Af dægurmetauppskeru ársins 2016

Ritstjóri hungurdiska er enn að gera upp árið 2016 - í þetta sinn er það dægurmetauppskeran. - Þetta verður að teljast nokkuð nördalegt - og að miklu leyti endurtekið úr pistli sem birtist 21. janúar 2016 - en látum það fljóta - tölur eru nýjar - og munur mikill á niðurstöðum áranna.

Í fréttum að utan er oft gert talsvert úr svonefndum dægurmetum - hæsta eða lægsta hita sem mælst hefur á einhverri veðurstöð ákveðinn dag ársins. Ein og sér segja þessi met lítið - en geta samt falið í sér skemmtileg tíðindi. Nú, hafi verið mælt mjög lengi á stöðinni verða þessi tíðindi eftirtektarverðari. Svipað má segja um mjög miklar metahrinur - daga þegar dægurmet falla um stóra hluta landsins.

Talning leiðir í ljós að alls féllu 4347 hámarksdægurmet á almennu sjálfvirku stöðvunum hér á landi á árinu 2016 - séu þær stöðvar sem athugað hafa í 5 ár eða meira aðeins taldar með. Lágmarksmetin urðu hins vegar aðeins 1871. Hlutfall hámarks- og lágmarksmeta mjög ólíkt því sem var árið 2015. Þetta hlutfall hlýtur að segja okkur eitthvað? Rétt rúmlega 60 þúsund dægurmet hvorrar tegundar eru skráð alls á tímabilinu frá 1996 til 2016. - Það sem flækir málið er að stöðvum hefur fjölgað - en við sjáum samt að hámarksmetin eru fleiri en búast hefði mátt við - ef metafallið væri alveg óháð frá stöð til stöðvar - og í tíma. Lágmarksmetin voru aftur á móti öllu færri 2016.

Árið var enda eitt það hlýjasta á öllu tímabilinu.

Lítum nú á línurit sem sýnir hlutfall hámarksdægurmeta af heildinni frá ári til árs.

Aðeins þarf að doka við til að skilja myndina - lárétti ásinn sýnir ár tímabilsins. Lóðrétti ásinn til hægri sýnir landsmeðalhita, það gerir rauðstrikaða línan einnig. Hlýjust eru árin 2003, 2014 og nýliðið ár, en 2015 hins vegar ámóta kalt og árin fyrir aldamót.

Lóðrétti ásinn til vinstri sýnir hlut hámarksdægurmeta af summu útgildametanna (hámarks og lágmarks). Hlutur lágmarksmetanna fæst með því að draga frá einum.

Við sjáum að allgott samband er á milli hámarksmetahlutarins og landsmeðalhitans. Hámarkshitametin eru líklega fleiri þegar almennt er hlýtt í veðri.

Eftir því sem árunum fjölgar verður erfiðara að slá metin 60 þúsund. Þrátt fyrir það er á þennan hátt hægt að fylgjast með veðurfarsbreytingum. Skyndileg breyting á veðurlagi á hvorn veg sem er - nú eða í átt til öfga á báða bóga kæmi fram við samanburð við hegðan metanna síðastliðin 20 ár. - En því nenna nú fáir nema útnörd - eins og ritstjóri hungurdiska - varla að slíkt eftirlit verði í forgangi hjá því opinbera (þrátt fyrir tal um veðurfarsbreytingar).

Við skulum líka líta á línurit sem sýnir samband hámarksmetahlutarins og landsmeðalhitans. 

Lárétti ásinn markar hámarksmetahlutinn, en sá lóðrétti meðalhitann. Punktadreifin raðast vel og reglulega í kringum beina línu - því fleiri sem hámarkshitametin eru miðað við þau köldu, því hlýrra er árið. Fylgnistuðull er 0,91. En við skulum ekki venja okkur á að líta alveg hugsunarlaust á dreifirit sem þetta - athugum t.d. að hlutur hámarksmeta getur ekki orðið hærri en 1,0. Skyldi árið þegar landsmeðalhiti nær 6,14 stigum verða algjörlega lágmarksmetalaust? - eða árið þegar landsmeðalhitinn fellur niður í 2,6 stig - skyldu þá nákvæmlega engin hámarkshitamet verða sett? - 

Við þurfum ekki að fara lengra aftur í tímann en til 1983 til að finna lægri landsmeðalhita en 2,6 stig - og árið 1979 var hann ekki nema 1,8 stig. - Það var ábyggilega ekki mikið um hámarkshitamet þessi ár. 

En fleira nördalegt kemur fram í metaskránum. Hvaða daga féllu flest dægurmet? Við skulum svara því - forvitnin krefst þess. - Í ljós kemur að dagarnir sem voru efstir á þessum listum í pistlinum í fyrra (2015) misstu báðir hluta sinna meta til almanaksbræðra ársins 2016 og féllu þar með af stalli. - Aðrir dagar hafa tekið við á toppnum.

Flest hámarksdægurmet féllu samtímis á jóladag árið 2005, á 90 prósentum stöðvanna. Man nokkur nokkuð frá þessum degi? Varla, en hann er sum sé allt í einu orðinn merkilegur. Þetta var fyrir tíma hungurdiskabloggsins.

Flest féllu lágmarksmetin 30. apríl 2013, á 92 prósentum stöðvanna. Um það merkilega kuldakast fjölluðu hungurdiskar ítarlega - dögum saman - því kuldinn hélst í marga daga. Auðvelt er að fletta þessum fróðleik upp - hafi einhver þrek til. Sama hlutfalli, 92 prósentum náði 6. mars 1998 - það kuldakast muna eldri nörd. 

Hefði reiknast - hefði ekkert verið mælt - árgerð 2016

Hér kemur pistill sem er (nærri því) nákvæmlega eins og annar sem birtist á hungurdiskum 10. janúar í fyrra (2016) - nema hvað árið er nýtt og tölur hafa breyst.

Eftir hver áramót reiknar ritstjóri hungurdiska hver hitinn í Reykjavík hefði reiknast - ef allar hitamælingar á Íslandi hefðu fallið niður á árinu. Til þess notar hann tvær aðferðir - báðar kynntar nokkuð rækilega í fornum færslum á bloggi hungurdiska. Sú fyrri giskar á hitann eftir þykktargreiningu evrópureiknimiðstöðvarinnar - og notar til þess samband ársmeðalþykktarinnar og Reykjavíkurhitans undanfarna áratugi.

Þykkt ársins 2016 var með meira móti yfir landinu (hlýtt loft var ráðandi) - og segir að Reykjavíkurhitinn hefði „átt að vera“ 5,8 stig, en reyndin var 6,0 eða 0,2 stigum yfir giski. - 

Hin aðferðin notar stefnu og styrk háloftavinda og hæð 500 hPa-flatarins og er talsvert ónákvæmari heldur en þykktargiskið. Almennt er því hlýrra eftir því sem sunnanátt er meiri í háloftum, kaldara eftir því sem vestanátt er meiri og því hlýrra eftir því sem hæð 500 hPa-flatarins er meiri.

Háloftin giska nú á að ársmeðalhitinn í Reykjavík 2016 sé 5,4 stig. Háloftagiskið hefur nokkuð kerfisbundið skilað of lágum tölum síðan fyrir aldamót - ritstjórinn hefur giskað á (gisk-gisk) að orsökin geti verið ...

En 65 ára gagnasafn er í minna lagi til að hægt sé að draga víðtækar ályktanir.

Fárviðrið 18. febrúar 1959

Pistill þessi er sá síðasti í flokki þar sem fjallað er um fárviðri á Akureyri. Miðað er við að veðurathugun hafi getið um meir en 32,7 m/s 10-mínútna meðalvindhraða á stöðunum. Um slíkt eru aðeins þrjár heimildir á Akureyri. Við höfum áður fjallað um tvö þessara tilvika - en lítum nú á það þriðja, en það gekk yfir landið þann 17. og 18. febrúar 1959 - var verst fyrir norðan að morgni þess 18.

Eins og sjá má af frétt Tímans gerði veðrið mikinn usla á Norðurlandi - en minnisstæðasti atburðurinn í þessu veðri var samt sjóslysið mikla þegar vitaskipið Hermóður fórst þá um nóttina fyrir Reykjanesi. 

Þetta var alveg skelfileg vika og satt best að segja viknar ritstjóri hungurdiska enn þegar hann minnist hennar og þeirrar lömunar sem yfir þjóðina gekk. Nokkrum dögum áður fékkst staðfesting á því að togarinn Júlí hefði farist með öllum mönnum á Nýfundnalandsmiðum þann 8. febrúar og að Grænlandsfarið Hans Hedtoft væri einnig örugglega sokkið - og enginn af þeim 95 sem voru um borð hefði komist af. 

Lægðin sem olli þessu veðri var hluti af mikilli veðrasyrpu þessa gríðarumhleypingasama mánaðar.

Aðdragandinn er svo sem kunnugur orðinn. Illviðrislægðin gengur til norðausturs á móts við vestanátt í háloftunum suður af Grænlandi. Það sem helst var óvenjulegt í þessu tilviki er hversu mikil lægðin var orðin strax fyrir sunnan Nýfundnaland. 

Hún var heldur ekki eins hraðfara og ýmsar systur hennar. Hlýi geirinn afskaplega breiður - og hér er ekki neina sérstaka kreppu að sjá við lægðarmiðjuna um hádegi þann 17. febrúar. Hér gæti auðvitað verið um greiningarvanda að ræða - en niðurstaða líkansins um hámark illviðrisins þá um kvöldið, nóttina og morguninn eftir er nokkuð nærri lagi - þannig að líklega er greiningin hér að ofan nokkuð rétt - og þá háloftagreiningin hér að neðan líka.

Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru heildregnar, þykkt sýnd í lit. Þykktin mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs og sést umfang hlýja geirans vel - og „sumarhiti“ - guli liturinn nær langleiðina norður til Íslands. Kortið „ýkir“ kuldann yfir Grænlandi - það er enginn 1000 hPa-flötur yfir jöklinum vegna hæðar hans - líkanið veit það en til að gera kortið (og sjávarmálsþrýstikort og svo framvegis) fylla sýndargildi upp í eyðuna. - Það einkennir „kulda“ af þessu tagi að hann hreyfist ekkert - bara kemur og fer. Minna ber á þessum leiðinlega „sjúkdóm“ í framleiðsluvörum evrópureiknimiðstöðvarinnar. Hann truflar stundum sjónræna túlkun kortanna.  

Klukkan 6 að morgni þess 18. var veðrið í hámarki vestanlands - og síðar um morguninn fyrir norðan og austan. 

[Erfiður kafli sem hlaupa má yfir] Á háloftakortinu sést hvers eðlis veðrið var. Við sjáum hvernig köld stroka fer til austurs fyrir sunnan land (hvíta örin). Kaldast er við örina - en hlýrra bæði sunnan og norðan við hana. Úti af Vestfjörðum er hlýr blettur - þykktarhæð. Á erlendum málum er þetta fyrirbrigði nefnt „seclusion“ - eitthvað aflokað - og einkennir sumar illar lægðir. Við eigum ekki enn gott orð fyrir þetta á íslensku - en það dettur af himnum ofan einhvern daginn.

Fyrir sunnan örina á myndinni liggur halli jafnþykktar- og jafnhæðarlína að einhverju leyti samsíða - þar er vindur minni við jörð heldur en uppi - fyrir norðan örina vex þykkt með fallandi hæð vindur er meiri í neðri lögum heldur en uppi. Þykktarhæðin þrönga bætir í vindinn - sem er hér ærinn fyrir. 

Hér má sjá Íslandskortið á hádegi - þá er vindur aðeins að byrja að ganga niður á Akureyri og nokkuð niðurgenginn vestanlands. Vestfirðir sluppu furðuvel.

Mikið tjón varð í þessu veðri. Hér er listi yfir það helsta. 

Vitaskipið Hermóður fórst með 12 manna áhöfn undan Höfnum. Miklar skemmdir urðu þá víða á húsum, bátum og öðrum mannvirkjum vegna hvassviðris. Þak tók af hluta íbúðarhúss á Sauðárkróki og járnplötur af mörgum húsum, þar varð einnig tjón í höfninni. Hluti hlöðuþaks fauk á bænum Reykjavöllum í Tungusveit. Fjárhús á bænum Kotá í útjaðri Akureyrar fauk og drápust 3 kindur, mikið af járni fauk af húsum á Akureyri og heil og hálf þök af húsum í byggingu, tré rifnuðu upp með rótum, m.a. mörg velvaxin í Gróðrarstöðinni, bátur fauk þar út á sjó og vegagerðarskúr fauk og skemmdi nokkra bíla. Jeppi fauk út af vegi í nágrenni Akureyrar og gjöreyðilagðist, lítil slys urðu á fólki.

Járnplötur fuku af allmörgum húsum á Húsavík og rúður brotnuðu, þar slösuðust tvær stúlkur er þær fuku um koll. Allmiklar skemmdir urðu á Árskógsströnd, þak tók af hlöðu á Stærra-Árskógi og braggi fauk í Hauganesi. Skemmdir urðu á verksmiðjunni á Hjalteyri og þar fuku skreiðarhjallar og fleira. Þak fauk af íbúðarhúsi á Búlandi í Arnarnesshreppi. Skemmdir urðu á þökum á Dalvík. Járnplötur fuku og rúður brotnuðu í Hrísey, sömuleiðis á Grenivík. Þak tók af hlöðu á Litla-Gerði þar í grennd. Hálft þak tók af íbúðarhúsi á Svalbarði á Svalbarðsströnd, þar í sveit varð víða foktjón. Allmiklar rafmagns- og símabilanir urðu í Eyjafirði.

Meir en helmingur þaks á íbúðarhúsi á Stöng í Mývatnssveit fauk og víðar fauk járn þar í sveit. Talsverðir heyskaðar urðu í Aðaldal og minniháttar tjón varð á nokkrum bæjum í Bárðardal. Minniháttar foktjón varð í Mýrdal og á Ströndum. Ekkert hafði verið flogið innanlands í 6 sólarhringa þegar hér var komið. 

Eins og áður er um getið var þessi febrúarmánuður sérlega illviðrasamur.

Lárétti ásinn á myndinni sýnir daga febrúarmánaðar - frá þeim 9. og áfram. Lóðrétti ásinn til vinstri sýnir mun hæsta og lægsta þrýstings á landinu - mælikvarði á þrýstivind á hverjum tíma. Lóðrétti ásinn til hægri er þrýstikvarði.

Súlurnar sýna þrýstimuninn á 3 klukkustunda fresti - það er mikið fari hann yfir 20 hPa. Rauði, strikaði ferillinn sýnir lægsta þrýsting landsins á hverjum tíma. Frá 9. til 18. gengu 6 illviðri yfir landið, merkt með númerum á myndinni. Þar má einnig sjá ríkjandi vindátt í hverju veðri fyrir sig. 

Lægðirnar sem gengu yfir þann 14. og 15. voru gríðarkrappar - en hraðfara. Lægðin „okkar“ var hins vegar stór um sig - og veðrið byrjaði sem sunnanveður (hlýi geirinn), en snerist síðan í suðvestur og vestur. Þrýstimunur landsins var meiri en 20 hPa í nærri því sólarhring. 

Tjónlistinn hér að ofan hefur áður birst hér á hungurdiskum. Það var í pistli merktum 19. febrúar 2011 sem minnti á fleiri mannskaða- og tjónaveður sem bar upp á 18. febrúar. 

Hversu mikið hefur hlýnað? (framhald)

Við skulum halda leitnifyllerínu aðeins áfram (þó lítið vit sé í því) og reyna að sinna tveimur spurningum sem vakna eftir skoðun á línuriti fyrri pistils. 

1. Hafa mánuðir ársins hlýnað mismikið? 

2. Hefur áður hlýnað jafnhratt og nú? 

Fyrsta mynd dagsins leitar svara við fyrri spurningunni.

Við sjáum mánuði ársins á lárétta ásnum - en aldarhlýnun (sem staðlaða hraðamælingu) á þeim lóðrétta. Bláu súlurnar taka til tímabilsins 1864 til 2016. Þetta tímabil velja þeir sem vilja hlut hlýnunar síðustu 150 ár sem mestan - (út frá mynd síðasta pistils) - þeir sem þó viðurkenna að varla sé rétt að miða aðeins við síðustu 40 ár eða svo. 

Jú, það hefur hlýnað á öllum tímum árs miðað við það sem var fyrir 150 árum, minnst í september og október - en mest í febrúar og mars. Athugið að margfalda þarf með 1,5 til að fá 150 ára tölurnar. Þetta eru allt háar tölur. 

Brúnu súlurnar velja þeir sem vilja gera sem minnst úr hlýnuninni - þeir fara aftur til ársins 1927. - Það hefur að vísu hlýnað síðan þá í 8 mánuðum ársins - og hásumarið, júní til ágúst - kemur vel út. 

Við þykjumst nú hafa svarað fyrri spurningunni: Mánuðir ársins hafa hlýnað mismikið. 

Síðari spurningin er erfiðari að því leyti að viðmiðunartímabil hraðamælinga er ekki sjálfgefið. Hér veljum við 30 ár - hefðum getað valið annað. Við notum þó enn 100 ár sem hraðastiku - margfalda þarf tölur með 0,3 til að sjá 30-ára hlýnunina. Ritstjórinn reiknaði leitnina ekki út fyrir öll 30-ára tímabil heldur fór þá leið að stikla á 5-ára bilum. Fyrsta 30-ára skeiðið á myndinni tekur til 1798 til 1825, það næsta 1803 til 1832 og svo framvegis - næstsíðasta skeiðið er 1983 til 2012 - en það síðasta 1987 til 2016 (aðeins 4 ár á milli þrepa þar). Ártölin á lárétta ásnum eru sett við þann enda hvers tímabils sem styttra er í frá okkur séð - upplifun þess árs um það sem þá hafði verið í gangi. 

Fimmárastiklið þýðir að sennilega vantar ítrustu 30-ára gildi tímabilsins alls á myndina - en það munar varla neinu sem nemur. Aðalatriðin sjást vel. 

Hraði hlýnunar var mestur á tímabilinu 1913 til 1942, 6,6 stig á öld. Á árunum 1978 til 2007 var hann 5,7 stig á öld. Það hlýnaði sum sé hraðar á fyrra tímabilinu en það gerði á núverandi hlýskeiði.

Við sjáum líka að hlýskeið 19. aldar stóð sig líka nokkuð vel, hæsta talan þar er á árunum 1808 til 1837, 4,1 stig á öld. Má hér gjarnan rifja upp setningu í pistli í tímaritinu „Gestur vestfirðingur“ sem birtist 1847: „Þegar borið er saman árferði á Íslandi, það er þeir menn, er nú lifa, muna til, eður tíma þann, sem liðinn er af 19du öld, við það, sem árbækur landsins greina glögglega frá á öllum þeim 9 öldum, sem liðnar eru frá landnámstíð, ætla eg víst, að árferði hafi aldrei verið jafngott, þegar alls er gætt, eins og nú í næstuni hálfa öld, ... “. Svo sannarlega upplifði sá sem þetta ritaði mikla og hraða hlýnun. 

En það kólnaði líka mjög hratt á milli - mest fór kólnunarhraðinn í -4,0 stig á öld á tímabilunum 1838 til 1865 og 1953 til 1982. Við sem eldri erum munum því vel bæði skyndikólnun og óðahlýnun. 

Þar sem skiptir um formerki á myndinni hefur tíð verið í einskonar „jafnvægi“ - slíkt jafnvægi er reyndar ekki til - en væri hugmyndin um að 30-ára meðaltöl „nægðu“ til að segja „endanlega“ til um meðalhita staðar ætti þetta línurit að vera alveg flatt.

Við sjáum að enginn efnislegur munur er á tímabilunum 1978 til 2007 og 1983 til 2012 - og ekki heldur 1987 til 2016 sem sýnir enn óðahlýnun í gangi - þótt aðeins hafi slegið á. Eftir sex ár kemur svo að tímabilinu 1993 til 2022. Líkur eru á hlýnunarhraðinn sem það mun sýna verði enn svipaður - en til að tímabilið 1998 til 2027 sýni enn svona háar tölur þurfa næstu tíu ár að verða mjög hlý - þó nokkuð hlýrri heldur en þau sem við höfum áður séð hingað til. - Er það líklegt?

Að lokum skulum við líta á mynd sem er í sannleika sagt óttalegt bull - en má samt skemmta sér yfir.

Hér sjáum við hvert einstakir dagar ársins hafa leitað á tímabilinu 1846 til 2016 (allt mælitímabil Stykkishólms). Lárétti ásinn sýnir daga ársins - og rúmlega það - við endurtökum tímann frá áramótum fram til 30. júní til að sjá veturinn betur í heild.

Tölurnar eru efnislega sammála árstíðasveiflunni á fyrstu myndinni hér að ofan. Hlýnunin er mest síðla vetrar, minnst snemmsumars eða seint á vorin og svo snemma hausts. Örfáir dagar sýnast hafa kólnað - Þorláksmessa mest - en best hefur 25. janúar staðið sig - hann hefur hlýnað um nærri 5 stig á 171 ári. 

Hversu mikið hefur hlýnað?

Tilefnið er að einhverju leyti „frétt“ um að hiti á Íslandi hafi hækkað um þrjú og hálft stig á síðustu 100 árum. Ritstjóri hungurdiska hvorki heyrði né sá fréttina - nema á vef RÚV - og hefur ekki athugað við hvað var átt nákvæmlega, hvort t.d. verið var að tala um °F eða °C eða hvort átt var við síðustu 100 ár - eða hvort átt var við að hlýnun sem „nú væri í gangi“ samsvaraði 3,5 stigum á 100 árum - eða hvort um einhverja framtíðarsýn var að ræða. 

En hlýnunina má setja fram á ýmsa vegu. Það sem hér fer á eftir er að vissu leyti beint framhald á tveimur pistlum sem birtust á hungurdiskum 28. apríl og 1. maí 2016.[Sjá viðhengi].

Lítum á (stappfulla) mynd:

Lárétti ásinn sýnir ár, sá lóðrétti ársmeðalhita í Stykkishólmi. Við höfum mjög oft horft á þessar súlur - síðast á nýársdag. Rauði ferillinn sýnir 30-árakeðjur, sá græni 100-árakeðju - höfum líka séð þær áður. 

Bleiki ferillinn þarfnast sérstakra skýringa. Hann sýnir línulega leitni hitans miðað við ýmis tímabil. Fyrsti punkturinn (lengst til vinstri) nær til alls tímabilsins 1798 til 2016. Leggjum við það allt undir reiknast leitnin (hlýnunin) 0,8 stig á öld. Eftir því sem lengra kemur til hægri á myndinni styttist tímabilið sem til viðmiðunar er. Við getum þannig lesið árið af lárétta kvarðanum - farið upp að bleiku línunni og séð hver leitnin reiknast - hefðum við ákveðið að byrja að reikna það ár. 

Í ljós kemur (ekki á óvart) að hún er mjög misjöfn eftir því hvar byrjað er. Það skiptir ekki svo miklu hvar við byrjum á 19. öld. Mest er hún þó sé byrjað um 1860, leitnin þaðan er um 1,1 stig á öld. Nítjándualdarhlýskeiðið var þá liðið. - Við sjáum líka á hitaferlinum sjálfum (súlurnar) að við gætum túlkað allt tímabilið fram yfir 1920 sem einhvers konar „jafnstöðutíma“ - svo fari að hlýna. 

En ef við byrjum leitnireikningana eftir að hlýna tekur kemur snögg dýfa í leitnina - það hlýnaði fjarskalega skyndilega. Hefðum við ákveðið að byrja t.d. árið sem Veðurstofan fór að gefa út tímaritið Veðráttuna (1924) - fáum við aðeins út 0,3 stig á öld sem langtímaleitni. - Lágmarksleitni fáum við með því að velja 1927 til 2016, 0,24 stig á öld. - 

Svo bætir í eftir því sem aftar kemur í hlýindaskeiðið gamla (vægi þess minnkar) og kuldaskeiðið 1965 til 1995 fær meira og meira vægi. 

Ef við gleymum gamla hlýindaskeiðinu alveg - og ákveðum að byrja leitnireikninga inni á kuldaskeiðinu kemur í ljós að hlýnunin síðan skilar gríðarháum tölum. Byrjum við 1979, á kaldasta ári kuldaskeiðsins, verður leitnin meir en 5 stig á öld og fer svo hæst í 6,5 stig á öld - ef við ákveðum að miða við 1994 til 2016 - sannkölluð óðahlýnun. 

Að vera að reikna leitni fyrir styttri tíma en 30 ár er reyndar alveg glórulaust - en við látum það samt eftir okkur til skemmtunar - og fáum lægri tölur á síðari árum - en samt vel jákvæðar - kringum 2 stig á öld. 

Hér er auðvitað margt sem vekur umhugsun. Hvar á að byrja? Er hlýindaskeiðið gamla hluti af hnattrænni hlýnun? Var kuldaskeiðið afturhvarf til þess „eðlilega“. Ritstjóri hungurdiska velti vöngum í tilvitnuðum pistlum og fer ekki að endurtaka það nú. 

En - við skulum hafa í huga að leitnireikningar yfir tímaraðir á norðurslóðum sem ekki ná aftur fyrir hlýskeiðið gamla eru varasamir - sýna óðahlýnun eða afleiðingar óðahlýnunar sem við vitum ekki hvort endist. - Geri hún það er verulega illt í efni. 

Við gætum líka farið út í að framlengja keðjur. Það má gera á ýmsan veg. Ef við t.d. tökum síðustu uppsveiflu 30-ára ferilsins á myndinni (rauður) - samsvarar hún um 3,8 stigum á öld, brekka 100-ára keðjunnar er aðeins um 0,9 stig á öld, og fimm og tíu ára keðjur sýna meir en 5 stig á öld - sé tíminn frá síðustu lágmörkum þeirra aðeins tekinn. 

Við getum því í raun bara valið okkur þá tölu sem við teljum henta, en munum: Leitnireikningar einir og sér eru einskis virði í veður- eða veðurfarsspám (þó gagnlegir geti þeir verið í greiningum).

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tveir eldri pistlar um sama efni

Fer furðuvel með

Furðuvel fer með veður þessa dagana þó hitasveiflur séu nokkrar. Við lítum á sjávarmálsþrýstispákort evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir síðdegis á miðvikudag 25. janúar.

Mikið lægðasvæði er fyrir suðvestan land - eins og í dag (mánudag). Þetta lægðasvæði grynnist og þokast til norðausturs næstu daga (sé að marka spár). Dregur úr aðstreymi lofts úr suðri og það kólnar. 

Nokkrar tölur hafa verið settar inn á kortið - svona til áherslu. Talan 1 er í gríðarmikilli sunnanátt yfir Bretlandseyjum vestanverðum og liggur langt norður um Noreg. - Tíudagaspáin segir hita verða 5 til 8 stig ofan meðallags á þessum slóðum. 

Enn er frekar kalt við Miðjarðarhaf (talan 2) - þó ekki alveg eins og á dögunum - og á hiti þar smám saman að nálgast meðallag - þó spár séu nú ekki alveg sammála þar um - .

Mikill kuldi er báðum megin Grænlands (3) - við sjáum -30 stiga jafnhitalínu 850 hPa-flatarins við Diskóflóa við vesturströndina - og litlu minna frost teygir sig langleiðina suður að Scoresbysundi austan við. Mikill vindstrengur er í Grænlandssundi þar sem kalda loftið leitar suðvestur um - hugsanlegt er að við fáum eitthvað að sjá af því hér á landi á fimmtudag eða föstudag - .

Kalt loft streymir líka til suðurs vestan Grænlands - en er í raun furðuhlýtt við töluna 4. Þar er frostið í 850 hPa ekki nema rúm -10 stig. Það verður að teljast hlý norðvestanátt á þeim slóðum. - Og við sjáum að yfir Labrador er frostið ekki nema -5 til -10 stig í 850 hPa (við töluna 5). - Enda er það 10 til 12 stigum ofan meðallags árstímans. 

Við erum að horfa á mjög stór jákvæð vik bæði í austri og vestri - þótt hiti þar sé ólíkur. 

Miðað við þessi stóru vik - og svo kuldann norðurundan fer furðuvel með veður hér á landi. - Vonandi að það endist sem lengst - svona í aðalatriðum að minnsta kosti. 

Um meðalvindhraða í Reykjavík

Í síðasta pistli var litið á ársmeðalvindhraða á Akureyri síðustu 80 árin rúm. Nú gerum við það sama fyrir Reykjavík. 

Lárétti ásinn sýnir árin - sá lóðrétti ársmeðalvindhraðann í metrum á sekúndu. Þrepin sýna ársgildin, rauða línan er 7-árakeðja, en sú græna sýnir ársmeðalvindhraðann á sjálfvirku stöðinni á Reykjavíkurflugvelli. Grái ferillinn sýnir sjálfvirku mælingarnar á Veðurstofutúni. - Í maí árið 2000 var farið að nota þær mælingar í veðurskeytum (og ferlarnir sameinast). Við sjáum að mikill munur var á meðalvindhraða þau ár (1997 til 1999) sem lesið var af báðum mælum. 

Flutningurinn frá flugvellinum á Veðurstofutún 1973 virðist ekki hafa haft mikil áhrif - en hins vegar gerðist eitthvað árið 1977. Breyting sem varð þegar athuganir voru fluttar úr Landsímahúsinu við Austurvöll út á flugvöll í árslok 1945 sést greinilega. Höfum í huga að vindhraðamælirinn á flugvellinum var í 17 metra hæð - en ekki tíu eins og áskilið hefur verið frá 1949. Þessi hæðarmunur skýrir að einhverju leyti mikinn vindhraða á þeim tíma sem athuganir voru gerðar á vellinum.

Græni ferillinn sýnir mælingar á Reykjavíkurflugvelli frá 2002. Þar er vindur töluvert meiri en við Veðurstofuna. 

Við sáum í fyrri pistli að allgott samræmi var á milli meðalvindhraða á Akureyri og meðalvindhraða á landinu öllu. Í Reykjavík er því ekki að heilsa sé litið á tímabilið allt - mun betra samræmi verður séu einstök tímabil tekin fyrir - tímabil þar sem mælingar héldust lítt breyttar. 

Síðari mynd dagsins sýnir stormdagafjölda á Reykjavík - það er fjöldi daga á ári þegar vindhraði fer að minnsta kosti einu sinni (í 10-mínútur) yfir 20 m/s. Mikið (sýndar-) stökk varð þegar athuganir voru fluttar á flugvöllinn 1946. Skipt var um vindmæli 1957 og virðast þau skipti koma fram í stormatíðni. Annars er „dældin“ í ferlinum fram til 1964 e.t.v. tengd smágalla í gagnatöflunni - eitthvað sem þarf að fara betur í saumana á - en óvenjulítið var reyndar um hörð vestan- og suðvestanveður á árunum 1960 til 1964 miðað við það sem verið hafði árin áður.

Svo kemur stökk til færri storma vel fram 1977 - skýring á því liggur ekki á lausu - en ritstjórinn hefur þó ákveðnar grunsemdir. Eftir það fór stormum fækkandi - mest auðvitað eftir mælaskiptin árið 2000 - en önnur undirliggjandi fækkun á sér samt stað. Tengist hún nær örugglega þéttingu byggðar og trjávexti í borginni.

En sé einhver niðurstaða af þessum vangaveltum er hún sú að mjög varasamt sé að meðhöndla vindmælingar í Reykjavík í þessi 80 ár eins og um sambærileg og einsleit gögn sé að ræða. - Bæði staðsetningar og mælitæki hafa haft mikil áhrif á samfelluna. 

Til umhugsunar er texti í viðhenginu - ritstjórinn nennir ekki að þýða hann orðrétt á íslensku að svo stöddu. Hann er fenginn úr ritinu: „Manual of Meteorlogy, volume I, Meteorology in History“ eftir Napier Shaw sem lengi var forstjóri Bresku veðurstofunnar. Cambridge University Press gaf út 1932. - Bókin er öll aðgengileg á netinu. 

Hér er fjallað um þá ákvörðun bresku veðurstofunnar að leggja ekki sérstaka áherslu á uppsetningu fullkominna vindhraðamæla á öllum veðurstöðvum - að mörgu leyti væri bara betra að meta vindinn inn í Beaufort-kvarðann. Textinn stendur enn fyrir sínu. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• um vindmælingar

Um meðalvindhraða á Akureyri

Við lítum nú á vindhraðamælingar á Akureyri - aðeins ársmeðaltöl. Þau getum við reiknað aftur til 1936 og til okkar daga. 

Lárétti ásinn sýnir árin - sá lóðrétti ársmeðalvindhraðann í metrum á sekúndu. Þrepin sýna ársgildin, rauða línan er 7-árakeðja, en sú græna sýnir ársmeðalvindhraðann á sjálfvirku stöðinni við Krossanesbraut. 

Enginn vindhraðamælir var á stöðinni þar til 1964. Athuganir voru við símstöðina fram til 1943 en þá tók lögreglan við athugunum, fyrst við Smáragötu - heimilisfangi síðan breytt í Glerárgötu (án flutnings), en 1968 var flutt í Þórunnarstrætið þar sem athugað hefur verið síðan. 

Vindhraði virðist hafa aukist heldur eftir að vindhraðamælirinn var settur upp (ekki þó alveg strax að sjá á þessu línuriti) - síðan var hann breytilegur frá ári til árs eins og eðlilegt er þar til 2005 - en þá var skipt um mæli- og mæligerð. Mikið þrep er þá í röðinni. 

Það er ljóst að hún er lituð af mælum. Það er almenn reynsla að logn var oftalið fyrir tíma vindhraðamæla, en að öðru leyti er samræmis að vænta milli sjónmats og mælinga. Þetta á ábyggilega við Akureyri þar sem logn var stundum algengasti vindhraði ársins í athugun á árum áður. 

Við skulum athuga hvernig meðalvindhraða á Akureyri ber saman við meðalvindhraða á landinu öllu. 

Þessi mynd sýnir slíkan samanburð. Akureyrarvindhraðinn er á lárétta ásnum, en landsmeðalvindhraðinn á þeim lóðrétta. Punktar raðast lengst af snyrtilega í kringum aðfallslínu sem sýnd er með bláum strikum. Fylgni há. - Nema hvað punktarnir fara upp fyrir línuna á síðari árum (rauður hringur) - fylgja ekki langtímaaðfallinu. En þegar búið verður að athuga á þennan hátt í lengri tíma (verði það gert) kemur ef til vill í ljós nýtt aðfall - líka snyrtilegt, en ekki alveg á sama stað og það eldra. 

En þetta er ekki alveg öll sagan.

Síðasta mynd dagsins sýnir stormdagafjölda á Akureyri - það er fjöldi daga á ári þegar vindhraði fer að minnsta kosti einu sinni (í 10-mínútur) yfir 20 m/s. Meðaltalið fyrir vindhraðamæli er á bilinu 1 til 2 dagar á ári. Þá verður mikið stökk - alveg um leið og mælirinn mætir - en síðan dregur hægt úr. Svo sýnist sem aðaltoppurinn sé meðan mælirinn var við Smára-/Glerárgötu - en heldur hafi dregið úr eftir flutninginn til Þórunnarstrætis. - Svo dregur úr - og klippist af að mestu eftir að breytt var til 2005. - Jú stormdagar eru ívið fleiri við Krossanesbrautina eftir 2005 heldur en við Þórunnarstrætið, en ekki samt svo mjög - ekkert afturhvarf til fyrri tíðar. 

Trúlega hafa stormar verið frekar vantaldir á Akureyri á fyrri tíð - mikil illviðri þar í sveit eru gjarnan einhver skammvinn ofsaskot sem vilja týnast milli athugana - enda eru athugunarmenn í bæjum gjarnan uppteknir innivið - ekki hægt að ætlast til þess að þeir grípi allt - . Menn missa síður af slíku til sveita þar sem útivera er meiri og tengsl við vinda meiri og samfelldari. 

Nú má geta þess að aðaltoppurinn á línuritinu er býsna nærri dvalartíma ritstjóra hungurdiska á staðnum - lesendur eru þó fullvissaðir um að engin tengsl eru þar á milli. En - honum (ritstjóranum) þótti Akureyri mun vindasamari heldur en sögur hermdu og oft lenti hann þar í miklum vindi. Kannski þessi ár hafi bara einfaldlega verið afbrigðileg við Pollinn?

Ársmeðalhitaraðir - með 2016

Í viðhenginu má finna árshitaraðir fyrir nokkrar veðurstöðvar - til skemmtunar fyrir nördin. Raðað er eftir hlýindum - hlýjasta árið fyrst en síðan koll af kolli niður í það kaldasta.

Landsmeðalhiti (í byggð) er neðstur - skoðist sem tilraun. Raðir þessar hafa verið samræmdar - sömu reikniaðferð beitt allan tímann og reynt að taka tillit til flutninga stöðva - séu þeir taldir hafa áhrif á niðurstöður. 

 

Hér má sjá í hvaða sæti hlýindalista árið lendir á ýmsum veðurstöðvum landsins - mismörg ár liggja að baki. (Kortagrunnur eftir Þórð Arason). 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• ársmeðalhitaraðir nokkurra stöðva

Hlýindi framundan?

Evrópureiknimiðstöðin spáir nú hita yfir meðallagi næstu 10 daga. Ekki er þó á vísan að róa með það - frekar en venjulega. Meðaltöl eru alltaf meðaltöl einhvers - sem getur verið nánast hvað sem er - nú og svo getur spáin líka verið röng. - En við freistumst samt til að horfa á hana.

Jafnhæðarlínur eru heildregnar - jafnþykktarlínur strikaðar. Spáð er ríkjandi suðvestanátt í háloftum - með hæðarsveigju - enda er líka spáð úrkomu langt umfram meðallag um landið sunnan- og vestanvert. 

Þykktarvik eru lituð. Hlýindin í Norður-Kanada sprengja kvarðann - og einnig er miklum hlýindum spáð í sunnanverðri Skandinavíu - varla nýtist það þó í dölum austan Kjalar - nema kröftugir vindar blási á sama tíma. Mjög köldu er spáð á Spáni - þar snjóar víða - en sól er hátt á lofti (miðað við það sem hér er) og fljót að bræða komist hún milli skýja. 

Annars hefur mánuðurinn til þessa verið nærri meðallagi aldarinnar okkar á flestum sviðum - en hlýrri en tíðkaðist lengst af á þeirri síðustu - svo ekki sé talað um hina þarsíðustu - þá „sem leið“.