Veðrahvarfakort (ekki alveg auðvelt dæmi - aðallega ætlað nördum)

 Veðurnörd vita að til er ógrynni af alls konar veðurkortum. Við skulum líta á eina sjaldséða gerð sem sýnir hita í veðrahvörfunum. Almenn regla er að því hærri sem þau eru því kaldara er við þau, því neðar sem þau eru því hlýrra er í þeim. Ekki er það þó þannig að hægt sé að lesa af kvarða hver hæðin er með því að nota hitann eingöngu. En breytileiki hæðarinnar kemur mjög vel fram á kortunum.

Myndin er fengin af síðu (hér)þar sem finna má fjölbreytileg kort um ástandið í neðri hluta heiðhvolfsins. Eini gallinn er sá að kortin sýna rúmlega sólarhrings gamla stöðu. Ég hef lengi haft áhuga á að svona nokkuð verði aðgengilegt á síðum Veðurstofunnar - en viðurkenni fúslega að það er ekki forgangsatriði. En hver veit? Ég legg kort í skárri upplausn í pdf-skjal í viðhenginu.

En hvað sýnir kortið? Sjá má hita við reiknuð veðrahvörf fyrir um tveimur sólarhringum síðan. Kvarðinn er hiti í Kelvinstigum. 0°C eru um 273,2K. Gulu svæðin (og þau rauðu) sýna svæði þar sem veðrahvörfin eru hlý og þar með tiltölulega lág. Þar er hiti á bilinu 230 til 250 K - eða -20 til -40 stiga frost á Celsíus-kvarða.

Blái liturinn er einráður í jaðri myndarinnar, þ.e. í hitabeltinu. Þar liggja veðrahvörfin mjög hátt. Norður úr þessu kalda miðbaugssvæði má sjá einskonar poka, græn svæði með blárri ígerð þar sem er 70 til 80 stiga frost. Eitt þessara svæða er nærri Íslandi þar sem fyrirstöðuhæð hefur ráðið ríkjum undanfarnar vikur. Undir fyrirstöðuhæðum með háum og köldum veðrahvörfum er mjög hlýtt loft ríkjandi í veðrahvolfinu. Á þessu korti er annar poki (og fyrirstaða) nærri austurströndum Síberíu. Dálítið blátt svæði er einnig við Svalbarða.

Lægðasvæðin (gul) eru flest mjóslegin og löng en ef vel er leitað má finna fáeina hnúta þar sem veðrahvörfin eru sérlega lág. Þar er mjög kalt undir. Kuldapollarnir sjást þó betur á annarri gerð af veðrahvarfakortum. Ég fjalla ekki um þau að sinni.

Ef farið er inn á slóðina sem þessi mynd er tekin af birtist langur listi yfir kort af ýmsu tagi. Flest þeirra eru jafnframt hreyfimyndir sem sýna stöðuna síðastliðinn hálfan mánuð. Þar má greinilega sjá fyrirstöðuhæðirnar myndast og hvernig öll hringrásin er samsett úr einskonar þráðum sem togast og teygjast á ýmsa vegu. Hreyfist þræðirnir til norðurs mynda þeir hæðabeygjur (bogi með kryppu að norðurskauti og köld veðrahvörf innan bogans), en ef þeir fara til suðurs snúast þeir í lægðabeygjur (kryppan sveigð í átt til miðbaugs og hlý veðrahvörf innan bogans).

Háloftavindrastirnar eru þar sem bratti veðrahvarfanna er mestur, en það er einmitt þar sem hitamunur er mestur. Nyrðri mörk dökkbláu svæðanna mynda hvarfbaugsröstina, en heimskauta- eða pólröstin er þar sem skörpust skil eru á milli gulra og grænna svæða. Hún er sérstaklega öflug þar sem rauður litur er í lægðabeygjuþráðum. Þannig er ástandið á myndinni yfir Mexíkóflóa og suðvestur af Aljúteyjum. Rastirnar sterkastar þar sem lægðabeygju- og hæðabeygjuþráðum lendir saman á leiðum sínum. All þetta er í vinsamlegu boði snúings jarðar.

Ef vel er að gáð má sjá rauðan flekk í örlitlu lægðabeygjusvæði í námunda við Thule á Grænlandi. Hægt er að fylgjast með slíkra smábylgja á venjulegum háloftakortum.

Meir en nóg að sinni - en skoðið viðhengið - það þolir nokkra stækkun.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• hiti í veðrahvörfum 9.12. 2010 (pdf)

Trúlegar veðurspár

Í dag eru veðurspár fyrir næstu viku aftur orðnar eðlilegar. Nú eigum við bæði að sleppa við mesta háþrýstinginn og versta norðanáhlaupið - það á nú að fara fyrir austan land. Nú er útlit fyrir venjubundinn norðan- og síðan norðaustanþræsing frá og með miðvikudegi. Hann sýnist sem endalaus. En þótt spárnar séu orðnar eðlilegar er veðrið ekki svo venjulegt. Kuldarnir í Evrópu halda áfram og þrýstingur hér verður áfram hár, þó nú sé síður líklegt að met verði. En munum enn að 4 daga spár og þaðan af meira eru oft mjög vitlausar. Vel má vera að næsta spá verði aftur hrokkin út af línunni. Spenna veðurnörda heldur sum sé áfram.

Í dag og í gær hafa mikil og falleg glitský sést um landið norðan- og austanvert. Mjög hátt liggjandi veðrahvörf fylgja fyrirstöðuhæðum og í dag voru þau í 11 km hæð í háloftaathuguninni á Egilsstöðum, þar var þá 70 stiga frost. Glitský þurfa hins vegar enn meira frost til að myndast þannig að líklegt er að skýin séu langtum ofar, en það má kíkja betur á það.

Lúmskt hitamet

Milli kl. 21 og 22 í kvöld fór hiti í Kvískerjum í Öræfum upp í 17,3 stig. Þetta þýðir m.a. að nýleg tafla mín um dægurhitamet í desember er ekki lengur rétt (ó,ó). Gamla metið var 16,4 stig, sett á Dalatanga 1970. Hiti á Kvískerjum í dag hækkaði um 11 stig milli kl. 17 og 18. Það þarf að kíkja betur á það, en annað eins hefur gerst. Á sama tíma hlýnaði ekkert á Fagurhólsmýri sem þó er í nágrenninu. Hámarkshiti þar sýnist mér hafa verið 6,3 stig. Þetta minnti mig á það að einhvern tíma í desember upp úr 1970 fréttist af 24 stiga hita á mæli heimamanna í Kvískerjum. Eins og menn vita er misminni mitt mjög gott en minnið verra. Man einhver eftir þessu?

Mjög hlýtt loft er yfir landinu, ekki nema um 5 stiga frost í 3 km hæð. Þykktin er í kringum meðaltal ágústmánaðar (um 5470 m). Á morgun kólnar lítillega en síðan hlýnar aftur. Kannski koma fleiri hitamet. Sá 12. (sunnudagur) liggur nokkuð vel við höggi, mesti hiti sem vitað er um þann dag er ekki „nema“ 15,1 stig.

 

Ótrúlegir veðurspádómar 2

Enn er veðrið upp úr helgi og um miðja næstu viku til umfjöllunar. Þær spár sem um það voru gerðar í gær voru með miklum ólíkindum - nýjum metum var spáð bæði í loftþrýstingi á Íslandi sem og í styrk háloftahæðar í nágrenninu. Spá (gfs) bandarísku veðurstofunnar var meira afgerandi heldur en reiknimiðstöð Evrópuveðurstofa (ECMWF) en sú síðarnefnda var einnig nærri meti.

Í morgun hélt bandaríska spáin svipuðu en evrópska spáin gerði hins vegar ráð fyrir að hann brysti á með aftakanorðanveðri hér á landi strax á miðvikudagskvöld. Metþrýstingur (yfir 1065 hPa) yrði hins vegar yfir Norðvestur-Grænlandi. Nú síðdegis er bandaríska spáin heldur linari á háþrýstingnum heldur en áður, þó er í henni spáð þrýstingi yfir 1051 hPa í Reykjavík á miðvikudaginn.

Í spá bresku veðurstofunnar nær þrýstingur tæplega 1050 hPa á miðvikudaginn. Bandaríska nogaps-líkanið (hjá hernum) er með allt öðru vísi spá nú síðdegis. Í henni nær hæðin ekki til Íslands, en í hennar stað er allmyndarleg lægð á Grænlandshafi sem samkvæmt spánni á að valda austanillviðri hér eftir miðja næstu viku.

Allir þeir sem fylgjast reglulega með veðri vita að veðurspár eru óvissar, 4 til 6 daga spár greina sjaldnast rétt frá því sem raunverulega verður og 7 til 10 daga spár eru oftast vitlausar. Ekki þó svo vitlausar að því megi treysta (þá væru þær heldur ekki svo slæmar). En þetta er hrikalega stór tölvuleikur eða íþróttamót og ekkert síður spennandi en helgarleikirnir í knattspyrnu.

En veðrátta er óvenjuleg um þessar mundir og því er von á ýmsum óvenjulegum fréttum. Nú er t.d. spáð miklu kuldakasti í norðausturríkjum Bandaríkjanna um eða upp úr helgi. Þar á að snjóa heil ókjör. Sömuleiðis er 5160 m þykktarlínunni spáð suður á miðja Ítalíu. Ef það rætist verður kalt í Feneyjum. Þá mun ef til vill snjóa í efri byggðum Ítalíu svipað og í gömlu Fellinikvikmyndinni, hét hún ekki Amarcord? - Sú var góð.

Nú er hádegisspáin frá reiknimiðstöðinni orðin í seinna lagi. Hvaða stöðu boðar hún?

Hafís og háþrýstingur

Að hluta til hef ég skrifað um þetta áður bæði í pistli á vef Veðurstofunnar (Ísland og nao-fyrirbrigðið) sem og annars staðar. En óhætt er að rifja það upp þegar fréttir berast af ís norður af Vestfjörðum. Sú ískoma fellur í þann flokk sem kallast vesturís og ég skrifaði hér um nýlega. Vesturís getur gert vart við sig þótt ísmagn sé í lágmarki verði lát á norðaustanáttinni um Grænlandssund. Það hefur einmitt verið svo upp á síðkastið og Einar Sveinbjörnsson hefur nýlega fjallað um - einnig á þessum vettvangi.

En hikstinn í norðaustanáttinni getur bæði verið þannig að suðvestanátt verði ríkjandi í stað hinnar eða þá að hægviðri ríki. Langvinnar suðvestanáttir stífla framrás íssins um Grænlandssund og reka hann um síðir til austurs undan Norðurlandi. Þetta gerðist t.d. í febrúar 2005. Suðvestanáttirnar valda því einnig að ísinn gliðnar og þá myndast tækifæri til myndunar nýíss, tækifæri sem síður er til staðar sé venjulegt ástand - norðaustanáttin - ráðandi.

Hár þrýstingur hérlendis þýðir að vestlægar áttir verða viðloðandi norður með austurströnd Grænlands, langt fyrir norðan Grænlandssund. Þá gliðnar Austurgrænlandsísinn þar sem skilyrði til nýmyndunar eru enn betri en milli Vestfjarða og Grænlands. Sá ís kemur ekki alveg strax til Íslands meðan þrýstingurinn er hár, heldur síðar.

Háþrýstingur þarf ekki að standa nema í eina til þrjár vikur þannig að vesturís fari að berast til Íslands (sé ís til staðar í Grænlandssundi á annað borð). Aukin ísmyndun norðar skilar sér hins vegar ekki alveg strax heldur eftir einn til þrjá mánuði - ef þá á annað borð. Sé heildarísmagn ekki því meira er hugsanlegt að Ísland sleppi alveg við ís - þá að því gefnu að venjuleg norðaustanátt taki við í Grænlandssundi eftir að háþrýstitímabilinu lýkur.

Myndist mikið af ís austan Grænlands vex hætta á norður- eða jafnvel austurískomu við Ísland (sjá skilgreiningar í viðhengi við vesturísspistilinn).

Hin svokölluðu hafísár hér á landi (1965 til 1971) virðast hafa átt sér að minnsta kosti þriggja ára aðdraganda. Í lok febrúar 1962 fór þrýstingur hér á landi yfir 1051 hPa og síðan settist fyrirstaða að við Norðvestur-Grænland í heilan mánuð. Mestallan þann tíma var norðaustanátt ríkjandi á Grænlandssundi og hér kom enginn hafís. Leggjum þetta nú aðeins á minnið.

Á jólum 1962 myndaðist gríðarleg fyrirstaða við Ísland og Grænland og var viðloðandi með einum eða öðrum hætti fram í febrúar. Gríðarlegir kuldar voru þá í Evrópu, sérlega óvenjulegir á Bretlandseyjum sunnanverðum. Undir lok janúar kom ís allt í einu að landinu í nokkru magni (vesturís). Þetta var óvænt, ekki voru gervihnettir að mæla á þessum árum (rétt að byrja).

Í febrúar gekk til austanátta og ísinn hreinsaðist burt. Næsti vetur var óminnilega góður hérlendis. Þrýstingur var hár í desember 1963 en síðan voru austlægar áttir lengst af ríkjandi.

Í febrúar 1965 gerðist svo það sem ekki hafði gerst í áratugi að ís kom að öllu Norðurlandi og rak síðan suður með Austfjörðum. Þrýstingur var einmitt fádæma hár í þessum febrúar og mjög kalt var norður undan.

Að segja að nao-talan sé lág er það sama og segja að þrýstingur sé hár við Ísland. Hér að ofan hefur verið fjallað um að háþrýstingur hérlendis bæti skilyrði til ísmyndunar við Austur-Grænland, jafnframt því að draga úr flutningum íss til suðvesturs um Grænlandssund.

Sé nao-talan há þá er þrýstingur lágur við Ísland. Það stuðlar að því að Austurgrænlandsstraumurinn rennur greiðlegar, nýmyndun er þá minni og flutningar um Grænlandssund ganga betur.

Þegar ísútbreiðslan og nao-talan eru borin saman í nokkra áratugi í senn kemur í ljós marktæk (neikvæð) fylgni, fylgnistuðull er um -0,6. Há nao-tala -> litlar íslíkur, lág nao-tala -> meiri íslíkur. Þegar tíminn er lengdur flækist málið heldur. Fylgnin var líka mikil á 19. öld, en þá var ísmagn hins vegar mun meira en síðar varð, nao-talan hefur ekki breyst nándar nærri því eins mikið. Skurðpunktur aðfallslínu er því allt annar á 19. öld heldur en þeirri 20. Það er fjarri því að nao-talan sé ein um að spá (ráða) ísmagni við Austur-Grænland eða hér á landi.

Fylgni milli nao og ísmagns er enn meiri í Barentshafi (líka neikvæð) og við Labrador (þar sem fylgnin við nao-töluna er jákvæð) heldur en við Austur-Grænland. Þetta stafar af því að ísabúskapur við Austur-Grænland er talsvert flóknari en á hinum stöðunum. Umtalsverður hluti íssins við Austur-Grænland er aðfluttur úr Norðuríshafinu, en í Barentshafi og við Labrador er hann að mestu myndaður á staðnum. Austurgrænlandsísinn er tvíþátta að uppruna.

Snúum aftur til febrúar og mars 1962. Þá var nao-talan neikvæð, meðalþrýstingur í mars hefur aldrei orðið hærri hér á landi. Samt var norðan- og norðaustanátt. Hún var með þeim hætti að útstreymi liðkaðist um Framsundið milli Svalbarða og Norður-Grænlands, meiri ís gat því myndast í Norðuríshafinu og þannig voru síðari ískomur undirbúnar. Árin 1963 og 1965 var sum sé bæði mikil ísmyndun og mikill eldri ís var einnig til staðar.

Hvað með ástandið nú? Ísmagn við Austur-Grænland er rétt tæplega í meðallagi áranna eftir 1979, miklu minna en var á hafísárunum. Best er að segja sem minnst um ástandið nú að svo stöddu, en því lengur sem  núverandi fyrirstöðuástand stendur því meiri líkur eru á eftirköstum - hver sem svo þau verða.

Ég mun síðar fjalla um hefðbundnar mælitölur hafíssins, hugsanlega velta vöngum yfir orðtakinu að sjaldan sé mein að miðsvetrarís, það má reyndar skilja á ýmsa vegu. 

Ótrúlegir veðurspádómar

Stöku sinnum sjást mjög sjaldgæfir atburðir birtast í veðurspám næstu daga. Oftar en ekki reynast þeir rangir eða alla vega minni háttar miðað við það sem spáð var. Undanfarna daga hafa slíkir hlutir sést í spánum. Annars vegar er um að ræða nýja útgáfu af fyrirstöðuhæðinni margræddu vestan Íslands en hins vegar kuldar við Eyjahaf.

Miðjuþrýstingi í hæðinni miklu hefur verið spáð upp í 1056 til 1057 hPa eftir helgina og hæð 500 hPa-flatarins upp undir 5900 metra. Annað eins sést varla og verður á þessu stigi að teljast ólíklegt að þetta verði raunin, - en vel er þess virði að fylgjast vel með, t.d. á wetterzentrale.de eða ámóta vefjum. Hugsanlegir kuldar á Krít eru einnig eftirtektarverðir, þar var í gær spáð snjókomu niður undir sjávarmál um og uppúr helgi, en eitthvað voru spálíkön að linast á því í dag.

Óvenjulegheit eru alla vega það mikil þessa dagana að veðurnörd gleðjast mjög. Met geta fallið víða. Þrýstingur hefur aðeins einu sinni komist í 1055 hPa hér á landi svo vitað sé, nærri 160 ár eru síðan.

Nokkur orð um plíósen-skeiðið (söguslef 12)

Nú er komið að plíósenskeiðinu í söguslefinu. Mér leið lengi illa á því skeiði, en líðanin fer batnandi eftir því sem meiri veður- og haffræðiupplýsingar bætast við. Fyrst er kunnugleg mynd - sama og í tveimur fyrri pistlum nema hvað kvarðar eru aðrir. Myndin er sem fyrr úr grein Zachos og félaga í Science og vitnað var í í míósenpistlinum.

Almenn túlkun er sú að því lægra sem samsætuvikið er því minni af jökulís er á jörðinni. Athugið vel að kvarðinn er öfugur á myndinni. Því hærra sem ferillinn nær, því minni jökulís og þess vegna var líklega hlýtt á sama tíma. Ferillinn lækkar smám saman á plíósen og loks gengur ísöld í garð (pleistósen). Þá stækka líka sveiflurnar að mun, meira verður slefað um það mál síðar. Hér höldum við okkur við vinstri hlið myndarinnar.

Í upphafi plíósen voru hamfarirnar við Miðjarðarhafið nokkurn veginn um garð gengnar. En landaskipan var ekki orðin nákvæmlega sú sama og er í dag. Fyrir um 3,5 milljónum ára lokaðist fyrir sund sem áður var á milli Norður- og Suðurameríku við Panama. Þá virðist sem ferillinn taki öllu ákveðnari beygju niður á við. Menn trúa varla á tilviljun í þessu sambandi. Áður en eiðið lokaðist gat vatn streymt frá Kyrrahafi yfir í Atlantshaf, en eftir lokun lenti síðarnefnda hafið í stórauknum hallarekstri sem hefur haldist að mestu síðan.

Hallareksturinn er þannig að meira gufar upp Atlantshafsmegin heldur en rignir á vatnasvæði þess. Umframvatnið lendir síðan í öðrum höfum. Þetta þýðir að Atlantshafið er áberandi saltara en Kyrrahafið. Hallareksturinn er einna mestur á yfirráðasvæði norðaustanstaðvindanna og yfir Karíbahafi. Það er talið valda þeim óvenjulegheitum að varmi berst yfir miðbaug til norðurs í Atlantshafi.

Sjávarhringrás í kringum miðbaug í Atlantshafi er kapítuli út af fyrir sig. Hér er rúm fyrir mikinn breytileika.

Á síðustu árum hafa menn farið að kanna vitni um yfirborðshita sjávar með meiri nákvæmni en áður þekktist. Það hefur betur og betur komið í ljós að á plíósen var mun minni munur á sjávarhita í Kyrrahafi vestanverðu og austanverðu heldur en nú er. Jafnvel er ástandinu líkt við stöðugan El Nino. Nú er þessi munur 7-8 stig, en var á þessum tíma aðeins 1-2. Hlýsjórinn ofan hitaskiptalagsins hefur þá væntanlega verið þykkari en nú er eða staðvindarnir (neðri hluti Hadley-hringsins) veikari.

Talið er að á fyrri hluta plíósen hafi hiti á heimsvísu verið 3-4 stigum hærri en nú er og norðurheimsskautssvæðið allt að 12 stigum hlýrra. Kólnunin sem varð síðari hluta skeiðsins var mun meiri á norðurslóðum heldur en annars staðar og virðist sem stór jökulhvel hafi verið farin að myndast þar á kuldaskeiðum upp úr miðju plíósen. Hugmyndin er sú að í fyrstu hafi jöklarnir við norðanvert Kyrrahaf verið hlutfallslega stærri á þessum fyrstu ísaldarskeiðum heldur en síðar varð.

Sú mynd sem smátt og smátt er að verða til bendir til þess að talsverðar breytingar hafi orðið á sjávarhringrás þegar á plíósen og ekki aðeins vegna lokunar Panamaeiðisins heldur einnig vegna mikilla breytinga á vindakerfi jarðar. Líkantilraunir virðast benda til þess að tiltölulega litlar breytingar á staðsetningu vestanvindabeltanna bæði á norður- og suðurhveli jarðar geti stuðlað að afgerandi breytingum á hringrás heimshafanna. Við getum slefað um það einhvern tíma síðar hvernig það getur átt sér stað.

Koltvísýringsmagn í lofthjúpnum á plíósen var svipað og nú er orðið hin síðustu ár. Sú afar mikilvæga spurning stendur út af borðinu hvort þetta koltvísýringsmagn geti eitt og sér skýrt hið ólíka veðurlag nútíma og plíósenskeiðsins eða hvort flókin samtenging lofts- og hafhringrása geti ein og sér hnikað veðurlagi til. Ef til vill er það hvort tveggja. Sé koltvísýringsmagninu fyrst og fremst um að kenna eigum við á lager mjög mikla hlýnun á næstunni. Sé svo, mun hún þá breyta allri hringrás lofts- og heimshafa með öllum þeim afleiðingum sem slík breyting hefði?

Nýleg grein í Nature Geoscience fjallar um plíósenskeiðið í spjallgrein undir fyrirsögninni Hiti og jöklun. Þar má finna tilvitnanir í helstu nýlegar rannsóknir á plíósenskeiðinu, m.a. þá sem ég hallast helst að og líka er bent á hér að neðan, sú grein birtist nýlega í Earth and Planetary Science Letters og er í opnum landsaðgangi. Ég hef áður bent á að Hadley-hringurinn er stærsta veðurkerfi jarðar og Walker-hringinn ættu sem flestir að kannast við. Ég veit að svo er ekki, það má e.t.v. bæta úr því.

Ravelo, A.C. (2010). Warmth and glaciation. Nature Geoscience 3. s. 672-674.

Etourneau et al. (2010). Intensification of the Walker and Hadley atmospheric circulations during the Pliocene–Pleistocene climate transition. Earth and Planetary Science Letters, Volume 297, Issues 1-2, 15 August 2010, Pages 103-110

 

 

Hæstu desemberhámörk á öllum veðurstöðvum

Þetta er nú að verða dálítið staglkennt, en við skulum samt hella okkur út í hæstu desemberhámörkin á öllum stöðvum. Nú hefur vetrarhiti ríkt í nokkra daga og það sem af er mánuðinum er hiti langt undir meðallagi. Á fimmtudaginn (þ.9.) á að hlýna, þykktin fer yfir 540 dekametra eða meira og verður á þeim slóðum í að minnsta kosti fáeina daga. Vel má vera að staðbundin hitamet falli á nokkrum stöðvum - sérstaklega þeim sem hófu athuganir eftir hitabylgjuna 13. og 14. desember 2001 - sú bylgja er varla innan seilingar nú - en sjáum þó til.

Mjög hlýtt varð einnig dagana 11. til 13. í fyrra og 21. til 22. desember 2006. Margar stöðvar eiga met sem sett voru fyrir 13 árum, 1997. Reykjavík er þar á meðal. Hæsti hiti í Reykjavík í desember er 12,0 stig, mældist þann 14. desember 1997. Á sjálfvirku stöðinni eru 11,4 stig bókuð bæði þann 14. og 15.

Af eldri metagæfum dagsetningum má nefna t.d. 2. desember 1941 og 2. desember 1958. Listanum í viðhenginu er enn raðað í þá sérviskulegu röð sem notuð hefur verið á þessum vettvangi: Fyrstar eru sjálfvirkar veðurstöðvar Veðurstofunnar og samstarfsaðila, síðan koma stöðvar Vegagerðarinnar, þar neðan við eru mannaðar stöðvar 1961 til 2009 og loks þær mönnuðu 1924 til 1960. Þeir sem vilja geta auðvitað afritað listann, límt hann inn í excel eða annan töflureikni og raðað að eigin vild.

Af listunum má sjá að mjög erfitt virðist vera fyrir hitann að komast upp fyrir 13 stig um landið sunnan- og vestanvert. Á þessum tíma árs er langt í 13 stiga heitan sjó og ekki hjálpar sólin neitt. Hlýtt loft af suðrænum uppruna er því mjög stöðugt þegar hingað er komið og það þarf bæði fjöll og hvassan vind til að ná hlýju lofti að ofan niður til yfirborðs. Annars er vel hægt að hugsa sér skilyrði þegar hiti færi í 15 stig í desember hér í Reykjavík og þau eiga eftir að koma, en það verður alveg sérstakur og vandaður hittingur (eins og nú er sagt).

Sé farið í saumana á listunum má finna sitthvað óvenjulegt. Til dæmis eru fjögur góð hitamet í listanum sem sett voru 2. desember 1973, mest og best 15,7 stig vestur á Galtarvita. Þessi mánuður er annars frægur fyrir feiknakulda og er langkaldasti desember á þeim sama stað, Galtarvita, allan tímann sem þar var mælt (1953-1994).

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• w-hamork-desember.txt

Lægstu desemberlágmörk á öllum veðurstöðvum

Í viðhenginu er listi með lægstu lágmörkum sem mælst hafa á veðurstöðvum í desember. Listinn nær aðeins aftur til 1924. Hann er fjórskiptur. Fyrstar eru sjálfvirku stöðvarnar allar, síðan sjálfvirkar stöðvar Vegagerðarinnar, þar næst mannaðar veðurstöðvar 1961 til 2009 og að lokum mannaðar stöðvar 1924 til 1960.

Af eldri metum má nefna mesta frost í Reykjavík í desember, -18,7 stig. Það mældist á annan jóladag 1880. Mesta frost sem vitað er um á Akureyri í desember eftir að samfelldar mælingar hófust þar 1881 er -22,0 stig. Það var 16. desember 1917. Við vitum ekki um mesta frost á Akureyri í desember 1880. Lægsti hiti sem vitað er um á landinu í desember 1880 er -23,2 stig á Valþjófsstað, það var 18. dag mánaðarins. Mæling er til frá Akureyri 30. desember 1809 þar sem hiti fór niður í -25,4 stig. Skyldi það sjást aftur?

Í hinu viðhenginu (pdf) er mynd af allt öðru tagi. Hún sýnir ástandið í 250 hPa-fletinum á norðurhveli þessa dagana. Litirnir sýna svonefnt þyngdarmætti í þeim fleti. Ef deilt er í það með þyngdarhröðuninni (u.þ.b. 10) verður kvarðinn efst lesanlegur sem hæð flatarins í kílómetrum. 250 hPa flöturinn er ekki fjarri 10 km hæð. Bláu svæðin sýna lágan flöt, þar er kalt loft undir, en ljósari litirnir hlýrri svæði. Örvar benda annars vegar á Ísland en hins vegar á fyrirstöðuhæðina við S-Grænland. Hún ætlar að verða þaulsetin hæðin sú. Miðja hennar er umkringd kaldara lofti. Áhugasamir geta reynt að telja hversu margar bylgjurnar kringum norðurhvelið eru um þessar mundir.

Myndin er fengin af ágætri síðu hjá háskólanum í Reading á Englandi.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• stöðvalágmörk í desember
• ástandið á norðurhveli

Dagalágmörk í desember

Þetta er systurfærsla þeirrar um hámörkin sem birtist hér fyrir tveimur dögum. Línuritin eru þau sömu nema hvað nú er fjallað um lágmarkshita. Betri samfella er í mælingum á lágmarki heldur en hámarki. Stafar það aðallega af því að hámarksmælar brotna mun oftar en lágmarksmælarnir og á árum áður þegar danska veðurstofan sá um mælingar hér á landi tók langan tíma að endurnýja mælana ef þeir eyðilögðust. Svipað var uppi á teningnum síðar, langt var til Reykjavíkur. Hins vegar eru lágmarksmælarnir vitlausari en aðrir mælar - en ekki meira um það.

Hér vekur sitthvað eftirtekt. Hallatala leitninnar er -0,5 stig á áratug. Hallatala hámarkshitaleitninnar var hins vegar +0,5°C/áratug. Hámark og lágmark virðast því leita til sitthvorar áttar. Leitnin á þessari mynd virðist þó vera minni heldur en á hámarksmyndinni (frá í fyrradag). Hér kemur að grundvallaratriði við lestur línurita: Horfa verður á kvarðana. Á hámarksmyndinni eru 16 stig milli hæsta og lægsta gildis, en hér eru þau 40, hallinn virðist því minni hér þótt hann sé í raun sá sami.

Næsta sem vekur athygli er að hæstu gildin flest eru í upphafi, kringum 1875. Það stafar af því að engar stöðvar voru þá inn til landsins. Þetta lagaðist eftir 1880 og þá dettur lágmarkið niður í eitthvað sem kalla má eðlilegt. Það hækkar um aldamótin - án þess að stöðvakerfið breytist svo mjög og gæti því verið raunveruleg hlýnun. Árin um og upp úr 1930 eru líka há, þá var hlýtt. En þó verður að taka vara við hæsta gildinu, -6,9 stigum á Kollsá í Hrútafirði 13. desember 1933.

Við nánari skoðun er líklegt að þetta geti ekki staðist. Kollsá er ekkert sérstaklega líklegur staður á þessum árstíma og auk þess kemur í ljós að tvær mjög lágmarksgæfar stöðvar þessi árin vantar í skrána. Á Grænavatni við Mývatn féllu athuganir niður og af einhverjum ástæðum komust Grímsstaðir á Fjöllum ekki í Veðráttuna þennan mánuð og eru því ekki í þeirri skrá sem hér liggur til grundvallar. Ástæða er fyrir mig að athuga þetta nánar. En þess má geta að þessi ákveðni desembermánuður er sá hlýjasti um mestallt land og einnig á Grímsstöðum á Fjöllum, sá eini þar með meðalhita yfir frostmarki.

Síðan lækkar í línuritinu eftir 1970, sennilega vegna kólnunar. Á síðustu 15 árum eiga hálendisstöðvar í óbyggðum mánaðametin í 9 tilvikum. Til greina kom að sleppa þeim alveg í þessari athugun sem aðallega er gerð til gamans. En hlýindi síðustu ára sjást ekki á línuritinu. Desember 2002 var álíka kraftaverkamánuður og albróðir hans 1933. Þá mældist lægsta lágmark í byggð -12,5 stig á Torfum í Eyjafirði og í Möðrudal, mesta frost mánaðarins á landinu mældist í Þúfuveri, -17,5 stig. Rétt er að benda á það að þar sem snjóar mjög mikið minnkar fjarlægð hitamælis frá yfirborði og við það kann lágmark að verða lægra en ella hefði veri..

En hin myndin:

Hér er lægsti hiti hvers dags í byggð í desember eins og vitað er um. Tímabilið fyrir 1920 hefur ekki verið þaulleitað, en þar sem lægsti hiti sem mælst hefur á landinu í desember er frá því fyrir þennan tíma var ákveðið að hafa það með. Það gerðist í Möðrudal þann 9. árið 1917. Það var merkilegur mánuður - inngangur að þeim fræga janúar 1918 og kallaður hefur verið frostaveturinn mikli. Hámarksþrýstimet desember er einnig úr þessum mánuði - ég mun vonandi gera því skil eftir nokkra daga.

Í viðhenginu er listi yfir dagalágmörkin - í byggð. Vara verður að hafa á einu dagametanna, því frá þeim 4.  1936. Þá mældist hiti á Skriðulandi í Skagafirði -21,9 stig - lægsti hiti þann dag að því er skráin sýnir. Metið þann 5. er frá Grímsstöðum í sama mánuði, 1936, hugsanlegt er að lágmark á þeim stað daginn áður liggi í leyni í skránum. Það verður að athuga nánar.

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• desemberdagalágmark í byggð