Þurrt (og veðurlaust) á athugunartíma

Fyrir nokkrum dögum litum við á aukna tíðni úrkomu í grennd (án ábyrgðar). Í sama pistli var einnig fjallað um það að veðurathugunarmönnum er gert að flokka veður á athugunartíma í hundrað mismunandi „tegundir“. Þetta kann að virðast mikið en oftast er lítill vafi á flokkuninni þannig hún er ekki mjög erfið í reynd.

Fjórir fyrstu flokkarnir, 0, 1, 2 og 3 eru notaðir þegar þurrt er á athugunartíma, skyggni gott og engin úrkoma hefur fallið síðustu klukkustund og þá klukkustund hefur heldur ekki orðið vart við þoku eða þrumur. Hver um sig greina tölurnar fjórar frá mismunandi breytingum á skýjahulu. Við höfum engar áhyggjur af því.

Hér er rétt að benda á að þótt þurrt sé getur verið hvasst og hvassviðri er sjaldan veðurleysa. Sé mjög hvasst fer að verða líklegt að skyggni sé takmarkað, t.d. vegna misturs eða skafrennings - þótt úrkoma hafi ekki fallið síðustu klukkustund. Um leið og skyggni versnar má ekki nota tölurnar 0 til 4.

Það er fróðlegt að athuga hversu oft lykiltölurnar 0 til 3 eru notaðar í athugunum hér á landi. Í ljós kemur að „veðurleysan“ er langalgengasta veður á Íslandi, á árunum 1961 til 1990 kom hún við sögu í 63,9 prósentum allra athugana. 

Á landinu í heild eru hins vegar um 55% allra daga úrkomudagar. Í sameiningu þýða þessar tölur að úrkoma fellur með köflum hér á landi - oft, en ekki lengi í einu og þurru stundirnar eru talsvert fleiri heldur en þær „votu“.

Nokkur breytileiki er frá ári til árs - „veðurleysa“ var algengust árið þurra 1952 (gögn ná aftur til 1949), þá náði tíðnin 70%. Fátíðust var hún árið 1975 rétt tæp 60% athugana. Árið 1975 er í hópi illviðrasömustu ára þessa tímabils.

Viðsnúningur í háloftunum?

Árið 2010 var mjög afbrigðilegt við norðanvert Atlantshaf - hin venjulega hringrás var mjög úr lagi gengin. Mikill háloftahryggur var vestan við land, en venjulega er þar lægðasvæði. Loftþrýstingur hafði sjaldan eða aldrei verið hærri á Íslandi og gríðarleg hlýindi ríktu á Grænlandi - alveg út úr kortinu satt best að segja. Mjög þurrt var á Íslandi.

Í janúar 2011 skipti snögglega um gír og venjulegra ástand tók aftur völdin. Umhleypingar ruddust yfir Ísland og verulega kólnaði á Grænlandi. Úrkoma færðist í aukana hér á landi. Svo fór um síðir að lægðagangurinn fór að verða óvenju þrálátur og þegar árið hringdi út kom í ljós að meðalþrýstingur þess var með allra lægsta móti. Umhleypingarnir héldu áfram fram á árið í ár þar til umskipti urðu aftur fyrir nokkrum vikum.

Þegar litið er á kort sem sýnir meðalhæð 500 hPa flatarins það sem af er apríl kemur í ljós að ástandið er orðið nærri því eins og 2010. Hæðarhryggur vestan við land en lægðardrag liggur úr norðri suður um Bretlandseyjar.

Kortið er úr smiðju bandarísku veðurstofunnar. Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru svartar. Rauða línan er sett inn við öldufald hryggjarins. Árið 2010 var mjög hlýtt - þrátt fyrir það að norðlæg átt ríkti í háloftunum. Hiti í þeim aprílmánuði sem nú er að líða hefur verið yfir meðallagi um meginhluta landsins - hæðarbeygjan hefur séð til þess að niðurstreymi hefur verið ríkjandi og auk þess er hún það kröpp að loftið yfir Íslandi er að miklu leyti af suðrænum uppruna. En kalt loft að norðan hefur öðru hvoru stungið sér undir það vestræna.

Kalda loftsins hefur mest gætt á Norðaustur- og Austurlandi og þar hefur hiti sums staðar verið undir meðallagi.

Nú er spurning hvort staðan frá 2010 hefur snúið aftur - eða hvort þetta er millileikur meðan beðið er eftir næsta umhleypingaskammti.

Falleg þykktarbylgja

Á laugardag (28. apríl) gengur dálítil lægð til austnorðausturs skammt undan Norðurlandi. Hún hefur skrapað upp litla bylgju af hlýju lofti og dreifir henni fyrir austan og suðaustan land á sunnudaginn. Við lítum á þykktarspá evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir á laugardagskvöld.

Jafnþykktarlínur eru svartar og heildregnar en litafletir sýna hita í 850 hPa fletinum (í um 1400 metra hæð). Þykktin segir til um meðalhita í neðri hluta veðrahvolfs, því meiri sem hún er því hlýrra er loftið. Mesta þykktin á kortinu er í suðvesturjaðri hans, við sjáum 5540 metrar, en lægst er hún þar sem 5100 metra jafnþykktarlínan gægist inn yfir Grænlandi. Ekki er mikið að marka þykktar- og hitatölur yfir Grænlandsjökli sjálfum en jaðarinn ætti að vera í lagi.

Loftið sem streymir niður austurhlíðar Grænlands hlýnar og er sem hlýr hryggur fylgi ströndinni. Síðan sjáum við hvernig kalda loftið laumast til suðurs í átt til Íslands og til suðvesturs um Grænlandssund.

Örvar eru settar á kortið. Sú svarta á að sýna hreyfingu kalda bylgjudragsins til austurs, en þær rauðu gefa til kynna að hlýi hryggurinn flest út hlýjasta loftið fer til suðurs en smávegis af því smyrst út til austurs.

En kalda loftið stendur stutt við og við fáum nýjan hlýjan hrygg úr suðvestri - aðeins veigameiri heldur en þennan.

Umhleypingar í nokkra daga?

Það er hollt að líta yfir norðurhvelið endrum og sinnum. Stóri-Boli er enn að veltast um - en angrar okkur vonandi ekki. Hins vegar eru bylgjurnar í vestanvindabeltinu mjög háreistar og valda afbrigðum í veðurlagi þar sem þær sitja.

Kortið sýnir 500 hPa-hæð í dekametrum (svartar, heildregnar línur) og þykkt, einnig í dekametrum (litafletir), eins og evrópureiknimiðstöðin spáir á laugardaginn kemur (28. apríl) kl. 18 síðdegis. Hægt er að smella sig inn á talsvert skýrara eintak af myndinni og er mælt með því.

Nú má fara að fylgjast með fækkun jafnhæðarlína á norðurslóðum. Innsta línan sem sést (örsmár hringur við Thúle á Grænlandi) sýnir 5040 metra, en á laugardaginn eftir viku finnur spáin lægst 5160 metra jafnhæðarlínu - ekki er víst að svo fari, en stórt skref í átt til sumars sé rétt spáð.

Lítil fjólublá klessa (Stóri-Boli) er einnig við Thúle, þar er þykktin neðan við 4920 metra og veturinn í fullu veldi. Við sjáum að lág þykkt liggur í rennu suður um Bretlandseyjar og gæti snjóað langt niður í hlíðar í Skotlandi og N-Englandi um helgina. Reiknimiðstöðin gerir einnig ráð fyrir úrhellisrigningu og hvassviðri við suðurströnd Englands - en amerískir reikningar gera minna úr því.

Miklar rigningar verða einnig viðloðandi sunnar í lægðardraginu. Snarpar lægðarbeygjur valda nær alltaf mikilli úrkomu í Suður-Evrópu. Austan við lægðardragið er hins vegar mikil sunnanátt. Hún á að valda óvenjulegum hlýindum í Þýskalandi, Póllandi og jafnvel austar um helgina og upp úr henni. Þykktin á að komast upp fyrir 5640 metra þegar best lætur - það er með því hæsta sem gerist í apríllok. Hlýindin eiga einnig að ná til Danmerkur, en varla þó með metum.

Vestur í Ameríku er gríðarleg hitabylgja nýlega gengin yfir suðvesturríki Bandaríkjanna - en er búin að gefa eftir á þessu korti. Þykktin fór upp undir 5800 metra þegar mest var en það er óvenjulegt.

Snörp lægðarbylgja er rétt vestan við land á kortinu. Hún veldur talsverðri rigningu vestanlands á laugardaginn - ekki veitir víst af eftir þurrkinn að undanförnu. Á sunnudaginn verður hún komin hjá og dálítill hæðarhryggur tekinn við. Hvað gerist á eftir honum er ekki mjög greinilegt en yfir okkur verður þó væntanlega nokkuð sterk vestsuðvestanátt ríkjandi í háloftunum. Þá gæti sumarloft (Þykkt meiri en 5460 metrar) komist um tíma til landsins (helst á mánudag) - en það nýtist varla vel á sinni hraðferð, með skýjahulu í farteskinu.

Úrkoma í grennd færist í aukana

Þegar horft er á veðurgögn og gagnaraðir á hverjum degi árið út og inn fer ekki hjá því að ýmislegt skrýtið ber fyrir augu. Mynd dagsins sýnir eitt slíkt atriði. Svo virðist sem úrkoma í grennd hafi færst í aukana á síðustu áratugum og aldrei verið eins algeng og á síðasta ári (2011).

En hvað er úrkoma í grennd? Veðurathugunarmönnum er gert að flokka veður á athugunartíma í 100 mismunandi „gerðir“ veðurs, hver gerð á sér tölu á bilinu frá 00 til 99. Frá 1949 til 1981 var algjör skylda að nefna einhverja tölu, en frá og með 1982 var leyft að sleppa henni ef hún féll á flokkana 00 til 03 - en þær greina aðeins á milli mismunandi þróunar skýjahulu frá síðustu athugun.

Eitthvað verður því veðrið að heita. Í listanum langa eru þrjár mismunandi tölur sem taka til úrkomu sem sést frá athugunarstað - en fellur þó ekki á stöðinni þegar athugun fer fram. Þetta köllum við lauslega úrkomu í grennd. Tölurnar þrjár eru 14, 15 og 16 - eiga þær eftirfarandi skilgreiningar:

14 – Úrkoma sjáanleg, en nær ekki til jarðar.
15 – Úrkoma sjáanleg og nær til jarðar í meira en 5 km fjarlægð frá athugunarstað, en úrkomulaust á athugunarstað.
16 – Úrkoma sjáanleg og nær til jarðar í minna en 5 km fjarlægð frá athugunarstað, en úrkomulaust á athugunarstað.

Lykiltala 15 er langalgengust, yfir 80% athugana á úrkomu í grennd falla á hana.

Nú hefur tíðni athugana sem falla á þessar tölur verið reiknuð hvert ár og fyrir allt tímabilið 1949 til 2011. Úrkoma í grennd reynist nokkuð algeng því um það bil ein athugun af hverjum 20 segir frá henni eða um 5%. Á myndinni hér að neðan eru þúsundustuhlutar notaðir (af óviðkomandi ástæðum), meðaltal tímabilsins alls er 50,2 þúsundustuhlutar (prómill).

Lárétti ásinn sýnir ár en sá lóðrétti tíðnina. Kemur nú hið furðulega í ljós. Tíðnin leitar greinilega upp á við og árið í fyrra, 2011, er algjört metár. Annað er líka einkennilegt, breytingar frá ári til árs eru mjög litlar - en áratugasveiflur og leitni eru mun meiri. Þetta kemur mjög á óvart. Frekar var búist við óreglulegum stökkum milli ára og lítilli eða engri leitni.

En eru einhverjar skýringar til? Tíðnihámarkið milli 1970 og 1980 er illskiljanlegt, en lágmarkið fyrstu árin gæti stafað af „leka“ úr eldri athugunarlykli. Hann var í notkun á árunum 1929 til 1948. Svo vill til í honum táknuðu tölurnar 14, 15 og 16 ekki úrkomu í grennd:

14 – Rosaveður, loftið svipað og í skúraveðri, en engin úrkoma á síðustu klukkustund
15 – Hryðjur og éljagangur síðustu 3 stundirnar
16 – Vatnsstrókar (kisur) hafa sést síðustu þrjár stundirnar

Kann að vera að sumum veðurathugunarmönnum hafi verið gömlu tölurnar tamar fyrstu árin eftir merkingarbreytinguna.

Einnig getur verið að leki hafi orðið á milli úrkomu í grennd og misturs - en mistri hefur fækkað að mun á þessu tímabili. Geta lesendur rifjað upp pistil hungurdiska frá 16. febrúar s.l.

En úrkoma í grennd var sérlega algeng í fyrra - stökkið frá 2010 til 2011 er trúlega aðeins að sýna eðlilegan breytileika frá ári til árs. Þegar mannaðar veðurathuganir hætta alveg styttir væntanlega upp í grennd - gagnaglámar finna þá eitthvað annað skrýtið og skemmtilegt í staðinn.

En fyrir alla muni tengið myndina ekki auknum gróðurhúsaáhrifum án þess að láta þess getið hvert líklegt orsakasamhengi sé.

Af sólskini í apríl

Hér er fjallað um hámarkssólskinsstundafjölda í Reykjavík og á Akureyri í aprílmánuði. Sól hækkar nú mjög á lofti og daginn lengir. Upplýsingar eru við höndina um sólskinsstundir í Reykjavík alla daga allt aftur til 1923 og á Akureyri flesta daga aftur til 1949, en þó vantar upplýsingar þar í apríl 1950, 1951 og 1989. Mælingar hafa verið gerðar lengur á báðum stöðum en daglegar tölur hafa ekki verið settar inn í tölvutæka töflu.

Þótt reiknaður sólargangur (og þar með birtutími) sé lengri á Akureyri heldur en í Reykjavík í apríl sýna mælingar samt lægri tölur á fyrrnefnda staðnum. Þetta stafar af nálægð fjalla fyrir norðan. Fjöll stytta líka sólargang í Reykjavík. Þeir sólskinsmælar sem hafa verið notaðir mæla ekki mikið lengri sólskinsstundafjölda en 18 til 19 klukkustundir - því þeir skyggja á sjálfa sig komist sólin í nægilega norðlæga stöðu. Margt miður skemmtilegt getur spillt sólskinsmælingum - en við þykjumst ekki taka eftir því. Höfum þó í huga að mæliaðstæður hafa breyst á stöðunum báðum - stöðvar hafa verið fluttar um set og skráning hefur ekki verið nákvæmlega eins allan tímann.

Lárétti ásinn sýnir daga aprílmánaðar, en sá lóðrétti klukkustundir. Fyrstu daga mánaðarins er hámarkssólskinsstundafjöldi um 12 til 13 klukkustundir í Reykjavík en um 11 til 12 á Akureyri. Við verðum að trúa því að þessa daga hafi sólin skinið nánast allan þann tíma sem mögulegur er. Smáóregla frá degi til dags bendir þó til þess að gera megi aðeins betur þá daga sem lágt liggja.

Sólskinsstundum fjölgar jafnt og þétt eftir því sem á mánuðinn líður. Sé bein lína dregin í gegnum Reykjavíkurferilinn kemur í ljós að hámarkssólskinsstundafjöldi vex um rúmar 6 mínútur á dag, en um tæpar 8 mínútur á dag á Akureyri.

En heiðskírir dagar eru fáir á Íslandi - meira að segja í apríl. Séu skýjahuluathuganir í Reykjavík teknar bókstaflega hefur enginn alveg heiðskír dagur komið þar í apríl að minnsta kosti frá 1949. En þá er miðað við allan sólarhringinn - ekki bara þann tíma sem sól er á lofti. Nokkrir dagar voru nærri því heiðskírir - 21. og 22. apríl 1964, 2. apríl 1999 og 19. apríl 2000. Fimm dagar voru heiðskírir á Akureyri á sama tíma (þar skyggja fjöll ekki aðeins á sól heldur einnig á ský niður undir sjóndeildarhring).

Hversu margar yrðu sólskinsstundirnar ef heiðskírt væri alla daga aprílmánaðar? Í Reykjavík væru þær að minnsta kosti 422 en 385 á Akureyri. Við fáum vonandi aldrei að upplifa það - þá væri heimsendir líklega í nánd. En flestar hafa sólskinsstundirnar orðið 242,3 í apríl í Reykjavík. Það var árið 2000. Sól skein þá í um það bil 57% af þeim tíma sem hún var á lofti. Meðaltal aprílmánaðar er mun lægra, 140 stundir. Í apríl 2000 gerði einn lengsta samfellda sólskinskafla sem vitað er um í Reykjavík þegar sólin skein í meir en 10 klst 12 daga í röð dagana 14. - 25.

Sólskinskaflinn mikli byrjaði með sérkennilegu norðanskoti þann 14. apríl. Þá skemmdust m.a. 130 bílar af grjótfoki á Selfossi - eigendur þeirra hljóta að muna vel eftir því.

Á Akureyri var apríl 2000 einnig metsólskinsmánuður, þá mældust þar 196,3 sólskinsstundir, meðaltalið er 129,7.

Í algjöru framhjáhlaupi má geta þess að óvenju djúp lægð miðað við árstíma er nú suðvestur af Bretlandseyjum. Þrýstingur er undir 970 hPa í lægðarmiðju. Hungurdiskum hefur ekki tekist að finna nákvæmlega hvert apríllágmarkið er á þessum slóðum. Trúlega er eitthvað niður í aprílmet fyrir England eða Frakkland - en alla vega er þetta nokkuð óvenjulegt. Sömuleiðis er 500 hPa-hæðinni spáð niður fyrir 5160 metra í lægðamiðjunni - og það er ekki venjulegt í apríl á Ermarsundi.

Hér á landi fer þrýstingur niður fyrir 970 hPa í fjórða til fimmta hverjum aprílmánuði að meðaltali.

Sumarkoma í heiðhvolfinu - nepjumánuður í jaðarlaginu?

Fyrir mánuði birtu hungurdiskar kort sem sýndi hæð og hita í 30 hPa-fletinum yfir norðurhveli. Áhugasamir lesendur voru beðnir um að leggja kortið á minnið - en ekki var ætlast til þess að nokkur gerði það. En nú lítum við á samskonar kort sem gildir á morgun, þriðjudaginn 24. apríl kl. 18.

Á kortinu fyrir mánuði mátti sjá gríðarmikið lægðarsvæði og umhverfis það var fjöldi jafnhæðarlína (12 voru þær). Lægðin var þó farin að láta á sjá miðað við það sem verið hafði fyrr í vetur. Á korti dagsins er lægðin varla til lengur - máttlítil hæð er kominn í stað hennar - en jafnhæðarlínur eru svo fáar að erfitt er að meta hvað er hæð og hvað lægð. Sú jafnhæðarlína sem næst er bókstafnum H sýnir 23900 metra.

Þetta er í rétt tæplega 24 kílómetra hæð frá jörðu - meir en tvöfalt hærra en farþegaflugvélar fljúga. Þrýstilandslagið er nærri því alveg flatt og vindur sáralítill. Litafletirnir sýna hita. Hlýjast er næst hæðinni, þar er frostið um -45 stig. Kaldast er yfir Mið-Asíu rúmlega -60 stig, þar er trúlega smávegis uppstreymi vegna hlýinda neðar.

Á næstunni mun hæðin heldur styrkjast. Venjulega sest hún að yfir Norður-Íshafi þar sem sól skín nú allan sólarhringinn og hitar mest óson sem aftur hitar aðrar loftsameindir með árekstrum við þær. Við það að hæð myndast fyrir norðan okkur snýst vindur til austurs í heiðhvolfinu í stað vestanáttarinnar sem ríkir meirihluta ársins.

Um þetta leyti dregur einnig úr vestanátt í veðrahvolfinu. Það sést greinilega í langtímameðaltölum en breytingartíminn er ekki jafn vel negldur niður og uppi í heiðhvolfi. Þá vex austan- og norðaustanátt að tíðni hér á landi. Tíminn frá því um 20. apríl og fram undir 20. maí er eiginlega sérstök árstíð, mánuðurinn harpa. Sumir segja að það þýði nepjumánuður. - Vel til fundið hjá forfeðrum okkar.

Frekar kuldalegt

Í dag lítum við á spá evrópureiknimiðstöðvarinnar um 500/1000 hPa þykkt (heildregnar svartar línur) og 850 hPa hita (litakvarði). Þykktin er mælikvarði á hita í neðri hluta veðrahvolfs, því meiri sem hún er því hlýrra er loftið. Þykkt er oftast tilfærð í dekametrum (1 dam = 10 metrar) á kortum. Meðalþykkt í apríl hér við land er um 5280 metrar en 5340 metrar í maí. Munar 60 metrum.

Spákortið gildir kl. 18 mánudaginn 23. apríl. Ná má myndinni (og þar með tölunum) talsvert skýrari með því að tvísmella sig inn í hana. Sjá má að það er einmitt 528 dekametra jafnþykktarlínan sem er yfir landinu. Þykktin er því ekki fjarri meðallagi árstímans.

En á kortinu er ekkert hlýtt loft nærri, þykktin yfir Skotlandi er aðeins sjónarmun hærri en hér og litakvarðinn sýnir að hiti er alls staðar undir frostmarki í 850 hPa fletinum. Vestan við Grænland er svo ískyggilega kalt loft, -20 stiga frost er i 850 hPa og þykktin ekki nema 4980 metrar. Við höfum lauslega notað það viðmið að vetrarríki sé þar sem þykktin er minni en 5100 metrar (og sumarhiti þar sem hún er yfir 5460 metrum).

Aðeins hlýrra er yfir Norðaustur-Grænlandi heldur en vestan þess, en samt var -20 stiga frost í Scoresbysundi kl. 21 i kvöld (sunnudag).

Framtíðarspár eru óljósar eftir að kemur fram á miðvikudag. Eins og oftast ver Grænland okkur fyrir framsókn mesta kuldans úr vestri og við vonum að hann fari ekki að steypast yfir okkur úr norðri.

Enn um dægursveiflu

Fyrir nokkru litum við á kort sem sýndi skynvarmaskipti lofthjúps og yfirborðs jarðar/hafs. Við skulum endurtaka þann leik - í lærdómsskyni.

Kortið er úr ranni evrópureiknimiðstöðvarinnar og gildir kl. 3 aðfaranótt sunnudags 22. apríl. Ísland er á miðju korti - hvítt að mestu en einnig má sjá litla græna bletti. Hafið umhverfis landið er að mestu leyti rautt eða bleikt.

Þegar loft á leið yfir yfirborð lands eða sjávar streymir varmi á milli. Sé yfirborðið hlýrra heldur en loftið hitnar loftið að neðan en sé yfirborðið kaldara kólnar loftið. Á mestöllu því svæði sem kortið sýnir er sjór að hita loft. Smáblettur er norður af Vestfjörðum þar sem varmaflæðið er meira en 100 Wött á fermetra. Þetta er talsvert lægri tala heldur en það sem algengt var í vetur.

Á kortinu eru einnig svartar línur sem sýna mun á yfirborðshita og hitans í 925 hPa-hæð, það er í milli 600 og 700 metra yfir sjávarmáli. Sé loftið mjög vel blandað er eðlilegt að 6 til 7 stiga munur sé á hita við sjávarmál og í 925 hPa. Í rauða blettinum reiknast munurinn 15,3 stig - miklu meiri en vænta má. Þetta hlýtur að þýða að mikið uppstreymi sé yfir sjónum á þessum slóðum. Væntanlega er kalt hafísloft að flæða út yfir mun hlýrri sjó. Þetta kælir auðvitað sjávaryfirborðið hægt og bítandi.

Grænu blettirnir yfir landi sýna aftur á móti svæði þar sem loft tapar varma til yfirborðs sem kólnað hefur í útgeislun í bjartviðri. Athyglisvert gult svæði er austan við land. Þar kemur loft úr norðaustri yfir kaldari sjó. Það skilar um hríð varma til sjávar (um 5 til 10 W á fermetra) en fer aftur að hirða varma úr hlýrri sjó milli Færeyja og Íslands. Einnig má sjá að kalda loftið Austfirði hlýnar þegar það kemur út yfir hlýrri sjó við Suðausturland, þaðan liggur langur slóði til suðvesturs. Varmaflæðið er mest undan Hornafirði, um 80 Wött á fermetra.

En við lítum einnig á kort sem sýnir þetta sama að deginum, kl. 15 á sunnudag.

Ástandið yfir sjónum hefur ekki breyst mikið en landið er orðið rjótt og sællegt. Á Skógarströnd reiknast varmaflæði frá sólheitu landinu til loftsins yfir 250 Wött á fermetra. Við skulum ekki taka sérstaklega mikið mark á nákvæmri lögun jafnflæðilína.

En hér verður að hafa í huga að hér er aðeins einblínt á einn þátt varmabúskaparins, skynvarmaflæðið. Fleira kemur við sögu. Dulvarmi berst á milli yfirborðs og lofts við uppgufun vatns og þéttingu vatnsgufu. Ekki má heldur gleyma geislunarvarma. En við látum hér staðar numið að sinni.

Af afbrigðilegum aprílmánuðum - síðari hluti, austan- og vestanáttir

Við höldum áfram þar sem frá var horfið fyrir nokkrum dögum og lítum nú á mestu vestan- og austanáttamánuðina. Notaðir eru sömu fimm flokkunarhættir og áður.

1. Mismunur á loftþrýstingi sunnanlands og norðan. Þessi röð nær sem stendur aftur til 1878. Gengið er út frá því að sé þrýstingur hærri norðanlands heldur en syðra séu austlægar áttir ríkjandi. Líklegt er að því meiri sem munurinn er, því þrálátari hafi austanáttin verið. Hér verður að taka fram að þrýstingur er miklu oftar hærri fyrir norðan heldur en sunnanlands. Í þeim 134 aprílmánuðum sem hér eru til athugunar hefur þrýstimunurinn aðeins 17 sinnum gefið til kynna að vestanáttir hafi verið ríkjandi.

Mest var austanáttin samkvæmt þessu máli í apríl 1961. Fyrri hluti mánaðarins var óhagstæður, m.a. gerði mikið hríðarveður um miðjan mánuð en eftir það var tíð talin hagstæð. Í hríðinni tepptust bílar með 70 til 80 manns í tvo sólarhringa á Holtavörðuheiði. Það hefur verið minnisstætt þeim sem í lentu.

Í öðru sæti er apríl 1944. Þá segja heimildir tíð hafa verið hagstæða lengst af. Talsverður hafís var við Norðurland - en fréttaflutningur af honum mun hafa verið bannaður á stríðsárunum. Apríl 1882 er í þriðja sætinu - frægur hretamánuður. Þá gerði þann mesta af mörgum slæmum sandbyljum sem gengu yfir Rangárvelli á 19. öld og lagði jarðir í eyði.

Vestanáttin var mest í apríl 1938. Þá var tíð talin hagstæð. Mikið snjóflóð féll þó á fjárhús í Öxnadal. Vestanátt var einnig mikil í apríl 1980 í hagstæðri tíð. Í þriðja sætinu er apríl 1982 einnig með hagstæða tíð - nema hvað undir lokin gerði mikið hret sem stóð fram í maí. Af nýlegri mánuðum má nefna apríl í fyrra, 2011. Hann er í sjöunda vestanáttarsætinu.

2. Styrkur áttanna eins og hann kemur fram þegar reiknuð er meðalstefna og styrkur allra vindathugana á öllum (mönnuðum) veðurstöðvum. Þessi röð nær aðeins aftur til 1949.

Í þessum flokki nær apríl 1961 einnig efsta austanáttarsætinu og í næstu sætum koma apríl 1951 og 1963. Vestanáttin var mest í apríl 1980, næstmest 1982 og 1987 er í þriðja sæti (og 2011 í fjórða).

3. Gerðar hafa verið vindáttartalningar fyrir þær veðurstöðvar sem lengst hafa athugað samfellt og vindathugunum skipt á 8 höfuðvindáttir og prósentur reiknaðar. Síðan er tíðni norðaustan, austan, og suðaustanáttar lögð saman. Þá fæst heildartala austlægra átta. Þessi röð nær aftur til 1874. Eins er farið að með vestlægu áttirnar.

Hér skipta apríl 1944 og 1961 um sæti, austanáttin var mest 1944. Apríl 1885 er í þriðja sæti, þá var ökklasnjór á sumardaginn fyrsta í Reykjavík. Apríl 1938 er hér enn mesti vestanáttaraprílmánuðurinn, 1980 í öðru sæti og apríl 1946 í því þriðja.

4. Fjórði mælikvarðinn er fenginn úr endurgreiningunni amerísku og nær hann aftur til 1871. Fyrstu 20 til 30 árin verðum við þó að taka niðurstöðum greiningarinnar með varúð.

Austanáttin er mest í apríl 1961 og apríl 1944 er í öðru til þriðja sæti ásamt apríl 1996. Ætli þeir tveir fyrrnefndu verði ekki að teljast mestu austanáttarmánuðirnir. Vestanáttaraprílmánuðirnir raðast eins og áður, 1938 í fyrsta sæti og síðan koma 1980 og 1982.

5. Fimmti kvarðinn er einnig úr endurgreiningunni nema hvað hér er reiknað í 500 hPa-fletinum.

Það eru aðeins þrír aprílmánuðir sem skila austlægri átt í 5 km hæð, mest var hún 1923 og síðan koma 1998 og 1926. Austanáttirnar í apríl 1961 og 1944 hafa sum sé verið frekar grunnar.

Tengsl vestanáttarinnar uppi og niðri eru heldur betri því apríl 1980 lendir í öðru sæti og 1938 er í því þriðja. Mestur vestanáttarmánaða í háloftunum er apríl 1967 og apríl 1906 í því fjórða, báðir með leiðindatíð, sérstaklega sá síðarnefndi. Þá gerði eitt versta útsynningsveður sem vitað er um í apríl snemma í mánuðinum og síðan ofsalega snarpt norðanveður undir lokin.