Bloggfærslur mánaðarins, desember 2012

Hláka í nokkra daga

Fyrirsögn þessa pistils átti eiginlega að vera „hlýindi í nokkra daga“ en ýmsum aðilum á ritstjórninni þótti það full mikið í lagt. Í dag (þriðjudag) var frost um nær allt land - en á morgun, miðvikudag er spáð góðri hláku.

Lítum á þykktarspá frá evrópureiknimiðstöðinni sem gildir kl. 18 miðvikudaginn 19. desember.

w-blogg191212a

Jafnþykktarlínur eru svartar og heildregnar, en litafletirnir sýna hita í 850 hPa-fletinum en hann verður á gildistíma kortsins í um 1300 metra hæð yfir Reykjavík. Það er þess virði að líta betur á línukraðakið yfir Íslandi (í lærdómsskyni). Við skulum byrja við gulleita blettinn milli Færeyja og Íslands. Það er 5380 metra jafnþykktarlínan sem sker hann norðanverðan. Athugið að kortið skýrist mjög við stækkun.

Við höldum nú til norðvesturs. Fyrst verður fyrir lægri þykkt, hringur sem umlykur örlítið svæði þar sem hún er undir 5360 metrum. Síðan förum við fljótt inn fyrir 5380 metra aftur, sú lína hringar sig í kringum mestallt landið vestan Vatnajökuls, en þar inni í eru þrír smáir hringir sem hver um sig markar 5400 metra. Inni í hringnum vestan Langjökuls er einn enn minni, 5420 metra jafnþykktarlínan. Hún er sú hæsta yfir landinu.

Við sjáum líka að austanvert landið er undir bláum lit í 850 hPa en gulur litur hylur landið vestanvert. Allt mynstrið yfir landinu sýnir ýmist uppstreymi (lág þykkt, blár litur) eða niðurstreymi (há þykkt, gulleitur litur). Nú er það svo að líkanið bregst við eigin landslagi - en ekki því raunverulega. Við þurfum talsvert nákvæmara líkan til að nálgast lögun hins raunverulega landslags. Hin raunverulega hámarksþykkt yfir landinu á gildistíma kortsins getur því verðið önnur en þessi spá sýnir - jafnvel þótt hún yrði „rétt“. [Ef staglast er nógu lengi á orðinu raunverulegur fer maður að trúa að það sé raunverulegt].

En mynstur af þessu tagi er algengt yfir landinu og fer auðvitað mikið eftir vindátt hverju sinni.

Þykktin síðdegis á miðvikudag verður trúlega á bilinu 5380 til 5400 metrar. Hversu hlýtt er það? Á vetrum hefur hámarkshiti á landinu farið í 13 til 15 stig við þessi þykktargildi. Heldur er það ólíklegt að þessu sinni. Við sjáum á kortinu að hæsta talan í 850 hPa er 5 stig - yfir Norðurlandi. Til gamans skulum við því líta á mættishitaspá í 850 hPa.

w-blogg191212b

Þetta dæilega rauða kort sýnir hversu hlýtt loftið í 850 hPa yrði eftir niðurstreymi að sjávarmáli (strangt tekið niður í 1000 hPa). Jafnþrýstilínur við sjávarmál eru svartar og heildregnar. Sé kortið stækkað og rýnt í það má sjá töluna 17,9 við Siglufjörð.

Hver skyldi svo hámarkshiti miðvikudagsins verða? Ætli hann nái 8 stigum, 10, 12 eða meiru?

En við vitum alla vega að þegar vind lægir aftur og það léttir til er búið með öll hlýindi - jafnvel þótt þau séu rétt fyrir ofan. Í desember þarf alltaf vindkrækjur upp í hlýindin og teppi gegn útgeislun. Sólin hjálpar nákvæmlega ekkert til.


Órólegar veðurspár

Nú fara að streyma inn spár um veður á jólum. Hér verður ekki (frekar en venjulega) tekin afstaða til þeirra en bornar saman tvær spár um veður nokkra daga fram í tímann. Báðar spárnar eru fengnar frá evrópureiknimiðstöðinni, munurinn er aðeins sá að önnur er frá því á hádegi í dag, mánudaginn 17. desember, en hin frá miðnætti sama dag. Sama líkan - gangsett með 12 stunda millibili.

Kortasyrpan sem við lítum á ber saman ákveðna gildistíma spánna. Fyrst er samanburður á spá fyrir hádegi á þriðjudag (18. desember, einn dagur fram í tímann), síðan fjóra daga fram í tímann. Þá er kominn föstudagur, þriðja kortið sýnir mismun spánna um hádegi á aðfangadag (7 dagar fram í tímann) og að lokum á miðnætti aðfaranótt þriðja í jólum (9,5 dagar).

Kortin batna talsvert við stækkun - en hér verður aðeins minnt á aðalatriði. Gildi litatónanna sjást í kvarðanum lengst til hægri á myndinni sé myndin stækkuð með tvísmellu. Litamerkingin byrjar við eitt hPa, fyrsta skipting er síðan við 5 hPa. Svæðið nær yfir allt norðanvert Atlantshaf, frá Labrador í vestri og austur á Eystrasalt, frá Spáni í suðri og langleiðina norður Grænland. Ísland er merkt með ör á fyrsta kortinu - en er á sama stað á hinum.

w-blogg181212

Best er fyrir langflesta að lesa hægt til að átta sig á kortum og texta. Blá svæði sýna hvar þrýstingur í seinni spánni er hærri heldur en í fyrri spá (12 tímum áður), en þau rauðu marka þau svæði þar sem þrýstingur er lægri í nýrri spánni.

Fyrsti dagur (hádegi á þriðjudag - efra kort til vinstri). Við sjáum að spárnar eru býsna sammála, á langstærsta hluta kortsins skeikar innan við einu hPa, en á fáeinum stöðum meira, t.d. meðfram austurströnd Grænlands - en það er erfitt svæði að reikna.

Fjórði dagur (hádegi á föstudag - efra kort til hægri). Hér er munurinn orðinn meiri, sums staðar meiri en 5 hPa. Rautt svæði nær alveg þvert yfir kortið. Það gæti bent til þess að meginbylgja í háloftunum hafi aðeins hnikast til í austurátt - miðað við samanburðarspána.

Sjöundi dagur (hádegi á mánudag - aðfangadag jóla - neðra kort til vinstri). Hér er allt kortið undirlagt af stórum mun. Mestur er munurinn í miðju rauða svæðinsins þar sem hann sprengir kvarðann - (smár hvítur blettur), er meiri en 50 hPa. Þetta þýðir að óvissa í spánni er gríðarmikil. Annað hvort er lægðin djúpa hliðruð um breidd rauða svæðisins (þar sem styst er út úr því) - eða þá að hún var ekki til í fyrri spá. Upplýsa má að hún var ívið grynnri og talsvert sunnar í fyrri spánni. Takið vel eftir því að hvorug spáin þarf að vera rétt - sú fyrri gæti líka verið réttari heldur en sú síðari. En - óvissan er gríðarleg.

Níundi (eða tíundi) dagur (miðnætti að kvöldi annars jóladags). Nú er megnið af kortinu orðið blátt. Það þýðir að þrýstingur í nýrri spánni er talsvert hærri en í þeirri fyrri. Það bendir til þess að spánum beri engan veginn saman um legu (eða ölduhæð) stóru norðurhvelsbylgnanna.

Þeir sem endilega vilja spá einhverju geta e.t.v. haldið því fram að líkur séu á því að djúp lægð verði á svæðinu um jólin - það er þó ekki alveg víst. Og að segja eitthvað nákvæmara en það, t.d. um vindátt eða vindstyrk er hálfpartinn út í bláinn enn sem komið er. En jólin nálgast hratt og spár verða væntanlega öruggari eftir því sem nær dregur.


Þrýstivik frá 1. apríl til 14. desember í ár

Mikil umskipti urðu í veðurlagi um mánaðamótin mars-apríl á þessu ári. Gengu þá stórgerðir umhleypingar niður og við tóku norðlægar og austlægar áttir sem ríkt hafa síðan. Að vísu hefur ríki þeirra ekki verið alveg friðsamt allan þennan tíma - en vestanáttardagar hafa verið harla fáir og máttlitlir.

Við skulum nú líta á loftþrýstivik þessa tímabils eins og það kemur fram í reikningum bandarísku veðurstofunnar.

w-blogg171212

Myndin sýnir hluta norðurhvels, frá 30 gráðum til 85 gráða norðurbreiddar og frá 70 gráðum vestur austur á 30 gráður austurlengdar. Hér eru vik í metrum - sýna hversu mikið 1000 hPa-flöturinn hefur vikið frá meðaltalinu 1981 til 2010.

Þrýstingur hefur verið hærri en að meðaltali vestan við landið - en neðan við það fyrir suðaustan land. Þarna er fullt af jafnþykktarlínum en kortið er sjálfkvarðað sem heitir og gerir kvörðunin vikin eins áberandi og hægt er. Línurnar eru dregnar á 5 metra bili, hæsta jafnvikalínan er 30 metrar - en sú lægsta -30. Hér munar 60 metrum í umframbratta 1000 hPa-flatarins. Nú eru 8 metrar í einu hPa og því er talan 60 jafngild um það bil 8 hPa.

Við skulum þó ekki smjatta mikið á þessum tölum - en lítum betur á þær þegar árinu er lokið og berum þá saman við meðaltöl. Mest spennandi verður að sjá hvort 2012 nái því að verða norðanáttarár í háloftunum eins og árið 2010 - en það er eina norðanáttarárið frá því að háloftaathuganir hófust. Norðanátt var að meðaltali í öllum mánuðum frá apríl til nóvember sem er einstaklega þrálátt. Um desember vitum við ekki enn - en fyrri hluti mánaðarins er nokkuð efnilegur.


Litið á lítið

Í dag lítum við nær okkur og jafnvel upp á við frekar en að skima á heilu heimshöfin eða norðurhvelið allt. Fyrsta kortið er nærri því hefðbundið grunnkort. Það sýnir alla vega þrýsting við sjávarmál, úrkomusvæði og vind. Ef vel er gáð má einnig sjá hita í 850 hPa-fletinum og gerðarflokkun og ákefð úrkomunnar. Í lagi er að rifja upp gamlan pistil  þar sem rýnt er í kort af þessu tagi. Krossar inni í úrkomusvæðum tákna snjókomu. Kortin að neðan gilda á kl. 18 síðdegis á sunnudag, 16. desember.

w-blogg161212b

Landið er í heiðarlegri norðaustanátt, hæð er yfir Grænlandi en fremur grunn lægð er norður af Færeyjum á leið til vestnorðvesturs. Lægðin þjappar þrýstilínum heldur saman þegar hún hreyfist nær - en hún grynnist á sama tíma. Lægðin var við Hjaltland um hádegi á laugardegi og er spáð upp undir land á Austfjörðum á mánudag. Síðan er ekki ljóst hvað verður um hana. Hún kemst ef til vill vestur fyrir land áður en hún ferst í austanátt næstu stórlægðar.

En lítum nú upp á við. Fyrst upp í 925 hPa-flötinn. Á kortinu má sjá hæð hans ásamt vindi og hita.

w-blogg161212c

Það er 700 metra jafnhæðarlínan sem liggur um Breiðafjörð. Þetta er því í fjallahæð. Lægðin er á nærri sama stað og á grunnkortinu og vindur ámóta nema norðvestan við lægðarmiðjuna þar sem hann er 25 m/s. Mörkin á milli bláu og grænu svæðanna eru sett við fjögurra stiga frost, en á brúnu svæðunum er hiti ofan frostmarks. Áberandi kaldara er við Norðaustur-Grænland þar sem fjólublái liturinn táknar -16 stiga frost. Þetta er afskaplega algeng staða, hlýjast syðst, kaldast nyrst.

Þá upp í 500 hPa. Það er 5280 metra jafnhæðarlínan sem liggur um Vestfirði. Það er nærri meðallagi árstímans.

w-blogg161212e

Lægðin við Færeyjar er enn á sama stað, en tvær aðrar lægðir sjást á kortinu - mjög grunnar þó. Segja má að lægðardrag liggi um kortið á ská, frá suðvesturhorni þess til norðausturhornsins. Vindur er mikill norðvestanmegin á kortinu, 25 m/s, en annars lítill. Nú ber svo við að köld pulsa liggur eftir lægðardraginu öllu. Dálítill kuldapollur er rétt suðvestan við land. Þar er frostið -37 stig þar sem mest er. Þeir sem lesið hafa pistla hungurdiska undanfarna daga kannast hér við kalda loftið sem fleygaðist vestur um frá Noregi - með hlýju lofti á báða vegu.

En við lítum enn ofar - upp í 300 hPa og það er 8680 metra jafnhæðarlínan sem liggur um Vestfirði.

w-blogg161212f

Enn er vindstrengurinn milli Vestfjarða og Grænlands áberandi, jafnvel enn meiri heldur en neðar. Nú bregður svo við að lægðin fyrir suðvestan land er orðin öflugri heldur en sú við Færeyjar og það sem meira er; hlýjast er í lægðardraginu langa og mjóa. Hvers vegna? Það er vegna þess að 300 hPa-flöturinn sker veðrahvörfin og á hlýja svæðinu erum við fyrir ofan þau.

Algengast er að hiti falli með hæð í veðrahvolfinu allt til veðrahvarfa. Þar fyrir ofan - í neðri lögum heiðhvolfsins fellur hiti ekki. Bláu svæðin á myndinni eru flest neðan veðrahvarfa - þar er hiti því enn fallandi með hæð. Undir græna svæðinu fellur hiti neðar jafnmikið með hæð og á svæðunum umhverfis - en þegar komið var að veðrahvörfum hættir hann því - þess vegna er hýrra á græna svæðinu heldur en hinum.

En hversu hátt liggja veðrahvörfin í spánni? Við athugum það á síðasta korti dagsins en það sýnir þrýstihæð veðrahvarfanna eins og evrópureiknimiðstöðin telur hana verða síðdegis þennan desembersunnudag.

w-blogg161212g

Litirnir tákna ákveðin þrýstibil. Talan fyrir suðvestan land, 499, segir okkur að þar séu veðrahvörfin í 499 hPa hæð, við vitum af 500 hPa kortinu hvaða hæð það er í metrum, um 5290 metrar. Nú þarf að muna hið sjálfsagða: Þrýstingur minnkar með hæð, því lægri sem tölurnar eru því hærri eru veðrahvörfin. Á bláu svæðunum eru þau í yfir 240 hPa-hæð. Það eru um 10 kílómetrar.

Gula svæðið sýnir því langa og mjóa gjá í veðrahvörfin, gjáin er svo brött suðvestan við Ísland að litatóna vantar í myndina. Þar gæti verið brot í veðrahvörfunum.

Veðrahvörfin eru á sífelldu iði með hnútum og brotum, beygjuskrensi og ókyrrð og lega þeirra getur líka átt þátt í ofsaveðrum á jörðu niðri. Þess vegna er vel þess virði að gefa þeim auga rétt eins og lægðum, hæðum, skilum og úrkomusvæðum hefðbundinna veðurkorta.


Nýútkomin bók um kolefnishringrásina - og það á íslensku

Nú er loksins komin út bók á íslensku þar sem hringrás kolefnis í náttúrunni og áhrifa mannsins á hana er lýst á greinargóðan hátt. Höfundur bókarinnar, Sigurður Reynir Gíslason, og nemendur hans hafa um árabil stundað rannsóknir á efnaskiptum vatns, bergs, lofts og lífvera í náttúrunni og á tilraunastofu með sérstakri áherslu á hringrás kolefnis.

w-blogg151212i

Betur og betur kemur í ljós að áhrif mannsins á hringrás kolefnis og fleiri frumefna eru meiri en flestir hugðu. Þau hríslast um lofthjúpinn, höf, berg og lífkerfið allt. Þótt afleiðingarnar séu í eðli sínu illfyrirsjáanlegar fleygir þekkingu fram á þeim ferlum sem koma við sögu.

Margslungin hringrás kolefnis á stuttum og löngum tímakvarða er skýrð út í bókinni auk þess sem sérstaklega er fjallað um kolefnishringrásina á Íslandi bæði þann hluta hennar sem riðlast vegna athafna okkar sem og þann sem kalla má náttúrulegan.

Bókin fylgir rannsóknum á viðfangsefninu allt til þessa ársins í ár (2012) en óhætt er að segja að höfundurinn sé meðal fremstu vísindamanna á sínu sviði á heimsvísu. Alþjóðasamband jarðefnafræðinga hefur veitt honum viðurkenningu fyrir rannsóknir á veðrun basalts og mikilvægi hennar fyrir hringrás kolefnis á jörðinni. Sigurður er formaður vísindaráðs CarbFix verkefnisins en það er alþjóðlegt vísindasamstarf um bindingu kolefnis í bergi.

Bókin er skyldulesning fyrir bæði sérfræðinga og áhugamenn um náttúrufræði auk þess sem hún er uppbyggilegt innlegg í umræðuna um hnattrænar umhverfisbreytingar af manna völdum. Þær hæringar taka til fleiri hluta en loftslagsbreytinga eingöngu. Það er varla ástæða til að ganga lengur um í þoku um það grundvallaratriði sem kolefnishringrásin er - alveg sama hvort menn telja ástæðu til aðgerða eða ekki.

Kolefnishringrásin er fjórða bókin í flokki umhverfisrita Bókmenntafélagsins. Hinar þrjár eru: Náttúra, vald og verðmæti eftir Ólaf Pál Jónsson, Þar sem fossarnir falla eftir Unni Birnu Karlsdóttur og Gróðurhúsaáhrif og loftslagsbreytingar eftir Halldór Björnsson. Kolefnishringrásin kallast sérstaklega á við síðastnefndu bókina. Ættu menn að drífa sig í að koma höndum yfir þessar bækur allar og lesa þær sem fyrst. Fleiri rit eru í undirbúningi.

Í bókinni er ítarleg heimildaskrá þar sem þeir sem vita vilja enn meira fá ótalmargt á silfurfati. Bókin er 269 blaðsíður og er prýdd yfir 80 skýringarmyndum, auk sérkafla þar sem helstu efnahvörf sem koma við sögu eru tíunduð.

Kolefnishringrásin er gefin út af Hinu íslenska bókmenntafélagi og er fáanleg í öllum helstu bókaverslunum auk afgreiðslu Bókmenntafélagsins í Skeifunni 3b í Reykjavík.

Myndin sem prýðir forsíðu bókarinnar er Dansinn eftir Henri Matisse.


Mynd af stórri lægð

Við skulum líta á hitamynd af lægðinni stóru fyrir sunnan land. Þegar myndin var tekin var lægðin um 950 hPa djúp og um hana er mikill skýjasveigur eins og lög gera ráð fyrir. Myndin sem er frá því kl. 22 fimmtudaginn 13. desember er fengin úr evrópska seviri safninu með aðstoð Veðurstofunnar.

w-blogg141212

Ritstjórinn er búinn að spilla myndinni með alls konar örvum og táknum. Langur hvítur skýjagarður liggur um myndina nærri þvera. En við skulum geyma umræðu um hann þar til undir lokin - þegar áhugalitlir eru búnir að skipta um rás.

Lægðarmiðjan sjálf hreyfist hægt til austurs - mjög hægt, því að um hádegi á sunnudag á hún ekki að vera komin lengra en til Írlands og ætti þá að hafa grynnkað talsvert. Við suðurjaðar myndarinnar er að myndast ný lægð, hún hreyfist heldur ekki mjög hratt en fer til norðnorðausturs um England næstu daga og veldur umskiptum í Evrópu.

Rauðu örvarnar sýna frekar hlýja loftstrauma. Annar fer til norðurs um Bretland, en sveigir þar til austurs, hikar vegna kalda loftsins norðan við skýjabakkann. Öll þessi beygja þokast austur á bóginn. Önnur sveigja er utan um hæðina hlýju yfir Grænlandi. Hún hörfar heldur til vesturs og daufhvíti eða grái skýjabakkinn sem á myndinni er fyrir norðan Ísland er trúlega afleiðing af því að kalda loftið er byrjað að þrýsta að úr austri.

Hvíti bókstafurinn S er til gamans settur við söðulpunkt hlýju straumanna, þar er óvissan mest. En kalda loftið yfir Noregshafi rennur í mjókkandi fleyg til vesturs og mun koma inn yfir Ísland þegar líður á föstudaginn. Þetta loft er þó ekkert sérlega kalt miðað við árstíma.

Trúlega hlýnar í innsveitum norðaustanlands þegar grunnstæð hitahvörf sem ríkt hafa á þeim slóðum undanfarna daga blandast upp. Það er dálítið furðulegt að hiti hækki að mun þegar kaldara loft tekur við af hlýrra. En það er svona þegar loftið í neðstu lögum hefur tapað fjarskiptasambandi við það sem ofar liggur.

En lítum aftur á skýjabakkann í suðri. Þarna teikna skilavinir samskil á grunnkort - og ekki verður því mótmælt hér. En það er alltaf dálítið spennandi að horfa á langa samskilabakka af þessu tagi - hvernig trosnar þessi í sundur? Því er þannig háttað að vindátt er nokkurn veginn samsíða garðinum, hér úr austri eða austsuðaustri. Vindurinn er trúlega mestur nærri miðju hans en heldur minni til beggja átta.

Við þessi skilyrði myndast bæði hæða- og lægðaiða í bakkanum, hæðaiða norðan við en lægðaiða fyrir sunnan hann. Þegar slaknar á vindstrengnum losnar um iðuna og fram koma sveipir - smálægðir sem skilavinir eiga gjarnan í erfiðleikum með. Ritstjórinn veit ekki hvort þetta gerist núna - margt getur truflað - en áhugasamir ættu að fylgjast með gervihnattamyndum á vef Veðurstofunnar næstu einn til tvo daga.


Enn í verndarhringnum

Eins og kom fram í pistli á hungurdiskum í gær ræður risastór lægð suður í hafi veðri á öllu Atlantshafi norðanverðu og gerir það næstu daga. Sá hluti skilakerfis hennar sem liggur norðan lægðarmiðunnar nær þó trauðla til landsins því vindar blása að mestu samsíða því. En meira er að gerast sunnan og austan í lægðinni þar sem kalt loft frá Kanada nær að skafa upp hlýrra loft úr suðri og senda í átt til Bretlandseyja og síðar meginlands Evrópu.

Hér á landi er að mestu meinlaust veður - en ansi kalt þó inn til landsins í hægu bjartviðri. En svipaðar lægðir og þessi valda oft illviðrum hér á landi - en þurfa þá að ná í heimskautaloft úr norðri til að búa til þann þykktarbratta sem nauðsynlegur er til að keyra upp vindinn. Háloftahlýindi fyrir norðan land koma í veg fyrir að það verði í bili að minnsta kosti. Við lítum á spá um 500 hPa hæð og þykkt sem gildir um hádegi á föstudag (14. desember).

w-blogg131212

Ef vel er að gáð má sjá Ísland fyrir neðan miðja mynd. Skandinavía ætti einnig að sjást sæmilega á myndinni. Annars er táknmálið hefðbundið, jafnhæðarlínur eru svartar og heildregnar en þykktin sýnd með litum. Mörkin á milli grænu og bláu svæðanna er við 5280 metra - Ísland er rétt inni í bláu og er ekki fjarri meðallagi árstímans.

Allmikil - en þó minnkandi fyrirstöðuhæð er yfir Grænlandi og önnur öflugri við norðurströnd Rússlands. Kuldapollurinn ægilegi er með miðju ekki fjarri norðurpólnum, þar er þykktin í miðju rétt neðan við 4800 metra - veturinn er ekki alveg í fullum styrk í dag - en lægsta lágmark norðurhvelsins er nokkuð breytilegt frá degi til dags. Í sameiningu halda hæðirnar tvær kaldasta loftinu alveg í skefjum og hjálpar lægðin hlýja suður undan til. Segja má að við séum umlukin verndarhring.

En nokkrar hræringar eru innan hringsins. Þar er veikur kuldapollur, miðja hans er yfir Skandinavíu og mun hluti hans sleppa út norður í gegnum verndarhringinn sem þó lokast aftur. Annar hluti beyglast til vesturs í átt til okkar þegar hlýja loftið sem sjá má yfir Ermarsundi og nágrenni þrýstir sér til norðnorðausturs - eins og rauða örin á að sýna.

Við þetta skýst hluti kalda loftsins í mjóum fleyg til vesturs yfir Ísland - fleygurinn er mjór m.a. vegna þess að hlýindin yfir Grænlandi halda á móti. Kaldasta loftið á að fara hér hjá á laugardag - en það er ekkert sérlega kalt, þykktin fer e.t.v. niður í 5180 metra eða þar um bil - vel sloppið.

Fleygurinn sést enn betur á veðrahvarfakortinu hér að neðan (kortið er ekki fyrir viðkvæma).

w-blogg131212b

Ísland er nærri miðri mynd og Bretlandseyjar ættu að sjást þar neðar til hægri. Þetta kort verður skýrara við stækkun heldur en það fyrra. Hlýja loftið er komið lengra norður á bóginn við veðrahvörf heldur en í 500 hPa. Þrýstingur á gulu og grænu svæðunum er á milli 200 og 250 hPa en nærri 300 á bláu svæðunum. Tölur og litakvarði eiga við mættishita, en hann er því hærri sem veðrahvörfin eru ofar. Tölur eru í Kelvingráðum - en við höfum engar áhyggjur af því - dáumst frekar að formunum.

Hér má (með smávegis ímyndunarafli) sjá kalda loftið (bláa svæðið) í þrenglum á milli hlýju skjaldanna í norðri og suðri. Þar sem kalt og hlýtt loft mætast eru dökkbláar rendur - þar sveigjast veðrahvörfin niður við áreksturinn og kalda loftið fleygast undir það hlýja - fyrirstaðan er minni neðan til í veðrahvolfinu. Í botni sveigjunnar segir reiknimiðstöðin að veðrahvörfin nái niður í 600 hPa - eða um 4 km hæð.

Á efri myndinni (500 hPa-kortinu) má sjá að Ísland er í greinilegri hæðarbeygju en hún er oftast merki um niðurstreymi. Þegar kuldafleygurinn kemur til landsins skiptir um beygju, loft verður þá óstöðugra og úrkomulíkur aukast.


Risastór lægð

Risastór lægð er nú yfir Atlantshafi frá Labrador í vestri og ná áhrif hennar austur til Þýskalands, nærri suður til Madeira og norður fyrir Jan Mayen. Við lítum á spákort sem gildir um hádegi á fimmtudag.

Þegar ritstjórinn var yngri og vildi hafa fútt í hlutunum fylltist hann ákveðinni mæðu við að horfa á lægðir af þessu tagi - þeim fylgdi fyrirsjáanlegt tíðindaleysi dag eftir dag. Allar veðurfréttir byrjuðu á pistlinum: „Víðáttumikið og hægfara lægðasvæði er langt suður í hafi. Suðvesturland til Breiðafjarðar og Suðvesturmið til Breiðafjarðarmiða: Austan kaldi eða stinningskaldi, léttskýjað með köflum“. Nú er allt orðið með öðrum brag og sami ritstjóri harla ánægður - enda er nú hægt að drekkja sér í allskonar smáatriðum í veðurkortunum. Eins og roskin veðurnörd átta sig á var þetta fyrir spásvæðabreytinguna miklu fyrir rúmum 30 árum.

w-blogg121212

Hér má sjá þrýsting við sjávarmál eins og evrópureiknimiðstöðin spáir honum um hádegi á fimmtudag (13.12. 2012). Við sjáum úrkomusvæði hringa sig í kringum risavaxna lægðarmiðjuna. Flestallt virðist í læstri stöðu. En þó ekki allt.

Punktalínur á kortinu sýna hita í 850 hPa-fletinum og ef rýnt er í þær (stækkið kortið) má sjá að talsvert og ákveðið aðstreymi af köldu lofti er frá Labrador og langt austur á Atlantshafi - þessi straumur tekur þátt í því að hnika lægðinni austur á bóginn næstu daga. Kalda loftið skefur líka upp sneiðar af hlýrra lofti úr suðri og býr þar með til minniháttar lægðabylgjur.

Ein af þeim er nú við Landsendahöfða á Norðvestur-Spáni og stefnir inn á Evrópu. Önnur er að verða til rétt austan við þar sem bláa örin endar á kortinu og mun lenda á ívið norðlægari braut en sú fyrri. Gæti hún eða einhver ómynduð valdið leiðindaveðri og trúlega hláku í Danmörku eða Suður-Noregi undir helgina. Spá dagsins nefnir þann möguleika að rusl úr henni komi hér við sögu enn síðar - en allt of snemmt er að tala um það. 


Þurrt loft

Mynd dagsins er fyrst og fremst valin vegna litanna - en sýnir fleira. Þetta er samsett spákort fyrir 700 hPa-flötinn og gildir síðdegis á fimmtudag, 13. desember. Evrópureiknimiðstöðin sá um reikningana. Hungurdiskar hafa kynnt kort af þessu tagi áður en samt er rétt að fara í gegnum táknmálið.

w-blogg111212b3

Jafnhæðarlínur flatarins eru svartar og sýna dekametra. Hæð 700 hPa-flatarins er oftast rétt undir þremur kílómetrum og það er 2820 metra línan sem strýkst við suðvestanvert Ísland. Hefðbundnar örvar sýna vindhraða og stefnu. Rauðu strikalínurnar sýna þykktina milli 700 og 1000 hPa. Þetta er undantekning frá því sem er algengast (500/1000 hPa-þykkt) en alveg sama á við - því hærri sem tölurnar eru því hlýrra er loftið á hæðarbilinu.

Gráu og gulbrúnu svæðin skera mest í augu. Á gráu svæðunum er rakastig í 700 hPa hærra en 70%. Þar sem rakinn er yfir 90% má gera ráð fyrir að ský séu í 3 km hæð. Gera má ráð fyrir því að aflangir dökkgráir flekkir séu tengdir úrkomusvæðum, jafnvel skilum.

Á gulu og rauðbrúnu svæðunum er loft mjög þurrt, rakastig minna en 15% og á dekkstu brúnu svæðunum er rakastigið undir 5% - þetta er auðvitað með ólíkindum þurrt og getur einungis átt sér stað í niðurstreymi - loftið á uppruna sinn talsvert ofar - jafnvel langt fyrir ofan.

Þurrkur af þessu tagi nær aldrei niður til jarðar [nema?] og á samsvarandi korti fyrir 850 hPa (um 1100 metra hæð) er um 70% raki á þessum slóðum. Þar er hins vegar mjög þurrt norður af Vestfjörðum.

Á kortinu má einnig sjá litlar tölur í hvítum kössum og þeim tengdar mjóar bláar og rauðar línur. Við sjáum bláu töluna 5 inni í brúna svæðinu við suðurströnd Íslands - og rauða fjóra nokkru austar. Þessar tölur sýna lóðrétta hreyfingu eins og hún reiknast í líkaninu, blátt segir frá niðurstreymi, en rautt frá uppstreymi. Mælieiningin er afar torkennileg, Pa/s (paskal á sekúndu), okkur svelgist ekki á slíku. Talan 10 er ekki fjarri uppstreymishraðanum 1 m/s, fimm segir því að niðurstreymið sé um 0,5 m/s - það telst mikið, enda nýtur loftstraumurinn trúlega aðstoðar Vatnajökuls eða Mýrdalsjökuls á floti sínu. 

Svo er auðvitað spurning hvort þessi þurrkspá rætist - og hvort við sjáum þurrkinn (?).


Mildur hryggur - enn á ný

Enn tekur mildur háloftahæðarhryggur völdin hér við land eins og gerst hefur aftur og aftur síðustu 3 vikur. Þótt hver um sig lifi ekki lengi halda þeir kuldanum frá landinu. Kortið gildir á hádegi á þriðjudag, 11. desember.

w-blogg111212

Hér má sjá megnið af norðurhveli jarðar norðan við hvarfbaug. Ísland er rétt neðan við miðja mynd. Jafnhæðarlínur eru heildregnar, þar sem þær eru þéttar er vindur mikill. Lituð svæði gefa þykktina til kynna. Mörkin á milli grænna og blárra lita eru við þykktina 5280 metra. Allt grænt telst frekar hlýtt á þessum árstíma.

Rauða þykka strikalínan er lögð ofan í hryggjarmiðju og liggur yfir Ísland. Lægðin suður af Grænlandi endurnýjast á næstu dögum með tilleggi úr bylgjunni sem á kortinu er nærri Nýfundnalandi. Þá slitnar hryggurinn okkar enn í sundur og myndar létta fyrirstöðu við Norðaustur-Grænland - á hagstæðum stað fyrir okkur.

Önnur fyrirstaða er talsvert austar og nær rauða strikalínan þangað. Sú verður næstu daga styrkt af hæð sem nú gengur til norðurs yfir Rússlandi. Sameiginlega verður til eins konar veggur gegn ásókn aðalkuldans - en hann lætur ófriðlega á mjög stóru svæði frá Kanada norður til póls og þaðan til Síberíu.

Ef vel er að gáð má sjá nokkar smálægðir og lægðardrög yfir Vestur-Evrópu og Skandinavíu. Sú súpa fer í kringum sjálfa sig - en mun sennilega senda anga hingað til lands þegar kemur fram yfir miðja viku. Það er þó ekki mjög til spillis - þó loftið sé nokkuð kalt þar sem það er nú hlýnar það fljótt yfir sjónum austan og suðaustan við land stefni það hingað.

Veikar fyrirstöður á heimskautaslóðum eru oft þaulsetnar - eins og við höfum nú séð að undanförnu.


« Fyrri síða | Næsta síða »

Um bloggið

Hungurdiskar

Höfundur

Trausti Jónsson
Trausti Jónsson
Höfundur er veðurfræðingur og áhugamaður um veður.

Færsluflokkar

Mars 2024
S M Þ M F F L
          1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31            

Nýjustu myndir

  • w-blogg200324b
  • w-blogg200324a
  • Slide10
  • Slide9
  • Slide8

Heimsóknir

Flettingar

  • Í dag (29.3.): 9
  • Sl. sólarhring: 60
  • Sl. viku: 407
  • Frá upphafi: 2343320

Annað

  • Innlit í dag: 8
  • Innlit sl. viku: 368
  • Gestir í dag: 7
  • IP-tölur í dag: 7

Uppfært á 3 mín. fresti.
Skýringar

Eldri færslur

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband