Litið á heimskautaröstina - á laugardaginn

Til tilbreytingar lítum við nú á norðurhvelskort sem sýnir hæð 300 hPa-flatarins - sá er talsvert ofar en í hinn heilagi 500 hPa-flötur þar sem við erum venjulega á ferð. Grunnur kortsins er sá sami og á hinum „venjulegu“ norðurhvelskortum - en það lítur í fljótu bragði talsvert öðru vísi út. Kortið skýrist að mun við smellistækkun og er mælt með því að það sé skoðað þannig kannist menn ekki við sig. Kortið er úr líkani evrópureiknimiðstöðvarinnar og gildir á hádegi á laugardag, 1. desember.

Jafnhæðarlínur eru svartar og heildregnar. Örsmáar tölur sýna hæð flatarins í dekametrum (1 dam = 10 metrar). Línan sem snertir suðurhluta Kúbu sýnir 9600 metra, en lægsta jafnhæðarlínan er næst miðju kuldapollsins yfir Síberíu og markar 8280 metra.

Á kortinu eru líka litlar vindörvar, þær benda með vindáttinni og eru því fyrirferðarmeiri eftir því sem vindur er hvassari. Til að auðvelda lesturinn eru svæðin þar sem vindurinn er mestur lituð - kvarðinn er til hægri við myndina og sést hann auðvitað betur við stækkun.

Litasvæðin hafa svipað form - eru pulsu- eða bananalaga utan í hryggjum og lægðardrögum. Á myndinni sjást tvær meginvindrastir, með því að tengja pulsurnar lauslega saman kemur heimskautaröstin í ljós. Hún hringar sig um norðurhvelið - ekki alveg samfellt en með miklum sveigjum norður og suður á bóginn - beinlínis öldugangur. Hún er sterkust þar sem veðrahvörfunum hallar mest.

Við sjáum ekki mjög mikið af hinni röstinni en við kennum hana lauslega við hvarfbaugana - hvarfbaugaröstin nyrðri er hér á ferð (heitir „subtropical jet“ á ensku). Í henni er vindur mestur ofar í lofthjúpnum en hesið teygir sig hér niður í 300 hPa yfir Norður-Afríku og annað hes er yfir Indlandi og Himalayafjöllum. Hes birtist stundum líka yfir Karíbahafi eða þar austur af - og sæist reyndar á þessu korti ef við notuðum liti niður í minni vindhraða en hér er gert.

Það er e.t.v. nokkuð sérviskulegt en ritstjórinn hallast að því að nota orðið „skotvindur“ um pulsurnar í stað þess að nota það orð um alla heimskautaröstina og sumir gera. Skotvindur er samkvæmt þessari orðanotkun þýðing á því sem á ensku er kallað „jet streak“. Hungurdiskar hafa reyndar áður fjallað um rastir og skotvinda í gömlum pistli.  

En víkjum aftur að kortinu. Mikill hæðarhryggur er við Ísland og hefur hann hér tekið við af hæðarhrygg þeim sem fjallað var um í nokkrum pistlum á þessum vettvangi fyrr í vikunni. Hlýtt loft teygir sig þar til norðurs hátt í lofti. Skotvindurinn suðaustur af Grænlandi hreyfist með hryggnum í austsuðaustur til Bretlandseyja, nærri því þvert á vindstefnuna. Eins fer því fyrir þessum hrygg eins og þeim næsta á undan - hann slitnar í sundur.

Mikill munur á hæsta hámarki og lægsta lágmarki dagsins (28. nóvember)

Á vef Veðurstofunnar má á hverjum degi sjá yfirlit yfir hæsta hámarkshita og lægsta lágmarkshita sem mælst hefur á sjálfvirkum stöðvum á landinu þann dag. Sömuleiðis síðasta klukkutímann.

Skipt er um sólarhringa eftir athugun kl. 24 og byrjað að telja upp á nýtt. Athugunin kl. 24 er talin sú síðasta á sólarhringnum en ekki merkt kl. 00 þann næsta. Ástæður eru tvær - önnur er sú að athugunin kl. 24 nær strangt tekið yfir tímann 23:50 til 24:00 - en hin er sögulegs eðlis. Mikið er þrýst á að þessu verði breytt, 24 í dag verði kl. 00 á morgun - alþjóðavæðingin í öllu sínu veldi - sókn í átt til framtíðar (1 sekúnda). Sjálfsagt verðum við einn daginn búin að samþykkja þessa breytingu án þess að vita af því. Er það í stíl við reglugerðahríðina sem stöðugt stendur að utan og virðist lítið við að gera. Tugabrotakomman mun fljótlega fara sömu leið og hinn alþjóðlegi (les: ameríski) punktur taka við - okkur er sagt að skiptin séu skynsamleg - svo hlýtur því að vera. En hættum þessu fjasi og lítum á tölur.

Í dag (28. nóvember) mældist hæsti hámarkshiti dagsins við Blikdalsá (eða Blikadalsá), 10,5 stig, en lægsta lágmarkið í Möðrudal -15,7 stiga frost. Munurinn er 26,2 stig. Hæsti hiti á almennri sjálfvirkri stöð mældist 9,0 stig á Lambavatni á Rauðasandi og í Hvammi undir Eyjafjöllum, 24,7 stigum ofan við lágmarkshitann í Möðrudal.

Einhvern veginn er tilfinningin sú að þetta sé óvenju mikið. En er það svo? Talning var gerð á tilvikum sem þessum síðustu 12 árin og í ljós kom að munur á lægsta lágmarki og hæsta hámarki hefur 506 sinnum mælst meiri en 24 stig, rúmlega 40 sinnum á ári að meðaltali, tíunda hvern dag (gróflega).

Algengast er þetta að vetrinum og fram eftir vori. Það er apríl sem á flest tilvikin síðustu 12 árin, 76 talsins (rúmlega 8 sinnum á ári að jafnaði). Það hefur hins vegar aðeins einu sinni gerst í ágúst á þessu tímabili að munað hafi meira en 24 stigum á hæsta hámarki og lægsta lágmarki dagsins.

Ef til vill gefst tækifæri til þess síðar að gera betri grein fyrir árstíðasveiflu og fleiru varðandi mun á hæsta hámarki og lægsta lágmarki. Hér skal þó upplýst að munurinn var aðeins 6 sinnum minni en 12 stig og aldrei minni en 10 á tímabilinu 2001 til 2012 og 23 sinnum meiri en 32 stig. Taka skal fram að þessar tölur eru allar án heilbrigðisvottorðs. Það hefur frést frá nágrannalöndum að nú taki meiri tíma að gefa út heilbrigðisvottorð veðurathugana heldur en að vinna úr þeim að öðru leyti. - Jæja - þetta eru e.t.v. dálitlar ýkjur en samt var forstjóri norsku veðurstofunnar að kvarta í opnu bréfi á vef hennar fyrir um það bil viku eða svo. Taldi hann vottunaræði vera farið að koma niður á gæðum veðurspáa þar í landi. Excelbólgan (excelitis) lætur ekki að sér hæða en hún er hægfara, ævirkur, framsækinn sjúkdómur og virðist engin lækning vera til - því miður.  

Slitinn sundur

Enn er fylgst með hæðarhryggnum (ómerkilega). Kort dagsins sýnir enn spá einn og hálfan sólarhring fram tímann (frá birtingu pistilsins).

Kortið sýnir mikinn hluta norðurhvels jarðar. Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru svartar og heildregnar, en þykktin er sýnd með litakvarða. Því meiri sem hún er því hlýrra er loftið. Greina má útlínur Íslands nærri efsta hluta rauðu strikalínunnar. Kortið skýrist að mun við stækkun.

Háhryggurinn er merktur með rauðri strikalínu og við sjáum með samanburði við kortið í pistlinum í gær að hann hefur sveigst mjög til austurs fyrir sunnan land - en aftur á móti er hefur norðurendinn hreyfst lítið úr stað. Línan sem markar hæðina 5460 metra hefur nú slitnað í sundur og sérstök hæð myndast í norðurenda hryggjarins - slitin frá syðri hlutum hans. Norðurhlutinn gengur að mestu inn í fyrirstöðuhæðina veiku við norðurskautið.

Lægðardragið (blámerkt) vestur undan hefur keyrt á hrygginn og er í hálfgerðri þröng á milli hans og nýja hryggjarins sem lægðardragið við austurströnd Kanada (líka blámerkt) er að ýta upp á undan sér jafnframt því að það dýpkar. Ekki er ólíklegt að nýi hryggurinn slitni líka i sundur á svipaðan hátt og hinn fyrri.

Milli hryggjar og drags er allhvöss suðaustanátt. Þegar hryggurinn slitnar gefur hún eftir og við tekur óráðin vindátt og veður - eftir því hvort hefur betur - hálfdauður hæðarhryggurinn eða leifarnar af lægðardraginu. Þegar komið er í vesturhlíð nýja hryggjarins hvessir aftur af suðaustri - ef trúa má spám verður það á laugardag/sunnudag.  

Fylgst með hæðarhryggnum

Við fylgjum þróun hæðarhryggjarins eftir í dag með því að líta á spá sem gildir um hádegi á miðvikudag. Kortagrunnurinn er sá sami og í gær og sýnir kortið hæð 500 hPa-flatarins (svartar, heildregnar línur) og þykktina (lituð svæði). Kortið batnar að mun við tvöfalda smellistækkun en það er eins og oftast úr fórum evrópureiknimiðstöðvarinnar.

Háhryggurinn er merktur með rauðri strikalínu. Hann hefur hér svignað talsvert mót austri, nyrðri endinn hefur á sama tíma færst lítið úr stað. Þessi hæðarhryggur er í sjálfu sér ekkert merkilegur umfram aðra en er nokkuð gott dæmi um mjóan hrygg sem slitnar í sundur - en það sjáum við ekki fyrr en á morgun - í spá sem gildir á fimmtudag. Lægðardragið sem sér um klippinguna er merkt með bláu striki skammt vestur af því rauða.

Næsta lægðardrag er blámerkt vestur yfir Ameríku. Það á að endurnýja hrygginn sundurklippta - aðeins austar heldur en hryggurinn okkar myndaðist. Þá er spurning hvort sagan endurtekur sig með nýrri klippingu eða hvort sá hryggur hneigir sig einfaldlega til austurs og hleypir lægðagangi að.

Fleira markvert má sjá á kortinu. Fyrirstöðuhæðin veiklulega er enn við norðurskautið og kuldapollarnir tveir (þeir ógurlegu) hafa heldur styrkst (fjólublái liturinn eykur umfang sitt í þeim báðum). Lokuð háloftalægð er orðin til yfir Miðjarðarhafi - með miklu leiðindaveðri. Þar eru víða aðvaranir í gildi um úrhellisrigningu, þrumuveður, snjókomu og vind - bara að nefna það. En engin af veðurstofunum á þeim slóðum gerir þó ráð fyrir aftökum - en þau eru táknuð með rauðri málningu á vefsíðunni góðu meteoalarm.eu sem forfallin veðurnörd fylgjast auðvitað með daglega.

Viðbót sólarhring síðar: Í frumgerð pistilsins var meinleg villa í titiltexta myndarinnar - hann hefur nú verið leiðréttur. Beðist er velvirðingar á þessum mistökum.  

Hæðarhryggur tekur við

Nú (um miðnætti sunnudagskvöldið 25. nóvember) er hæðarhryggur að koma úr vestri inn yfir landið. Hann mun ráða veðri næstu daga en ekki er enn vitað hversu lengi.

Hæðarhryggjum af þessu tagi fylgir yfirleitt meinlaust veður - jafnvel nokkuð hlýtt. Þunnt lag af köldu lofti yfir landinu mun þó þrjóskast við eins og venjulega í hægum vindi. Kortið sýnir spá evrópureiknimiðstöðvarinnar um 500 hPa hæð og þykkt á mestöllu norðurhveli um hádegi á þriðjudaginn (27. nóvember).

Ísland er við efri enda grænu strikalínunnar en hún sýnir háhrygginn sem liggur langt sunnan úr höfum og í átt til Norður-Grænlands. Veik en þrálát fyrirstöðuhæð er yfir norðurskautinu og skiptir kuldanum á norðurhveli í tvennt. Gríðarlegir flatbotna kuldapollar eru yfir Norður-Kanada og Síberíu. Kuldinn í þeim miðjum er þó ekkert sérlega mikill miðað við hnattstöðu og tíma árs.

Nokkrar bylgjur eru á ferð vestan hryggjarins - ein alla vega milli Nýfundnalands og Suður-Grænlands og önnur við vötnin miklu í Bandaríkjunum. Þær munu reyna að hnika hryggnum til austurs - en þegar þetta er skrifað er talið líklegast að þær slíti hann í sundur - en slitni jafnframt í sundur sjálfar. Þau átök verða síðar í vikunni og þá skiptir máli fyrir veðrið hér á landi hvar slitin verða.

Tíu ára mánaðameðaltölin - nýi og gamli tíminn

Nú lítum við á 10-ára keðjumeðaltöl hita almanaksmánaða í Stykkishólmi á sama hátt og 30-ára meðaltölin voru tekin fyrir í fyrri pistli.

Enn eru janúar og október teknir fyrir sem sýnidæmi.

Tíu ára meðalhiti í janúar er nú um þessar mundir vel fyrir ofan það hæsta sem hann var á hlýindaskeiðinu mikla 1925 til 1964 - rétt eins og í 30-ára meðaltalinu. Október hefur enn ekki náð fyrri hæðum - og talsverðu munar. Samt er hann nokkuð hár miðað við enn eldri tíma. Fyrsta tíu ára meðaltalið á myndinni er frá árunum 1823 til 1832.

Ýmis konar skemmtileg smáatriði koma fram. Til dæmis voru janúarmánuðir áranna 1975 til 1984 sameiginlega fullt eins kaldir og bræður þeirra á 19. öld - en þetta stóð stutt. Við sjáum líka að október kom mun seinna inn í hlýindin eftir 1920 heldur en janúar. Þrátt fyrir undirliggjandi hlýnun geta komið margra ára mjög köld tímabili - líka í næstu framtíð.

Eins og síðast skulum við bera saman hæstu gildi nýja og gamla tímans fyrir alla almanaksmánuðina. Í keppninni um hæstu 30-ára gildin er staðan: 8 - 1 - 3 gamli tíminn heldur enn hæstu gildunum í átta af mánuðum ársins en sá nýi þremur, í einum mánuði er staðan jöfn.

Nýju tíu ára meðaltölin standa sig betur, þau eru hærri í 8 mánuðum ársins en þau gömlu. Það eru maí, september, október og nóvember sem enn sitja eftir í keppninni. Í sex tilvikum er tímabil sem endar á árinu í ár (2003 til 2012) í hæsta sæti, en í tveimur (júní og desember) er það tímabilið 2001 til 2010 sem á hæsta gildið. Staðan 4 - 8.

Á næsta ári (2013) detta mánuðir ársins 2003 út úr tíu ára meðaltalinu - það var sérlega hlýtt ár og því er líklegt að eftir eitt ár standi 2003 til 2012 enn með sín sex gildi í metsætinu en 2004 til 2013 verði aðeins neðar.

Þrjátíu ára meðaltölin eiga hins vegar mjög góðan möguleika á að vera slegin enn á ný á næsta ári. Júlímánuður, sem jafnaði eldra met nú í ár, keppir á næsta ári við hinn illræmda júlí 1983 sem við vonum svo sannarlega að fari ekki að endurtaka sig. Þá var meðalhiti í Stykkishólmi 8,7 stig, en var 11,8 síðastliðið sumar. En veðrið getur tekið upp á nærri því hverju sem er.

Nærri miðju lægðar sem grynnist

Nú (föstudagskvöld 23. nóvember) er stór og til þess að gera flatbotna lægð að grynnast yfir landinu eða í nágrenni við það. Kortið að neðan sýnir spá evrópureiknimiðstöðvarinnar um hæð og iðu í 500 hPa-fletinum um hádegi á laugardag (24. nóvember) auk þykktarinnar (500/1000 hPa).

Jafnhæðarlínur eru svartar og heildregnar, jafnþykktarlínur eru rauðar og strikaðar og iðan er mörkuð með bleikgráum tónum.

Lægðarsvæðið nær yfir mestallt kortið og enga lægðarmiðju að sjá utan aðalmiðjuannar við Ísland. Sem stendur hreyfist hún til norðausturs og grynnist ört. Suðaustan við lægðarmiðjuna er ákveðin suðvestanátt í 500 hPa, um 15 m/s næst Íslandi en meiri þar utar. Við sjáum að jafnþykktarlínur eru fáar og enn lengra er á milli þeirra heldur en jafnhæðarlínanna. Það þýðir að háloftasuðvestanáttin nær lítt trufluð til jarðar.

Nú kemur erfið rulla sem alloft hefur verið farið með á hungurdiskum - og á vonandi eftir að fara margoft með í framtíðinni. Þeir sem ekki vilja í kvörnina geta hætt að lesa og snúið sér að öðru - eða hoppað sér að skaðlitlu yfir næstu málsgrein.

Rifjum upp reglu: (i) Sé hæðarbratti lítill og þykktarbratti það líka er vindur hægur við sjávarmál. (ii) Sé hæðarbratti mikill en þykktarbratti miklu minni er mjög hvasst við sjávarmál og fylgir sá vindur stefnu háloftavindsins. (iii) Sé þykktarbratti mikill en hæðarbratti miklu minni er líka mikið hvassviðri við jörð. (iv) Séu þykktar- og hæðarbrattar hvorir tveggja miklir þarf að fara að hugsa - því þeir annað hvort upphefja hvorn annan (miklu, miklu algengara) eða hjálpast að við að búa til ógnarhvassviðri við sjávarmál. Kortið að ofan er sýnidæmi um ástand (i) - aðeins litað af ástandi (ii).

Á kortinu má sjá tvo iðuhnúta  sem eiga að angra Breta um helgina. Annar er á kortinu yfir Biskaíflóa norðanverðum. Honum fylgir mjög öflug lægð sem breskir veðurfræðingar hafa haft áhyggjur af - ekki síst vegna þess hversu misjafnlega krassandi hún hefur verið í spám. Vonandi fer það vel. Hinn hnúturinn er í lægðardragi suðaustur af Hvarfi á Grænlandi. Lægðardragið er á leið til suðausturs og mun snúast upp í aðra lægð - ekki jafnkrappa og þá fyrri - en blauta á haus og hala, jafnvel suður við Miðjarðarhaf.

Á okkar slóðum er gert ráð fyrir því að hæðarhryggurinn vestan Grænlands rísi upp og komi til okkar. Sumar spár gera jafnvel ráð fyrir því að úr verði meðalsterk fyrirstöðuhæð sem þá myndi vernda okkur gegn illviðrum í nokkra daga - en það er e.t.v. óskhyggja.

Meiri afli úr 30-ára meðaltalapyttinum

Fyrir nokkrum dögum fjölluðu hungurdiskar um keðjumeðaltöl hita. Þar var m.a. fjallað um 30-ára meðaltöl og kom í ljós að enn vantar herslumun upp á að hlýindin á síðari árum nái hæsta 30 ára meðaltali hlýindaskeiðsins um miðja 20. öld. Í dag lítum við nánar á þetta mál og fjöllum um það hvernig 30-ára keðjumeðaltöl einstakra almanaksmánaða standa gagnvart 30-ára hitametum. Þetta er aðallega skrifað fyrir nördin - aðrir snúa sér sjálfsagt undan og hnusa. Annars er alltaf sú von í gangi hjá ritstjóranum að einhverir nýliðar taki nördasóttina.

Fyrst lítum við á janúar og október. Janúar er valinn vegna þess að hann er nú hlýjastur mánaða í samanburði við eldri hlýindi, en október vegna þess að hann hefur staðið sig verst hvað þetta varðar. Lárétti ás myndarinnar sýnir ártöl, hafa verður í huga að 30 mánuðir eru að baki hvers punkts. Fyrsta 30-ára meðaltal myndarinnar er 1823 til 1852 en það síðasta 1983 til 2012, ártalið er alltaf sett við síðasta ár meðaltalsins.

Við sjáum vel að síðustu 30 janúarmánuðir (blái ferillinn á myndinni) eru komnir vel upp fyrir það sem hlýjast var áður - eftir mikla dýfu á kuldaskeiðinu síðasta sem margir muna. Það var þó ekki líkt því eins kalt og var á 19. öld. Ef við reiknum heildarleitni er hún um 1,0 stig á 100 árum. Reyndar er stranglega bannað (eða nærri því) að reikna leitni á keðjumeðaltöl af þessu tagi - en við þykjumst ekki vita það.

Í október er staðan talsvert önnur (rauði ferillinn). Þar vantar mikið upp á hitann og satt best að segja hafa októbermánuðir síðustu 30-ára verið lítið hlýrri heldur en gerðist á fyrsta þriðjungi 20. aldar. En hlýnun frá 19. öld er samt talsverð þannig að heildarleitni er um 0,7 stig á 100 árum - býsna gott. Athugið að lóðréttu kvarðarnir eru ekki þeir sömu fyrir mánuðina tvo - októberkvarðinn (til hægri) er 5,5 stigum ofar en janúarkvarðinn en bilin eru þau sömu.

Nördum finnst e.t.v. forvitnilegt að líta á það hvernig einstakir almanaksmánuðir standa sig í samanburðinum við hlýju meðaltölin gömlu. Þann samanburð má sjá á næstu mynd.

Hitakvarði er lóðréttur, núll er sett við hæsta 30-ára meðaltal 20. aldar. Lítum fyrst á janúar og október. Janúar hlýindaskeiðsins nýja er 0.35°C yfir gamla hámarkinu, október vantar 0.76 stig til að ná í skottið á eldri hlýindum. Það eru janúar, apríl og ágúst sem hafa þegar slegið gamla tímann út, júlí hefur nákvæmlega jafnað hann. Við súlurnar eru ártöl sem sýna hvaða tímabil það eru sem enn eru hlýjust. Þau byrja ýmist á þriðja eða fjórða áratugnum.

En það er út af fyrir sig merkilegt að fjórir mánuðir skuli nákvæmlega í ár vera í enda 30-ára meta en síðustu fjórir mánuðir ársins mega greinilega bæta sig.

Enn ein gerð árstíðasveiflu

Árstíðasveifla hita á sér margar hliðar. Á hungurdiskum hefur áður verið fjallað um árstíðabundinn mun á hita í einstökum landshlutum. Hér er sjálfstætt framhald á þeirri umfjöllun.

Fyrsta myndin sýnir mismun mánaðarmeðalhita í Reykjavík og í Bolungarvík. Einföld mynd, það er að meðaltali ívið hlýrra í Reykjavík en vestra.

Munurinn er áberandi minnstur í nóvember en mestur í maí þegar munar meir en tveimur stigum á meðalhita staðanna. Það vorar seinna fyrir vestan heldur en í Reykjavík - en haustið kemur á svipuðum tíma. Kannski er þetta vegna þess að mikil orka fer í að bræða ís fyrir norðan sem er hins vegar notuð beint í að hækka sjávarhita syðra.

Nóvember er sem sagt hlýjasti mánuður vestur á Fjörðum miðað við Reykjavík - en hvar stendur Bolungarvík miðað við landið allt? Kortið hér að neðan leitast við að svara þessu. Þórður Arason bjó til grunn kortsins.

Við sjáum að talan 11 stendur við Bolungarvík - það táknar að þar sé nóvember hlýjasti mánuður ársins miðað við landsmeðalhita. Nóvembersvæðið nær reyndar suður á Snæfellsnes um Strandir og austur á Skaga - með þeirri undantekningu að í Kvígindisdal og á Keflavíkurflugvelli tekur desember sætið. Í útsveitum austar á Norðurlandi suður með Austfjörðum er það janúar sem er tiltölulega hlýjastur. Febrúar í Mýrdal, Vestmannaeyjum og á Reykjanesvita. Mars í Austur-Skaftafellssýslu. Á þessum stöðum er veturinn tiltölulega mildastur - úthafsloftslag í essinu sínu.

Síðan kemur vorið og færist inn á land. Í Vestur-Skaftafellssýslu er það apríl sem er hlýjastur, sömuleiðis Reykjavík og Sámsstaðir - maí er á svipuðum slóðum (enginn snjór að bræða). Júní er tiltölulega hlýjastur inn til landsins á Vestur- og Norðurlandi en júlí inni í landi - júlí frekar en júní vegna þess að snjóbræðsla seinkar vorinu. Ágúst, september og október eiga ekki fulltrúa á kortinu.

Ámóta kort er til fyrir kuldann - en við látum það bíða.

Staðan í 12-, 60- og 360-mánaða hitameðaltölum (2012 - gerð)

Fyrir rúmu ári síðan (4. október) birtist pistill með sama nafni á hungurdiskum. Hér er hann uppfærður. 

Hlýindin miklu sem einkennt hafa veðurlag hér á landi síðustu 15 árin eða svo eru ekkert á undanhaldi. Síðustu 12 mánuðir (nóvember 2011 til október 2012) eru nú 0,25 stigum hlýrri í Reykjavík heldur en 12-mánaða tímabilið sem endaði með október í fyrra. Nóvember í fyrra varð mjög hlýr og nóvember í ár stefnir í að vera mun kaldari þannig að í lok þessa mánaðar munar væntanlega litlu á 12-mánaða tímabilunum desember til nóvember. Desember í fyrra var með kaldasta móti - þannig að ekki er útséð hvort árið verður hlýrra, 2011 eða 2012.

Hér að neðan er miðað við meðalhitatölur úr Stykkishólmi, en meðalhitinn þar er oftast nærri landsmeðalhita. Við leyfum okkur til gamans að skarta 2 aukastöfum - en varlega skal tekið mark á þeirri nákvæmni.

Meðalhiti síðustu 12 mánaða í Stykkishólmi er 4,99 stig, á sama tíma í fyrra var talan 4,46 stig. Hér munar 0,54 stigum í Stykkishólmi, 2012 í vil. Svo virðist sem 12-mánaða hámarkinu í ár hafi verið náð í ágústlok en þá stakk hitinn sér upp í 5,14 stig. Talsvert hrap verður nú í nóvember - sem þó gæti enn náð meðalhita nóvembermánaða á árunum 1961 til 1990.

Meðalhiti síðustu sextíu mánaða (5 ár) stendur nú í 4,88 stigi en á sama tíma í fyrra var hann 4,82 stig eða nærri því sá sami. Þetta táknar auðvitað að í stað síðustu 12 mánaða hafa 12 álíka hlýir mánuðir í upphafi tímabilsins dottið út (á árunum 2006 til 2007).

Meðalhiti síðustu 120 mánaða (10 ár) stendur nú í 4,88 stigum (nákvæmlega sama og 5-ára meðaltalið). Á sama tíma í fyrra var 10-ára meðalhitinn 4,79 stig. Hitanum hefur semsagt miðað upp á við síðasta áratuginn og tíu ára meðaltalið í ágústlok (4,90 stig) er það hæsta sem vitað er um síðan mælingar hófust. September og október hafa ýtt því niður um 0,02 stig. Við erum nú á toppnum. Ólíklegt er að þessi toppur verði sleginn út alveg í bráð því tímabilið sem dettur út úr 10-ára meðaltalinu næstu 12 mánuði var hreint út úr kortinu hvað hita snerti. Varla er við slíku að búast aftur á árinu 2013 - en þó er aldrei að vita.

Það var í lok apríl 2008 sem 120-mánaða hitinn fór í fyrsta sinn yfir hæsta gildið á hlýindaskeiðinu fyrir miðja 20. öld (4,45 stig) og er nú 0,43 stigum hærri en sú  tala.

Á sama tíma í fyrra stóð 360-mánaða (30-ára) meðalhitinn í 4,07 stigum. Nú hefur hann þokast upp í 4,14 stig. Kaldir mánuðir ársins 1982 hafa verið að detta út og hlýir mánuðir 2012 komið í staðinn. Árið 1983 var sérlega kalt. Árið 2013 má því verða óvenju skítlegt til að 30-ára meðaltali hækki ekki enn frá því sem nú er. Fyrir því er auðvitað engin trygging.

Þó hlýindin nú séu orðin langvinn hafa þau ekki staðið nema í um hálfan annan áratug. Við erum því ekki enn komin upp í mestu 30-ára hlýindi fyrra hlýskeiðs. Hæsta 360-mánaða meðaltal þess er 4,20 stig. Það var frá og með mars 1931 til og með febrúar 1961. Fyrir ári vorum við 0,13 stig frá því að jafna það - nú vantar aðeins 0,06 stig. Spurningin er hvort núverandi hlýskeiði endist þrekið til að slá því gamla við. Það verður spennandi að fylgjast með því á næstu árum.

Nú ættu menn að fara að huga að meðalhita ársins 2012. Hver verður hann? Líklegt er að hungurdiskar haldi sig til hlés í því máli. En hér að ofan kom fram að meðalhiti síðustu 12 mánaða í Stykkishólmi er 4,99 stig, en  5,51 stig í Reykjavík.

Hlýjasta 12-mánaða tímabilið í Stykkishólmi var september 2002 til ágúst 2003 með 5,88 stig. Sama tímabil var einnig það hlýjasta í Reykjavík með 6,61 stig og á Akureyri með 5,77 stig. Árið í ár verður alla vega talsvert kaldara en þetta.

Kaldasta 12-mánaða tímabilið í Stykkishólmi var september 1880 til ágúst 1881, meðalhitinn var aðeins 0,08 stig. Sama tímabil var einnig kaldast í Reykjavík, meðalhitinn var 2,08 stig. Heildarspönn í Stykkishólmi er því 5,80 stig, en 4,53 í Reykjavík. Í hlýindunum munar aðeins 0,73 stigum á stöðunum tveimur, en 2,00 stigum í kuldanum. Reykjavík var betur varin fyrir íshafsáhrifum kuldaáranna miklu.

Samfelldar mælingar hófust ekki á Akureyri fyrr en haustið 1881 þannig að við vitum ekki hversu kalt var þar þegar kaldast var á hinum stöðunum tveimur, en janúar til desember 1892 er kaldasta 12-mánaða tímabil mælitímabilsins á Akureyri.

Hér að ofan er hrúga af tölum - vonandi hefur tekist að koma þeim óbrengluðum úr heimildum á skjá lesenda. Þeir sem sjá innsláttarvillur mega gjarnan láta vita.