Meiri afli úr 30-ára meðaltalapyttinum

Fyrir nokkrum dögum fjölluðu hungurdiskar um keðjumeðaltöl hita. Þar var m.a. fjallað um 30-ára meðaltöl og kom í ljós að enn vantar herslumun upp á að hlýindin á síðari árum nái hæsta 30 ára meðaltali hlýindaskeiðsins um miðja 20. öld. Í dag lítum við nánar á þetta mál og fjöllum um það hvernig 30-ára keðjumeðaltöl einstakra almanaksmánaða standa gagnvart 30-ára hitametum. Þetta er aðallega skrifað fyrir nördin - aðrir snúa sér sjálfsagt undan og hnusa. Annars er alltaf sú von í gangi hjá ritstjóranum að einhverir nýliðar taki nördasóttina.

Fyrst lítum við á janúar og október. Janúar er valinn vegna þess að hann er nú hlýjastur mánaða í samanburði við eldri hlýindi, en október vegna þess að hann hefur staðið sig verst hvað þetta varðar. Lárétti ás myndarinnar sýnir ártöl, hafa verður í huga að 30 mánuðir eru að baki hvers punkts. Fyrsta 30-ára meðaltal myndarinnar er 1823 til 1852 en það síðasta 1983 til 2012, ártalið er alltaf sett við síðasta ár meðaltalsins.

Við sjáum vel að síðustu 30 janúarmánuðir (blái ferillinn á myndinni) eru komnir vel upp fyrir það sem hlýjast var áður - eftir mikla dýfu á kuldaskeiðinu síðasta sem margir muna. Það var þó ekki líkt því eins kalt og var á 19. öld. Ef við reiknum heildarleitni er hún um 1,0 stig á 100 árum. Reyndar er stranglega bannað (eða nærri því) að reikna leitni á keðjumeðaltöl af þessu tagi - en við þykjumst ekki vita það.

Í október er staðan talsvert önnur (rauði ferillinn). Þar vantar mikið upp á hitann og satt best að segja hafa októbermánuðir síðustu 30-ára verið lítið hlýrri heldur en gerðist á fyrsta þriðjungi 20. aldar. En hlýnun frá 19. öld er samt talsverð þannig að heildarleitni er um 0,7 stig á 100 árum - býsna gott. Athugið að lóðréttu kvarðarnir eru ekki þeir sömu fyrir mánuðina tvo - októberkvarðinn (til hægri) er 5,5 stigum ofar en janúarkvarðinn en bilin eru þau sömu.

Nördum finnst e.t.v. forvitnilegt að líta á það hvernig einstakir almanaksmánuðir standa sig í samanburðinum við hlýju meðaltölin gömlu. Þann samanburð má sjá á næstu mynd.

Hitakvarði er lóðréttur, núll er sett við hæsta 30-ára meðaltal 20. aldar. Lítum fyrst á janúar og október. Janúar hlýindaskeiðsins nýja er 0.35°C yfir gamla hámarkinu, október vantar 0.76 stig til að ná í skottið á eldri hlýindum. Það eru janúar, apríl og ágúst sem hafa þegar slegið gamla tímann út, júlí hefur nákvæmlega jafnað hann. Við súlurnar eru ártöl sem sýna hvaða tímabil það eru sem enn eru hlýjust. Þau byrja ýmist á þriðja eða fjórða áratugnum.

En það er út af fyrir sig merkilegt að fjórir mánuðir skuli nákvæmlega í ár vera í enda 30-ára meta en síðustu fjórir mánuðir ársins mega greinilega bæta sig.

Enn ein gerð árstíðasveiflu

Árstíðasveifla hita á sér margar hliðar. Á hungurdiskum hefur áður verið fjallað um árstíðabundinn mun á hita í einstökum landshlutum. Hér er sjálfstætt framhald á þeirri umfjöllun.

Fyrsta myndin sýnir mismun mánaðarmeðalhita í Reykjavík og í Bolungarvík. Einföld mynd, það er að meðaltali ívið hlýrra í Reykjavík en vestra.

Munurinn er áberandi minnstur í nóvember en mestur í maí þegar munar meir en tveimur stigum á meðalhita staðanna. Það vorar seinna fyrir vestan heldur en í Reykjavík - en haustið kemur á svipuðum tíma. Kannski er þetta vegna þess að mikil orka fer í að bræða ís fyrir norðan sem er hins vegar notuð beint í að hækka sjávarhita syðra.

Nóvember er sem sagt hlýjasti mánuður vestur á Fjörðum miðað við Reykjavík - en hvar stendur Bolungarvík miðað við landið allt? Kortið hér að neðan leitast við að svara þessu. Þórður Arason bjó til grunn kortsins.

Við sjáum að talan 11 stendur við Bolungarvík - það táknar að þar sé nóvember hlýjasti mánuður ársins miðað við landsmeðalhita. Nóvembersvæðið nær reyndar suður á Snæfellsnes um Strandir og austur á Skaga - með þeirri undantekningu að í Kvígindisdal og á Keflavíkurflugvelli tekur desember sætið. Í útsveitum austar á Norðurlandi suður með Austfjörðum er það janúar sem er tiltölulega hlýjastur. Febrúar í Mýrdal, Vestmannaeyjum og á Reykjanesvita. Mars í Austur-Skaftafellssýslu. Á þessum stöðum er veturinn tiltölulega mildastur - úthafsloftslag í essinu sínu.

Síðan kemur vorið og færist inn á land. Í Vestur-Skaftafellssýslu er það apríl sem er hlýjastur, sömuleiðis Reykjavík og Sámsstaðir - maí er á svipuðum slóðum (enginn snjór að bræða). Júní er tiltölulega hlýjastur inn til landsins á Vestur- og Norðurlandi en júlí inni í landi - júlí frekar en júní vegna þess að snjóbræðsla seinkar vorinu. Ágúst, september og október eiga ekki fulltrúa á kortinu.

Ámóta kort er til fyrir kuldann - en við látum það bíða.

Staðan í 12-, 60- og 360-mánaða hitameðaltölum (2012 - gerð)

Fyrir rúmu ári síðan (4. október) birtist pistill með sama nafni á hungurdiskum. Hér er hann uppfærður. 

Hlýindin miklu sem einkennt hafa veðurlag hér á landi síðustu 15 árin eða svo eru ekkert á undanhaldi. Síðustu 12 mánuðir (nóvember 2011 til október 2012) eru nú 0,25 stigum hlýrri í Reykjavík heldur en 12-mánaða tímabilið sem endaði með október í fyrra. Nóvember í fyrra varð mjög hlýr og nóvember í ár stefnir í að vera mun kaldari þannig að í lok þessa mánaðar munar væntanlega litlu á 12-mánaða tímabilunum desember til nóvember. Desember í fyrra var með kaldasta móti - þannig að ekki er útséð hvort árið verður hlýrra, 2011 eða 2012.

Hér að neðan er miðað við meðalhitatölur úr Stykkishólmi, en meðalhitinn þar er oftast nærri landsmeðalhita. Við leyfum okkur til gamans að skarta 2 aukastöfum - en varlega skal tekið mark á þeirri nákvæmni.

Meðalhiti síðustu 12 mánaða í Stykkishólmi er 4,99 stig, á sama tíma í fyrra var talan 4,46 stig. Hér munar 0,54 stigum í Stykkishólmi, 2012 í vil. Svo virðist sem 12-mánaða hámarkinu í ár hafi verið náð í ágústlok en þá stakk hitinn sér upp í 5,14 stig. Talsvert hrap verður nú í nóvember - sem þó gæti enn náð meðalhita nóvembermánaða á árunum 1961 til 1990.

Meðalhiti síðustu sextíu mánaða (5 ár) stendur nú í 4,88 stigi en á sama tíma í fyrra var hann 4,82 stig eða nærri því sá sami. Þetta táknar auðvitað að í stað síðustu 12 mánaða hafa 12 álíka hlýir mánuðir í upphafi tímabilsins dottið út (á árunum 2006 til 2007).

Meðalhiti síðustu 120 mánaða (10 ár) stendur nú í 4,88 stigum (nákvæmlega sama og 5-ára meðaltalið). Á sama tíma í fyrra var 10-ára meðalhitinn 4,79 stig. Hitanum hefur semsagt miðað upp á við síðasta áratuginn og tíu ára meðaltalið í ágústlok (4,90 stig) er það hæsta sem vitað er um síðan mælingar hófust. September og október hafa ýtt því niður um 0,02 stig. Við erum nú á toppnum. Ólíklegt er að þessi toppur verði sleginn út alveg í bráð því tímabilið sem dettur út úr 10-ára meðaltalinu næstu 12 mánuði var hreint út úr kortinu hvað hita snerti. Varla er við slíku að búast aftur á árinu 2013 - en þó er aldrei að vita.

Það var í lok apríl 2008 sem 120-mánaða hitinn fór í fyrsta sinn yfir hæsta gildið á hlýindaskeiðinu fyrir miðja 20. öld (4,45 stig) og er nú 0,43 stigum hærri en sú  tala.

Á sama tíma í fyrra stóð 360-mánaða (30-ára) meðalhitinn í 4,07 stigum. Nú hefur hann þokast upp í 4,14 stig. Kaldir mánuðir ársins 1982 hafa verið að detta út og hlýir mánuðir 2012 komið í staðinn. Árið 1983 var sérlega kalt. Árið 2013 má því verða óvenju skítlegt til að 30-ára meðaltali hækki ekki enn frá því sem nú er. Fyrir því er auðvitað engin trygging.

Þó hlýindin nú séu orðin langvinn hafa þau ekki staðið nema í um hálfan annan áratug. Við erum því ekki enn komin upp í mestu 30-ára hlýindi fyrra hlýskeiðs. Hæsta 360-mánaða meðaltal þess er 4,20 stig. Það var frá og með mars 1931 til og með febrúar 1961. Fyrir ári vorum við 0,13 stig frá því að jafna það - nú vantar aðeins 0,06 stig. Spurningin er hvort núverandi hlýskeiði endist þrekið til að slá því gamla við. Það verður spennandi að fylgjast með því á næstu árum.

Nú ættu menn að fara að huga að meðalhita ársins 2012. Hver verður hann? Líklegt er að hungurdiskar haldi sig til hlés í því máli. En hér að ofan kom fram að meðalhiti síðustu 12 mánaða í Stykkishólmi er 4,99 stig, en  5,51 stig í Reykjavík.

Hlýjasta 12-mánaða tímabilið í Stykkishólmi var september 2002 til ágúst 2003 með 5,88 stig. Sama tímabil var einnig það hlýjasta í Reykjavík með 6,61 stig og á Akureyri með 5,77 stig. Árið í ár verður alla vega talsvert kaldara en þetta.

Kaldasta 12-mánaða tímabilið í Stykkishólmi var september 1880 til ágúst 1881, meðalhitinn var aðeins 0,08 stig. Sama tímabil var einnig kaldast í Reykjavík, meðalhitinn var 2,08 stig. Heildarspönn í Stykkishólmi er því 5,80 stig, en 4,53 í Reykjavík. Í hlýindunum munar aðeins 0,73 stigum á stöðunum tveimur, en 2,00 stigum í kuldanum. Reykjavík var betur varin fyrir íshafsáhrifum kuldaáranna miklu.

Samfelldar mælingar hófust ekki á Akureyri fyrr en haustið 1881 þannig að við vitum ekki hversu kalt var þar þegar kaldast var á hinum stöðunum tveimur, en janúar til desember 1892 er kaldasta 12-mánaða tímabil mælitímabilsins á Akureyri.

Hér að ofan er hrúga af tölum - vonandi hefur tekist að koma þeim óbrengluðum úr heimildum á skjá lesenda. Þeir sem sjá innsláttarvillur mega gjarnan láta vita.

Smálægðaskothríð

Kalda loftið hefur legið yfir landinu í friði og spekt í dag - mánudag (19. nóvember) - en næstu daga upphefst skothríð úr suðri. Kuldinn er þó þungur fyrir þannig að óhjákvæmilega hvessir nokkuð þegar lægðaskotin þrýsta á. Á gervihnattamynd frá miðnætti (aðfaranótt þriðjudags) má sjá þrjá sveipi - kannski eru þeir skotfærin. Horfum á innrauða mynd (seviri).

Stór og köld háloftalægð (kuldapollur) er suðvestur í hafi - þar sem stórt K hefur verið sett á myndina. Austan og suðaustan við hana er mikið klakkasvæði þar sem má sjá skipulega skúragarða. Til hægri við klakkasvæðið á myndinni má sjá þrjá sveipi - e.t.v. eru þar þrjár smálægðir - í sunnanáttinni austan kuldapollsins. Sveipirnir þrír hreyfast allir til norðurs - trúlega fer sá austasti (S3 á myndinni) fyrir austan land en hinir tveir kýla kuldann við Ísland.

Ef trúa má tölvuspám mun nokkuð kröpp lægð verða skammt fyrir suðaustan land á þriðjudagskvöld. Þá á leið til vestnorðvesturs. Lægðinni fylgir norðaustan hvassviðri eða stormur - varla þó um land allt. Lægðin hörfar síðan til suðvesturs en tveir sveipir eða lægðir fylgja síðan í kjölfarið. Svo er að sjá að það takist í þessum þremur atlögum að koma kaldasta loftinu norður fyrir landið.

Sú var tíðin að þegar aðeins sáust 3 til 5 gervihnattamyndir á dag hélt maður að sveipir af þessu tagi væru stöðugri heldur en þeir í raun og veru eru. Nú, þegar nýjar myndir berast á 15 mínútna til klukkustundarfresti kemur í ljós að sífellt eru að myndast nýir sveipir en þeir eldri eyðast. Þess vegna er erfitt að segja hvaða sveipur verður að hinni kröppu lægð morgundagsins, það er ábyggilega ekki sveipur 1 - e.t.v. sveipur 2 en gæti líka verið einhver sem ekki hefur enn holdgerst á myndinni.

Fylgjast má með þróuninni á sevirimyndasíðuá vef Veðurstofunnar.

Hægur uppi - norðaustanátt niðri

Enn einn froðupistillinn í dag - en kortið er fallegt. 

Nú virðist sem snjókastið á Norðurlandi dragi sig heldur í hlé - alla vega í einn til tvo daga. Það stafar e.t.v. af því að veikur hæðarhryggur í háloftunum tekur völdin yfir landinu. Það sést vel á kortinu að neðan. Það sýnir hæð, hita og vind í 500 hPa-fletinum kl. 15 á mánudag (19. nóvember).

Ísland er á miðri mynd og neðst til hægri má sjá í Skotland. Í suðvesturjaðri kortsins er myndarleg háloftalægð - en köld miðja hennar (blá) er utan við kortið - lægðin hreyfist hægt til austnorðausturs. Brúnu svæðin eru hluti af hlýjum háloftahrygg sem hreyfist hratt til norðausturs án þess að koma frekar við sögu hér.

Yfir landinu er mjög hæg suðvestanátt og fyrir norðan land er mjög hæg austlæg eða norðaustlæg átt. Hér eiga lesendur (í uppeldisskyni) að taka eftir því að talsverður hitabratti er yfir landinu. Þrjá liti þarf til þess að sýna hitann. Kalda loftið fyrir norðan land er þyngra heldur en það hlýrra yfir Suðurlandi. Vegna þess að hæðarsviðið er flatt þýðir það að þrýstingur við sjávarmál er hærri fyrir norðan land heldur en fyrir sunnan - hitabrattinn býr til vind. Öfug vindstefna er því við jörð, þar á vindur á sama tíma að blása úr austnorðaustri eða norðaustri - ekki fjarri því að vera samsíða jafnhitalínum.

Það er ekkert í háloftunum í augnablikinu sem heldur á móti kuldastraumnum úr norðaustri - norðurfrá er reyndar enn kaldara loft á lager. Síðdegis á þriðjudag verður kalda lægðin í suðvestri komin það austarlega að hún verður farin að dæla upp hlýju lofti úr suðri í átt til okkar - þá líður að nýjum átökum við Ísland og snjókast upphefst að nýju norðaustanlands - en um það er enn ekki fullt samkomulag í reikniheimi.

Lengra inni í kuldanum

Spár greinir nokkuð á um veður vikunnar - aðaldeilan stendur um miðvikudaginn - verður norðaustankaldi, austnorðaustanþræsingur eða norðnorðaustanstormur? Eða kannski eitthvað allt annað? Það er ekki vaninn hér á hungurdiskum að fjalla um veður marga daga fram í tímann og óþarfi að bregða út af þessu sinni. En kalt loft hefur nú breiðst út um stórt svæði austur og suður í haf. Það sést best á þykktarkortinu að neðan en það gildir kl. 12 á sunnudag (18. nóvember).

Jafnþykktarlínur eru hér svartar en litir sýna hita í 850 hPa-fletinum. Frost er í honum á öllu kortinu, litlu grænu blettirnir við England tákna hita á bilinu 0 til -2 stig. Norðanhvassviðrið er á undanhaldi á landinu en samt liggur enn kaldur straumur frá Norðaustur-Grænlandi beint til Íslands og skiptist þar í tvennt eins og oft er.

Það er 5160 metra jafnþykktarlínan sem þverar landið frá vestri til austurs. Þetta er ekkert sérlega lág þykkt að vetrarlagi - samsvarar um -4°C meðalhita sólarhringsins við sjávarmál. Sé veður bjart og vindur hægur hrapar hiti yfir flötu landi miklu neðar en er aftur á móti hærri yfir hlýjum sjó. Þykktin fer neðar en þetta í þremur nóvembermánuðum af fjórum yfir Suðvesturlandi.

Það er allt í lagi að halda því til haga að hið óvenjulega varðandi þykktina byrjar fari hún niður fyrir 5040 metra í nóvember og mjög óvenjulegt er að hún fari niður fyrir 5000 metra - það virðist ekki hafa gerst nema einu sinni á síðustu 60 árum, 17. nóvember 1971. Við vonum að við sleppum við það. Rétt að endurtaka að hér er miðað við landið suðvestanvert.

Ekkert hlýtt loft er nærri en á að nálgast næstu daga - mikil spurning virðist vera um hvernig það gerist eða jafnvel hvort það gerist yfirleitt næstu viku til tíu daga. En við gefum því gaum.

Af 100 hPa-fletinum

Hundrað hPa-flöturinn - hvernig er þetta? Er hann nú líka til? Ritstjóri hungurdiska hefur lengi ætlað sér að fara skipulega í gegnum háloftafletina lið fyrir lið og hvaða sérstakt gagn má hafa af kortum sem sýna aðskiljanlegt ástand í þeim. - En hann skortir enn snerpu til að ganga í málið í eitt skipti fyrir öll. Æ. En í dag er enn einum fletinum laumað í safnið og er hann kenndur við 100 hPa-þrýsting en það er um það bil tíundihluti þrýstings við sjávarmál.

Þetta er reyndar hálfafskiptur flötur sem veðurfræðingar hafa flestir ekki mikinn áhuga á. Lesendur (nördin) ættu því að smjatta aðeins á kortinu hér að neðan - afskaplega sjaldséður gripur - meira að segja á veraldarvefnum öllum. Flöturinn er nú í um 15,5 km hæð yfir landinu. Hann hallast í átt að hitabeltinu eins og flestir fletir á þessum tíma árs. Þessi hæð er vel ofan veðrahvarfa hér norðurfrá - en rétt í þeim þar sem þau eru hæst í hitabeltinu.

Þótt langflestir veðurfræðingar skeyti lítt um flötinn er hann samt í gjörgæslu hjá þeim sem reyna að skilja hvað það er sem er á seyði í veðrahvörfum hitabeltisins. Þar eiga sér stað ferli sem illa hefur gengið að taka föstum tökum - en skipta mjög miklu máli í heildarbókhaldi lofthjúpsins - bæði hvað varðar gang veðurkerfa frá degi til dags eða viku til viku í hitabeltinu - en líka í veðurfarslegu samhengi til lengri tíma. Þeir sem nú fyllast forvitni ættu að spyrja frú gúgl um orðasambandið "tropical tropopause layer" eða TTL og reyna að ná áttum í þeirri hrúgu greina og skýringarmynda sem þá birtast.

En hvað um það - 100 hPa-kort eru sjaldséð. Kemur nú kort dagsins en það er eins og flest önnur sem sjást hér á hungurdiskum úr smiðju Bolla Pálmasonar korta- og myndagerðameistara á Veðurstofunni - takk fyrir það Bolli:

Ísland er til hægri rétt ofan við miðja mynd sem nær suður til Spánar og langleiðina norður yfir Grænland. Jafnhæðarlínur eru svartar og heildregnar og tölur sem við þær standa sýna að vanda dekametra (1 dam = 10 metrar). Kortið verður mun skýrara við hefðbundna tvöfalda smellastækkun. Vindhraði og vindátt er sýnd með venjulegum vindörvum en hiti í litum.

Frostið á dökka, gulbrúna svæðinu fyrir miðri mynd er á bilinu -48 til -52 stig. Talsverður hæðarbratti er í fletinum, frá um 15,2 km nyrst og upp í 16,4 km syðst. Hitadreifingin má vekja sérstaka athygli, hlýjast er á belti á miðju korti en kaldara bæði norðan og sunnan við. Það eru væntanlega nokkrir samverkandi þættir sem valda þessu. en líklega stafar "hár" hiti af niðurstreymi í tengslum við heimskautaröstina sem ólmast austur um Atlantshafið í veðrahvarfahæð.

Inni í kuldanum

Landið er þegar þetta er skrifað komið inn í kulda að vestan með tilheyrandi éljagangi suðvestanlands. Fyrsta kort pistilsins sýnir gríðarkalt svæði í 500 hPa suðvestur á Grænlandshafi. Kortið er frá evrópureiknimiðstöðinni og gildir kl. 3 í nótt - aðfaranótt föstudags.

Ísland er á miðri mynd. Jafnhæðarlínur eru svartar og heildregnar, litafletir sýna hita í 500 hPa og hefðbundnar vindörvar vindhraða og stefnu. Í fjólubláa flekknum er meir en -40 stiga frost. Sjórinn hitar að neðan og á korti sem gildir 9 klukkustundum síðar (ekki sýnt hér) er fjólublái flekkurinn horfinn. Gríðarlegir klakkar myndast við þessar aðstæður og jafnvel éljagarðar eða litlar lægðir. Eftir gervihnatta- og ratsjármyndum að dæma er Suðvesturland rétt í jaðri úrkomunnar. Erfitt er að spá hversu norðarlega meginúrkoman nær. Það verður ekki reynt hér.

Rétt er einnig að vekja athygli á því að fyrir norðan land er talsvert hlýrra í þessari hæð heldur en í kuldaflekknum suðvesturundan,  munar hér meiru en 10 stigum. Veðurfræðingar skoða gjarnan kort í nokkrum hæðum eða staðalflötum. Það er 700 hPa-flöturinn sem er sá næsti fyrir neðan 500 hPa - við sleppum honum úr og förum niður í 850 hPa staðalflötinn. Á kortinu hér að neðan er sá flötur í um 1100 metra hæð yfir landinu. Táknmál kortsins er það sama og að ofan og gildistíminn sá sami. - athugið þó að litakvarðinn á við annan hita.

Við sjáum vel kaldan strók liggja frá vesturjaðri kortsins í stefnu á Ísland. En enn kaldara loft kemur úr norðri fyrir hornið á Tobinhöfða á Grænlandi, liggur til suðurs en breiðir úr sér þegar aðhaldi lægðarinnar í austri og strandar Grænlands í vestri sleppir. Allt kalda loftið hvort sem það er komið úr vestri eða norðri hlýnar yfir sjónum. Nú er hins vegar spurning um hvort norðanloftið er kaldara eða hlýrra en það vestræna þar sem loftstraumarnir mætast.

Svo virðist sem norðanloftið nái undirtökunum og fleygist undir það vestræna. Við það vex stöðugleikinn - jafnvel umtalsvert. Þá hörfar éljabakkinn undan - en ekki er ótrúlegt að él eða snjókoma gangi yfir Vesturland um leið og norðanloftið er að hafa það. Norðanlands gerir talsverða hríð í hvassri norðanáttinni - þeir sem ferðast á milli landshluta ættu að fylgjast vel með veðri og veðurspám.

En þótt kalda loftið að vestan „tapi“ fyrir norðanáttinni í átökunum um Ísland heldur það áfram að ýta hlýja loftinu sem er austanmegin á kortunum á brott af svæðinu þannig að það hlýnar varla næstu dagana.

Við lítum að lokum á norðurhvelskort sem gildir um hádegi á sunnudag.

Norðurskautið er nærri miðri mynd og Ísland þar undir, 20°V-baugurinn liggur lóðrétt frá norðurskauti og niður, Marokkó í Afríku er neðst á kortinu. Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru svartar, en litafletir sýna þykktina. Ísland er vel inni í kalda loftinu og litla björg að hafa. Köld lægðardrög koma hvert á fætur öðru frá Norður-Kanada og berast suðaustur yfir Atlantshafið. Það tekur nokkra daga fyrir hlýja loftið að ná merkjum sínum á okkar slóðum. Mikill gangur er þó víða í heimskautaröstinni (það svæði þar sem jafnhæðarlínurnar eru þéttastar) og bylgjurnar stórar.

Hlýindakeiðin tvö - skrap

Hungurdiskar hafa að undanförnu fjallað um mismun veðurs áratuganna hlýju, 1931 til 1940 og 2001 til 2010. Fyrst var gerður samanburður á meðalhita á Íslandi á skeiðunum tveimur, annar pistillinn fjallaði aðallega um hitafar á Íslandi borið saman við nágrannalönd og heiminn allan, sá þriðji um snjólag og úrkomu og fjórði um vindáttatíðni og þrýstibratta. Líklegt er að þetta verði síðasti pistillinn í samanburðarsyrpunni - þótt enn fleira mætti tína til.

Munur á ársmeðalloftþrýstingi tímabilanna tveggja er sáralítill. Sama má segja um breytileika hans - munur tímabilanna er enginn. Þrýstingur á sumrin er örlitið hærri á síðara tímabilinu en því fyrra - en ívið lægri á vetrum - varla þó marktækt.

Í ritgerðum um hitabylgjur og kuldaköst (fáanlegar á vef Veðurstofunnar) eru skilgreindar hitabylgju- og kuldakastavísitölur - ekki einhlítar. Þar geta þeir fróðleiksþyrstustu sótt skilgreiningarnar. Munur er á vísitölum tímabilanna - sjá töfluna að neðan.

stiki	m6190	m0110	m3140	mism-hlýskeiða
kuldakastavísitala	287,2	211,1	170,4	40,7
hitabylgjuvísitala	65,1	104,2	122,4	-18,2

Tímabilið 1961 til 1990 er sett inn til samanburðar - flestir vita að það var talsvert kaldara heldur en hlýindaskeiðin. Því hærri sem kuldakastavísitalan er því fleiri eru kuldaköstin. Meðalvísitala áranna  1961 til 1990 er mun hærri heldur en gerðist í hlýindunum - og árin 2001 til 2010 eru hærri heldur en 1931 til 1940. Hitabylgjuvístala áranna 1961 til 1990 er miklu lægri heldur en vísitölur hlýskeiðanna. Gamli tíminn hefur vinninginn yfir þeim nýja - hitabylgjur virðast hafa verið fleiri þá heldur en núna eftir aldamótin. Auðvitað getur verið að þetta sé bara suð í stöðvakerfinu - en þetta eru tölurnar hráar á borðinu.

Síðan koma sólskinsstundirnar í Reykjavík og á Akureyri:

stiki	m6190	m0110	m3140	mism-hlýskeiða
Sólskinsstundafjöldi - Reykjavík	1268,5	1454,0	1265,1	188,9
Sólskinsstundafjöldi - Akureyri	1045,0	1038,0	989,5	48,5

Sólskinsstundirnar eru miklu fleiri í Reykjavík á tímabilinu 2001 til 2010 heldur en 1931 til 1940 - munar nærri heilum venjulegum sumarmánuði. Sólskinsstundir á fyrra hlýindaskeiðinu eru þar nákvæmlega jafnmargar og á kalda skeiðinu 1961 til 1990. Á Akureyri er tímabilið 1931 til 1940 líka sólskinsrýrara heldur en 2001 til 2010 - sem er þar jafngilt meðaltali áranna 1961 til 1990.

Að lokum er það hafísinn. Hér er notuð vísitala ritstjóra hungurdiska sem hefur þann kost umfram aðrar ísvísitölur að hún nær allt fram á síðustu ár - en hefur marga ónefnda ókosti.

stiki	m6190	m0110	m3140	mism-hlýskeiða
ísvísitala (mánuðir á ári)	2,7	0,9	1,4	-0,5

Hér er mikill munur á 1961 til 1990 annars vegar og hlýskeiðunum hins vegar. Munurinn á hlýskeiðunum tveimur (hálfur mánuður) er trúlega marktækur. Síðasti áratugur hefur verið einn sá íslausasti sem um getur. Reyndar var áratugurinn 1951 til 1960 enn ísrýrari, með meðalvísitöluna 0,4 mánuði. - En það er önnur saga.

Hitabylgjur og hlýir dagar (ritgerð 2003)

Kuldaköst og kaldir dagar (ritgerð 2003)

Snjókomudagafjöldi - í 165 ár (eða þar um bil)

Við lítum nú til gamans á árlegan fjölda snjókomudaga í Stykkishólmi frá upphafi athugana þar haustið 1845. Hugsanlegt er að snjókomudagur hafi ekki verið skilgreindur á nákvæmlega sama hátt allt tímabilið. Þó er ljóst að engin krafa hefur verið gerð um að snjóinn festi til að dagur komist á blað sem snjókomudagur. Sömuleiðis getur verið talsverður munur á snjókomudagafjölda eftir því hversu vel athugunarmaðurinn fylgist með veðri sólarhringsins. Auðvelt er t.d. að missa af lítilsháttar snjókomu að nóttu. Snjókomudagafjöldaraðir (já) frá einni veðurstöð verða því að teljast heldur óáreiðanlegar.

Röðin frá Stykkishólmi og sýnd er á myndinni hér að neðan er þess vegna ekki sérlega áreiðanleg - en sýnir samt í heild eindregna drætti sem gætu vel verið réttir.

Lóðrétti ásinn sýnir fjölda snjókomudaga á ári hverju en sá lárétti árin frá 1846 til 2011 (árið í ár er ekki búið). Hlýindaskeiðið svonefnda um og fyrir miðja 20. öld sker sig úr hvað fátækt snjókomudaga varðar. Mikil og skyndileg aukning varð hins vegar um 1980 og á mörkunum að ástandið hafi „jafnað sig“ síðan. Fyrstu 25 ár línuritsins skera sig einnig úr - en þá í miklum fjölda snjókomudaga. Hámarksárið er 1854 - á síðari tímum er 1983 með flesta snjókomudagana í Stykkishólmi. Árið 1941 var bæði hlýtt og þurrt - snjókomudagarnir voru þá sérlega fáir. Einnig voru mjög fáir snjókomudagar árið 1960.

Við skulum vara okkur á því að draga miklar ályktanir af línuritinu varðandi langtímabreytingar á veðurfari. Stöðin er hér einmana og athugunarmenn fjölmargir á tímabilinu. En myndin er skemmtileg engu að síður.