Skemmtideildirnar leika sér

Páskaspár reiknimiðstöðvanna eru heldur krassandi þessa dagana. En við skulum að vanda hafa í huga að öfgaspár eru oftast rangar þegar reynt er við marga daga fram í tímann. Líklegt er að svo sé einnig að þessu sinni. Bandaríska veðurstofan býður í dag upp á háþrýstimet á páskadag, 1056 hPa á Vestfjörðum. Slær eiginlega út allt sem sést hefur hér á landi áður (nema eina mælingu frá 19.öld). Líkur á því að þetta rætist eru afskaplega litlar (en miði er möguleiki).

Þrýstingur er ekki alveg jafnhár í spá evrópureiknimiðstöðvarinnar - fer nú í hádegisrennslinu hæst í 1048 hPa - sem er óvenjulegt - en ekki líkt því eins óvenjulegt og 1056 hPa. Á móti kemur að evrópska spáin er talavert kaldari en sú bandaríska - eins og sjá má á kortinu hér að neðan.

Hér er boðið upp á nærri því metkulda. Þykkt yfir Vestfjörðum er 4890 metrar og -22 stiga frost í 850 hPa yfir Keflavíkurflugvelli. Við eigum aðeins örfáar ámóta lágar tölur á þessum tíma árs. Frost hefur aðeins þrisvar mælst meira en -22 stig í apríl í þessari hæð yfir Keflavík, það var 1.apríl 1968, 11.apríl 1963 og 2.apríl 1953. Veðurnörd kannast vel við þessar dagsetningar. 1.apríl 1968 er kaldasti apríldagur sem við þekkjum á síðari tímum, 11. apríl 1963 er í miðju páskahretinu illræmda og 2.apríl 1953 var einnig mjög illur á allan hátt (um illviðrabálkinn þann var ritað sérstaklega hér á hungurdiskum fyrir nokkrum árum). 

En eins og áður sagði eru ólíkleg veður ólíkleg - og jafnlíklegt að þessi aftök verði horfin strax og næstu spár birtast. Vonandi fer svo. Hitt er svo annað mál að það er greinilega ýmislegt á seyði í veðrahvolfinu um þessar mundir. 

Af árinu 1817

Árið 1817 er oftast talið til harðindaára, þó betur hafi e.t.v. farið en á horfðist. Við höfum litlar upplýsingar um hitafar. Einu mælingar sem tekist hefur að koma höndum yfir voru gerðar af séra Pétri Péturssyni á Víðivöllum í Skagafirði. Heldur ófullkomnar, en þó miklu betri en ekki neitt. Ritstjóri hungurdiska hefur leyft sér að nota þær til að áætla hita í Stykkishólmi og Reykjavík og giskar sú ófullkomna áætlun á 2,5 stig í Hólminum, en 3,6 stig í Reykjavík. Kalt var fyrstu þrjá mánuði ársins og var þá jafnframt kvartað undan umhleypingum og hríðarveðrum. Aprílmánuður virðist hins vegar hafa verið mjög hlýr, en aftur á móti var kalt í maí og fram eftir júní. Heyskapur gekk yfirleitt vel þó kalt væri nyrðra í ágúst og allgóð tíð var síðan um haustið eftir hret seint í september. 

 

Samantektir birtust í bæði Íslenskum sagnablöðum sem og Klausturpóstinum og fáein bréf geta einnig um tíðarfar. Árbækur Espólins tína einnig til. Tíðavísur Jóns Hjaltalín eru sömuleiðis upplýsandi að vanda. Dagbækur eru nokkrar aðgengilegar, en erfiðar aflestrar (eins og venjulega). Hér að neðan má finna það helsta sem tekist hefur að ná saman um tíðarfar og veður á árinu. Stafsetning er að mestu færð til nútímahorfs.

Íslensk sagnablöð B2.deild 1817 (s1 til s2) segja af tíð fram á vor - þar er minnst á hitamælingar sem ekkert er vitað um hver gerði (ekki heldur víst að þær hafi verið reglulegar eða færðar til bókar):

Þó árferði Íslands sé oft í tíðindi sett má þess ei vænta að hér verði nákvæmlega frásagt veðuráttufari, aflabrögðu, grasvexti og nýtingu hvert ár. Það nægir að geta þess, að öll þessi ár, til næstu vordaga [1817], frá nýári 1804, hafa verið meðalár, sum betri önnur lakari, þegar ég undantek næstliðinn vetur, sem vegna langsamara óverðra reyndist víða mjög skaðsamur; Frost voru þá, hörð með köflum, þó aldrei meir en 19° við sjó í Gullbringusýslu, og stóð sú frostharka mjög stutta stund. Það var ei heldur lengi vetrar að frost næði 16°, en köföld, umhleypingar og áfreðar, gjörðu vetur svo affara slæman. Margir, helst nyrðra og eystra, misstu fjölda af útigangspeningi; fyrir norðan land jukust harðindin mest vegna hafísa er inn að landi rákust, svo hvergi sá útyfir í kóngsbænadagsvikunni [mánaðamót apríl/maí], lá ís sá þar mestan hluta sumars, og þokaði sér að kalla kringum allt land. Mesta snjókyngja barst niður undireins á norðursveitum svo varla var mögulegt að komast milli bæja. Fjármissir mundi samt hafa orðið miklu meiri víða um land, hefði ei næst undangengið sumar verið eitthvert hið besta, og heyskapur góður.

Klausturpósturinn I, 1818, segir af árferði 1817 (bls 4):

Um þetta skal ég hér verða því fáorðari, sem fleirum lesendum þessa Pósts er árferði hér á landi gagnkunnugt og minnisstætt; þess vegna aðeins drepa lítið eitt á helstu þar að lútandi atriði eftirkomendum til minnis:

[Vetur] Frá nýári 1817, féll hér á einhver hinn þyngsti snjóa- og ofviðrasamasti vetur, einkum um allt Suðurland, og því þyngri austur eftir, einkum um báðar Skaftafellssýslur og Fljótshlíð, sem austar dró. Hér af leiddi mikinn hrossa- og fjárfellir, líka talsverðan kúa. Frá Hvalfirði um Kjósar- og Gullbringusýslur nokkurn, þó minni í Árnessýslu, mestan í nokkrum sveitum Rangárvallasýslu, einkum Fljótshlíð, og Skaftafellssýslum. Þó veturinn þætti víðar annarstaðar um land frá nýári, einkum frá þorrakomu, þungur og snjósamur, leiddi þó ekki sérlega stórfellir þar af, nema ... á einstökum bæjum. Stormar og köföld sífelld tóku víðast fyrir sjógæftir, og gjörðu því vetrarafla rýran austan með og um allt Suður- og Vesturland, nema í Vestmannaeyjum urðu hlutir, sem undanfarin ár, geysi háir. Vestfirðinga og Norðlendinga bagaði þar hjá mikill hafís og Múlasýslur, sem fyllti upp allt. Yfir Ísafjarðardjúp var fram á vor á ísum með hesta farið, eins firði norðan- og austanlands og urðu af honum svo mikil hafþök framundir miðsumar, að kaupför norðan- og austanlands seint náðu þar höfnum, og jafnvel þá varð vart við rekís austan með út fyrir Eyjafjöll og Vestmannaeyjar vestur eftir. Vorið varð því sárkalt og jörð seingróin, víða gróðurlaus fram á messur; sumargagn málnytu rýrt og stutt, fénaður víðast mörlítill um haustið, eftir stutt sumar.

[Afgangur ársins] Vorveðurátt og allt sumarið, haustið og veturinn árið út, var annars víða um land einhver hin mildasta, blíðasta, logna- og góðviðrasöm, en lengi of þurr langt fram á slátt, sem, ásamt hafíssins löngu spennu um svo mikinn hluta landsins, ollu sumstaðar rýrum grasvexti, þó mun hann víða náð hafa meðallagi, nema í eyjum, sem flestar brugðust nú stórum. Heyjanýting og fengur varð og víða nálægt meðallagi, nema á Austursveitum, hvar óþurrkar gjörðu hann auman, einkum seinni part sláttar, og þó bágastan austarlega í Rangárvalla- og Skaftafellssýslum, rýran á Vesturlandi, en góður varð hann Norðanlands. Frá fyrrnefndu vorsins blíðviðri er mælt, að Múlasýslur megi allt að messum undanskilja, og að þau miklu kuldahret, snjóa- og kafalda aðköst, sem frá því 12 vikur voru af vetri [þorrabyrjun], geisuðu þar með ofsastormum og byljum, og felldu hér og hvar töluverðan fénað, hafi langt fram eftir vorinu viðhaldist, jörð því verið gróðurlítil, og fjöll hvítleit fram á messur, þá hafísinn fyrst rak frá landi, er var alltaf á hrakningi fyrir Austfjörðum, frá liðnu nýári til Bænadags [2.maí], þá hann fyrst lenti þar. Fé varð því mjög grannt og arðlítið um vorið, og unglömb ásótt af óvenjulegum hrafnagrúa.

Vor-, sumar-, haust- og vetrar-afli til nýárs 1818, varð um mestallt Suðurland, einkum í Gullbringu-, Kjósar- og Borgarfjarðarsýslum, hinn allra besti, og óvenjulega mikill og góður, nema í veltiárum. Gekk fiskur hér allstaðar svo á grunn, að megnir hlutir tókust rétt við landsteina og inn um firði, við Akranes, Kjalarnes og allstaðar, djúpt og grunnt, og mælt er, að 7 til 8ta hundraða hlutir séu í haust og í vetur, það af er, komnir í Njarðvíkum og á Strönd, en 4 til 5 hundruð á Innnesjum. Sami góður afli er sagður af Vestfjörðum; minni undan Jökli. Að norðan hefi ég ekki greinilega um afla frétt, eða úr Múlasýslum. Það er merkilegt, og haldinn boði mikils fiskiafla eða máski réttara sagt, þessum samfara, að á afliðnu sumri, rak sumstaðar hér syðra, einkum í Kollafirði, inn til Sunda og víðar, ótöluleg mergð af smokkfiski, eftir hverjum, sem ljúffengustu beitu, mikill fiskigangur sótti hér uppá grunn. Líka má þess geta; að þó laxveiði þetta ár, yrði með rýrasta móti allvíða, einkum í Elliðaám, gafst hún þó á Hvítárvöllum í Borgarfirði óvenjulega vel, með þar uppfundinni nýrri veiðiaðferð, í stuttum, en mörgum fljótandi laxagripneta stúfum, lögðum út frá vöðum í Hvítá, hvar aðdjúpt er og iðukast straums ber netstúfinn beint út frá landi, við hvert festur er annar endi hans. Gáfust þar með þessari veiðiaðferð, fleiri en 1000 laxar á land, svo stórir að hver, að meðalvigt, var liðugur fjórðungur, þá hver bætti annan upp. Veiðiaðferð, sem óskandi væri, að víðar um land yrði reynd og notuð, einkum í straum- og jökulvötnum, sem fyllast ár hvert af ríkulegri mergð stórlaxa, hverra veiði mönnum oft er sýnd, en ekki gefin, vegna aðburðaleysis, og snýr því sú mikla blessan, er forgefins býður sig mönnum fram, víða ónotuð aftur til hafs, hvar álíka veiði þó vel mætti viðhafa.

Klausturpósturinn segir síðan frá nokkrum skipreikum:

Nokkurra tjón, annarra happ gjörðu: Skipreikar 1817.
1) Þann 13da mars lagði út frá Hafnarfirði Íslands póstskip, slup-skipið Dorothea kallað, fært af Skipara-Knúti Clausen, á heimleið aftur til Danmerkur. Ofsastormar, sem af suðvestri (útsuðri) strax eftir uppákomu, gjörðu, að þetta skip skammt eftir, nefnilega á skírdag (3.apríl), fannst strandað, sundurliðað og nokkrir partar þess fastir í bjargskorum, við Saxahóls bjarg hjá Öndverðarnesi undir Snæfellsjökli. Menn allir sem á voru, týndust með því alls 9, þar á meðal einn af kennendunum við Bessastaða Latínuskóla adjunct Jón Jónsson, sem mælt var, að í áformi haft hefði að sækja um Breiðabólstað í Fljótshlíð.Hann lét eftir sig ekkju með 4 ungum börnum. Af líkömum skipverja fannst ekkert, nema ein hönd, og mjög lítið af farmi skipsins, eða af góssi þeirra, kom á land. Margir hrepptu töluverðan skaða við þessa skips ströndun, einkum reiðari þess, riddari B. Sívertsen og sonur hans.

2) Þann 14da nóvember sama ár, fann hreppstjórinn í Öræfasveit í Austur-Skaftafellssýslu, Jón Árnason, stórt útlenskt skip mannalaust, rekið á Hnappavallafjöru, með einu mastri uppistandandi, en öðru brotnu. Af 4 patent-kúlum, eða 2 á hvert borð, sem líklegast er að sjá, að verið hefi innsettar í þilfarið ofanvert, til að bera birtu ofan í káetuna í glugga stað, fannst einungis 1 eftir, hér um ¼ álnar í þvermælir, og löguð sem hálfkúla, af skæru gleri, við hvers rönd stóð orðið; Patent [löng neðanmálsskýring á fyrirbrigðinu fylgir – en er sleppt hér]. Nafn Skipsins: The Rover **) of Newcastle. (Það er: Víkingurinn frá Newcastle, stórum höndlunarstað í Norðymbralandi á Englandi, nafntoguðum einkum fyrir útfærslu bestu steinkola) sýnir að það muni [** Orðið Rover þýðir líka Ráfari] engelskt verið hafa, og engelsk bók á því fundin styrkir sömu tíðindi. Það var hlaði með stórtrjám af furu og beyki (ég vil þó heldur trúa af eik), brimgarðar og boðaföll höfðu afbrotið þess káetu, stýri og undirhluta skutsins, þegar það fyrst fannst, en síðan liðað það svo í sundur, að parta þess allmarga, og töluvert af farmi, tók út aftur og bar víðs vegur um sjó og fjörur, þar ekki varð hægt, í brimróti, að festa eða bjarga því undan þar á eyðiplássum; svo að af 302 bjálkum, sem Sýslumaður J. Guðmundsson hafði þegar uppskrifað, bjóst hann ekki við að fleiri en hér um 200 mundu í vor eftir verða. Það er ekki ólíklegt, að þessum skipsfarmi vera kunni þau mörgu stórtré, sem í vetur rekið hafa syðra í Gullbringusýslu, einkum á Suðurnesjum og í Höfnum og máski víðar. Enginn bátur og engin skipsskjöl fundust með þessu skipi. Af því varð bjargað nokkrum bútum af akkertogum, 2 akkerum og 30 faðma langri járnhlekkjafesti, hvar af sérhver vegur nálægt ½ pundi, en 8ta liðir eru í alin.

3) Þann 29da október sama ár, er þrímastrað fregátuskip, að nafni F. Strombole, strandað og rekið á Starmýrar fjöru í Álftafirði í Suður-Múlasýslu, mastralaust, líka án bugspjóts, stýris og segla, en að öðru heilt, þó laskað í botni, fullt með timbur, stórvið af eik og furu, eikarplanka og mestu mergð af eikarstykkjum. Með því voru engir lifandi menn, en dauðir 5, allir alnaktir nema 1, haldinn að vera skipari, á hverjum fundust 27 heilar enskar, aðrir segja spanskar, speciur og 3 hálfar, 7 gull guineur, nokkrir bankóseðlar (máski enskir), úrfesti, með nokkrum hringum og signeti við, allt af hálfgulli (semidor). Nafn hans er haldið verið hafi Thomas Nicolay, eftir 2ur á honum fundum bréfum frá konu hans í Skotlandi, hvaðan hann sigldi í fyrra eftir nýár, líklega til Norður-Ameríku, hvaðan enskir nú flytja mikla trjáviðar farma, og er trúlegt, að bæði þessi skip hafi með þessa útvöldu timburfarma þaðan komið, en í ofsastormum hrakist áfram hjá siglingu heimleiðis ofnærri Íslands austurbyggðum, hvert trjáviðarlausa og fátæka land nú má sanna, sem margir ella: að eins dauði er oft annars brauð. Þó þessar strandanir séu nú allar hingað suður sannfréttar, er lesendum þessa blaðs miður annt um ýtarlegri frásögu sérhvers af þessum skiprofum rekins eða bjargaðs, framyfir það hértalda markverðasta.

4) Fiskiskip íslensk forgengu árið 1817: Sexæringur í Njarðvíkum, á vetrarvertíð, með 7 mönnum á, og annar um vorið frá Staðarsveit í Snæfellsnessýslu, með 6 mönnum, og týndust menn allir af báðum. Þriðja skip er mælt að farist hafi í Dritvik, með 7 mönnum á, hvar af 5 drukknuðu, og annar af 2ur, sem bjargað varð, deyði litlu síðar. Báti frá Helgafellssveit skal syðra hafa hvolft, hvarvið annar maður af honum fórst. Á áliðnu sumri fórst og annar bátur á blindskeri við Akranes skaga, og drukknaði annar maðurinn. Um fleiri ófarir annarra á sjó í öðrum landhéruðum, er mér enn ókunnugt, ef fleiri eru.

Brandsstaðaannáll [vetur]:

Í janúar kafaldasamt af öllum áttum, jarðlítið, frostasamt og ekki gott veður fyrr en 5 síðustu daga hans. 1. febr. mesta stórrigning 2 dægur, er víða ollu skemmdum á heyjum. Á eftir sletti í og bólgnaði yfir allt með svellalögum. Fylgdi því versta veður og sífelld köföld, mest af norðri. Mánudag síðasta í þorra [17.febrúar] kom harður bylur, svo fé hrakti, þar snapir voru í Skagafirði. Á góu blotar og sami hríðarbálkur og jarðleysi. Frá jólum (s75) til skírdags [3.apríl] var óvíða messað vegna illviðra. Karlmenn höfðu sífellt nóg að starfa við peningahirðing og og snjómokstra. Víða voru hross inntekin fyrir þorra.

Espólín [vetur]:

LXXXIV. Kap. Byljir voru þann vetur margir og skyndilegir, og höfðu menn víða tjón af; hafði sagt Sæmundur prestur Hólm, að sá mundi verða manndrápa-vetur, en hann fór oft nærri um bylji. Mánudaginn seinastan í þorra, er var hinn 17. febrúar, gjörði byl, varð þá úti piltur í Skagafirði, og sauðfé hrakti víða og misstist; urðu menn úti í ýmsum stöðum vestra. Margir menn urðu úti um veturinn, og týndist víða fé. (s 92).

Brandsstaðaannáll [vor]:

Á páskum, 6. apríl, blotaði með rigningu. Eftir það kom bati góður. Í síðustu vetrarviku varð vatnsgangur voðalegur. Hlupu lækir á tún og bæi, svo sem á Eiríksstöðum og Gili. Komu og víðar skriður. Jörð var auð og allgott veður til maí, þá kuldar og frost mikið, því hafís var mikill út fyrir, kom góu og lá til fardaga. 16., 17., 18., og 19. [maí] var minnilegasta stórhríð með fannkyngju. Eftir það var 5 daga bjargleysi neðra, svo lambfé var inni gefið, þar hey var til; án þess töpuðust lömbin. Þraut það nú víða. Af 13 bæjum var sótt hey að Eiríksstöðum og ýmsir voru aflögufærir. Úr hvítasunnu [25.maí] kom bati 28. maí.

Snemmsumars var mikið ísrek við Suðurland. Sveinn Pálsson segir af stöðunni við Vík í Mýrdal frá degi til dags. Það sem hér fer á eftir er endursögn ritstjóra hungurdiska. Kann hann Björk Ingimundardóttur á Þjóðskjalasafni bestu þakkir fyrir að hafa brotist í gegnum dagbókarfærslur Sveins.

Fyrsta frétt Sveins af ísnum er frá 22.maí. Þá getur hann þess að menn segi ís kominn til Djúpavogs. Þann 6.júní fréttist að íshrafl sé komið á Meðallandsfjörur. Þann 9. júní rak mjóa ísspöng framhjá Vík úr austri til suðvesturs - kom síðan með aðfallinu að landi og varð landföst um kvöldið. Þann 10.sést aðeins út yfir ísinn, sem að sögn hafi farið milli Vestmannaeyja og lands. Þann 11. kom nokkuð los á ísinn - en 12. var ís með öllu landi, mest á Víkinni. Þann 13. rak ísinn til hafs en kom aftur úr austri þann 14. og var útifyrir þann 15. og 16. Þann 17. lá hann í langri mjórri ræmu og stórir jakar þar á meðal austan við. Þann 18. var mikill ís á Víkinni og sama ástand þann 19. Þann 20. þétt hella að austan. Þann 21. losnaði nokkuð frá landinu, en rak fram og aftur. Alla vikuna ríkti kaldur austanvindur með ísþoku og súld, stundum rigningu. Þann 22. rak ísinn nokkuð til hafs - þá var alsnjóa á fjöll. 23. kom ís aftur að landi og stórir jakar um allt. Þann 24. var ísinn landfastur og Víkin full. 25. Sama, en sagður minni utan við Jökulsá og hlaup í henni. 26. Óbreytt ástand. 27. Var öll víkin full til hafs - en rak nokkuð frá með fallinu - en kom aftur. Þann 28. rak hann til hafs - en kom aftur úr austri. 29. Minni úti í hafi. 30. Sást fyrst ekkert vegna þoku, en síðan var engan ís að sjá nema á ströndinni - loks kom hrafl að austan. Þann 1. júlí var allmikill ís og 2. var mikill ís, fastur, á Víkinni og sama þann 3. Þann 4. rak hann með ströndinni. Þann 5. var minna, og um tíma enginn rekís, en síðan stakir jakar. Þann 6. var enginn ís á reki og eins þann 7. Þann 8. var allur ís farinn nema á ströndinni við Meðalland og annars staðar á grynningum við ströndina. 

Espólín [vor og sumar]:

LXXXVI. Kap. Hinn 13.maí, og helst hinn 16., gjörði hríð svo mikla norðanlands, að varla vissu menn dæmi til slíks í þann tíma, varð að grafa sig niður að fjárhúsum á útsveitum, og svo var þar snjórinn djúpur, að ekkert varð komist til að leita heybjargar fyrir pening; féll þá mikill kvikfénaður á Tjörnesi og í Axarfirði, í Ólafsfirði, Fljótum og Sléttuhlíð og víðar. Rak þá hval fertugan á Höfðaströnd, annan lítinn á Reykjaströnd; einn á Skagaströnd; hvalur var og í ísi framundan Höfðahverfi, og náðist ei fyrr en hann var líttnýtur orðinn, hann var níræður að álnatali; hrognkelsisveiði hjálpaði mönnum á Tjörnesi mest. Refar höfðu um veturinn gengið inn í hús, og drepið sauðkindur; en allt var vorið kalt og gróðurlítið, og gagnaðist illa kálrækt, lá ís fyrir Vesturlandi og Norðurlandi um allt vor, og til miðsumars. (s 94). LXXXVIII. Kap. Þá var mikil ótíð af rigningum um Austurland allt, og hið syðra og nyrðra, skriðuföll og jarðarspillingar, og hey blaut borin út; bjó það undir mikil harðindi síðan, og mest í Múlasýslum og Skaftafellssýslum, og um hið eystra Suðurlandið.

Íslensk sagnablöð 3. deild 1818 (s1 til s2) segja frá tíðarfari frá sumarmálum og út árið:

Árferði á Íslandi var, yfir höfuð að tala, frá sumarmálum 1817 til jafnlengdar 1818 lakara en í meðallagi. Vorið 1817 þurrt og kalt allvíða: olli því eftir sem almennt er haldið, hafís sá er lá við landið óvenjulega langt fram á sumar, og hraktist kringum það mest allt til og frá, kom jafnvel suður fyrir land að austanverðu, útfyrir Eyrarbakka í júnímánuði, grasvöxtur varð af þessu, eins og nærri má geta, harla rýr, einkum eystra, og víða við sjó. Heyföng urðu þó um sumarið í meðallagi að vöxtum, nær ég undantek austursveitir, helst Skaftafellssýslu, hvar dæmalaus óþerrir var allt sumarið; en að gæðum reyndist heyafli betri en í meðallagi, vegna hagstæðrar veðráttu, og þurrvirðra langt fram eftir sumri. Seinni partur sumars varð syðra votsamur og eins haustið. ... Vetrarfar fram að nýári 1818 var gott, allvíðast, nema í Norðursýslu [Þingeyjarsýslur] – þar lagðist vetur snemma að.

Brandsstaðaannáll [sumar]:

Varð mikið fardagaflóð. Leysti þá fyrst gadd af heiðum og fjöllum. 7. júní kólnaði aftur og hélst lengi norðanátt, þurrkar og næturfrost, en hretalaust og stillt til sláttar. Í júnílok fært frá við lítinn gróður og fóru ei lestir suður fyrr en 8.-10. júlí vegna ófærðar og gróðurleysis. Gaf þeim æskilega. Af því gadd leysti seint, urðu vorflæði orsök til góðs grasvaxtar á votlendi og flæðiengi, líka allvíða móti austri, en graslítið á túni og þurrlendi. Sláttur hófst 23.-24. júlí. Gafst besta veður allan sláttartímann og fengu margir gott og mikið hey í tómar tóftir, en töðuskortur varð almennur. Vestan Blöndu var göngum frestað um viku og jókst heyafli mikið við það.

Brandsstaðaannáll [haust og vetur til áramóta]:

25. sept. kom hret og snjór, er varði vikutíma; úr því gott haust, þíður og og þurrviðri, stundum hvasst mjög, en frostalítið til 18. nóv., að snjó gjörði um tíma. Jólafasta góð. 24. des. lagði sunnanhríð á snjó mikinn, svo fé kom á gjöf allvíða. (s76) ... Aflaleysi norðanlands, því ísinn lá við til júlí, ... (s77)

Reykjavík 10. september 1817 (Bjarni Thorarensen): „Udsigterne for Oplandsbonden i Island ere for Tiden ikke behagelige, thi Græsvæxten har slaaet meget Feil, og vedholdende Regn siden denne Maaneds Begyndelse lader befrygte at Höeslætten ikkun giver lidet Udbytte“.

(s21) Í lauslegri þýðingu: Útlitið er ekki þægilegt fyrir íslenska (upplands-)bændur um þessar mundir, því grasvöxtur hefur brugðist mjög og viðvarandi rigning frá byrjun þessa mánaðar veldur mönnum ugg um að heyskapur verði harla rýr“.

Reykjavík 6.október 1817 (Geir Vídalín biskup):

„Veturinn sem leið verður þá fyrsta umtalsefnið. Hann (s148) lagðist snemma að með frostum og kuldum, samt snjókomum hér sunnanlands, en norðan og austanlands var öndvegis vetur (teste [vitnast af] sjálfum síra Árna Thorst.) allt fram yfir jól. Þó voru hér jarðir sæmilegar til mið-kyndilmessu, úr því til páskaviku [páskar voru 6.apríl] einn sá harðasti vetur með fannfergjum, umhleypingum og harðindablotum á milli. Var um allan þann tíma að mestu jarðlaust og veður svo óstöðugt, að varla var óhætt bæja á milli. Urðu og menn víða úti, suma kól og sumir misstu fé sitt. Ekki voru frost um þenna tíma venju framar nema alls tvisvar, og stóðu þau í hvorugt sinn lengi. Í miðri páskaviku gerði hláku, þó kom hér ekki jörð upp til gagns fyrr en í áliðinni vikunni eftir páska, svo mikil voru snjóþyngslin. Hafís kom fyrir norðan strax í febrúar, en rak burt aftur í byrjun af apríl. Frá páskum til kóngsbænadags [2.maí] var veður gott, og tóku menn nú að búast við góðu vori. En varla var farið að biðja fyrir kónginum fyrr en hér kom mesta norðanveður með frosti og snjó. Rak þá hafís aftur inn fyrir norðan etc., svo fréttin sagði, að hafþök hefðu verið hjá Látrabjargi, vestan Breiðafjörð allt austur að Horni. Í þessum byl rak og niður óvenjulegan snjó sumstaðar norðanlands, svo ekki varð komist bæja á milli. Frá þessum tíma var vorið kalt með stöðugum næturfrostum allt til Jónsmessu, var þá varla komin sauðagróður á túnum, og sumstaðar til sveita var enn nú snjór á þeim, og þeir, sem heyráð höfðu, gáfu enn nú kúm sínum vikuna fyrir Jónsmessu, en þeir voru þá orðnir fáir. Ekki féll stórkostlega af peningi, því margir voru vel undirbúnir að heyjum frá fyrra sumri og heyin góð, en víða hróflaðist nokkuð af, og svo voru hestar horaðir, að sagt var, að hér í næstu sveitum væri varla nokkur ferðafær. Þar hjá var mikill fjárfellir í Skaftafells- og Rangárvallasýslu ofanverðri, og allstaðar hvar til fréttist dó fjöldi af unglömbum. Frá Jónsmessu var veður sérílagi þurrt allt til höfuðdags, grasvöxtur í lakasta og minna meðallagi á þurrlendi, en sæmilegur sumstaðar í mýrum, en nýting sú besta. Síðan með höfuðdegi hafa gengið regn, en þorni nú aftur, sem menn vona, held ég margir fái bjargleg hey. Frá hafísnum er það að segja, að þegar hann losnaði frá Austurlandi, fór hann langs með Skaftafells-, Rangárvalla- og Árnessýslu, og loks komst hann allt út í Grindavík, og var í (s149) heilan mánuð ófært fyrir ís milli lands og Vestmannaeyja. Líka skemmdi hann nokkuð sölin á Bakkanum, en þegar minnst varði hvarf hann allur í einu. Norðanlands lá hann allt fram á slátt, þó var hann burtu þaðan, þegar seinast til fréttist. ... Einn sexæringur týndist í Njarðvíkum með sjö manns ... Tveir bátar týndust og undir Jökli ... Prófastur síra Hákon var á vegi frá annexíu sinni fyrir snjóflóði“. (s150)

Úr tíðavísum Jóns Hjaltalín árið 1817:

Vetur harður hjá oss varð
hrönnum fönnin djúpa
gripum sparði grundararð
gaf í hjarðir líka skarð.

Hafís grár um hvala-krár
hauðrið snauður girti
varð því mara básinn blár
bjargarsmár það hálfa ár.

Vorsins tíð var þurr óþýð
þráði láðið raka
grasið fríða fróns um hlíð
fannst því víða smátt hjá lýð.

Töðubrest á túnum mest
tíðan lýðir segja
engi flest sem orðað sést
arðarhrest þó greru best.

Nýting þæga þjóðin fræg
þáði fjáð á töðum
hríð óvæg þó heyja sæg
hausts um dægur vætti næg.

Haustveðráttan hefur mátt
heita neyt að gæðum
Kári þrátt þó góma gátt
glennti hátt með afl ósmátt.

Lýkur hér að sinni umfjöllun hungurdiska um árið 1817. Sigurði Þór Guðjónssyni er þakkað fyrir innslátt Brandstaðaannáls og Hjördísi Guðmundsdóttur fyrir innslátt Árbóka Espólíns (stafsetningu hnikað hér - mistök við þá aðgerð sem og allan annan innslátt eru ritstjóra hungurdiska). Þakka Björk Ingimundardóttur fyrir lestur á ísfréttum i veðurbók Sveins Pálssonar í Vík í Mýrdal. Örfáar tölur má finna í viðhengi.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tölur ársins 1817 (nærri því engar)

Fyrstu 20 dagar marsmánaðar

Meðalhiti fyrstu 20 daga marsmánaðar í Reykjavík er +3,5 stig. Það er +2,8 stigum ofan meðallags áranna 1991 til 2020 og +2,6 stigum ofan meðallags síðustu tíu ára og eru þeir fjórðuhlýjustu á öldinni. Hlýjastir voru þeir árið 2004, meðalhiti þá +5,2 stig, en kaldastir voru þeir 2011, meðalhiti -1,3 stig. Á langa listanum er hitinn nú í 11.hlýjasta sæti (af 147). Hlýjast var 1964, meðalhiti +6,4 stig, en kaldast var 1891, meðalhiti -5,8 stig.

 

Á Akureyri er meðalhiti nú +2,5 stig, +3,0 stigum ofan meðallags 1991 til 2020 og +2,9 ofan meðallags síðustu tíu ára.

 

Það er nokkuð jafnhlýtt um land allt. Á Norður- og Austurlandi er hitinn yfirleitt í 3.hlýjasta sæti á öldinni, en í því 5. við Breiðafjörð og á Vestfjörðum.

 

Hitavik eru jákvæð á öllum veðurstöðvum miðað við sömu daga síðustu tíu árin, mest á Brúaröræfum, +3,7 stig, en minnst á Skagatá þar sem hiti er +1,4 stig ofan meðallags.

 

Úrkoma í Reykjavík hefur mælst 44,6 mm, rétt undir meðallagi, en 38,1 mm á Akureyri og er það í ríflegu meðallagi.

 

Sólskinsstundir hafa mælst 41,9 í Reykjavík og er það um 24 stundum neðan meðallags.

Tími frá síðasta gosi?

Ritstjóra hungurdiska finnst einkennilegt að eldvirkni á Reykjaneshrygg - til þess að gera nærri landi - skuli ekki vera talin með þegar fjallað er um þann tíma sem liðinn er frá síðasta gosi. Jú, land er land og sjór sjór - en gosreinarnar halda áfram og enginn munur á þeim sem næst landi liggja og þeim sem (svo vill til að) eru á þurru. Þetta á alla vega við svæðið kringum Eldey og Geirfuglasker. Á þeim slóðum var mikil virkni fyrir um 200 árum. Frægt er gosið 1783 sem myndaði Nýey, eyju sem reis þarna úr sjó - en hvarf aftur. Aftur urðu allmiklar hræringar, jarðskjálftar og eldgos á árunum 1830 til 1831. Virknin virðist hafa verið viðloðandi á annað ár - en með hléum og ekki stórfelld. Þó hrundu leifar Geirfuglaskers og þrengdi enn að geirfuglastofninum sem verpti á þessum slóðum. Einnig er að sjá sem að gosið hafi á sömu slóðum 1879.

Sigurður Þórarinsson segir í Surtseyjarriti frá heimildum um gosið 1783 - og verður það ekki endurtekið hár. 

Minnst er á jarðskjálfta og gos í fáeinum heimildum frá 1830 til 1831. Fram kemur að gosið byrjaði líklega í mars 1830 og stóð með hléum fram á fyrstu mánuði ársins 1831. Þá urðu einnig jarðskjálftar á Reykjanesi - en þeirra virðist lítt hafa gætt í Reykjavík eftir því sem Jón Þorsteinsson veðurathugunarmaður segir, alla vega ekki eftir 1.september 1830 - en e.t.v. fyrr. Á fylgiblaði skýrslu sem hann sendi frá sér í lok febrúar 1831 (og nær til 6 mánaða) segir - í lauslegri þýðingu:

Engir jarðskjálftar hafa fundist hér um slóðir þessa mánuði, en hins vegar viðvarir af og til reykur sá sem í fyrra tók að stíga upp úr hafi u.þ.b. 14 til 15 mílur suðvestur frá Reykjanesi, án þess, að því er virðist, að hafa nokkrar afleiðingar.

Suðurnesjaannáll (höfundur er Séra Sigurður Br. Sívertsen í Útskálum. Annállinn er prentaður í Rauðskinnu) getur um jarðskjálfta - en talar ekki um eldgosið. „1830: Jarðskjálftar miklir á Reykjanesi og út af því á hafsbotni. Þá sukku Geirfuglasker ... sem voru um kýrfóðursvöllur að stærð, með 17 faðma háum björgum“. Mjög fróðlega eldri lýsingu á Skerinu má einnig finna í Rauðskinnu.

Ingibjörg Jónsdóttir á Bessastöðum (móðir Gríms Thomsen) segir í bréfi 5.ágúst 1830: „Fiskirí hefur í vor verið í minna lagi og venju fremur horaður fiskur. Sumir geta til, að hann hafi gleypt töluvert af vikur, þegar eldurinn var uppi í vor fyrir Reykjanesi“.

Gunnar Gunnarsson prestur í Laufási við Eyjafjörð segir í bréfi 19.ágúst 1830: „Fiskur sá er á Suðurlandi aflaðist í vor og seint í vetur, skal hafa verið ærið magur, og liggur fólki þar við að kenna um það Vulcan-útbroti, sem í næstl. marsmánuði hafði uppkomið úr hafi fyrir Suðurnesjum vestur af Blindafugla skerum. Hafi reykur sá, er þar skaut upp, glöggt sést frá Reykjavík, hafa og vikurkol víða rekið þar syðra“.

Magnús Stephensen segir í bréfi sem ritað er í Viðeyjarklaustri 5.mars 1831: „ ... vulcansk eruption [eldgos], lík þeirri í fyrra, hér á ný byrjuð fyrir mánuði síðan á sama stað í suðvestri frá Fuglaskerjum, en menn segja langt úti í hafi sem í fyrra“.

Bjarni Thorarensen segir í bréfi sem ritað er í Gufunesi 19.mars 1831: „Ild har der nu som i Fior været i Havet udenfor Reikenes“.

Síðar á 19.öld, 1879, bárust einnig fréttir af eldgosi á svipuðum slóðum, með vikurreki - varla er ástæða til að efast um að gosið hafi.

Í 6.tölublaði Heilbrigðistíðinda 1879 stendur þetta:

„Eldsuppkomu fyrir Reykjanesi þann 30. maí nálægt Geirfuglaskerjum sáu menn vel frá Kirkjuvogi í Höfnum, og eins daginn eftir, þann 31., á að giska þaðan 12 vikur sjávar, en skemmstu leið frá ysta tanga á Reykjanesi 8 vikur [50-60 km]. Með júnímánuði komu vestan-útnyrðings-bræluvindar með svartaþoku, samfleytt í 13—14 daga, svo að ekki var ratfært á sjó né landi nema á vissum vegum, en þokulaust allstaðar fyrir innan, í Keflavik, Njarðvíkum og Garði, og eins í Grindavík, sem menn héldu að stæði af eldinum. Rétt áður en upp birti, kom öskufall, sem vel sá á grasi; gjörði þá þéttar skúrir og birti upp með sífelldum þurrki síðan. Sást þá verða vart við eldinn að eins og svo ekki oftar mánuðinn út. Í Grindavík og einkanlega í Höfnum hefur verið einstakt fiskileysi frá lokum og til lesta, að menn muna ekki slíkt, eins á Miðnesi, en góður afli strax fyrir innan Skaga og einkanlega inn á Sviði allt vorið; svo það lítur út fyrir að fiskurinn hafi flúið undan eldinum. Ekki hefur verið getið um, að menn hafi orðið varir við vikur, og ekki heldur jarðskjálfta við þessa eldsuppkomu, og heldur engin vissa fyrir, hve nærri Geirfuglaskerjum að eldurinn var að brenna. Ritað 12. júlí 1879. B. Guðmundsson“.

Af árinu 1830

Tíð þótti almennt hagstæð á árinu 1830, en var samt misskipt, talsvert hagstæðari syðra heldur en norðanlands, enda var hafís að flækjast þar fyrir ströndum. Meðalhiti í Reykjavík var 4,9 stig en reiknast 3,8 stig í Stykkishólmi. Svo hlýtt var í Reykjavík í maí að talan er ótrúverðug (10,0 stig). Tölur frá Ketilsstöðum á Völlum staðfesta að maí var hlýr, meðalhiti mánaðarins þar reiknast lauslega 7,6 stig (óstaðfest tala), í flokki mjög hlýrra maímánaða þar um slóðir. Aftur á móti eru tölur úr Eyjafirði lægri - kannski hafísáhrif. Einnig var hlýtt í Reykjavík í janúar og júní, en fremur kalt í febrúar, mars apríl, júlí, nóvember og desember, nóvember kaldastur að tiltölu. Á Ketilsstöðum var júní hlýrri en bæði júlí og águst - sá síðastnefndi var mjög kaldur þar. En allar þessar mælingar þyrftu nánari athugunar við. 

Í Reykjavík voru 15 dagar mjög kaldir, flestir í febrúar og mars (sjá má lista í viðhengi). Kaldastur að tiltölu var 11.mars. Sautján dagar voru mjög hlýir. Hiti fór 6 sinnum í 20 stig, mest 22,5 stig þann 30.júlí og var sá dagur einnig sá hlýjasti að tiltölu. Framan af ágúst var mjög hlýtt í Reykjavík. Þá sömu daga var hins vegar lengst af kalt austanlands. 

Árið var fremur úrkomusamt. Úrkoma í Reykjavík (Nesi) mældist 883 mm. Óvenjuþurrt var í desember, úrkoma mældist aðeins 18 mm og hefur aldrei mælst minni í þeim almanaksmánuði. Aftur á móti var úrkoma sérlega mikil í mars, 180 mm, og hefur aðeins einu sinni mælst jafnmikil, það var 1923. Höfum þó í huga að þessar gömlu mælingar eru ekki alveg samanburðarhæfar við þær síðari þegar að metametingi kemur.

Loftþrýstingur var óvenjulágur í júlí og september og einnig lágur í mars, apríl og nóvember. Hann var hins vegar óvenjuhár bæði í janúar og desember. Lægsti þrýstingur ársins mældist í Reykjavík 13.nóvember, 942,3 hPa. Hæstur varð hann 17.desember, 1038,2 hPa.

Eldgos varð undan Reykjanesi og virðist hafa staðið með hléum fram á næsta ár. 

Hér að neðan eru helstu rituðu heimildir um árið teknar saman. Annáll 19.aldar getur fjölmargra slysa sem ekki eru nema að litlu leyti tíunduð hér að neðan - enda langflest án dagsetninga og erfitt að tengja þau veðri.  

Skírnir 1831 (bls. 73-74) segir af veðri 1830:

Á Íslandi var vetur blíður í fyrra [1830], en þegar útá leið lagði að með hríðum og frostum, og rak hafís að norðurlandinu og vesturlandinu og austurlandinu um sumarmál; varð því vorhart, einkum þar sem ísinn lá við land. Í áttundu viku sumars [12.júní] gerði svo mikla snjóhríð, að sauðfé fennti í Skagafirði og Húnavatnsýslu. Sú hríð hélst í viku. Á Suðurlandi var hvervetna mesti fiskiafli, og góður grasvöxtur, og góð nýting, og mátti þar heita veltiár, en fyrir vestan, norðan og austan hélt hafísinn kulda að landinu, og kippti vexti úr grasinu, en nýting var góð allt til ágústmánaðar loka; þá versnaði veðrið snjóaði mjög í fjöll, þó fengu menn bjargað heyi sínu. Afli var þar í betra lagi. Hafísinn rak eigi burt með öllu fyrri en í septembermánuði.

Suðurnesjaannáll:

Jarðskjálftar miklir á Reykjanesi og út af því á hafsbotni. Þá sukku Geirfuglasker ... sem voru um kýrfóðursvöllur að stærð, með 17 faðma háum björgum. ... Skipstapi frá Bakkakoti í Leiru, 29. nóv. um haustið, af brimi. Drukknuðu 5 menn. 

Jón á Möðrufelli talar vel um janúar, segir frá snjó í febrúar, telur apríl harðan. Í síðustu viku maí segir hann merkilega stillta og góða og gróður í betra meðallagi.  Fyrsta vika júní var líka stillt, en andköld og sú næsta líka hlý og góð fram að hretinu þann 12., en síðan allgóð tíð. Júlí segir hann í kaldara lagi. Hann hrósar ágúst og talar einnig um september og október sem allgóða mánuði. Snjóþungt og hart var hins vegar í nóvember. 

Brandsstaðaannáll [vetur]:

Í janúar þíður miklar. Í febrúar lengst stillt og gott vetrarfar. Aftur með mars þíða mikil og svo þægilegt vetrarveður til 28.-30., að norðanhríð gerði fönn allmikla. Áður varð ei innistaða. Hafís rak þá inn og með honum við mikinn í Þingeyra-og Hjaltabakkasand. Allgóður reki varð líka kringum Skaga.

Espólín: [vetur]

CLXI. Kap. Vetur þessi hinn næsti var afargóður til miðs, svo at enginn mundi slíkan, frusu varla mýrar, og lagði lítt ár, voru ýmist staðviðri frostlaus, eða með litlum stirðnanda, eða hlákur hægar. (s 168). CLXII. Kap. Hinn 10da dag [febrúar] féll aurskriða á Ráeyri í Siglufirði, mikil og breið, tók hún bæinn allan og eina konu gamla inni, og kvikfénað allan nema 6 ær, og túnið allt, en menn aðrir gátu borgið sér sem nauðuglegast, og hey náðist síðan ótekið. (s 170). Selafli var þá fyrna mikill á Siglunesi og víðar í útfjörðum. (s 170). Þá gjörði vetur rysjóttan frá imbruviku, með snjóum og umhleypingum, drukknuðu 22 menn syðra, var þar með Grímur bóndi Árnason í Þingholti og Hannes Gizurarson snikkari, er nefndist Ólsen;

Gufunesi 2. mars 1830 (Bjarni Thorarensen): Veturinn hefir enn verið hér sá besti, en allir eru hræddir við Heklu, því nú í mikið rigningasömu ári, hafa lækir næstum þornað kringum hana, og af og til fundist hræringar þar. (s186)

Bessastöðum 13. mars 1830 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s124) Vetur var góður þangað til í miðjum febrúar, þá kom eitt frostkast. Nú er hér nógur snjór og umhleypingar.

Brandsstaðaannáll [vor]:

... Mannskaðabylur varð á þriðjudag fyrir páska [6.apríl]. Á Álftanesi fórust 8 bátar og 1 fjögramannafar. (s103) Ísinn fór aftur með maí. Í miðjum apríl vorgæði og snemmgróið. Túnavinna búin um krossmessu, þar sem hún er stunduð. Besta tíð allt vorið, utan mikið hret 12.-13. júní.

Bessastöðum 2. júní 1830 [Ingibjörg Jónsdóttir]: (s126) Þann sjötta apríl gjörði hér ofsaveður af landnorðri. Fórust þá 8 bátar og eitt skip frá Reykjavík og í grennd við hana.

Espólín: [vor, sumar og haust]

kom íshroði nyrðra, og batnaði þó veður seint í apríl, og voru kópar mjög margir drepnir á jökum hvervetna um Skagafjörð og víðar. (s 171). CLXIII. Kap. Vor var einkar gott á sjó og landi, og höfðu allir menn nægtir, en kólnaði þegar fram kom á sumarið; komu skip að vanda, og sögðu þá frið, og var kauphöndlun engu lakari en hið fyrra árið. Sumarið var gott syðra, kalt nyrðra, en þó nýtingagott, grasvöxtur minni á engjum en túnum, spratt lítt í Þingeyjarþingi. Ár var enn gott til sjávar, og haustið gott. (s 172). CLXV. Kap. Þá gjörði kast og snjókomu mikla á allraheilagramessu, og jarðbönn mikil norður undan og á útkjálkum, og var lengi að leysa upp; var lógað allmiklum peningi nyrðra, (s 174).

Brandsstaðaannáll [sumar]:

Lestir fóru um Jónsmessu. Sláttur byrjaði 16. júlí. Gafst æskileg heyskapartíð, rekjur og þurrkar á víxl, ásamt grasvexti besta á túni og þurrlendi.

Ólafur Eyjólfsson á Uppsölum í Öngulstaðahreppi segir af veðri hretdagana í júní:

10. Oftast suðlægur fyrst, þá hafgola, stundum sólskin og hiti.
11. Sama veður, skúraleiðingar áliðið.
12. Norðan hvass, mikil krapahríð og regn [Ísinn kominn inn á Poll].
13. Norðan hvass, mikið kaldur, þykkur og þokufullur, stundum með regnkrapi.
14. Norðan sárkaldur og þokufullur.
15. Kyrrt og sólskin fyrst, svo hafgola. Mikið næturfrost.

Bessastöðum 5. ágúst 1830 [Ingibjörg Jónsdóttir]: (s127) Árferði er í meðallagi. Þó er hér stór grasbrestur. Fiskirí hefur í vor verið í minna lagi og venju fremur horaður fiskur. Sumir geta til, að hann hafi gleypt töluvert af vikur, þegar eldurinn var uppi í vor fyrir Reykjanesi.

Laufási 19. ágúst 1830 [Gunnar Gunnarsson]: (s39) Vetur var hér mikið góður, allsstaðar allt fram til þorraloka, síðan áhlaupa- skakviðra og snjóasamur allt til sumarmála, svo hjá mörgum gafst meiri partur heyja upp. Eins hefur verið á Suðurlandi besti vetur og árgæska bæði til sjós og lands og heybirgðir þar nægar, eins hefur vor og sumar verið þar hið æskilegasta. – Lítið eitt af hafís kom hér inná Eyjafjörðinn í vor, en fór skömmu seinna alfarinn aftur, og var hér síðan frameftir vorinu æskileg veðrátta og teiknaði vel til góðs grasvaxtar, en síðan fóru að koma kuldar, sem kipptu úr því öllum vexti, svo hann er hér víðast hvar lítill, og norður undan mjög svo vesæll. .... Fiskur sá er á Suðurlandi aflaðist í vor og seint í vetur, skal hafa verið ærið magur, og liggur fólki þar við að kenna um það Vulcan-útbroti, sem í næstliðnum marsmánuði hafði uppkomið úr hafi fyrir Suðurnesjum vestur af Blindafugla skerum. Hafi reykur sá, er þar skaut upp, glöggt sést frá Reykjavík, hafa og vikurkol víða rekið þar syðra.

Gufunesi 20. ágúst 1830 (Bjarni Thorarensen): Grasvöxtur hefir víða verið í lakasta lagi og næturfrost í sjálfum júlí hverri nóttu þá heiðskírt hefir verið. (s187)

Bessastöðum 28. ágúst 1830 [Ingibjörg Jónsdóttir]: (s129) Sumarið hefur verið kalt og þurrt og nýting á heyi hin besta.

Reykjavík 1.september 1830 (Jón Þorsteinsson athsemd):

„Denne Sommer anses ellers for at have været meget tör, vinteren derimod meget mild, og kun i Marts noget kold“. Í lauslegri þýðingu: Sumarið hefur þótt mjög þurrt, veturinn aftur á móti mjög mildur og aðeins kaldur í mars.

4. september 1830 (Hallgrímur Jónsson á Sveinsstöðum - Andvari 98/1973):(bls 184)
Árferðissögur frá hólma vorum hafa sunnanlandsskipin svo glögglega fært yður, að ég get það ekki eins vel, því síður betur. Seinni hluti vetrarins varð hér um pláss miklu harðari en hinn fyrri, hafís og vorkuldar þar á eftir. Sumarið til höfuðdags frá sláttarbyrjun yfir höfuð þurrt og kalt með iðuglegum næturfrostum. Tún spruttu víðast í meðallagi og betur, en engjar og úthagi allvíðast í sáraumasta lagi, nema í einstökum plássum, hvar aldrei er vant að bregðist grasvöxtur. Nýting heyja til höfuðdags hin besta, en síðan bág vegna rigninga.

Brandsstaðaannáll [haust og vetur til áramóta]:

Sama blíða hélst um haustið til 21. okt., að fyrsta hret gjörði og svo þann 30. snöggleg fönn, 5.-25. nóv. fönn og kafaldasamt, þó lengst nóg jörð, síðan þíða og besta tíð til nýárs. Árgæska fór nú stöðugt vaxandi til lands og sjóar. ... 9.-10. nóv. urðu miklir fjárskaðar, svo sem Háagerði, Harastöðum, Kambakoti, Mýrum, Ystagili, Kolugili, Þóreyjarnúpi og frá Hausakoti urðu úti 2 kven- (s101) menn, er fóru til fjár, því ei var maður þar heima. (s102)

Bessastöðum 19-11 1830 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s130) Haustið hefur verið gott, en nú er vetur kominn með frosti, stormi og nokkrum snjó.

Brot úr tíðavísum Jóns Hjaltalín 1830:

Síðast liðinn vetur hálfur var hér góður
hross og hjarðir fengu fóður
fram um grösug jarðar-rjóður.

Vetrar partur var hinn seinni víða harður
hjörðum byrgðist hagans arður
heyja svengdist margur garður.

Eitt stórkast með einmánuði ýmir sendi
sem að feikna fönnum renndi
fölnað yfir hnikars kvendi.

Þurrt kom vorið, þegar vetur þá var liðinn
hafís nyrðra hafði biðin
höldum færði sel og viðinn.

Júníus tólfti él gaf nyrðra jarðar-breiðum,
grasa fólk svo heim af heiðum,
hrakið komst úr byljum leiðum.

Talinn var á túnum sumum töðu-brestur
oft þó þerrir yrði bestur
engja skortur þótti mestur.

Nóvember hinn níundi varð nærskta slæmur,
hörku bylur norðan næmur
nokkrum gjörðist óhagkvæmur

Hrakti og fennti féð á köldum foldar rana,
fjórir menn og fengu bana,
fundnir síðan andarvana.

Lýkur hér að sinni umfjöllun hungurdiska um árið 1830. Sigurði Þór Guðjónssyni er þakkað fyrir innslátt Brandstaðaannáls og Hjördísi Guðmundsdóttur fyrir innslátt Árbóka Espólíns (stafsetningu hnikað hér - mistök við þá aðgerð sem og allan annan innslátt eru ritstjóra hungurdiska). Fáeinar tölur má finna í viðhengi.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tölur ársins 1830 (fáar)

Óvenjuhlýtt (án spurningamerkis)

[Breytt - 2] Óvenjuhlýtt hefur verið á landinu undanfarinn sólarhring. Þegar síðast fréttist (upp úr kl.15 þann 18.mars) hafði hiti komist í 20,4 stig á Dalatanga og 20,2 stig í Neskaupstað. Hiti fer sárasjaldan svona hátt á landinu í mars. Metið er 20,5 stig, sett á Kvískerjum í Öræfum þann 29. árið 2012. 

Ljóst er að slatti af stöðvahámarksmetum fyrir marsmánuð hafa einnig fallið. Við skulum þó ekki gera það upp fyrr en hrinan er alveg gengin hjá. 

Það sem er líka merkilegt er að marsmet féllu líka í háloftunum yfir Keflavíkurflugvelli. Hiti fór hærra en nokkru sinni áður í 400, 500, 700 og 850 hPa-flötunum og í 925 hPa hefur aðeins einu sinni mælst hærri hiti í mars. Athuganir eru samfelldar (í gagnagrunni ritstjóra hungurdiska) í 925 hPa síðan 1993, en frá 1952 í hinum flötunum fjórum.

Til gamans er hér mynd sem sýnir hæsta hita hvers dags á landinu (dægurhámörk) frá jafndægrum að hausti til jafndægra að vori. Hiti hefur aldrei áður mælst meiri en 20 stig hér á landi frá vetrarsólstöðum til jafndægurs á vori. Síðustu 20 stig sem vitað er um að hausti mældust 26.nóvember - 2013. Eftir metið í dag er 20-stigalausi tíminn hér á landi kominn niður í 113 daga. Eins og sjá má á línuritinu eru enn allmargir dagar sem ekki hafa skilað 15 stigum, og nokkrir sem ekki hafa náð 14. Sá sem situr mest eftir er hlaupársdagurinn, 29.febrúar. Hiti þann dag hefur aldrei mælst meiri en 12,0 stig - enda má segja að hann fær bara tækifæri til að bæta sig fjórða hvert ár. „Næstaumastur“ er 5.mars - með 12,3 stig. Hitinn í dag er líka sá mesti sem mælst hefur á góunni hér á landi.

Það má nefna að allar háu tölurnar sem eru nefndar sérstaklega á línuritinu eru mælingar frá Dalatanga - sá staður er sérlega vænlegur til meta að vetrarlagi. Það hefur komið fyrir að vetrarhámark á Dalatanga er jafnframt hæsti hiti ársins á staðnum. 

Sé aldur metanna athugaður kemur í ljós að 88 (tæpur helmingur) eru sett eftir aldamót og 127 eftir 1990. Enn lifa 19 dægurmet frá því fyrir 1961 - það elsta sett á Seyðisfirði 1907. Þrjátíu og níu metanna 184 eru sett á Dalatanga og 40 á Seyðisfirði. Skjaldþingsstaðir eiga 20 og aðrar stöðvar í Vopnafirði 6.  

Þessi texti verður uppfærður telji ritstjórinn tilefni til. 

 

Af árinu 1829

Tíð var mjög hagstæð á árinu 1829 að öðru leyti en því að slæm vorhret gerði nyrðra og þar kom talsverður hafís. Kulda gætti þar einnig framan af sumri. Árið var hlýtt, meðalhiti í Reykjavík 5,0 stig og er áætlaður 4,1 stig í Stykkishólmi. Hafa verður í huga að nokkur óvissa er í þessum tölum. Um mitt ár var veðurstöðin í Nesi (við Reykjavík) „uppfærð“, mælingar auknar og urðu að því er virðist nákvæmari. Mánaðarmeðalhiti í Reykjavík í júlí og ágúst er þó með nokkrum ólíkindum (13,6 stig). Kann það að stafa af mæliaðstæðum - lágmarkshiti var sérlega hár marga daga í júlí. Við höfum þó vitnisburð Ingibjargar Jónsdóttur (móður Gríms Thomsen) sem vitnað er í hér neðar: „ ... fyrripart júlímánaðar var hér ofboðslega heitt, svo ég, sem þó hvorki er í blóð eða mergur, ætlaði að bráðna í sundur“.

Við byrjum ekki talningu kaldra og hlýrra daga í Reykjavík (Nesi) fyrr en 1.júlí. Eftir það voru köldu dagarnir aðeins þrír, 5. til 7. október. Nítján dagar voru mjög hlýir, 6 í júlí og 13 í ágúst. Í júlí var það lágmarkshiti næturinnar sem skar sig úr, nánast jafnhlýtt var dag og nótt, lágmarkshiti fór ekki niður fyrir 15 stig þessa 6 hlýju daga. Hæsti hámarkshiti sumarsins var 22,5 stig, 17. júlí og 14. og 15. ágúst. 

Úrkomumælingar hófust í Nesi þann 1.júlí. Júlí var mjög þurr, heildarúrkoma ekki nema 3 mm. Einnig var þurrt í september, en aftur á móti var úrkoma mjög mikil í nóvember og desember.

Lægsti þrýstingur ársins mældist í Reykjavík þ.19. október, 970,3 hPa, en hæstur þann 31.október, 1032,2 hPa. Lægsti þrýstingur ársins hefur aldrei verið jafnhár - en höfum í huga að aðeins var mælt á einum stað einu sinni á sólarhring. Lægri tölur hefðu örugglega komið fram ef víðar og tíðar hefði verið mælt. Munur á hæsta og lægsta þrýstingi ársins hefur heldur aldrei verið jafnlítill og 1829. Þrýstiórói var með meira móti í maí og október - bendir það til umhleypingatíðar, en aftur á móti var óróinn með minna móti í mars.

Hér að neðan eru helstu rituðu heimildir um árið teknar saman. Annáll 19.aldar getur fjölmargra slysa sem ekki eru nema að litlu leyti tíunduð hér að neðan - enda langflest án dagsetninga og erfitt að tengja þau veðri. 

Svo er að skilja að Jóni á Möðrufelli hafi þótt árferði gott, apríl og maí þó í lakara lagi og andkalt framan af sumri. Heyskapartíð mjög hagstæð í ágúst.

Brandsstaðaannáll [vetur]:

Hláka eftir þrettánda, annars frostalitið, óstöðugt, blotasamt og svellaði jörð i janúar. 3. febr. storka og jarðleysi til 11., þá hláka, svo stillt og gott. Gaf þá vermönnum mikið vel. Með mars þíður og góðviðri, með 4. viku góu [15.mars] hríð og fannlög af norðri, eftir það stillt veður, stundum frostmikið. 6.-7. apríl innistaða, en ei tók upp á heiðum.

Espólín: CLVIII. Kap. [vetur]

Veturinn var svo góður, að aldrei kom eitt öðru hærra til góuloka, og varla dóu grös, var hákarlsafli hinn mesti á útsveitum nyrðra, og róið var þá frá Reynistað, og allstaðar var hið mesta bjargræði af sjó, hvar sem til spurðist, var enginn svo gamall að myndi svo góða tíð jafnlanga; sumir höfðu fengið á 17da hundrað fiska syðra fyrir vertíð, og hlaðafli var vestra, en geðveiki gekk víða yfir, helst á konum. (s 166).

Skýrsluár Jóns Þorsteinssonar landlæknis endar ætíð í lok febrúar - skýrslan komst þá með fyrstu skipum til Hafnar. Hann sendir þá stundum athugasemdir með. Þann 28.febrúar 1829 segir hann [lausleg þýðing neðar]:

Denne Aargang er i den Henseende den Mærkeligste, at denne Vinter hidintil er en af de mildeste noget Menneske kand erindre heri Landet; den sidste Sommer var ligeledes, i alle henseender udmærket god. Overhoved have vi i de sidste 12 Maaneder havt et Clima, som ofte ikke er mildere i det nordlige Tyskland. I denne Tid ere de fleste Fjelde af mindre end middelmaadig Höjde fra 2 til 3 Tusinde Fod höje næsten uden Snee, i det mindste her paa den sydlige kant af Landet.

Den 21de Febr om Aftenen kl: 9 ¾ mærkedes tvende Jordskjælv, som gik fra Ost til Vest, Stödene var ikke stærke, men dog fuldkommen fölelige, og det varede vis ikke over 1 Minut i mellem dem. … Den samme Nat kl: 5 skal og have været et noget stærkere Jordstöd, men som undertegnede ikke mærkede da jeg sov. Ingen af disse Stöd var saa stærke at de kunde giöre nogen Skade.

Í lauslegri þýðingu: „Þetta ár er að því leyti hið merkilegasta að veturinn hefur hingað til verið einn hinn mildasti sem nokkur maður hér á landi man, síðasta sumar var sömuleiðis á allan hátt sérlega gott. Yfirhöfuð hefur tíðin hér síðustu 12 mánuði verið ámóta og oft er í norðanverðu Þýskalandi. Nú (þ.e. í febrúarlok) eru flest meðalhá fjöll, 700 til 1000 metra há, nærri snjólaus, að minnsta kosti hér um suðurhluta landsins.

Um kl. 9:34 að kvöldi 21.febrúar fundust tveir jarðskjálftar, sem gengu frá austri til vesturs. Höggin voru ekki sterk, en fundust vel og ekki leið meir en 1 mínúta milli þeirra. Sömu nótt, um kl.5 mun hafa orðið nokkru sterkari skjálfti, en undirritaður var sofandi og fann hann ekki. Enginn þessara skjálfta var svo sterkur að skaði hlytist af“. 

Magnús Stephensen ritar úr Viðeyjarklaustri 4.mars. Frændi hans og alnafni (sonur Stefáns Stephensen) var eystra í jarðskjálftunum og stökk ber út um glugga að sögn Magnúsar eldri, hann var þá sýslumaður Skaftfellinga:

(s80) „Við höfum í vetur haft einungis sumar, aldrei að kalla frost, varla 3°, eða nokkurntíma hesthjarn, aldrei snjó í skóvörp, en þíður, logn, sólskin og allstaðar góðan afla ... (s81) En þessi sífellda blíða í sumar, í fyrra og nú, næstum dæmalaus, óttumst vér boði megn eldsumbrot í vændum, því vissar, eftir álíkum tíðum á undan oft fyrri, sem nú þann 21. febr. um nóttina kl. 10-11 gengu megnustu jarðskjálftar eystra, helst undan Heklu nágrenni, á Rangárvöllum, hvar við margir bæir hrundu niður og löskuðust. Sýslumaður Magnús Stephensen var þá (sem nú constitúeraður [settur] til dóma í Rangárvallasýslu) á embættisferð gestur í Odda, hjá mági sínum prófasti Sr. Helga Thordarsen, hrökk upp úr fasta svefni, þá bærinn eða stofan ætlaði ofan að hrynja, og stökk ber, sem hann lá í rúminu, út um glugga á henni. Allstaðar hér syðra fundust þeir jarðskjálftar og, en vægt, og ei síðan né enn önnur elds umbrota merki“.

Bjarni Thorarensen ritar í Gufunesi 9.mars. Hann óttast að blíðan boði Heklugos í kjölfar jarðskjálftanna: 

Fiskeriet er fortræffeligt, Vinteren Neapolitansk men et frygteligt Jordskielv Natten imellem den 21de og 22de Febr. især i Nærheden af Hekla hvor to Böndergaarde ere ganske nedstyrtede, men utallige beskadigede og en Mængde enkelte Hytter nedfaldne. Man frygter for Hekla og Veiret har ved tyk Luft og uagtet stærke Aspecter til Blæst, været unaturlig stille, thi i disse Dage har det dog været en Smule koldt.

Í lauslegri þýðingu: Afli er með ágætum. Veturinn napólíanskur [þess tíma orð yfir það sem við nú köllum „mæjorkaveður“ eða „bongó“], en hræðilegur jarðskjálfti nóttina milli 21. og 22.febrúar, sérstaklega í nágrenni Heklu, þar sem tveir bæir hrundu alveg og ótal fjöldi skemmdist og fjöldi stakra kofa féll. Menn óttast Heklu og veðrið hefur, þrátt fyrir þykkvíðri og hvassviðraútlit, haldist ónáttúrulega kyrrt, því þessa dagana hefur það þó verið nokkuð kalt.

Ingibjörg Jónsdóttir ritar frá Bessastöðum 12.mars 1829. Hún óttast að hann hefni fyrir blíðuna. 

(s120) Héðan er að frétta árgæsku þá mestu, sem ég man, bæði til lands og sjávar, sumir eru ekki án ótta, að þetta muni betalast síðar. – Þeir bæir, sem næstir voru Heklu, hafa hrunið af jarðskjálfta og fleiri hafa laskast. Lítið varð hér vart við þessa hræring. Þó þóttust nokkrir finna hana um kvöldið 21. febrúar.

Brandsstaðaannáll [vor]:

Fimmtudag 30. apríl gjörði mestu norðanhríð 3 daga í sífellu, svo enginn mundi þá slíka á þeim tíma og fannkyngju. Þó lifði fé úti, er ei náðist heim á nokkrum heiðarjörðum, en fjártjón varð í Víðidalstungu, Fitjunum og Húki og víðar fennti það og fraus niður við Kvíslarnar. Sumstaðar króknaði nokkuð. Eftir það sólbráð og góðviðri. 10.-12. maí var leysing mikil, 13.-19. norðanharka og snjóhret. Eftir það var unnið á túnum. Var þá rosasamt með vestanátt og kalsarigningum. Hélst lengi vatnsgangur og hættur til hálsa og heiða.

Espólín [vor]

Með imbruviku skipti um, og var hríðasamt til páska [imbrudagar hófust 11.mars 1829], var þá ís kominn, en páskadagur var þá seinasti sunnudagur í vetri [19.apríl]. Síðan fyllti allt með ísi, og gjörði hríð svo mikla hinn seinasta dag apríl og 1. maí, að menn mundi ei slíka á þeim tíma, urðu stórfannir og hinir mestu fjárskaðar víða, týndist 70 frá í Valdarási í Húnavatnsþingi og 100 samtalið frá fleiri bæjum í Víðidalstungu, svo að dó, eða var dauðvona; spilltust þá öll andvirki, og varð  óhagnaður mikill af bleytum, og fannaleysingum, en kalt syðra. Margir urðu þá heylausir, þó ólíklegt þætti, því jörð og hey höfðu verið harla létt, en hvalkoma var nokkur sumstaðar, og nádust marsvín í ísnum;

Lýsing Ólafs Eyjólfssonar á Uppsölum í Öngulstaðahreppi á hretinu í apríllok:

27. apríl: Fyrst sunnan kul, mikið frost og heiðríkt, þá loftgrár, kyrrt, stundum fjúk, norðan áleið.
28. apríl: Ýmist sunnan eða norðan. Kuldi og frost, oftar sólskin, stundum hríðarél.
29. apríl: Sunnan þykkur. Morguninn frost, þá fjúk, svo regn, ... stundum regnlaust.
30. apríl: Norðvestan, mikið frost og kuldi, hríðarkólga, dimmur áliðið, stundum sólskin fyrst.
1. maí: Sama veður fyrst, þá kyrrt og drífa, svo norðanhríð mikil og snjókoma.
2. maí: Sama norðan hríð og frost nokkuð bjartari.

Í dagbók Ólafs kemur fram að oft var kalsamt þar um slóðir fram eftir júlímánuði og þegar leið á ágúst voru næturfrost alltíð.

Brandsstaðaannáll [sumar]:

Í júní allgott, en þó 13.-20. kuldakafli, 17. mikið hret og varð bjarglaust af fönn, þaðan gott veður, seint fært frá, í júnílok og með júlí byrjuðu suðurferðir. Um lestatíma þokur miklar, fór grasvexti seint fram. Sláttur byrjaði 23. júlí. Gekk seint á tún, því breiskjur voru miklar. Hélst þurrviðri lengst um allan sláttinn um allt land. Varð heyfengur góður og mikill, helst á votengi, (s99) er nú varð allt þurrt.

Espólín [sumar og haust]

þó varð enn árgott, nema helst fyrir norðan, þar batnaði og með miðju sumri og urðu nýtingar góðar. (s 166). CLIX. Kap. Batnaði þá fyrst undir mitt sumar, og varð kálvöxtur nær enginn, en grasvöxtur lítill á túnum, sæmilegur á engjum, og nýtingar góðar. (s 167). Haustið var hið besta, og fiskafli hvarvetna, og inni í sundum syðra. Hval rak í Þorlákshöfn, sá er sagt at væri 90 álnir milli sporðs og höfuðs. (s 168).

Bessastöðum 2-8 1829 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s118) Hér hefur vorið verið þurrt og mikið kalt á nóttunni, en fyrripart júlímánaðar var hér ofboðslega heitt, svo ég, sem þó hvorki er í blóð eða mergur, ætlaði að bráðna í sundur. Grasbrestur er hér víða, þó helst á útengi.

Gufunesi 12-8 1829 (Bjarni Thorarensen): Þar [fyrir norðan] hefir grasvöxtur verið rýr sökum hafíss, en hér fyrir sunnan í betra lagi og nýting á heyi það sem af er hin besta – líka var bágur grasvöxtur á Vesturlandi. Vetur einhver hinn allrabesti, vorið um stund nokkuð kalt. Fiskiafli sérlega góður, svo þú sérð að árið má kallast gylliniár. (s184)

Gufunesi 11-9 1829 (Bjarni Thorarensen): Norðanveðrið kom hér syðra líka og var ógurlegt á Kjalarnesi, þó hafa menn ekki frétt um mikla heyskaða þar, enda vara Kjalnesingar sig öðrum betur á slíkum veðrum. (s201)

13. september 1829 (Hallgrímur Jónsson á Sveinsstöðum - Andvari 98/1973):(bls. 183)

Næstliðið haust og vetur var hér góðviðrasamt, og í annarri viku góu fór að sjást gróður í kringum bæi, en með mið-góu, eða þó helst með 15. mars, tók að kólna, og síðan hefir hér norðanlands vorið og sumarið verið mikið kalt, nema um sjálfa hundadagana voru miklir hitar og þurrkar á daginn, en næturfrost tíð, grasvöxtur því yfir höfuð í minna lagi, en nýting heyja góð allt til skamms tíma. Fiskirí gott víðast, heilbrigði manna góð, og allir nafnkenndir lifa, það ég til veit.

Saurbæ Eyjafirði 26-9 1829 [Einar Thorlacius] (s35) Vorið var kalt með hafísum, sem aldrei hafa algjörlega landinu horfið, sumarið gróðurlítið, en þó frá miðju sumri hagstætt og þurrkasamt.

Laufási 26-9 1829 [Gunnar Gunnarsson] (s37) ... þar seinni partur næstliðins vetrar var mikið frosta- og snjóasamur, í hverju hafís var mikil skuld, þar hann var að flækjast hér langt fram á sumar. Sláttarbyrjun varð því almennt mikið sein og þarhjá stór grasbrestur á túnum ...

Brandsstaðaannáll [haust og vetur til áramóta]:

Haust allgott, í október norðanátt og frostasamt, með litlum snjó til þess 13., síðan út mánuðinn þítt og frostalítið, snjólaust. 4.-6. nóv. kom mikill snjór, er lá á til 15., þaðan góð tíð og autt orðið 25., að lognfönn gerði, en hún fór fljótt við hláku mikla og rigningu. Eftir það óstöðugt, blotar og éljagangur, snjólítið utan 5 daga fyrir jólin, á þeim þíða og góðviðri og auð jörð. Hélst nú ársæld og peningsfjölgun með góðum notum og kýr í bestu nyt, heyjagnægtir og mikið sett á af ungfénaði. (s100).

Bessastöðum 18-11 1829 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s122) Veðrátta er hér góð, en oftast sunnanvindur og rigning, fiskirí þegar að veður leyfir.

Gufunesi 21-11 1829 (Bjarni Thorarensen): Póstskipið tilheyrir Jacob Holm og Clausen á að koma suður í þeirri Anledning [vegna þess að], það missti báða báta sína í ofveðri hér á Faxafirði á sunnudaginn var.

Úr tíðavísum Jóns Hjaltalín 1829:

Vetur góðan þjóðin þáði
þann til hlítar veitti arð
hauðurs gróða hjörðin náði
haga lítið sjaldan varð.

Lifðu jórar lands á reitum,
líða réðu hors ei blak
þó kom snjór í sumum sveitum
sem þar féð að húsum rak.

Vorið sparði varmann jörðu,
veiktist ylur gróandans
hafís varði vog og fjörðu
vestan til og norðanlands.

Kast óhent um krossmessuna
kunni hlaða niður snjá
hrakti og fennti fé til muna
fengu skaða margir þá.

Gott var sumar, garpar fengu
góða nýting heyjum á
Örir gumar oft því gengu
útí flýtir til að slá.

Heyföng þjóða heita máttu
hér þau bestu forn og ný
fyrning góða af því áttu
ítar flestu görðum í.

Haust með órum veður vakti,
vindamengið hart um sló.
fönnum stórum frónið þakti,
feikna regn var stundum þó.

Lýkur hér að sinni umfjöllun hungurdiska um árið 1829. Sigurði Þór Guðjónssyni er þakkað fyrir innslátt Brandstaðaannáls og Hjördísi Guðmundsdóttur fyrir innslátt Árbóka Espólíns (stafsetningu hnikað hér - mistök við þá aðgerð sem og allan annan innslátt eru ritstjóra hungurdiska). Fáeinar tölur má finna í viðhengi.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tölur ársins 1829 (fáar)

Óvenjuhlýtt?

Spár fyrir næstu daga eru mjög hlýindalegar. Þó hlýindi af þessu tagi hafi sést áður í mars er samt rétt að gefa þeim gaum. 

Kortið gildir á miðvikudagskvöld, jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru heildregnar, en þykktin er sýnd í lit. Þykktin mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs. Á gulbrúna svæðinu er henni spáð meiri en 5520 metrum - rétt eins og á allgóðum sumardegi. Þar sem snjór er á jörðu víða um landið norðan- og austanvert - og sól ekki enn mjög hátt á lofti verður hiti þó varla eins hár og verða myndi við svipuð skilyrði að sumarlagi - og ekki er heldur spáð mjög hvössum vindi. Líklegast er því að mestu hlýindin „fljóti ofan á“ - þannig að möguleiki á metum í háloftunum er ívið meiri heldur en niðri í mannheimum. 

Við þurfum að fylgjast með háloftaathugunum, hugsanlega gætu marsmet fallið t.d. í 700 hPa (3 km hæð) og í 500 hPa. Mættishita í 850 hPa er spáð upp í 27 stig í niðurstreymi vatnajökulsbylgjunnar - en það er mest fyrir augað - aftur á móti er honum spáð ofan 20 stiga á allstóru svæði - meira að segja yfir Færeyjum. 

En við höfum séð tölur af þessu tagi áður, síðast líklega 2016 og svo árið 2012 þegar hitamet marsmánaðar féll eftirminnilega og hiti fór í 20,5 stig í Kvískerjum í Öræfum - eina skiptið sem 20 stigum hefur verið náð í mars hér á landi. Allt yfir 16 stigum telst frekar óvenjulegt um miðjan mars. Metið milli 11. og 20. er 17,6 stig sem mældust á Siglufirði þann 13. árið 2016 - en þá var þykktin svipuð og sú sem nú er spáð. Hæsti hiti sem mælst hefur í Reykjavík 11. til 20.mars er 12,3 stig - það var þann 20.árið 2005. Áttin hentar varla nú til meta í Reykjavík, en þó má geta þess að dægurmet þess 18. er aðeins 9,3 stig - og liggur því vel við höggi (ef svo má segja). 

En hlýindi á þessum tíma vetrar lofa engu um framhaldið. Á topplista yfir mikla þykkt á þessum tíma eru t.d. dagar í mars 1979 (18.) og 1953 (20.) - 1979 var um nokkra undantekningu að ræða á köldum vetri, en 1953 hafði vetur verið hlýr - en gerði síðan illkynja hret upp úr 20. mars. Apríl varð þá kaldasti mánuður vetrarins - eins og oft hefur verið fjallað um hér á hungurdiskum áður. Stuttur lýsing Páls Bergþórssonar á veðrabrigðunum miklu í góulokin 1953 var eitt af því sem vakti æskuáhuga ritstjóra hungurdiska á sínum tíma. Þessa lýsingu Páls má finna í hinu indæla pistlasafni hans „Loftin blá“. Öll veðurnörd ættu að lesa þá bók. 

Meðalhiti fyrri hluta mars er +2,5 stig í Reykjavík, +1,9 stigum ofan meðallags áranna 1991 til 2020 og +1,7 ofan meðallags síðustu tíu ára. Hiti er í fjórðahlýjasta sæti (af 21) á öldinni. Hlýjastir voru sömu dagar árið 2004, meðalhiti þá +6,0 stig, en kaldastir voru þeir 2002, meðalhiti -1,1 stig. Á langa listanum er hiti nú í 25.hlýjasta sæti (af 147). Hlýjast var 1964, meðalhiti þá +6,6 stig, kaldast var hins vegar 1891, meðalhiti -7,7 stig.

Meðalhiti á Akureyri það sem af er mánuði er +0,8 stig, +1,4 stigum ofan meðallags áranna 1991 til 2020, en +1,3 stigum ofan meðallags síðustu tíu ára.

Að tiltölu hefur verið hlýjast um landið sunnan- og vestanvert. Þar er mánuðurinn yfirleitt í 4.hlýjasta sæti á öldinni, en kaldast að tiltölu hefur verið á Austurlandi og Austfjörðum, þar er hiti í 8.hlýjasta sæti.

Hiti er ofan meðallags síðustu tíu ára á öllum veðurstöðum, á Fáskrúðsfirði reyndar í meðallagi, en mest er jákvæða vikið við Búrfell þar sem hiti er +2,7 stig ofan meðallags.

Úrkoma í Reykjavík hefur mælst 22,6 mm og er það nærri helmingur meðallags. Á Akureyri hefur úrkoman mælst 32,1 mm, um 20 prósent ofan meðallags.

Sólskinsstundir hafa mælst 41,6 í Reykjavík og er það í tæpu meðallagi.

Af árinu 1828

Árið 1828 var sérlega hlýtt og hagstætt um meginhluta landsins. Meðalhiti í Reykjavík var 5,5 stig. Hafa verður í huga að mikil óvissa er í mælingunum og hvergi var mælt annars staðar á landinu (svo vitað sé með vissu). Giskað er á að meðalhiti í Stykkishólmi hafi verið um 4,7 stig. Árið gæti verið það næsthlýjasta á allri 19.öld, lítillega kaldara heldur en 1847. Veturinn var mildur og frostalítill, vorið hagstætt, og sumarið mjög hlýtt, (nema júnímánuður). Október var einnig mjög hlýr og enginn mánaða ársins var kaldur. 

Við sjáum hér morgunhitamælingar Jóns Þorsteinssonar, gerðar í Nesi, um hálfellefu að morgni að okkar tíma (9 að sólartíma). Skammvinnt kuldakast gerði upp úr páskum, en þeir voru 6.apríl. Verulega hlýnaði seint í júní og síðan var lítið lát á hlýviðri fyrr en um 20.september. Stutt kuldakast gerði eftir miðjan nóvember.

Loftþrýstingur var óvenjulágur í desember og fremur hár í mars og september. Lægsti þrýstingur ársins mældist í Reykjavík þann 10.desember 956,6 hPa, en hæstur 1037,3 hPa þann 30.október. 

Hér að neðan eru helstu rituðu heimildir um árið teknar saman. Annáll 19.aldar er mjög stuttorður um veðrið á árinu 1828 (rúmar 2 línur). Hann getur hins vegar fjölmargra slysa sem ekki eru nema að litlu leyti tíunduð hér að neðan - enda langflest án dagsetninga og erfitt að tengja þau veðri. 

Jón á Möðrufelli segir árið dágott í heild og flesta mánuði segir hann ýmist góða eða sérlega góða eða merkilega góða. 

Brandsstaðaannáll [vetur]:

Í janúar stillt og frosthægt veður og jarðlag gott, snjólítið og smáþíður. 12. febr. hláka og ofviðri 4 daga. Urðu allar ár þíðar. Vermenn fóru flestir Tvídægru. Eftir það sömu góðviðri. Í marsbyrjun aftur (s97) hláka, seinni helming góu snjór með vestanéljagangi og seinast norðanhríð, síðan góðviðri.

Espólín [vetur]: „Veður voru góð“. 

Saurbæ Eyjafirði 8.febrúar 1828 [Einar Thorlacius]: (s20) „Vetur allt hingað til yndislega góður“.

29.febrúar 1828 ritar Jón Þorsteinsson athugasemd með veðurathugunum sínum:

„Ved et blik paa denne Liste [veðurskýrslan], bemærkes meget Let det Islandske Climats Særkjende, nl: at det er saa liden Forskjel mellem Sommer og Vinter: thi et stormfuldt Efteraars Vejrlig, vedvarer næsten uafbrudt det heele Aar; 6° Kulden er den stærkeste Frost vi endnu have havt denne Vinter, men den kand giærne blive stærkere in Martz, som ofte er den haardeste Maaned“.

Í lauslegri þýðingu: Af athuganaskránni sést sérkenni íslensks veðurlags vel, nefnilega að lítill munur er á sumri og vetri, stormasamt haustveður stendur næstum látlaust allt árið. 6°R frostið er það mesta sem við enn höfum fengið í vetur, en það verður gjarnan meira í mars, sem oft er harðasti mánuðurinn.

Bessastöðum 28. mars 1828 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s112) „Hér er nú árferði gott, vetur því nær snjólaus, lítil frost, en geysi austanstormar voru oft í janúar. Stórflóð merkust hér tvö, það fyrra í desember, það seinna þann 19. janúar. Þau brutu og brömluðu nokkur skip, byrgi og túngarða við sjávarsíðuna“.

Gufunesi 28-3 1828 (Bjarni Thorarensen): „Vinteren har i det hele været paa de allerbedste“. [Veturinn hefur í heild verið með því besta].

Brandsstaðaannáll [vor]:

Aftur eftir páska (6. apríl) snjór og frost vikutíma. Aldrei innistaða og hross með haustholdum. 13. apríl byrjaði besta vorveður, aldrei hret né mikil rigning. Æskileg tíð til allra vorverka.

Espólín [vor og sumar]:

Var þá harla vorgott, og betra og betra (s163). Þá var harla gott sumar, og grasvöxtur sem mestur og nýting, en þó urðu hey létt (s164).

Brandsstaðaannáll [sumar]:

Eftir Jónsmessu stórrigning, 28. júní farið suður og gaf vel, 11.-16. júlí mest kauptíð í Höfða í sláttarbyrjun, töðufengur sá mesti, er menn höfðu til vitað og nýting góð, norðanátt lengst til 11. ágúst, svo sunnan-og vestanátt með rekju og nægum þerri. Í september þurrkar og bjartviðri. [neðanmáls: Fyrsta hret gjörði 26. sept.] Engi spratt í besta lagi líkt og 1825.

Sveinn Pálsson minnist á 2 jarðskjálfta í Vík 11.júní. 

Saurbæ Eyjafirði 21-6 1828 [Einar Thorlacius]: (s21) „Það veit almennast til að greina er einhver hinn besti vetur, sem næstliðinn er, og þó vorið því ágætara, svo nú er kominn gróður og gras líkt og í meðalári þá byrjað er með heyskap, enda hefur veturinn sem leið mest líkst sumri, en vorið framyfir það að gæsku sem elstu menn muna“.

6. ágúst 1828 (Hallgrímur Jónsson á Sveinsstöðum - Andvari 98/1973):(bls. 182) „Héðan frá landi er ekki sérlega neitt í frásögur færandi, það ég veit eða man, nema árgæska yfir höfuð að kalla til lands og sjávar frá því um þetta leyti í fyrrasumar. Sumar þetta er þurrt og oftar heitt, með góðum grasvexti á túnum og valllendi, en mýrar og flóaslægjur bregðast vegna ofurþurrka“.

Bessastöðum 18-8 1828 [Ingibjörg Jónsdóttir]: (s114) „Hér er nú í stuttu máli það æskilegasta sumar, sem ég man til, hey fáum við nú meiri en nokkurntíma áður“.

Gufunesi 18-8 1828 (Bjarni Thorarensen): „Það sem liðið er af sumrinu hefir í alla staði verið uppá það æskilegasta, grasár hið besta og nýting rétt góð af túnum, um eld hafa menn talað í Öræfajökli eða Grímsvötnum, en ég veit ekki sönnur á því, svomikið er víst að í Rangárvallasýslu hefir enginn var orðið við neitt öskufall“. (s179)

Gufunesi 15-9 1828 (Bjarni Thorarensen): „Árferði hefir hér verið í sumar og á næstliðnum vetri eitthvert hið allra besta sem menn tilmuna ... “ (s231)

Saurbæ Eyjafirði 25-9 1828 [Einar Thorlacius]: (s25) „Sumarið hefur hér og um allt land verið minnisstætt fyrir veðráttublíðu og ríkulegustu uppskeru alls þess, sem land þetta getur gefið af sér ... “

Brandsstaðaannáll [haust og vetur til áramóta]:

Haustið gott, svo kýr fóru út til 20. okt. Þá gjörði 5 daga hret og snjó, er brátt tók upp. Eftir það þíður, svo torf var þítt til 5 nóv., svo stillt veður. 24. nóv, íkast um vikutíma, jólafasta og góð og stillt, 14.-16. des. hláka, auð jörð og blíðviðri um jólin. ... Afli varð nú alstaðar nokkur, því íslaust var, ... (s98)

Úr tíðavísum Jóns Hjaltalín [1828]

Vetur besta þáði þjóð
þar með vor og sumar
heyskap mesta lands um lóð
lýði hressti nýting góð.

Haustið góða veðrið víst
veitti drótt á láði
heilla gróður höldum líst
hjarðir fóður vantar síst.

Lýkur hér að sinni umfjöllun hungurdiska um árið 1828. Sigurði Þór Guðjónssyni er þakkað fyrir innslátt Brandstaðaannáls og Hjördísi Guðmundsdóttur fyrir innslátt Árbóka Espólíns (stafsetningu hnikað hér - mistök við þá aðgerð sem og allan annan innslátt eru ritstjóra hungurdiska). Fáeinar tölur má finna í viðhengi.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tölur ársins 1828 (fáar)

Af árinu 1845

Árið 1845 þótti hagstætt lengst af. Meðalhiti í Reykjavík var 4,4 stig, 0,5 stigum ofan meðallags næstu tíu ára á undan. Reiknaður meðalhiti í Stykkishólmi var 3,6 stig. Mælingar hófust þar svo í nóvember. Vorið var óvenjuhlýtt suðvestanlands, maí í hópi þeirra hlýjustu og einnig var hlýtt í mars, apríl og júlí. Fremur kalt var aftur á móti í janúar, nóvember og desember. Enn hefur ekki verið unnið úr hitamælingum að norðan og austan.

 

Níu dagar voru mjög kaldir í Reykjavík, að tiltölu var kaldast þann 28.janúar. Tíu dagar voru óvenjuhlýir, þar af 6 í maí og fjórir í júlí. Hiti náði 20 stigum níu sinnum, mest 23,8 þann 12.júlí. Listi yfir hlýja og kalda daga er í viðhenginu. 

Ársúrkoman var nærri meðallagi í Reykjavík, fremur þurrt var í ágúst og október, en úrkoma vel ofan meðallags í maí. 

Þrýstingur var nokkuð hár í júlí og ágúst, en lágur í júní og nóvember. Þrýstiórói var með mesta móti í maí. Lægsti þrýstingur ársins mældist í Reykjavík þann 10.janúar, 952,5 hPa, en hæstur mældist þrýstingurinn 1038.7 hPa, þann 7.apríl. 

Mjög stórt Heklugos hófst 2.september. Megingjóskugeirinn lá til austurs, yfir sunnanvert hálendið og sveitir Skaftafellssýslu. Öskufall varð einnig á Suðurlandi síðar. Gosið stóð í tæpt ár, en var lítið úr því er kom fram á vorið 1846.

Hér að neðan eru helstu prentaðar heimildir um árið teknar saman, stafsetning er að mestu færð til nútímahorfs. Fáeinar ágætar veðurdagbækur eru til sem lýsa veðri frá degi til dags, en mjög erfitt er að lesa þær. Hitamælingar á vegum Bókmenntafélagsins voru gerðar víða um land, en þótt nokkuð hafi verið unnið úr þeim vantar enn nokkuð upp á að þær séu fullkannaðar. Engin fréttblöð greindu frá tíðarfari eða veðri á þessu ári - nema Gestur vestfirðingur - og þá í mjög stuttu máli. Við getum því vel áttað okkur á veðri frá degi til dags þetta ár, en menn virðast ekki hafa haft mjög mikið um það að segja. Annáll 19. aldar telur fjölda slysa og óhappa - við sleppum flestum þeirra hér, enda tengsl við veður óljós eða þá að dagsetninga er ekki getið.

Gestur Vestfirðingur segir frá tíð um landið vestanvert á árinu 1845 í 1.árg 1847:

Ár 1845 er talið með mestu árgæskuárum landsins. Átta mánuðir þess voru blíðir og góðviðrasamir. Frostrigningar tóku fyrir haga í 6 vikur um og eftir miðjan vetur. Fjórir síðustu mánuðirnir voru vætumiklir og veðurharðir með köflum en aldrei frost að kalla til ársloka. Svo var vorgott vestra, að fuglar fundust orpnir eggjun á sumarmálum. Þegar í apríl tók að gróa vestanlands, og öndvert í maí var bæði sprungin út sóley, fífill og fífa. Grasár hefði orðið í besta lagi, ef sífelldir þurrkar hefðu ei valdið því, að gras brann sumstaðar af túnum og harðvelli, því varð ei nema gott meðal-grasár, en nýting hin besta þangað til í september, þá rýrnuðu óhirt hey af vætum. Sjávarafli góður undir Jökli. Steinbítsafli allgóður vestra.

Í janúar týndust 6 menn í fiskiróðri af skipi undir Jökli, en þremur varð bjargað; um sumarið drukknuðu við Ísafjarðardjúp menn allir af einni fiskiskútu; sökk skútan, en náðist upp aftur; þá fórst og skip á Hrútafirði með 6 mönnum; maður datt út úr bát og drukknaði á leið frá Stykkishólmi til Bjarneyja; fiskiskúta, nýfarin út af Ísafirði, fórst á heimleið til Hafnar í október við Straumnes hjá Patreksfirði, og týndust þar menn allir.

[Neðanmálsgrein: Sama daginn og Hekla tók að gjósa, heyrðust á Vesturlandi dynkir miklir. Voru þeir áþekkir skothríðardunum en þrumuskellum, þótti og sumum þeir líkir því, þá mjög tekur undir í klettum af járnrekstri. Þess urðu menn og varir, að jörðin var ókyrr undir fótum þeirra. Þó fannst glöggvar skjálfti heima, ef menn lögðu sig niður.

Brot úr dagbók Jóns Jónssonar í Dunhaga í Hörgárdal (mjög erfitt er að lesa bókina)

Janúar 1845 - mikið harður(?), ákafur snjór og jarðlaust, febrúar meðalgóður að veðráttu, mars - í heild góður og stilltur, apríl góður og stilltur, gróður orðinn í besta lagi í lok mánaðar. Maí ágætur, júní (mjög í kaldara lagi), júlí í meðallagi(ei óstilltur né óhægur) - grasvöxtur yfrið misjafn, ágúst ... loftkaldur og náttfrost síðari part. September heldur í stirðara lagi veðrátta óstöðug, október má kallast í betra lagi að veðráttu, nóvember fyrri partur góður en síðari hluti stirður með snjókomum.

Brandsstaðaannáll [vetur]:

Sama góðviðri á auðri jörð hélst til þorra. Á honum var snjór og frost og 8. febr. var sumstaðar jarðlaust vikutíma; alla góu stillt og gott veður, oftar sólhlýindi, en aldrei snjór né óveður. Komu þá þrotnu bæjarlækirnir niður. Á einmánuði stöðug vorgæði, svo tún grænkaði í miðjum apríl.

Eremittassen (Möðruvöllum) 5-2 1845 [Grímur Jónsson] (s153) Langt fram yfir nýár og nærri því að þorrakomu var hér hinn mesti gyllinivetur er ég man, sífelld þíð- og linviðri, með kyrrð, staðviðri (oftast) og hægum frostum milli, svo varla sást héla á glugga. Á jólum lukum við upp öllum gluggum með 5 gráða varma. Merkilegt hefur það þótt, og sjaldgæft, að veðurstaðan – að minnsta kosti allt fram að þessu (máski fyrir viku síðan) hefur verið svo þrá norðaustan, austan og suðaustan (landsunnan), og mér hefði ekki komið óvart, þó vetrarfar í Danmörku hefði í haust verið úfnara en vant er, ... - Síðan [um miðjan janúar] hefur veturinn lagst hér að með æði svæsnum hríðum og frostum og vita jarðlaust mun nú hér um pláss.

Brandsstaðaannáll [vor]:

Var nógur sauðgróður á sumarmálum og mátti þá vera búið að vinna á túnum. Oft var í apríl hiti á daginn og frostlaust á nætur. Í maí þurrksasamt til 15., að vel rigndi jörð til vökvunar, eftir það góðviðri.

Brandsstaðaannáll [sumar]:

Í júní 8. daga frost og kuldi, síðan gott og þurrkasamt. Eftir sólstöður stundum kalsaúrfelli, 5.-13. júlí breiskjur miklar. Byrjaðist þá sláttur, helst í úthaga. Þurrkar héldust lengi, svo brann af hörðum (s151) túnum, keldur og flóar þornuðu upp, svo vatnslaust var utan í uppsprettum. Leið fénaður víða nauð af því. Jökulár voru bláar í júní, en um sláttinn stöðugt afarmiklar. 31. ágúst mikið vestan-skaðaveður. Sláttur gekk seint. Þó varð heyafli góður. Gras dofnaði með september. Þann 2. sept. varð Heklugosið.

(s152) Þann 2. sept. heyrðu menn með undrun skelli mikla og drunur, er heyrðust í næstu klettum, fjöllum eða giljum í suðri, austar eða vestar eftir stefnu til klettanna. Var hljóðið því ógnarlegra sem klettar voru nær eða meiri. Höfðu menn ei fyrr heyrt eldsumbrot og aðeins lítið af skruggum og hugðu því, að yfirtaksskruggur mundu vera, en þeir reyndari fundu það ei geta verið. Þetta gekk frá hádegi til kvölds, en ei heyrðist það oftar. (s153)

Frost var við sólarupprás á Hvammi í Dölum dagana 10. til 13.júlí, mest -2°C þann 11. og 12. Þann 24.ágúst sást frá Hvammi „eldhnöttur fara skáhalt frá austri til vesturs kl. 11 e.m. að stærð miklu minna en fullt tungl“ Þann 3.september segir Þorleifur í Hvammi: „Ákaflegur bulningur í fjöllum og hálsum sem fallbyssuskot væri, öðru hvoru frá kl. 10 f.m. til kl. 1-2 e.m.“. Aftur heyrði hann dunur þann 22.september. Þann 1.nóvember og 10.desember fann hann brennisteinsþef. 

Hiti mældist 26°C á Valþjófsstað þann 21.júlí og þann 1.september segir athugunarmaður af „jökladynkjum“. Spurning hvort dagsetningin hefur skolast til - því Heklugosið hófst þann 2. og víða heyrðist í því. - En einnig er hugsanlegt að dynkir hafi komið úr einhverjum skriðjökla Vatnajökuls. 

Laufási 9. september 1845 [Gunnar Gunnarsson] (s165) Mjög svo hefur misfallið með grasvöxt hér í sumar, því bæði hafa hólatún og þurrlendar engjar brunnið víða til stórs skaða bæði af sólarhita og þyrkingum ...

Bessastöðum 10. nóvember 1845 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s222) Hekla byrjaði að gjósa annan september. Kom fyrsta gosið austur í Skaftafellssýslu og skemmdi þar mikið. Gekk þá veður upp í norður. Skemmdi þá aska og sandur flestar sveitir í Rangárvallasýslu. Um alla Árnessýslu er aska komin. Lítið eitt hefur hér orðið vart við sandfall, en ekki til skaða. ... Sumar var hér það besta, hvað (s223) nýting snerti, en hér er þó heldur sjaldgæft, en sumarið kvaddi okkur með þeim ofsastormi, að stórskemmdir urðu bæði hér og annars staðar. [Sennilega er hér átt við veðrið 22. eða 23.október.]  

Brandsstaðaannáll [haust og vetur til áramóta]:

17.-20. sept. kom hret með miklu frosti og aftur sunnudaginn 28. Gjörði ógnarfönn á þeim tíma, er frestaði seinni göngum. Kaupafólk úr Stafnsrétt hreppti nauð mikla. Eftir þann snjó haustblíða mikil um 3 vikur. Fimmtudag síðasta í sumri [23.október] sunnanhríð og svo bloti með ofsaveðri, svo víða reif hús og hey. ... Eftir það snjór, 1.-3. nóv. hláka, síðan stillt frostveður til 14., þá sunnan-stórrigning og vikuhríð á eftir með allra mestu fannkyngju, einkum á útsveitum og 25. varð þar jarðlaust. Aftur 29. fannkomuhríð um 4 daga. Sást þá ei í lágsveitum á mel eða stein. Hafði enginn séð áður slíka fönn á þeim tíma, en minni var hún til framdalanna. 18. des. hleypti bloti snjó í gadd og voru þá hross öll á gjöf komin. Leit þá út fyrir harðan vetur ofan á Heklugosið.

Frost [-2°] var í athugunum á Ofanleiti í Vestmannaeyjum dagana 18. til 20. september og þann 22. október segir séra Jón Austmann: „Nóttina til þessa dags var hið mesta óveður í meir 18 ár hér á pláss“.

Páll Melsteð skrifar Jóni Sigurðssyni um upphaf Heklugossins:

Hjálmholti 8.september 1845. „ ... Margt hefi ég séð stórkostlegt, en ekkert Heklu líkt, þegar hún er í almætti sínum. ... við Sigurður bróðir minn brugðum okkur austur á Rangárvelli til að komast sem næst henni og skoða hana augliti til auglitis. Um dagmálabil 2.september heyrðu menn þyt mikinn, og héldu margir að það væri reiðarþruma, en urðu þess skjótt varir að það voru eldsumbrot; hver dynkurinn fylgdi á eftir öðrum og tvisvar fundu menn, sem næstir búa Heklu, að jörðin skalf, en ekkert féll, hvorki hús né annað, menn sáu ekki til fjallsins, því þokumökkur var yfir því. Vindur var hægur á útsunnan. Rétt í þessu kom ógna þytur og það var fyrsta og mesta gosið, sem menn ætla að úr henni hafi komið. Það héldu menn hafa staðið allt að hálfri stundu; sortanum sló langt á loft upp móti golunni, og það sögðu menn mér að orðið hefði hálfrokkið á bæjum hér í uppsveitum. En ekki féll aska eða viku niður í byggðina, heldur feykti golan því austur á loftið aftur, og hefur það vafalaust lent allt austur í óbyggðir; þykir mér ekki ólíklegt að nokkuð hafi lent af því í Skaftafellssýslu og máski í Múlasýslum. Nú voru dunur og brestir allan þriðjudaginn [2.september] og þegar dimma tók, sáu menn logana (en á degi sjást þeir aldrei, nema ef vera kann rétt við fjallið). Upp úr fjallinu stóð loginn langt í loft upp, en svo var það allt í ljósum loga að sjá norðan og vestan, niður að rótum, og svona var það þegar ég komst næst því, en það var á fimmtudagskvöldið [4.september]; ég get til að ég hafi átt 2 mílur vegar [um 15 km] upp að logunum. ... Strax fyrsta kvöldið fylltist Ytri-Rangá af vikri og vatnið í henni óx meir en um helfing; varð vikurinn svo þykkur ofan á henni, að bátur ætlaði ekki að ganga í hann, en áin varð logandi niðri en volg ofan á; dó silungur sem í henni var og fannst dauður í lónum þegar vatnið fjaraði, og soðinn, því roðið var laust á honum. Á fimmtudaginn var áin orðin köld. Sagt er að vikur hafi komið í Eystri-Rangá og Markarfljót. Þjórsá var og full af vikrinum, en allur var hann smærri en sá í Ytri-Rangá. ... Mann hafa nú aldrei séð til fjallsins fyrir þokum og svækjum, og sést það, að það er ekki satt sem sagt er að aldrei rigni þegar eldfjöll gjósa. Tveir menn fóru á föstudaginn [5.september] inn á afrétt til að grennslast fyrir um hvað gosið hefði gjört að verkum, og sögðu þeir þær fréttir, að þegar þeir komu inn yfir Fossá, þá kom á þá öskubylur úr fjallinu, víðlíka eins og sterkt útsynningsél á vetrardegi, féð varð svart og jörðin dökk, rann féð um afréttina jarmandi og tók ekki niður“.   

Lýkur hér að sinni umfjöllun hungurdiska um árið 1845. Sigurði Þór Guðjónssyni er þakkað fyrir innslátt Brandstaðaannáls. Fáeinar tölur má finna í viðhengi.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tölur ársins 1845 (fáar)