Heldur óráðið framhald?

Kuldakastið er rétt byrjað þegar það er búið. Þykktin (eilífur mælikvarði hungurdiska) rétt slefaði að fara niður fyrir 5100 metra - helsta viðmið alvöruveturs. Jú, kannski niður í 5040 m norðaustanlands. En á 500 hPa hæðar- og þykktarspákorti sem gildir kl. 18 laugardaginn 18. febrúar sést vel að hlýtt loft sækir að úr vestri. Kortið er frá evrópureiknimiðstöðinni (ecmwf).

Heildregnar gráar línur sýna hæð 500 hPa-flatarins í dekametrum (1 dam = 10 metrar) en rauðar strikalínur þykktina. Þykktin er fjarlægðin á milli 500 hPa-flatarins (sem kortið sýnir) og 1000 hPa bróður hans (nærri sjávarmáli). Því meiri sem þykktin er því hlýrra er í neðri hluta veðrahvolfs. Því þéttari sem jafnhæðarlínurnar (þær gráu) eru því meiri er vindurinn. Á kortinu eru einnig bleik svæði sem sýna hvar iða í fletinum er mest. Við skulum ekki hafa áhyggjur af henni en þeir sem sjá vel ættu að greina að hún virðist mest í kröppum lægðarbeygjum.

Rauðum og bláum örvum hefur verið komið fyrir á kortinu til að óvanir sjái betur hvernig vindurinn liggur undir horni á þykktarlínurnar. Örvarnar liggja allar í sömu stefnu og jafnhæðarlínur á sama svæði. Vindurinn ýtir jafnþykktarlínunum fram á við í stefnu sína. Örvarnar eru rauðar þar sem þær bera hærri þykkt fram á við, en þær bláu eru dæmi um kalt loft í framsókn.

Hornið á milli örvanna og jafnþykktarlínanna er mjög misgleitt. Gleiðast er það suður af Grænlandi þar sem þykktarlínurnar eru nær hornréttar á hæðarlínurnar. Hornið verður minna og minna eftir því sem nær dregur Íslandi - en þar er samt hlýtt aðstreymi.

Kortið segir okkur frá því að hlýtt aðstreymi ríki yfir Íslandi síðdegis á laugardag. Bylgjan suður af Grænlandi er heldur stutt og aumingjaleg og hún hefur þar að auki öflugri bylgju í bakið. Hún hraðar sér því til norðausturs en grynnist - nái 5280 metra jafnþykktarlínan norður á Ísland hlánar væntanlega - heldur óráðnara er með þykkt á milli 5200 og 5280 metra.

Reiknimiðstöðin segir að 5340 metra línan eigi að snerta suðurströnd Íslands á sunnudagskvöld - ætli það þýði ekki hláku og þar með fer hiti aftur upp fyrir meðaltal þar sem hann hefur verið mestallan mánuðinn.

Eftir sunnudaginn eiga smábylgjur að koma hver af annarri til landsins - hver með sína lægð. Hvort þær fara sunnan- eða norðanvið land er ekki vitað. En þótt kuldapollurinn við Norðvesturgrænland sé ekki sérlega ógnandi í þessari stöðu verður samt að gefa honum gaum. Í kringum hann ganga líka hraðfara stuttbylgjur - sem vonandi láta okkur í friði.

Af afbrigðilegum febrúarmánuðum - 1

Ritstjórnarskrifstofu hungurdiska hefur gengið heldur brösuglega að ná sambandi við prentsmiðjuna í kvöld og frágangur ber þess nokkur merki.

Við lítum á fastan lið um afbrigðilega mánuði og er komið að febrúar. Hverjir eru mestu norðan- og sunnanáttamánuðir sem við vitum um? Til að ákveða það notum við sömu fimm flokkunarhætti og notaðir hafa verið áður.

1. Mismunur á loftþrýstingi austanlands og vestan. Þessi röð nær sem stendur aftur til 1873. Gengið er út frá því að sé þrýstingur hærri vestanlands heldur en eystra séu norðlægar áttir ríkjandi. Líklegt er að því meiri sem munurinn er, því þrálátari hafi norðanáttin verið.

Langmest norðanátt var í febrúar 1885. Frægastur er hann fyrir snjóþyngsli og snjóflóð sem þeim fylgdu. Tuttugu og fjórir biðu bana í gríðarlegu snjóflóði sem féll á Ölduna á Seyðisfirði þann 18. Þá tók 14 hús af og alls lentu um 80 manns í flóðinu. Fyrr í mánuðinum hafði flóð fallið í Mjóafirði, brotið þar baðstofu, tvö fjárhús og hjallur barst á haf út. Fjöldi gripa fórst en mannbjörg varð, fleiri hús lentu í flóðum í Mjóafirði seinna í mánuðinum. Þá fórust þrír í snjóflóði í Naustahvammi í Norðfirði. Menn og skepnur fórust í illviðrum á Vestfjörðum. Frost var um land allt nánast allan mánuðinn.

Jafnir í öðru til þriðja sæti eru febrúarmánuðir áranna 1931 og 1960. Sá fyrrnefndi var mjög snjóþungur og snjóflóð féllu víða þó ekki yrði manntjón.

Febrúar 1883 og 1959 eru mestir sunnanáttarmánaða samkvæmt þessu tali. Frægir eru sjóskaðarnir miklu 1959 og gríðarleg illviðri, en febrúar 1883 hlaut yfirleitt góð eftirmæli þrátt fyrir sjóskaða og útsynningsbylji. Hann var einfaldlega góður miðað við veðurlag þessara ára almennt.

2. Styrkur norðanáttarinnar eins og hann kemur fram þegar reiknuð er meðalstefna og styrkur allra vindathugana á öllum (mönnuðum) veðurstöðvum. Þessi röð nær aðeins aftur til 1949. Í efstu sætunum eru febrúarmánuðir áranna 1957, 1990 og 1960. Mest var sunnanáttin 1959.

3. Gerðar hafa verið vindáttartalningar fyrir þær veðurstöðvar sem lengst hafa athugað samfellt og vindathugunum skipt á 8 höfuðvindáttir og prósentur reiknaðar. Síðan er tíðni norðvestan, norðan, og norðaustanáttar lögð saman. Þá fæst heildartala norðlægra átta. Þessi röð nær aftur til 1874. Aftur er það 1885 sem er með langmestu norðanáttina, sérkennilegt að einn mánuður skuli skilja sig svo mjög frá öðrum. Það er febrúar 1960 sem er í öðru sæti.

Sunnanáttatíðni er reiknuð með því að leggja saman tíðni áttanna suðausturs, suðurs og suðvesturs. Það er aftur 1959 sem nær fyrsta sætinu, en 1975 og 1932 í öðru og þriðja sæti. Mikil illviðri gengu í febrúar 1975, en 1932 er aftur móti sá langhlýjasti sem vitað er um.

4. Fjórði mælikvarðinn er fenginn úr endurgreiningunni amerísku og nær hann aftur til 1871. Fyrstu 20 til 30 árin verðum við þó að taka niðurstöðum greiningarinnar með varúð. Enn er1885 með mestu norðanáttina og er reyndar mestur norðanáttarmánuður allra mánaða. Febrúar 1960 og 1931 eru í öðru og þriðja sæti. Það er einkennilegt að febrúar 1960 skuli standa sig svona vel því snemma í mánuðinum voru einstök hlýindi. Mesti sunnanáttarmánuðurinn í endurgreiningunni er 1959 og 1975 í öðru sæti.

5. Fimmti kvarðinn er einnig úr endurgreiningunni nema hvað hér er reiknað í 500 hPa-fletinum. Hér bregður aðeins út af, því það eru febrúarmánuðir áranna 1901 og 1900 sem sitja í efstu norðanáttarsætunum. Þeir fengu báðir hin bestu meðmæli hér á landi. Hungurdiskar hafa fjallað um það hvernig það má vera að saman fari veðurblíða og norðanátt í háloftum - ef til vill mætti rifja það upp. Í febrúar 1901 snjóaði í Róm og menn fóru um á skíðum í Jerúsalem. Sunnanáttin í háloftunum var auðvitað mest í febrúar 1959.

Enn sem fyrr er ánægjulegt að sjá hversu vel þessum fimm greiningarháttum ber saman þótt ólíkir séu. Við heyrum síðar af austan- og vestanáttum.

Gagnaraðir þorna upp

Þegar hætt verður að athuga á mönnuðum veðurstöðvum þorna ýmsar gagnaraðir upp. Ef við leggjum vel við hlustir heyrum við kveinið úr framtíðinni. En lítið þýðir að fjasa um það - annað kemur í staðinn. Við lítum á hluta úr röð sem mun þorna upp á næstu árum. Veðurskeytaathuganir hafa verið gerðar eftir lítið breyttum lykli í rúm 60 ár. Árið 1982 voru gerðar smábreytingar á lyklinum - sumar til bölvunar og á síðustu árum hafa líka orðið lúmskar breytingar - en látum þau mál liggja á milli hluta.

Meinlegust fyrir framtíðina er fækkun sjónrænna athugana, t.d. á skyggni, skýjahæð og veðri. Vegna þess að að þessi atriði eru eins og nafnið bendir til nokkuð háðar mati einstakra athugunarmanna fylgir þeim talsverð óvissa. Komið er á móts við þessa óvissu með því að hafa athugunarmennina nógu marga. Skeytastöðvum hefur á undanförnum árum fækkað um rúmlega 40% - þær eru vonandi enn nægilega margar til að halda gagnaröðunum gangandi - en trúlega heldur áfram að fækka á næstu 5 til 10 árum.

Við skulum nú líta á tvær raðir - úr sama hluta veðurskeytisins, þeim hluta þar sem veðurathugunarmaðurinn fær að segja hvaða veður er hjá honum þegar athugun er gerð. Þetta er tíðni annars vegar misturs en hins vegar þoku á öllum gildistíma veðurlykilsins frá 1949. Lykilbreytingin það ár var mun meiri heldur en síðari breytingar - eldri lykill var að stofni til frá 1929 en var ekki víða notaður hér á landi fyrr en á árunum 1931 til 1935. Grunur leikur á að þessi eldri lykill hafi að einhverju leyti mengað þann yngri langt fram eftir sjötta áratugnum.

Það kemur í ljós að furðumiklar breytingar hafa átt sér stað í notkun talna sem standa fyrir mistur og þoku. Kannski eru breytingarnar að einhverju leyti skýranlegar með tískusveiflum - einhverri lensku - kannski ekki.

Lárétti kvarðinn sýnir árin frá 1949 til 2011 en sá lóðrétti tíðni iðnaðarmisturs, þurramisturs og ryks í þúsundustuhlutum allra veðurathugana viðkomandi árs. Talan 10 táknar því að tíu þúsundustuhlutar eða 1 prósent allra veðurathugana ársins hafi greint frá mistri.

Þetta er auðvitað ótrúleg breyting. Á síðari árum er tíðnin yfirleitt í kringum 3 til 5 þúsundustu en var milli 1950 og 1960 yfirleitt á bilinu 12 til 16 þúsundustu - fækkun niður í þriðjung eða fjórðung á tímabilinu. Þeir sem muna vel hvernig veður var fyrir 50 til 60 árum vita vel að tilvikum mengunarmóðu frá Evrópu hefur í raun og veru fækkað að mun - þessi sértaka blámóða sem var svo algeng sést varla lengur.

Um og fyrir 1960 var farið að grípa til verulegra ráðstafana gegn iðnaðarmengun bæði vestanhafs og austan og alvarlegum mengunartilvikum fækkaði á þeim slóðum. Síðasta mikla banvæna Lundúnaþokan var í desember 1962. Þá urðu, að því er talið var, 1000 ótímabær dauðsföll vegna þokunnar. Nákvæmlega tíu árum áður gerði enn verri þoku. Þá voru umframdauðsföllin 5 til 12 þúsund að því er talið er. Þetta hefði auðvitað haldið áfram ef ekkert hefði verið að gert. Svipað ástand var einnig víða á meginlandi Evrópu og í iðnaðarsveitum vestra. Nú er mesta mengunin af þessu tagi langt frá okkur - í austur Asíu.

Það er athyglisvert að árin 2010 og 2011 hrekkur mistrið upp í um 10 þúsundustu - tvöfalt það sem annars hefur verið á síðustu árum. Varla er nokkur vafi því að hægt sé að kenna eldgosunum tveimur og öllu öskurykinu sem þeim fylgdi um þessa aukningu. Vonandi verður öskufokið minna í ár, 2012, en það kemur ekki í ljós fyrr en snjóa leysir í vor og sumar.

Þokan (næsta mynd) sýnir líka mikinn breytileika frá einu tímabili til annars.

Þoku hefur greinilega fækkað á tímabilinu. Ekki er ótrúlegt að hin lága tíðni á allra síðustu árum sé tengd fækkun veðurstöðva - þeim hefur fækkað meira í útsveitum heldur en inn til landsins. Að öðru leyti á þokan yfirleitt á bilinu 7 til 12 þúsundustuhluta athugana. Mjög áberandi topp má sjá á hafísárunum svokölluðu 1965 til 1971. Sjávarkuldi var þá óvenjulegur við Norður- og Austurland að sumarlagi og loft niður undir sjó hefur verið mun stöðugra heldur en fyrr og síðar og þokan þar með meiri.

Losnar um stöðuna

Hlýindi hafa nú staðið að undanförnu og meðalhiti síðustu tveggja vikna nærri hæstu hæðum (þó ekki alveg á tindinum). En nú losnar um stöðuna þegar stór kuldapollur (af ætt Stóra-Bola) æðir til austurs frá Baffinslandi til Noregs á nokkrum dögum.

Hvernig sem á því stendur hefur Baffinslandi og Ellesmereyju haldist illa á Stóra-Bola í vetur. Hann hefur undanfarna viku eða svo virst hafa það nokkuð makindalegt yfir Labrador en nú grípur hann enn eirðarleysi og langar austur um haf - þar sem hann auðvitað veslast upp. Líklega kemur nýr í hans stað fyrir vestan - en það tekur nokkra daga. En við lítum á spá um hæð 500 hPa-flatarins og þykktarinnar síðdegis á morgun (miðvikudaginn 15. febrúar).

Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru að vanda svartar og heildregnar, en jafnþykktarlínur rauðar, strikaðar. Þar sem jafnhæðarlínurnar liggja þétt er mjög hvasst og þar sem þykktarlínurnar eru þéttar er mikill hitabratti - þykktin segir nefnilega til um það hversu hlýtt loftið er að meðaltali í neðri hluta veðrahvolfsins. Báðar línutegundirnar liggja nokkuð þétt yfir Íslandi, þykktarlínurnar eru þó gisnari og liggja skáhalt á háloftavindinn sem þar með ber kaldara loft til landsins - kalt aðstreymi ríkir. Það þýðir svo aftur að vindátt er vestlægari við jörð en í 5 km hæð.

Um hádegi í dag (þriðjudag 14. febrúar) var kuldapollurinn skammt austur af norðanverðum Labradorskaga (þar sem stendur „nú“) en fer til morguns (miðvikudag) í hring í kringum sjálfan sig. Eftir það æðir hann austur eins og bláu örvarnar sýna, tölurnar marka sólarhringa frá deginum í dag. Síðdegis á fimmtudag er honum spáð vestantil á Grænlandshafi - nýstokknum yfir Grænland - sólarhring síðar (síðdegis á föstudag) á hann að vera fyrir suðaustan Ísland (talan 3) og á laugardag við Noreg (talan 4). Svo er hann úr sögunni.

Við miðju pollsins á kortinu geta skarpsýnir séð votta fyrir 4920 metra jafnþykktarlínunni. Grænland stíflar reyndar framrás hennar - sem og 4980 metra línunnar að mestu en það er samt býsna kalt loft sem kemst yfir á Grænlandshaf. Við fáum að finna fyrir jaðri þess í útsynningséljum strax á miðvikudagskvöld. En svo mikil ferð er á kuldapollinum og stóru lægðardragi sem honum fylgir að suðvestanáttin sem sjá má á kortinu breytist fljótt í sunnanátt og snýst síðan í norðanátt.

Þetta þýðir að kuldi úr norðri getur gusast suður um Ísland. Vonandi stendur hann ekki lengi. Þetta er alla vega orðinn allt of langur þráður til að mark sé á takandi. Hlustið frekar á alvöru veðurspár í útvarpi eða sjónvarpi - eða lesið þær á vef Veðurstofunnar.

Skemmtilegt fyrirbrigði fer yfir landið (án þess að nokkur verði þess var)

Í pistli hungurdiska í gær var minnst á dálítinn kuldapoll sem stuggaði við allra hlýjasta loftinu sem er á leið yfir landið. Loftið í miðju pollsins er þó mjög hlýtt miðað við árstíma en þrátt fyrir það notum við nafnið vegna þess að umhverfis miðjuna eru nokkrar lokaðar jafnþykktarlínur og kaldasta loftið er í miðjunni. Þetta er í raun sama reglan og við notum við skilgreiningu á lægðum og hæðum. Ekki þarf nema eina lokaða þrýstilínu í kringum svæði með lægri þrýstingi til þess að nota megi lægðarheitið. Textinn hér að neðan er tyrfinn og lesendur hér með varaðir við því.

En lítum á þykktarspá evrópureiknimiðstöðvarinnar fyrir hádegi á þriðjudag (14. febrúar). Fastir lesendur kannast við kortatáknmálið.

Jafnþykktarlínur eru heildregnar og svartar, mælt er í dekametrum (1 dam = 10 metrar). Þykktin segir til um meðalhita í neðri hluta veðrahvolfs - því hærri sem hún er því hlýrra. Litafletirnir sýna hita í 850 hPa-fletinum, en gróflega má segja að hann sé í um 1300 metra hæð (en hæðin er í raun talsvert breytileg). Við sjáum erfitt er að finna hringlaga form í kringum pollinn í 850 hPa. Þrátt fyrir það má sjá að pollurinn sker norðan af hlýjasta geiranum og 5480 metra jafnþykktarlínunni sem nú í kvöld (mánudag) og fram eftir nóttu hefur verið stuggað til suðausturs.

Þegar þetta kort gildir er pollurinn á hraðri leið til austurs yfir landið og fer síðan suðaustur til Bretlands - spurning hvort hann veldur skít á Spáni eða í Norður-Afríku á fimmtudag eða föstudag. Þarlendir fylgjast væntanlega með því.

Þetta litla veðurkerfi tilheyrir reyndar dálítilli dæld í veðrahvörfunum og hefur lifað í nokkra daga. Hún slitnaði út úr heimskautaröstinni á fimmtudaginn - var þá langt suðaustur af Hvarfi á Grænlandi - fór síðan austur til Bretlands og svo þaðan vestur á bóginn og er hingað komin að sunnan - á öðrum hring í hringekjunni. Svo snyrtilega hefur verið fyllt upp í dældina að hennar gætir nær ekki í þrýstisviðinu við sjávarmál.

Lítum líka á spá um mættishita í veðrahvörfunum um hádegi á þriðjudag, á sama tíma og þykktarspáin gildir.

Þetta kort er ekki kunnuglegt - en það verður stundum að líta á eitthvað nýtt. Litirnir sýna mættishita í veðrahvörfunum, því hærri sem hann er því hærra standa veðrahvörfin. Mættishiti segir til um það hversu hlýtt loft yrði sem fært væri beint niður til sjávarmáls („þrýstileiðréttur“ hiti). Í raun og veru gerist það aldrei - þess vegna er ákveðið að kvarðinn sé í Kelvinstigum.

Það er einhvern veginn þægilegra að segja að loftið við veðrahvörfin í dældinni miðri sé 298K í stað 25°C. En hvaða tala er það sem þarna er skammt undan - rétt norðvestur af 298? Það sést sennilega ekki mjög vel á tölvuskjáum lesenda en reyna má að tvístækka myndina - (flestir kunna það). Þá sést e.t.v. að þetta er talan 356K, ef við breytum því í °C fæst 83°C. Það er einhvern veginn auðveldara að segja að mættishitinn sé 356K heldur en 83 stig - síðari talan kann að valda meinlegum ruglingi.

En hugsum ekki um það - við skulum heldur dást aðeins að auganu fallega yfir Grænlandshafi og slóðanum sunnan við það. Augað er ekki alveg samhverft, kaldast er nyrst í því (blár litur) og er þar síðan stökk til hærri hita. Af þessu má sjá að veðrahvörfin eru beygluð, nyrst í dældinni liggja þau inn undir sjálf sig - þau slúta þar fram yfir sig.

En þetta verður trúlega enginn var við niðri við jörð - hugsanlegt er að eitthvað sjáist á loftvogum þegar dældin fer hjá. Sömuleiðis er hugsanlegt að flugvélar í veðrahvarfahæð verði varar við brotið - þá sem ókyrrð - henni er þó ekki spáð þegar þetta er skrifað. Það er reynsla ritstjórans að einkennilegt skýjafar fylgir stundum brotum í veðrahvörfunum - en ætli lágský loki ekki fyrir slíkt.

Helbláa svæðið vestast á kortinu er alvörukuldapollur sem þokast í átt til Suður-Grænlands.

Að lokum skal þess getið að hiti hefur nú komist í nærri 14 stig á Fáskrúðsfirði og er litlu lægri í Grundarfirði - hvoru tveggja er óvenjulegt í febrúar. En ekki er öll nótt úti enn með hærri hita.  

Óvenjuhlýtt loft nálgast landið (en nær því varla)

Mikil sunnanátt austur af Nýfundnalandi og sunnan Grænlands ber nú mjög hlýtt loft langt til norðurs. Það kemst nærri því til Íslands - grátlega nærri. Lítum á þykktarspá sem sýna á ástandið eftir sólarhring (um miðnætti mánudagskvölds).

Eins og sjá má er stórt svæði vestur af landinu þar sem þykktin er meiri en 5480 metrar, en sú þykkt getur við bestu skilyrði dugað í 20 stig að sumarlagi. En nú er ekki sumar - enginn sólarylur og þar að auki vetrarkaldur sjór og enn kaldara land þar sem yfirborðið er nærri frostmarki. En þar sem vindur er nægilega mikill við brött fjöll geta samt komið hitaskot - þannig að veðurnörd fylgjast með hámarksmælum meðan þetta ástand varir.

Líkanið sem býr til þessa spá sér hálendi Íslands en ekki einstök fjöll eða brattar hlíðar. Þar sem hvass vindur stendur af þeim fjöllum sem líkanið þó sér má sjá einkennileg þykktarhámörk eða lágmörk. Eitt slíkt hámark er í norðvestanáttinni við suðurhlíðar Vatnajökuls þar sem greina má 5500 metra jafnþykktarlínuna og töluna 8 sem táknar að 8 stiga hita sé að vænta í 850 hPa hæð. Smáóskhyggjusamlagning gefur þá nær ónefnanlega tölu sem hita við sjávarmál.

Enn betra gerir samt austurströnd Grænlands en norðaustan við Ammasalik má sjá örlítinn 5580 metra hring. Við tökum þessum smáhringjum mátulega alvarlega - en mun trúlegra er stóra 5480 metra teppið. Það sem truflar þessa fögru mynd er dálítill kuldapollur sem bent er á með ör á myndinni. Kaldasta loftið í kuldapollinum er reyndar mjög hlýtt miðað við árstíma, innsti hringurinn er 5380 metrar, en þarna er kalt miðað við umhverfið. Pollurinn stefnir til Íslands og spillir þykktarhámarkinu.

Ekki má gleyma að benda á gríðarlegan þykktarbratta norður eftir kortinu. Þar má sjá glitta í 4960 metra jafnþykktarlínuna sem minnir okkur harkarlega á að veturinn er aldrei langt undan á þorranum.

 

Stormdagatíðni

Líkur eru mestar á stormum hér á landi á tímabilinu frá því snemma í janúar til miðs febrúar. Hungurdiskar hafa fjallað um árstíðasveiflu illviðra fyrir löngu og við látum bíða að endurtaka það.

Hér er hins vegar litið á stormatíðni síðustu 60 ára rúmra og breytileika hennar. Mörg vandamál koma upp við talningar á stormum. Veðurstöðvakerfið hefur tekið miklum breytingum - ekki síst á síðustu árum og sömuleiðis er ekkert sjálfsagt mál hvernig á að skilgreina stormdag. En við skulum að þessu sinni gleyma öllum áhyggjum og ímynda okkur að allt sé í lagi með allt.

Við lítum fyrst á daga þar sem 10-mínútna vindhraði á fjórðungi stöðva hefur náð 20 m/s eða meira. Þetta er nokkuð hörð skilgreining enda er algengt að tjón verði í fleiri en einum landshluta þegar veður af þessari gerð gengur yfir landið.

Lárétti kvarðinn sýnir árin en sá lóðrétti er fjöldi stormdaga á ári. Hvert ár á einn punkt en mýkri lína dregur fram aðalatriði. Við Sjáum mikinn áramun og einnig tímabilaskiptingu en engin leitni er áberandi. Meðalfjöldi stormdaga á tímabilinu er 11,3 á ári.

Við erum núna á tiltölulega hægu tímabili síðustu miklu stormaárin eru 2000 og 2001. En mest er árið 1975 en þá voru að þessum hætti 23 stormdagar - það er mjög mikið. Árið 1960 var stormafæð og einnig var árið 1977 mjög rólegt hvað þetta varðar. Það þýðir þó ekki að stormar hafi engu tjóni valdið þessi ár heldur hafa illviðri þessara ára verið bundin við einstaka landshluta og ná ekki upp í þá skilgreiningu sem hér er notuð. 

Sé þess krafist að 10-mínútna vindhraði hafi náð 20 m/s á 45% stöðva fækkar dögunum mjög, meðaltalið er 2,2 á ári. Sum þessara veðra hafa valdið gríðarlegu tjóni - en ekki þó öll.

Hér er sennilega engin marktæk leitni - síðasti áratugur er þó mjög rýr. Það er merkilegt að árið 2000 sem átti 21 dag í fyrri flokknum á engan hér. Þegar mörg ár eru tekin saman (mjúka línan) sést að hámörkin eru á svipuðum slóðum og á efri myndinni.

Rétt er að taka fram að séu notaðar aðrar flokkunaraðferðir virðist stormatíðni fara minnkandi síðustu 60 árin. Við lítum e.t.v. á þau mál síðar. Um framtíðina segja myndirnar ekkert.

Hlýjustu febrúardagarnir

Hæsti hiti sem mælst hefur á Íslandi í febrúar er 18.1 stig, Þetta var á Dalatanga þ. 17. árið 1998 kl. 18. Þá fór mjór hlýindahryggur framhjá landinu í háloftunum - nánast einkennilegt að þessum háa hita skuli hafa verið náð. Engin önnur stöð á sitt febrúarmet þennan dag og ekki kemur hann við sögu á lista yfir 15 hlýjustu febrúardagana, en hér er hann:

	ár	mán	dagur		meðalh.
1	1960	2	7		8,45
2	1965	2	16		7,58
3	1956	2	8		7,51
4	2006	2	22		7,48
5	1985	2	28		7,36
6	1959	2	4		7,33
7	1961	2	22		7,13
8	2006	2	21		7,13
9	2006	2	4		7,09
10	1959	2	2		6,99
11	1965	2	15		6,56
12	2004	2	14		6,56
13	1965	2	5		6,55
14	1963	2	28		6,54
15	1979	2	24		6,51

Miðað við samskonar lista fyrri mánaða vekur athygli að hér einoka síðustu 12 til 15 ár ekki toppinn í febrúar. Langefstur er sá 7. árið 1960 en þá urðu skaðaflóð í asahláku bæði norðanlands og sunnan. Í atburðaskrá segir: Ölfusá flæddi inn í kjallara húsa á Selfossi og bæir á Skeiðum einangruðust. Jakaburður í Blöndu braut símastaura og á Akureyri flæddi sums staðar inn í kjallara. Mikill vatnsflaumur braust í nokkur hús á Dalvík og olli tjóni. Svarfaðardalsá rauf veginn milli Akureyrar og Dalvíkur.

Mikil hlýindi voru lengst af í febrúar 1965. Afbrigðilegt þrýstifar bar mikinn hafís að Norðurlandi og markaði upphaf hafísáranna svonefndu sem stóðu til 1971. Mánuðurinn á þrjá daga á þessum lista. Það á líka febrúar 2006. Þá varð vart við ísdreifar norður af Ströndum - en svo ekkert meir.

Á lista yfir daga hæsta meðalhámark febrúar ganga sömu dagar aftur.

	ár	mán	dagur		hámark
1	1960	2	7		10,00
2	2006	2	21		9,76
3	2006	2	22		9,74
4	2005	2	21		9,53
5	1960	2	8		9,33
6	1965	2	16		9,25
7	2003	2	16		9,09
8	1985	2	28		9,08
9	1980	2	23		9,07
10	2004	2	19		9,04

En ekki munar hér jafnmiklu á fyrsta og öðru sæti listans. Hlýindin 2006 þrengja sér ofar en á fyrri listanum og árin eftir 2000 eiga helming sætanna.

En hæstu meðallágmörkin?

	ár	mán	dagur		lágmark
1	1960	2	7		5,69
2	1965	2	16		5,45
3	1965	2	5		5,15
4	1985	2	28		5,05
5	1965	2	6		4,71
6	2008	2	18		4,71
7	1967	2	14		4,63
8	1965	2	4		4,54
9	1965	2	19		4,50
10	2004	2	11		4,42

Hér eru dagar eftir 2000 ekki nema tveir og 2006 sést ekki, en febrúar 1965 á fimm sæti í topp tíu. Minnir bara á stöðu Bítlanna á vinsældalistum vestan hafs og austan um svipað leyti.

En munum að veðrið var ekki endilega gott alla þessa hlýju febrúardaga. Á þessum ártíma þarf miklar sunnanáttir til að halda hitanum uppi hér á norðurslóðum. Mikilli sunnanátt fylgir oft mikil rigning sunnanlands og vestan. Hár hiti krefst þess að skýjahula dragi úr útgeislun því sólin gagnast ekkert - en fer nú að gera það undir lok mánaðarins.

Fimm lægðir á einni viku

Undanfarna viku hafa fimm lægðir farið yfir landið. Smáar að vísu en talsvert krappar. Furðuhvasst hefur orðið í mjóum geirum suður af lægðamiðjunum. Tölvuspám gekk nokkuð vel að eiga við lægðirnar bæði hvað varðar brautir og dýpi. En við skulum líta á loftþrýstirit frá sjálfvirku stöðinni við Kálfhól á Skeiðum í Árnessýslu. Hægt hefði verið að velja einhverja aðra stöð en vikuritin má sjá fyrir allar sjálfvirkar stöðvar landsins á vef Veðurstofunnar. Þórður Arason hefur hannað ritin.

Græni ferillinn sýnir loftþrýstinginn í hPa - leiðréttan til sjávarmáls. Á lárétta ásnum má sjá daga febrúarmánaðar - frá föstudeginum 3. til og með fimmudagsins 9. Til frekari greiningar hefur tölum og textum verið bætt inn á ritið.

Númerin eiga auðvitað við lægðarmiðjurnar fimm. Fyrir ofan ferilinn eru línur sem afmarka tíma á milli hámarkanna á honum í klukkustundum. Þar má sjá áhrifatíma hverrar lægðar í grófum dráttum. Rúmir tveir sólarhringar eru á milli fyrstu tveggja lægðanna, það er býsna stutt - en síðan styttist bilið niður í um það bil sólarhring. Svo virðist sem innan við tveir sólarhringar verði síðan í að loftvog fari að falla á undan sjöttu lægðinni.

Á myndinni má einnig sjá fimm lóðréttar, bláar, línur. Þær segja nokkurn veginn til um það hversu mikið loftvog féll á undan hverri lægð. Á Kálfhóli er sú fyrsta gerðarlegust, um 30 hPa djúp, en þriðjudagslægðin er 22 hPa. Hinar mun grynnri. Auðvitað er risið á eftir lægðunum síst ómerkilegra heldur en fallið á undan þeim - en við látum það liggja á milli hluta hér. Þó skal bent á að á undan næstu lægð á loftvog að stíga upp undir rauða strikið sem merkt er í efra hægra horni myndarinnar og sunnudagslægðinni er síðan spáð um 10 til 15 hPa djúpri hér suðvestanlands.

Í lægðum er ýmist hvort er meira hvassviðri í fallinu eða það sem skellur á þegar loftvog fer að rísa. Fer það eftir efri gerð lægðanna. Mjög hvasst varð í risinu á eftir þriðjudagslægðinni - að vísu engin aftök nema á litlu svæði. Vestur á Tálknafirði var sú lægð álíka djúp og fyrsta lægð syrpunnar, þrýstiritinn þaðan sýnir um 30 hPa fall alls.

Lægðin sem er að ganga yfir þegar þetta er skrifað (um miðnæturbil á fimmtudagskvöldi) var dýpri á þrýstiritum um landið norðvestanvert heldur en á Kálfhóli og var fallið komið í 22 hPa á Sauðárkróksflugvelli þegar síðast fréttist - en þá hafði vindur snúist í vestsuðvestan 24 m/s. Enn hvassara varð á fjallvegum og við horn í landslagi.

Eftir allar þessar lægðir sem hafa fylgt smáum bylgjum á heimskautaröstinni (en hún hefur í aðalatriðum legið úr suðvestri til norðausturs ekki langt frá Íslandi), hrekkur aftur í stórgerðari bylgjur - en harla óvíst er þó enn hvernig þeim verður háttað.

Heiðasti febrúardagurinn

Þá er komið að heiðasta febrúardeginum í pistlaröðinni um heiðustu daga hvers mánaðar. Myndefnið er eins og oftast áður úr frábæru safni móttökustöðvarinnar í Dundee í Skotlandi. Það nær aftur til haustsins 1978.

Ekki þarf að leita langt aftur í tímann að þessu sinni því heiðastur febrúardaga er sá 9. árið 2009 - fyrir aðeins þremur árum.

Hér er harla lítið um ský í námunda við landið, smávegis við Austfirði og yfir Selvogi að því er virðist. Þarna var heiðarleg hæð yfir Grænlandi og náði hún einnig upp í háloftin og myndaði dálitla fyrirstöðu. Vindur í háloftunum var nánast af hánorðri, en norðaustanátt við jörð. Þegar vindur snýst mót sólargangi með vaxandi hæð yfir sjávarmáli ríkir kalt aðstreymi í neðri hluta veðrahvolfs. Næstheiðasti febrúardagurinn var sá 15. árið 1987.

Við leitum líka að skýjaðasta deginum. Þar er samkeppnin mun harðari og reyndar vafasamt að veita einhverjum sérstökum degi titilinn. Við gerum það samt og upp koma jafnir þeir 19. árið 1958 og 13. 1953.  Það kemur á óvart að þrýstingur var hár báða þessa daga og hæðarhryggur yfir landinu í háloftunum í báðum tilvikum (krappir háloftaöldutoppar). Skýjagagnasafnið nær aftur til 1949.

Einnig var leitað að besta skyggninu. Sú keppni er enn vafasamari - en þar kemur 15. febrúar 1987 í fyrsta sæti, sá sami og var í öðru sæti heiðskírra daga. - Og versta meðalskyggnið var 13. febrúar 1973. Þá geisaði mikið norðanillviðri á landinu með hríðarbyl, samgöngutruflunum, rafmagnsleysi og snjóflóðum. Meira að segja fór heitt vatn af flestum húsum á þjónustusvæði Hitaveitu Reykjavíkur í rafmagnsleysinu. Þetta veður stóð marga daga og þann 11. varð mikið sjóslys fyrir sunnan land. Sjálfsagt erfið vakt á Veðurstofunni - en ritstjóri hungurdiska var erlendis.