort gildir er þrýstingur í lægðarmiðju við sjávarmál um 963 hPa og á að fara niður í um 950 hPa þegar lægðin verður við Suður-Grænland.

Þessi bylgja er eina misfellan á öllum suðurjaðri hringrásarinnar í kringum Stóra-Bola, allt vestur til Klettafjalla en þar bendir rauð ör á bylgju þar sem það öfuga á sér stað - kalt loft stingur sér undir til hærri þrýstiflatar. Allt misgengi af þessu tagi er líklegt til afleiðinga.

Lægðin krappa og djúpa sem var fjallað hér um um helgina varð til þegar lágur þrýstiflötur gekk til móts við háa þykkt. Við skulum enn hamra á því að lág veðrahvörf fylgja lágri stöðu þrýstiflata. Sé loftið rakt sem sækir á móti auðveldar það innstungu hlýja loftsins, einfaldlega vegna þess að í dulvarma þess er falin dulinn þykktarauki sem afhjúpast í dulvarmalosun í uppstreymi.

Kuldapollurinn Stóri-Boli verpti stóru eggi sem tók með sér hluta hans út yfir Atlantshaf. Á kortinu hér að ofan hefur hann ekki alveg jafnað sig - það sjáum við af því að lægðarmiðjan (hvítt L við strönd Labrador) er ekki í miðju kuldans (fjólubláa svæðið). Á næstu dögum heldur kuldinn áfram að streyma út yfir Atlantshaf svo ótt og títt að fjólubláa svæðið á að hverfa á rúmum sólarhring frá gildistíma þessa korts talið. Þá er hætt við því að önnur rosalægð myndist yfir Atlantshafinu næstu dagana á eftir. Of langt er þó í það til að hægt sé um að tala.

Norður undir pól er lítill fjólublár blettur - næsti Stóri-Boli. Hann færist í aukana næstu daga, hreyfist suður og tekur trúlega við af þeim fyrri. Einnig er rétt að benda á fyrirstöðuhæð ekki þar fjarri - hún er býsna öflug þótt blálituð sé. Flöturinn liggur þar í yfir 5460 metrum í miðju. Mikill kuldi undir öflugri háloftahæð táknar háan sjávarmálsþrýsting - í þessu tilviki er hann yfir 1060 hPa - ekki mjög algeng tala nema helst yfir Síberíu.

Af heiðhvolfinu er það að frétta að hlýnunaratburðinum mikla er ekki lokið, ójafnvægi er enn mikið. En það nægir að líta á það vikulega.