Frostmarkskort mánudaginn 2. apríl

Hversu hátt frá jörð lendum við í frosti? Svarið er mikilvægast fyrir flugmenn sem þurfa að forðast ísingu. Handa þeim eru framleidd kort sem sýna svarið við þessari spurningu á hverjum tíma. Við lítum á eitt slíkt úr fórum evrópureiknimiðstöðvarinnar og gildir það kl. 18 mánudaginn 2. apríl. Hæð yfir sjó er alltaf tilgreind í fetum í flugi - við umberum það með bros á vör.

Útlínur landa eru daufar en ættu samt að sjást. Kortið nær suður til Írlands, vestur fyrir Grænland og austur á vesturströnd Noregs. Ör bendir á Ísland, fyrir miðju korti. Einnig má sjá jafnþrýstilínur við sjávarmál á kortinu. Þær eru dregnar með tveggja hPa millibili.

Dekksti grænblái liturinn sýnir hvar frostmarkið liggur niður undir sjávarmáli (eða á yfirborði lands). Þannig er það yfir meginhluta Íslands þegar kortið gildir og einnig yfir stóru svæði austur og norður af landinu. Suðvestanlands er frostmarkið í 500 til 1000 feta hæð (u.þ.b. 200 til 300 metrum). Yfir landi er þó nákvæmni ekki að treysta.

Á kortinu virðist verði niðri við frostmark í Færeyjum á morgun - eins og nú í kvöld (sunnudag), það er harla kalt. Snjóa mun á hálendi Skotlands. Spár segja að 5220 metra jafnþykktarlínan (ekki sýnd hér) fari næstu daga alveg suður á Frakkland, henni fylgir hvít úrkoma - alla vega að næturlagi.

Þótt mánudagurinn verði kaldur hér á landi miðað við það sem hefur verið að undanförnu er útlit fyrir að við sleppum við aðalbitið í þessu kuldakasti norðan úr íshafi. Í dag (sunnudag) var gríðarlegur éljagangur við strendur Þrændalaga og Hálogalands í Noregi.

En megintilgangurinn með því að sýna þetta kort er að benda á hlýju blettina í niðurstreymi við Grænland. Annars vegar í austanáttinni á Vestur-Grænlandi og hins vegar blæs mildur vindur af suðvestri við Scoresbysund og frostmark þar reiknast í yfir 1000 metra hæð þar sem það er hæst.

Hlýja loftið er sumsé enn á ferð fyrir vestan okkur - skyldi það ná til okkar aftur?

Norðvestanátt í háloftunum

Nú er slétt og falleg norðvestanátt í háloftunum en meinlítið kusk við jörð. Við lítum fyrst á spá um hæð 500 hPa-flatarins og þykktina. Hún gildir kl. 18 á sunnudag (1. apríl). Textinn hér að neðan flokkast ekki undir léttmeti og höfðar til fárra.

Jafnhæðarlínur eru heildregnar og svartar, dregnar með 6 dekametra bili (1 dam=10 metrar). Jafnþykktarlínur eru rauðar og strikaðar einnig dregnar með 6 dekametra bili. Iða í 500 hPa er sýnd sem grábleikur litur - en kemur ekki við sögu í textanum að neðan.

Við sjáum þéttar jafnhæðarlínur liggja yfir Ísland og hafsvæðin austan við land. Yfir landinu er vindstyrkur um 20 m/s en yfir 40 m/s austur af. Við sjáum af legu jafnhæðarlínanna að vindstefna er úr norðvestri. Þessi mikli vindur nær ekki til jarðar. Vanir kortalesarar sjá hvers vegna - en við skulum ekki velta okkur upp úr því hér.

Þykktar- og hæðarlínurnar í norðvestanáttinni eru ekki alveg samsíða. Inn á kortið hefur verið bætt nokkrum bláum og rauðum örvum til að hlýtt og kalt aðstreymi sjáist betur. Kalda loftið sækir hægt að á mestum hluta svæðisins.

Við skulum líta á þykktargildin. Það er 5340 metra línan sem liggur beint yfir Reykjavík. Þegar hitametið var sett á fimmtudaginn var þykktin uppi í um 5500 metrum, hún hefur fallið um 160 metra. Gróflega jafngildir það um 8 stiga kólnun. Línan sem liggur um Melrakkasléttu sýnir 5220 metra - þar er því um 6 stigum kaldara í neðri hluta veðrahvolfs heldur en yfir Reykjavík.

Vegna truflandi áhrifa Grænlands er oft lítið samband á milli lofts í 5 km hæð og þess sem lægst liggur þegar vindur blæs úr norðvestri. Þá fær mjög þunnt lag af köldu lofti úr norðri oft tækifæri til þess að fleygast undir það hlýrra. Þá vill verða talsvert kaldara í neðstu lögum heldur en þykktin segir til um. Og þannig er það nú.

Við lítum á spá um vind og hita í um 500 metra hæð á sama tíma og kortið að ofan.

Kortið sýnir hefðbundnar vindörvar og auk þess jafnhitalínur. Tveggja stiga jafnhitalínan er rauð, frostmarkslínan græn og bláar strikalínur sýna hita neðan frostmarks, 2 stig eru á milli línanna. Mínus 10 stiga jafnhitalínan er skammt undan Norðausturlandi og virðist heldur þokast nær.

Hér sést aðsókn kalda fleygsins nokkuð vel. Kalda loftið er svo grunnt að það flæðir sitt hvoru megin við landið án þess að komast yfir. Það kemur úr austri meðfram suðausturströndinni, en úr norðvestri eða norðri um landið vestanvert. Spár eru ekki alveg sammála um úrkomumagn eða úrkomutegund samfara syðri fleygnum og skilasinnar varla sammála um hvers konar veðraskil séu hér á ferðinni. Ég bið bara að oss verði vægt við samskilabút.

Ef til vill er þessi staða dæmi um það sem amerískir skilaspekúlantar kalla bakdyrakuldaskil (back door cold front). Slík skilakerfi koma þar úr norðaustri inn yfir Nýja-England þegar kalt loft fleygast undir hlýtt svipað og við sáum að ofan. Ritstjóri hungurdiska er andsnúinn þessari hráu þýðingu hér að ofan. Hvað sem við svo köllum þetta á íslensku er það ekkert líkt hefðbundnum kuldaskilum - en á e.t.v. skilið að heita eitthvað því staða sem þessi er ekki svo óalgeng.  

Óvenjulega hlý ársbyrjun norðaustan- og austanlands

Nú fer að líða að uppgjöri vetrarins. Desember var óvenjukaldur þannig að varla er von á háum hitatölum fyrir veturinn í heild, en uppgjörið fyrir fyrstu þrjá mánuði ársins er hins vegar óvenjulegt. Svo virðist að meðalhiti þeirra verði sá hæsti norðaustanlands alveg frá 1964. Fyrstu þrír mánuðir þess árs eru í sérflokki um land allt og verður ekki hnikað að þessu sinni. Á Akureyri keppir byrjun ársins nú við þann fræga vetur 1929 um annað sætið í hlýindakeppninni.

Veðurstofan birtir uppgjör fyrir allmargar stöðvar á mánudag eða þriðjudag. Þrátt fyrir mjög hlýja tíð í Reykjavík er þar ekki um topphitakeppni að ræða - einkum vegna þess hve hlýindi síðustu 10 ára hafa verið ótrúleg í langtímasamhengi.

Nú er spurning um snjóa- og ísalög nyrðra - hafa heiðar og fjöll lent í svo miklum hlákum að undan svíði? Eða er þar allt með felldu?

Það þarf auðvitað ekki að taka fram að veðurlag þessara þriggja mánaða segir ekkert um framhaldið. Vetrarhlýindin 1929 og 1964 sáu þó til þess að þessi ár urðu í heild meðal þeirra allra hlýjustu sem vitað er um. Árið 1929 fór kulda að slá að eftir mitt sumar - og vor og sumar 1964 voru ekkert sem vert er að hlakka til.  

Þá féll það (marshitametið)

Gögn eru ekki sótt í sjálfvirka stöð Veðurstofunnar í Kvískerjum í Öræfum nema tvisvar á sólarhring, kl. 12 og 24. Biðin eftir nýjum gögnum var óvenjuspennandi í dag enda lofaði stöð Vegagerðarinnar á sömu slóðum mjög góðu. Þar mældist hámarkshiti dagsins 19,6 stig um kl. 17.

Skráningu á vegagerðarstöðvunum er þannig háttað að ívið minni líkur eru þar á ofurhámörkum heldur en á stöðvum Veðurstofunnar og annarra sem fylgja sömu háttum. Á móti kemur að vegagerðarstöðvarnar eru settar upp á stöðum þar sem vænta má hvassra vinda. Sú staðreynd eykur líkur á að hár hiti mælist.

Ákveðnar líkur voru því á að hámarkshiti á Kvískerjastöð Veðurstofunnar yrði meiri heldur en á vegagerðarstöðinni. En það var langt í frá gefið.

En þannig fór að hámarkshitinn varð 0,9 stigum hærri á veðurstofustöðinni, 20,5°C á móti 19,6. Glæsilegt marsmet, 1,7 stigum ofan við  gamla metið sem sett var á Eskifirði 28. mars árið 2000.

Samkvæmt greiningu/spá evrópureiknimiðstöðvarinnar var þykktin á þessum slóðum í 5520 metrum -svipað og mest er vitað um í mars. Mættishiti í 850 hPa fór í dag (í sömu greiningu/spá) hæst í um 24 stig.

Hafa nú landshámörk í mars fallið hér á landi, í Skotlandi og í Noregi. En Kvískerjastöðvarnar hafa ekki verið þar mjög lengi - og alveg hugsanlegt að hiti hafi á undanförnum áratugum farið jafnhátt og nú á þessum slóðum. En glæsilegt engu að síður.

En rétt er samt að taka fram að það tekur einhvern tíma að kanna metið - t.d. hvort hliðrun sé í mælinum. Vegagerðarmælingin bendir þó til þess að svo sé ekki.

Vikmögnun á norðurslóðum? (söguslef 18)

Nú er liðið nærri ár frá síðasta söguslefi hungurdiska. Sjálfsagt eru allir nema hörðustu lesendur búnir að gleyma hvað það er þannig að rétt er að rifja það upp. Söguslefið er umfjöllun um langtímaveðurfarssögu þar sem ritstjórinn slefar upp það sem aðrir hafa skrifað og setur fram á frjálslegan hátt. Beðist er afsökunar á slefvillum - þær eru ritstjóranum að kenna. Flest slefin flokkast undir nördaefni.

Að þessu sinni er fjallað um það sem kallað er „vikmögnun á norðurslóðum“ frjáls íslensk þýðing á enska hugtakinu „Arctic Amplification“ en það sést oft í umræðu um veðurfarsbreytingar. Hugmyndin er sú að veðurfarsbreytingar séu allar mun magnaðri á norðurslóðum heldur en annars staðar, músartíst í hitabeltinu verði að mammútsöskri í Síberíu og dauðaþögn á Grænlandi.

Um þetta er fjallað í góðri fjölhöfundagrein sem birtist í Quaternary Science Reviews árið 2010. Tilvísun er hér að neðan - fyrir alla muni lesið hana en hún er í opin á netinu og skilar sér strax í leit hjá frú gúgl. Quaternary í titli ritsins vísar til þess jarðsöguskeiðs þess sem staðið hefur í síðustu tvær til tvær og hálfa milljón ára og hefur verið nefnt kvartertíminn á íslensku (við látum vera að snúa út úr því að sinni).

Í greininni er rakið hvernig hitafari var háttað á fjórum skeiðum jarðsögunnar, annars vegar á norðurskautssvæðinu og hins vegar í „heiminum öllum“. Þessi fjögur skeið eru: Hlýjasti bútur plíósenskeiðsins fyrir um 3,5 milljónum ára síðan, hlýjasti bútur síðasta stórhlýskeiðs ísaldar (sem oft nefnt Eem-skeiðið) fyrir um 130 þúsund árum, kaldasti stubbur síðasta jökulskeiðs fyrir um 20 þúsund árum og svonefnt bestaskeið nútíma fyrir um 8 þúsund árum. Fimmta skeiðið er reyndar einnig með - en það er það tíðarfar sem við nú búum við.

Út úr þessu öllu kemur athyglisverð mynd sem við skulum líta nánar á.

Henni er óbeint stolið úr greininni þannig að notuð er gerð hennar sem birtist nýlega í fréttariti Pages-verkefnisins svonefnda en það fjallar um hnattrænar náttúrufarsbreytingar fyrri tíma (past global changes). Auðvelt er að finna það og fréttabréfin á netinu.

En lítum á myndina. Á lárétta ásnum má sjá vik heimshitans frá meðallagi (sem er auðvitað ekkert meðallag - heldur bara það sem við búum við í dag). Talið er að hiti þegar kaldast var á síðasta jökulskeiði hafi á heimsvísu verið um 5 stigum kaldari heldur en nú en á sama tíma hafi verið um 20 stigum kaldara heldur en í dag á norðurslóðum. Bláa svæðið á myndinni á að sýna þetta. Líklegustu ágiskanir eru taldar rúmast innan armanna á krossinum sem er í miðju svæðinu. Þar eru gefin nokkuð rúm mörk norðurslóðaviksins, frá -15 niður í -25 stig. Ískyggilegt.

Í efra hægra horni myndarinnar má hins vegar sjá ágiskanir um hitafar á plíósen. Giskað er á að þá hafi hiti á heimsvísu verið um fjórum stigum hærri heldur en er nú á dögum. Vissan um þetta er hins vegar lítil - láréttu örvarnar afmarka bilið frá tveimur og upp í sex stig. Hins vegar telja menn sig hafa neglt norðurslóðavikið betur niður, í kringum 10 til 12 stig. Það er líka ískyggilegt.

Á milli þessara öfgatíma eru svo tvö minni hlýskeið. Annað er það stóru hlýskeiðanna sem fór næst á undan því sem við nú lifum (Eem). Talið er að þá hafi hiti á norðurslóðum verið allt að fimm stigum hærri heldur en nú er - en heimshitinn er óvissari, á bilinu núll til tveggja stiga yfir nútímalagi.

Síðasta dæmið er svokallað bestaskeið nútíma - (holocene thermal maximum) en tilgátur eru uppi um það að hámarkshita á norðurslóðum hafi verið náð fyrir um átta þúsund árum. Þá hafi verið um tveimur stigum hlýrra heldur en nú á norðurslóðum en e.t.v einu stigi hlýrra í heiminum í heild.

Um ástæður þessara miklu veðurfarssveiflna er ekki fjölyrt hér, en greinin er með ýmsar vangaveltur þar um. Höfuðáhersla hennar er þó auðvitað sú hvernig menn fara að því að giska á hitafar fyrri tíma.

Út úr þessum fjórum (fimm) punktum er reiknuð aðfallslína og fæst þá niðurstaðan sem nefnd er á myndinni: Hitavik eru rúmlega þrisvar sinnum stærri (3,4) á norðurslóðum heldur en í heiminum í heild. Nákvæmnin hér er mikið álitamál en rök greinarinnar eru nokkuð sannfærandi.

Greinin fjallar einnig um hafísinn og örlög hans. Í hlýindum plíósen er talið að hans hafi aðeins gætt um hávetur og ábyggilega hafi hann þá ekki náð að þekja Norðuríshafið. Á Eem er talið að hann hafi horfið að mestu að sumarlagi en myndast á hverjum vetri - alla vega á stórum svæðum. Gert er ráð fyrir því að á bestaskeiði hafi hann flökt við það að hreinsast á sumrin - en ekki alltaf.

Við vitum hvernig ástandið er í dag (og gróflega síðan að bestaskeiði lauk fyrir um fjögur þúsund árum eða svo). Mikill ís er á Norðuríshafi allt árið um kring.

Við hámark síðasta jökulskeiðs er talið að jökull hafi víða gengið út á Norðuríshafið svipað og þekkt er nú á dögum á sjávarjöklum Suðurskautslandsins. Hafísinn sjálfur hafi einnig verið mun þykkari heldur en nú er, jafnvel tugir metra eða meira.

En hungurdiskar slefa meira síðar.

Greinin:

Miller, G.H.,Alley, E.B., Brigham-Grette, J., Fitzpatrick, J.J., Polyak, L., Serreze, M.C.,White, J.W.
C., 2010. Arctic amplification: can the past constrain the future? Quatern. Sci. Rev. 29,
1779–1790.

Sól hitar landið - landið hitar loftið

Nú er loksins farið að sjá í heiðarlega dægursveiflu varmastreymis yfir landinu - alla vega í spá evrópureiknimiðstöðvarinnar. Það skal tekið fram að miðstöðin veit ekki nægilega vel hvernig yfirborði landsins er háttað - t.d. er hún ekki viss um snjólag og raunverulegan raka í jarðvegsyfirborði. En hún reynir og við virðum það á besta hátt og horfum á reiknað skynvarmaflæði á Íslandi og svæðinu í kring kl. 15 í dag, þriðjudag.

Lituðu fletirnir sýna reiknað skynvarmaflæði um yfirborð lands og sjávar. Orðið skynvarmaflæði er eitt þeirra sem hljómar ekki mjög vel í óvönum eyrum - en venst fljótt. Rauðu og bleiku svæðin sýna hvar sjór eða land er að hækka hita (sem mældur er með venjulegum hitamæli) en þau gulu og grænleitu sýna hvar landið eða sjór lækkar hita - kælir. Varmaflæði er mælt í wöttum á fermetra.

Mikinn hluta vetrarins hitar sjórinn loftið en landið kælir það. Við Ísland er sjávarhiti að meðaltali hærri heldur en lofthiti í 10 til 11 mánuði á ári. Skynvarmaflæðið er því yfirleitt úr sjó í loft nema stuttan tíma á sumrin. En mjög getur þó brugðið út af einstaka daga á öðrum árstímum. Það sjáum við hér. Í kringum landið er loft sem er hlýrra en sjórinn þar má sjá mínusmerki við tölur sem sýna staðbundin útgildi flæðisins.

Við sjáum rauð svæði á landinu sjálfu. Þar er jörð hlýrri en loftið, landið hitar það að neðan. Það er sólin sem hefur hitað landið. Lofthjúpurinn hleypir stuttbylgjugeislum sólar greiðlega í gegn þannig að þeir komast alveg niður á yfirborð - og hita það. Þá vex langbylgjugeislun frá jörð og hitar lofthjúpinn. Þetta er auðvitað nokkuð skrýtið.  

Rauði liturinn hverfur af landinu á nóttunni á kortum af þessu tagi. Við gefum málinu vonandi meiri gaum síðar.

Átök vors og veturs

Eftir hlýindin í dag (mánudaginn 26. mars) er gott að huga að norðurhvelsstöðunni. Mikill rembingur verður í háloftum yfir Íslandi næstu daga og takast hlýja vorloftið sem reynir að helga sér land og veturinn sjálfur í bæli sínu norðurundan fast á.

Trúlega þurfa flestir að stara smástund á kortið til að átta sig. Ísland er neðan við miðja mynd sem annars nær yfir stóran hluta norðurhvels norðan 30. breiddarstigs. Alaska er undir hvíta L-inu sem efst er og heldur vinstra megin á kortinu. Kanaríeyjar og Afríkuströnd eru neðst á myndinni.

Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru svartar og heildregnar en litafletir sýna þykktina. Því þéttari sem jafnhæðarlínurnar eru, því meiri er vindurinn en hann blæs samsíða hæðarlínum. Spáin gildir á hádegi miðvikudaginn 28. mars.

Gríðarleg hæð sunnan Íslands sker sig mjög úr á kortinu. Þar reynir vorið að negla sig niður. Það gengur auðvitað ekki til lengdar - en er á meðan er. Innsta jafnhæðarlínan sýnir 5760 metra - langt yfir meðallagi. Meginkuldapollur norðurhvels (Stóri-Boli) er í eðlilegri stöðu yfir kanadísku heimskautaeyjunum, innsta jafnhæðarlína hans er 4920 metrar - svipað og algengt er á þessum árstíma. Hann þrjóskast eitthvað við áfram en lætur illa þegar hlýja loftið klórar honum á kviðnum eins og nú er.

Mikill vindstrengur er á milli hæðar og lægðar í námunda við Ísland, hann sést líka á þykktarsviðinu (litirnir). Á þessum árstíma er meðalþykktin yfir Íslandi í kringum 5300 metrar, hér er hún 100 metrum hærri. Á miðvikudaginn verður því enn hlýtt yfir landinu. Við sjáum líka að greinileg hæðarbeygja er á jafnhæðarlinum. Erfitt er fyrir kalda loftið að ná taki á henni þannig að hún snúist yfir í lægðarbeygju. Norðvestanlægðarbeygjur eru afskaplega leiðinlegar á öllum tímum árs en ekki síst á vorin því þeim fylgja norðanáhlaup og hret.

Spár undanfarna daga hafa gefið til kynna að kalda loftið kæmist yfir okkur fyrir eða um helgina og hæðin hrykki undan. En þegar þetta er skrifað (á mánudagskvöldi) eru þær ekki jafnvissar um það og áður. Evrópureiknimiðstöðin lætur grunna lægðarbeygju fara hér hjá á aðfaranótt föstudags. Þá er hugsanlegt að köld sletta komi úr norðri inn yfir landið, en nái ekki taki og hæðarbeygjan taki aftur við. Lægðardragið á síðan að renna suður til Danmerkur og valda þar skammvinnu kuldakasti um helgina.

Þegar vindátt í háloftunum er jafn vestlæg og kortið sýnir þarf mjög lítið til að kalt loft að norðan fleygist undir það hlýja þannig að hitaspár út frá þykktinni einni gefa hærri hita við sjávarmál heldur en síðan verður. Á aðfaranótt fimmtudags (29. mars) á 5500 metra jafnþykktarlínan að strjúka suðurströndina. Þessarar óvenjulegu þykktar gætir varla í hitanum á jörðu niðri - en metasinnar geta svosem vonað. Þá er helst að einblína á staði eins og Kvísker í Öræfum, vindur verður varla nægilega norðvestanstæður til þess að Eyjafjöllin skjóti inn háum tölum að þessu sinni.

Tækifærið stendur stutt

Á hádegi í dag (sunnudaginn 25. mars) mældist mættishiti í 850 hPa rúm 18 stig í háloftaathugun sem þá var gerð frá Egilsstaðaflugvelli. Þykktin á sama tíma var 5470 metrar, um tíu metrum hærri heldur en greining evrópureiknimiðstöðvarinnar. Þetta dugði í 14,6 stiga landshámark á Fáskrúðsfirði.

Á morgun fer gusa af hlýju lofti hratt yfir landið. Tækifæri til meta verður þó skammvinnt. Við sjáum hlýja loftið vel á þykktarspá evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir á hádegi á morgun (mánudaginn 26. mars).

Jafnþykktarlínur eru svartar og heildregnar, en lituðu svæðin sýna hita í 850 hPa fletinum.  

Hér tekur 5480 metra jafnþykktarlínan sveig inn á landið austanvert. Tveir smáhringir 5500 metra þykktar eru yfir Austurlandi - en hvort það er raunhæft eða eitthvað líkanháð vitum við ekki. Hiti í 850 hPa er mestur 8 stig á kortinu í niðurstreyminu norðan Vatnajökuls.

En lítum líka á spá um hinn hámarkshitavísinn sem oft er notaður - mættishita í 850 hPa.

Ísland ætti að sjást nærri miðju korti austan lægðarmiðjunnar á Grænlandshafi. Þetta kort gildir þremur tímum síðar en það efra. Jafnþrýstilínur við sjávarmál eru svartar og heildregnar en litafletir sýna mættishita í 850 hPa. Hámark hans rétt austan við landið er 22,5 stig. Hungurdiskar hafa oft áður skýrt út hvað mættishiti er, síðast fyrir nokkrum dögum, 23. mars.

En nú er spurningin hvort eitthvað af þessum góða hita nær niður til jarðar. Í dag nægði 18 stiga mættishiti í 14,6 stig - ef reikningar eru réttir og blöndun svipuð gætum við þá séð 14,6 + 4,5 = 19,1 stig. En þykktin sem var 5470 metrar í dag á í besta falli að verða 5500 metrar á morgun - þrjátíu metrum meiri - það er ekki nema 1,5°C, eða 14,6 + 1,5 = 16,1 stig.

Svona reikningar falla auðvitað undir ágiskanir, hlýtt loft að ofan kemst ekki niður nema þá í öflugum vindstrengjum af fjöllum eða þá blandað saman við neðra loft, sömuleiðis í vindi. Í síðara tilvikinu skiptir þá miklu máli hversu hlýtt þetta neðra loft var áður en blöndun hófst. Margt getur haft áhrif á það, of langt mál er að telja það upp hér.

En dægurmet 26. mars er 16,2 stig - sett á Skjaldþingsstöðum árið 2005. Kannski við náum því? Hitamet marsmánaðar er hins vegar 18,8 stig sem mældust á Eskifirði kl. 7 að morgni 28. mars 2000. Það er innan seilingar á morgun og hlýindatoppurinn á morgun liggur betur í sólarhringnum heldur en þá.

Þess má geta að nýtt marsmet mun hafa verið sett í Skotlandi í dag þegar hitinn fór í 22,8 stig. Eldra met var 22,2 stig. Þykktin slefaði þó varla upp í 5500 metra en mættishitinnn í 850 hPa var 21 til 22 stig í greiningu reiknimiðstöðvarinnar - hefur staðbundið verið meiri.

Hlýjasta loftið fer yfir Reykjavík um kl. 9 á mánudagsmorgun, mættishita í 850 hPa er þá spáð 19 stigum. Ekki er nokkur leið að ná því lofti niður, neðstu loftlög eru kæld af sjó og Bláfjöll ráða ekki við þá stórfelldu blöndun sem þyrfti að eiga sér stað. Þar að auki er spáð rigningu en uppgufun hennar kælir loftið. Dægurmet Reykjavíkur þann 26. mars er orðið gamalt, hiti mældist 11,3 stig 1932. Hæsti hiti sem mælst hefur í Reykjavík í mars er 14,2 stig, þann 27. árið 1948 en þá mældist einnig hæsti hiti sem mælst hefur á mannaðri stöð í mars, 18,3 stig á Sandi í Aðaldal.

Rétt er að minna þá sem eitthvað eiga undir veðri að Veðurstofan spáir stormi á mánudag - sérstaklega um landið norðvestanvert.

Afbrigðilegir marsmánuðir 2 - austan og vestanáttir

Í hávaðasamri umfjöllun um hita og litla ljóta bletti má ekki gleyma hinum fasta lið um afbrigðilega mánuði. Við höfum þegar kannað mestu sunnan- og norðanáttarmarsmánuðina og er því komið að austan- og vestanáttum. Við notum sömu flokkunarhætti og áður.

1. Mismunur á loftþrýstingi sunnanlands og norðan. Þessi röð nær sem stendur aftur til 1878. Gengið er út frá því að sé þrýstingur hærri norðanlands heldur en syðra séu austlægar áttir ríkjandi. Líklegt er að því meiri sem munurinn er, því þrálátari hafi austanáttin verið. Reyndar er það svo að austlægar áttir eru mun algengari á Íslandi heldur en vestanáttin og af þeim 133 marsmánuðum sem hér eru undir var þrýstingur hærri sunnanlands í aðeins 13 tilvikum.

Mestu austanáttarmánuðirnir eru flestir gamlir, sá yngsti er í fjórða sæti, mars 1981. Mest var austanáttin í mars 1897. Það þótti fremur hagstæður mánuður - en ekki laus við hin stöðugu vertíðarsjóslys fyrri ára. Mánuðurinn í öðru sæti er hinn frægi mars 1881 - kaldasti mánuður hitamælingasögunnar hér á landi. Í þriðja sæti er mars 1903. Þessir mánuðir eiga fátt sameiginlegt nema austanáttina þrálátu.

Vestanáttin var mest í mars 1925, þá var rysjótt tíð en samt ekki talin mjög óhagstæð. Mars 1910 er í öðru sæti sömuleiðis með umhleypinga en mars 1929 er í þriðja sæti. Hann er álíka frægur fyrir hlýindi og mars 1881 er fyrir kulda.

2. Styrkur austanáttarinnar eins og hann kemur fram þegar reiknuð er meðalstefna og styrkur allra vindathugana á öllum (mönnuðum) veðurstöðvum. Þessi röð nær aðeins aftur til 1949.

Á þessum lista er austanáttin mest 1981 eins og fjórða sæti hér að ofan gaf sterklega til kynna, en mars 1978 er í öðru sæti. Í mars 1981 var tíð óhagstæð og frekar snjóþung. Samgöngur voru erfiðar og talsvert tjón varð í illviðri þann 26.

Vestanáttin var mest í mars í fyrra, 2011. Tíðarfar var umhleypingasamt eins og einhverjir muna ennþá - alla vega menn í Árneshreppi á Ströndum. Í næstu sætum eru mars 1961 og 1973, í báðum þeim tilvikum var tíð talin góð eystra en óhagstæð í hafáttinni á Vesturlandi.

3. Gerðar hafa verið vindáttartalningar fyrir þær veðurstöðvar sem lengst hafa athugað samfellt og vindathugunum skipt á 8 höfuðvindáttir og prósentur reiknaðar. Síðan er tíðni norðaustan-, austan og suðaustanáttar lögð saman. Þá fæst heildartala austlægra átta. Þessi röð nær aftur til 1874.

Að þessu máli telst mars 1963 mestur austanáttamánaða - fádæma góður mánuður á Vesturlandi. Mig minnir að flestar veðurfréttir hafi byrjað nokkurn veginn svona: Víðáttumikið og hægfara lágþrýstisvæði langt suður í hafi. Þetta var ekkert sérlega spennandi fyrir upprennandi veðurnörd, læst leiðindi eiginlega - en í baksýnisspeglinum er ekkert að sjá nema vorveðurblíðu - nema eina hráslagalega slyddunótt. Mars 1897 (áður nefndur) er í öðru sæti og síðan koma mars 1978 og 1981 sem einnig hafa verið nefndir.

Mesti vestanáttarmars þessarar aðferðar er 1961 og síðan koma 1929 og 1973. Allir hafa áður verið nefndir.

4. Fjórði mælikvarðinn er fenginn úr endurgreiningunni amerísku og nær hann aftur til 1871. Fyrstu 20 til 30 árin verðum við þó að taka niðurstöðum greiningarinnar með varúð.

Endurgreiningin segir austanáttina hafa verið mesta 1897 (eins og fyrsta aðferð hér að ofan) en næstmesta 1981. Vestanáttin er mest 1948 og næstmest 1949. Endurgreiningin nær ekki nær okkur í tíma en 2008 en bæti maður við með greiningu evrópureiknimiðstöðvarinnar fær 2011 toppsætið. Mars 1929 er í fjórða sæti.

5. Fimmti kvarðinn er einnig úr endurgreiningunni nema hvað hér er reiknað í 500 hPa-fletinum. Mars 1897 er enn mestur austanáttarmarsmánaða og 1963 í öðru sæti. Það vekur athygli að austanátt er ríkjandi í aðeins fjórum marsmánuðum. Vestanátt er ríkjandi í háloftunum yfir Íslandi í mars þótt austanátt ríki niðri.

Háloftavestanáttin var mest 1961 í endurgreiningunni - en með framlengingu evrópureiknimiðstöðavarinnar lendir mars 2011 enn á toppnum.

Hitamet eður ei?

Nú má telja fullljóst að bletturinn Litli-ljótur fer ekki yfir landið með svala sínum. En eins og minnst var á í pistli í gær er hann samt ekki alveg áhrifalaus. Líklega lækkar framhjáganga hans laugardagsþykktina (24. mars) um 20 metra miðað við fyrri spár - án Ljóts. Tuttugu metrar eru ekki nema 1°C á hitamælinum góða - nærri því ekki neitt.

En í mikilli keppni um met munar um allt - líka 1 stig. En þegar þetta er skrifað um miðnætti á föstudagskvöldi er auðvitað ekki komið í ljós hvert laugardagshámarkið verður. Þá kemur í ljós hvort þetta eina auma stig hefur skipt máli.

Á  bloggsíðu nimbusar  er náið fylgst með metunum sem máli skipta og ekki er ástæða til að fjölyrða um þau aðalsmáatriði hér.

En samt verður vel þess virði að fylgjast með hámarkshitanum á laugardag - sunnudagurinn á að verða aðeins slakari - en síðan er annar og stór hlýindaskammtur á mánudag. Best að segja sem minnst um framhaldið nema hvað það er spennandi.

Eftir um það bil viku lýkur síðan hinum formlega vetri og vor tekur við - á pappírnum. Síðastliðið vor voru mikil átök í veðrinu - allir sunnan- og suðvestanstormarnir í apríl og síðan var sturtað niður úr íshafinu eftir miðjan maí. Hvernig verður vorinu varið í ár?

En snúum úr froðu yfir í raunverulegan fróðleik.

Eitt af því sem fylgst er með á vorin er viðsnúningur hringrásarinnar í heiðhvolfinu þegar vindátt snýst úr vestri yfir í austur. Þessi viðsnúningur er mjög snöggur ofan 30 km hæðar en neðar eru skiptin heldur meira hikandi og því meir eftir því sem neðar dregur. Við skulum líta á ástandið í 30 hPa-fletinum eins og gfs-spá bandarísku veðurstofunnar segir það verða síðdegis á laugardag (24. mars).

Hungurdiskar fjalla vonandi betur um heiðhvolfið síðar en veðurnörd ættu að leggja aðalatriði þessa korts á minnið. Svartar heildregnar línur sýna hæð 30 hPa-flatarins. Hann er lægstur við L-ið, í um 22,6 km. Á jaðri kortsins er hæðin víða um eða yfir 23,7 km.

Lituðu fletirnir sýna hita. Dekkri blái liturinn sýnir svæði þar sem hann er lægri en -75 stig. Hæstur er hitinn kringum -40 stig við austurströnd Asíu. Þessi staða er venjuleg á þessum tíma árs - það er oftar kaldara atlantshafsmegin heldur en kyrrahafsmegin. Við gætum fjallað um ástæðu þess síðar.

Þegar -75 stiga jafnhitalínan hverfur endanlega af kortinu er greinilega farið að vora í heiðhvolfi. Ekki veit ég hversu lengi vestanröstin í kringum risavaxna lægðina endist í vor en það verður spennandi að fylgjast með því. Að meðaltali verða vindáttarskiptin gjarnan í kringum sumardaginn fyrsta. Veðurnörd ættu ekki að láta þann merka atburð fram hjá sér fara og hungurdiskar gefa málinu auga - leggið þetta (vetrar)kort á minnið.