Tuttugu maídagar

Tuttugu dagar liðnir af maí - óvenjusólríkir víða um land - og víðast hvar hefur þurrkur gengið úr hófi En meðalhiti dagana 20 er 4,4 stig í Reykjavík, Hitinn raðast í næstneðsta sæti (af 21) á öldinni. Hlýjastir voru dagarnir 20 árið 2008, meðalhiti þá 8,1 stig, en kaldastir voru þeir 2015, meðalhiti 3,7 stig. Á langa listanum er meðalhitinn nú í 110 (af 145). Hlýjastir voru dagarnir 20 árið 1960, meðalhiti 9,3 stig, en kaldastir 1979, +0,5 stig.

Meðalhiti á Akureyri er nú 2,3 stig, dagarnir eru í 79. hlýjasta sæti (af 86) frá 1936 að telja. Langkaldast var á Akureyri 1979, meðalhiti -2,1 stig.

Mánuðurinn er kaldur um land allt, sá kaldasti á öldinni á svæðinu frá Vestfjörðum austur um að Suðausturlandi, en annars sá næstkaldasti (þar með á Miðhálendinu). Hiti hefur verið neðan meðallags á öllum veðurstöðvum, minnst -1,4 neðan meðallags í Bláfjöllum, en mest -4,2 stig neðan þess við Kárahnjúka.

Úrkoma hefur verið óvenjulítil, hefur mælst 8,3 mm í Reykjavík (um fjórðungur meðalúrkomu), en hefur þó alloft mælst minni sömu daga, minnst 0,3 mm, árið 1931. Á Akureyri hefur úrkoman einnig mælst lítil, aðeins 2,7 mm, tæp 20 prósent. Úrkoma hefur þó oft mælst minni sömu daga.

Sólskinsstundir hafa mælst 232,8 stundir í Reykjavík. Þetta er meira en mælst hefur sömu daga áður, en ómarktækur munur er þó á þessari tölu og þeim næstur fyrir neðan, 1955 (225,5 stundir) og 1958 (224,0 stundir) vegna þess að ekki er lengur notaður sami mælir og þá. Um þetta vandamál var fjallað í pistli hungurdiska nýlega.

Loftþrýstingur hefur verið hár, meðaltal dagana 20 í Reykjavík er 1020,4 hPa, en hefur alloft verið hærri sömu daga.

Vegna ófyrirséðra atvika verður töluverður hiksti á starfsemi hungurdiska á næstunni.

 

Hálfur maí

Meðalhiti fyrri hluta maímánaðar er 4,1 stig í Reykjavík, -1,8 stigum neðan meðallags sömu daga árin 1991 til 2020 og líka síðustu tíu ára og í 19.hlýjasta sæti (af 21.) á þessari öld (kaldara var 2003 (3,9 stig) og 2015, 2,8 stig), hlýjast var 2008, meðalhiti 8,3 stig. Á langa listanum er hitinn í 111.sæti (af 145). Kaldastir voru sömu dagar 1979 - meðalhiti þá +0,3 stig, en hlýjastir voru þeir 1960, meðalhiti 9,4 stig.

Á Akureyri er meðalhitinn 2,2 stig, -3,0 neðan meðallag 1991 til 2020 og -2,7 neðan meðallags síðustu tíu ára.

Víðast hvar á landinu er þetta næstkaldasti fyrri hluti maí á öldinni, nokkru kaldara var á sama tíma 2015. Að tiltölu hefur verið hlýjast í Bláfjöllum, hiti þar -1,4 neðan meðallags síðustu tíu ára, en kaldast hefur verið á Fjarðarheiði, og við Kárahnjúka hiti -4,2 stig neðan meðallags.

Úrkoma hefur verið lítil, í Reykjavík hafa aðeins mælst 2,1 mm, en hefur nokkrum sinnum verið minni. Á Akureyri hafa aðeins mælst 2,6 mm - en þar hefur líka verið þurrara nokkrum sinnum.

Sólskinsstundir í Reykjavík eru óvenjumargar, 196,4 hafa mælst til þessa, meira en áður. Næstmest mældist 1958, 190,0 stundir. Hefði sami mælir verið notaður þá er líklegt að fleiri stundir eða jafnmargar hefðu mælst og nú (um þetta vandamál er fjallað í sérstökum pistli).

Loftþrýstingur hefur enn verið hár - en er þó sem fyrr ekki nærri meti.

Breyting á sólskinsstundamælingum

Um síðastliðin áramót var hætt að mæla sólskinsstundir í Reykjavík með svokölluðum Campbell–Stokes mæli. Sól skín í gegnum glerkúlu og brennir rauf í blað sem þar er komið fyrir. Mælirinn var fundinn um 1853 [um það má lesa á Wikipediu] og frá 1879 var hann endurbættur lítillega. Byrjað var að nota svona mæli á Vífilsstöðum 1911 og má heita að sólskinsstundir hafi verðið mældar á þennan hátt á höfuðborgarsvæðinu síðan. Mælingar lögðust af á Vífilsstöðum 1923 en hófust þá nærri skrifstofu Veðurstofunnar við Skólavörðustíg - og frá 1931 í Landssímahúsinu við Austurvöll. Árið 1946 fluttust mælingarnar í turn Sjómannaskólans og voru þar þar til flutt var á Bústaðaveg að Veðurstofunni 1973. 

Mælingarnar hafa alla tíð verið gerðar á sama hátt; þegar sólin skín brennir hún rönd í pappír sem komið er fyrir aftan við kúlulaga linsu (brennigler). Skipt er um blað einu sinni á sólarhring og lengd randarinnar á blaðinu mæld. Þótt mælingin sé einföld getur ýmislegt truflað hana og ruglað. Fyrst er að telja að hér sem og við aðrar mælingar skiptir samviskusemi athugunarmanns miklu máli. Ef ekki er skipt um blað þannig að fleiri en einn dagur lenda á sama blaði er oft erfitt að aðgreina sólskinsstundir hvers dags um sig. Athugunarmaður verður einnig að sjá til þess að kúlan sé hrein þannig að hún hleypi sólargeislunum í gegn. Mælirinn má heldur ekki skekkjast. Að þessum vandamálum tengdum athugunarmanninum slepptum eru fleiri vandamál.

Hér á landi er aðeins notuð ein kúla á hverjum stað. Þetta veldur því að þegar sólargangur er mjög langur er hætt við að mælirinn skyggi á sjálfan sig þegar sólargangur er lengstur og fyrstu sólargeislar morgunsins og síðustu geislar kvöldsins mælist ekki. Pappírinn, sem notaður hefur verið, hefur, því miður, verið misdökkur og efnið í honum misjafnt í þessi rúmu 80 ár sem mælingarnar hafa staðið. Þetta veldur því að hann brennist misvel og viðbúið að einhverju muni á tímabilum af þeim sökum.Einnig er hægt að lesa misjafnlega af blöðunum, en tilraunir sem gerðar hafa verið á Veðurstofunni benda til þess að sá munur sé óverulegur þegar tekið er saman sólskin heils mánaðar. Allt þetta verður að hafa í huga þegar horft er á niðurstöður mælinga.

Árið 2005 var einnig farið að nota sjálfvirkan mæli og hafa þær mælingar verið gerðar samhliða hinum á þaki Veðurstofuhússins síðan. Lítilsháttar vantar í mæliröð þessa. Samanburður sem Árni Sigurðsson veðurfræðingur gerði fyrir allnokkrum árum á mælunum tveimur bendir til þess að þeir mæli álíka margar sólskinsstundir á ári. Kvöld- og morgunskuggar þeir sem minnst var á hér að ofan valda hins vegar því að á mestu sólardögum mælir sjálfvirki mælirinn lengur heldur en sá eldri - meir um það hér að neðan. Á móti kemur að brennimælinum hættir til að brenna of stór göt í blaðið - sé sólskin „köflótt“ - til dæmis í skúraveðri. 

Ritstjóri hungurdiska gerði á dögunum könnun á þessum mun mælanna frá 2006 til 2020. Aðeins var litið á mánuðina maí til ágúst. 

Myndin hér að neðan sýnir niðurstöðuna:

Lóðrétti ásinn sýnir mun á mælunum (í klukkustundum), en sá lárétti sólskinsstundafjölda á sjálfvirka mælinum. Við sjáum að þegar sólskinsstundir eru fáar er munur á mælunum mjög lítill, brennimælirinn hefur ómarktækt betur þegar sólskinsstundirnar eru 5 til 7, en síðan má segja að munurinn fari vaxandi, sérstaklega þegar komið er upp í 14 til 16 stundir. Mesti munurinn er á heiðríkum dögum, 1,5 til 1,8 stundir. 

Þetta ruglar auðvitað innbyrðis samanburð sólskinsmánaða. Fyrstu 14 daga þessa mánaðar, (maí 2021) mældi nýi mælirinn 187,4 stundir - það er það mesta sem mælst hefur áður þessa daga eftir að hann var tekinn í notkun. Næstflestar voru sólskinsstundirnar sömu daga árið 2015. Þá mældust 176,3 stundir á sama mæli, 11,1 færri en nú. En gamli mælirinn mældi ekki nema 166,2 sömu daga, 10,1 færri. Árið 1958 höfðu sömu mánaðardaga mælst 174,7 stundir. Spurningin er nú auðvitað sú hversu margar stundir hafðu þá mælst á nýja mælinn? Það vitum við auðvitað ekki - en ef við leitum aðstoðar myndarinnar við að giska ættu þær að hafa verið 180,1. Það er að segja færri heldur en nú. 

Sólskinsstundamet maímánaðar í Reykjavík er einmitt frá 1958, 330,1 stund. Við vitum ekki en hversu nærri maímánuður 2021 kemst þeirri tölu. Til að ritstjóri hungurdiska geti talað rólega um nýtt met þyrfti nýi mælirinn að komast upp í 340 stundir - 339,4 er ágiskuð tala myndarinnar hér að ofan. Mjög slæmt er að breyta aðferðum við mælingar - ekki síst þeim sem búið er að gera lengi. En við gömlu mennirnir verðum víst að sætta okkur við framrás tímans - og nýi mælirinn er auðvitað að mörgu leyti betri heldur en sá gamli. Því er hins vegar spáð að hann muni bila - og dagar fari að falla úr - þá þarf að fara að skálda í eyður með aðstoð skýjahulu - hvernig á hins vegar að gera það falli skýjahuluathuganir niður líka?

Hey í harðindum?

Ritstjóra hungurdiska finnst eitthvað orðið öfugsnúið þegar farið er að fagna komu leiðindakuldapolls úr norðri sem einskonar vonarpenings (svo ekki sé talað um endurlausnara). Alla vega er ljóst að kuldapollar sem þessi þykja almennt vera boðberar verstu leiðinda að sumarlagi - í júlí klippa þeir marga daga úr örstuttu sumri - þó vægir og ómerkilegir séu.

En - svona er þurrkurinn farinn að leika okkur grátt og hin alvarlega gróðureldahætta mikil að fáeinir hraglandadropar vekja einhverjar vonir - með sínum 1 til 5 stiga hita og það í maí. En til allar hamingju virðist sú veðurtíska enn undirliggjandi að það fari vel með - vindar verði hægir og engin aftök af neinu tagi í sjónmáli. 

Kuldapollurinn stóri yfir Norðuríshafi kemur til allrar hamingju lítt við sögu - en léttir aðeins á sér með því að senda örverpi suður um Ísland á fimmtudag og föstudag - stendur raunar stutt við. 

Kortið sýnir stöðuna í 500 hPa-fletinum - í miðju veðrahvolfi - á fimmtudagskvöld. Þá á miðja kuldapollsins að vera við Vestfirði á leið til suðurs eða suðsuðvesturs. Ekki er þetta öflugt kerfi - en þó er um -34 stiga frost í miðjunni og þykktin undir þessu er minni en 5200 metrar - ekki met á þessum árstíma, en nær þó inn í botn-10 á síðustu 100 árum ef við þrengjum dagagluggann niður í 11. til 15.maí. Minnsta þykkt sem við vitum um eftir 12.maí var talsvert lægri, 5110 metrar - en það átti sér stað 15.maí 2012 (og getið í hungurdiskapistli á þeim tíma). Þá var hið versta veður - en það stendur ekki til að þessu sinni þó svalt verði. - Í dag (þriðjudag 11.maí) var þykktin yfir miðju landi 5280 metrar, hiti í neðri hluta veðrahvolfs 4 stigum hærri en hann á að vera um miðnætti á fimmtudagskvöld. 

En í þessu tilviki verður sum sé að fórna hita (sem þó er ekki hár) og sólskini fyrir einhverja úrkomuvon - (sem svo kannski bregst) - flest er hey í harðindum. 

Fyrstu tíu dagar maímánaðar

Meðalhiti fyrstu tíu daga maímánaðar er 3,9 stig í Reykjavík, -1,7 stigum neðan meðallags áranna 1991 til 2020 og einnig síðustu tíu ára. Hann raðast í 18.hlýjasta sæti aldarinnar í Reykjavík. Kaldastir voru sömu dagar 2015, meðalhiti þá 1,7 stig, einnig var kaldara en nú sömu daga árin 2018 og 2003. Hlýjastir voru dagarnir 10 árið 2011, meðalhiti þá 8,6 stig. Á langa listanum er hitinn nú í 101.sæti (af 145). Hlýjastir voru sömu dagar 1939, meðalhiti þá 9,1 stig, en kaldastir voru þeir 1979, meðalhiti -1,0 stig.

Á Akureyri er meðalhiti nú 1,4 stig, -3,5 stigum undir meðallagi áranna 1991 til 2020, en -3,2 stigum undir meðallagi síðustu tíu ára. Frá 1936 hefur maíbyrjun verið kaldari 11 sinnum á Akureyri, síðast 2015 - langkaldast var 1979, meðalhiti fyrstu tíu daga maímánaðar þá var aðeins -3,4 stig.

Dagarnir tíu eru ýmist í næstkaldasta eða þriðjakaldasta sæti aldarinnar á spásvæðunum. Einna hlýjast að tiltölu hefur verið á höfuðborgarsvæðinu, en hiti er vel undir meðallagi síðustu tíu ára á öllum veðurstöðvum, minnst er neikvæða vikið í Bláfjöllum, -1,6 stig, en mest við Setur, -4,2 stig.

Úrkoma hefur verið sáralítil um stóran hluta landsins. Í Reykjavík hafa aðeins mælst 0,2 mm, 1 prósent meðalúrkomu. Síðustu 100 ár hefur úrkoma þessa daga aðeins einu sinni verið minni en nú, (1958) og einu sinni jafnlítil (1979) - nokkrum sinnum litlu meiri (innan við 1 mm). Árið 1892 var ekki getið um úrkomu þessa daga og ekki heldur 1904, 1906 og 1907. Á þeim árum var minna hirt um mælingu 0,1 til 0,2 mm heldur en nú er gert - og samanburður svo lítillar úrkomu því ekki alveg raunhæfur - að öðru leyti en því að þessir dagar hafa einnig verið mjög þurrir þessi ár.

Á Akureyri hefur úrkoman aðeins mælst 1,1 mm - en hefur alloft verið enn minni þessa sömu daga. Austur á Dalatanga er úrkoma heldur meiri, en samt um 30 prósent undir meðallagi. 

Óvenjusólríkt hefur verið í Reykjavík, alls hafa mælst 152,9 sólskinsstundir, 88 fleiri en að meðallagi 1991 til 2020. Svo margar sólskinsstundir hafa aldrei mælst þessa sömu tíu daga í Reykjavík. Um síðustu áramót var hætt að mæla með gamla sólskinsstundamælinum (brennikúla) og sjálfvirkur mælir tekinn í notkun í veðurskeytum. Nýi mælirinn mælir heldur fleiri sólskinsstundir á þessum tíma árs heldur en sá gamli gerði - við fjöllum vonandi um það síðar hér á þessum vettvangi verði mánaðarmetinu ógnað. Samanburðarmælingar hafa staðið í um 15 ár. Í dag munar svo miklu (næsta tala er 129,3 stundir sömu daga 1958 og síðan 129,1 stund 2015) að þessi breyting á mælifyrirkomulagi skiptir ekki máli.

Loftþrýstingur hefur verið hár - en er þó mjög langt frá meti sömu daga.

Þráviðrið

Nú eru litlar breytingar á veðri frá degi til dags. Þó þetta verði að teljast heldur köld tíð miðað við árstíma hefur samt ekki beinlínis farið illa með veður. Gróður fer sér hægt og þurrkar eru til baga. Gróðureldahætta umtalsverð um landið sunnan- og vestanvert, og harla dauft norðaustanlands - en ekki þó stórhret. 

Við skulum nú líta á hvernig staðan er í háloftunum á norðurhveli og reynum að átta okkur aðeins á henni. Kort evrópureiknimiðstövðarinnar gildir kl.18 á mánudag, 10.maí.

Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru heildregnar, af þeim ráðum við vindátt og vindstyrk í miðju veðrahvolfi. Litir sýna þykktina, hún mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs, því minni sem hún er því kaldara er loftið. Grænu litirnir eru þrír. Á þessum árstíma ættum við að vera í þeim í miðjunni, sem sýnir þykkt á bilinu frá 5340 metrum upp í 5400 metra, sumarylur byrjar í kringum 5460 metra (í gula litnum). Hér má sjá að landið er ekki í grænum lit heldur bláum - og ekki einu sinni þeim ljósasta. Þykktin yfir landinu á mánudaginn (10.maí) þegar kortið gildir á að vera 522ö metrar - svipað og meðaltalið í janúar og um 130 metrum undir meðallagi maímánaðar. Það þýðir að hiti í neðri hluta veðrahvolfs er 6-7 stigum neðan meðallags. Vik meðalhita í mannheimum eru heldur minni, trúlega 4-5 stig. 

En kortið sýnir að mikið hefur slaknað á afli vestanvindabeltisins - sumarið nálgast á norðurhveli. Breytingar eru orðnar heldur hægari en fyrr í vor. Við höfum nú lent dálítið á milli veðrakerfa - lægðagangurinn er langt fyrir sunnan landið - en meginkuldinn líka nokkuð langt undan - nærri norðurskauti. 

Á kortinu er strikalína sem markar eins konar landamæri milli áhrifa lægðanna í suðri og heimskautaloftsins í norðri - þessi lína hefur legið á svipuðum slóðum nú um hríð - færir okkur hálfgerða veðurleysu - hvað vind og úrkomu áhrærir - en ekki mikla von um breytingar.

Það er einkum tvennt sem getur breytt þessari stöðu. Annars vegar eitthvað langt að sunnan sem fær einhverja bylgjuna fyrir sunnan veðurleysuna til að hreyfa við henni - lægðin sem nú er vestur af Bretlandseyjum er einmitt af þessu tagi - hún beinir nú mjög hlýju lofti norður um alla Evrópu - en hreyfir ekki við neinu hér á landi - við þyrftum að fá bylgju af þessu tagi aðeins vestar - það er rétt hugsanlegt að lægðin þessi beini til okkar hlýju pústi úr austri - en lítil von þó.

Annar möguleiki til breytinga er að kuldapollurinn mikli við norðurskautið (við sjáum fjólubláan blett í honum) fari eitthvað á skrið. Fari hann suður um Kanada gæti hann um síðir rótað upp í veðurleysunni og komið hlýrra lofti til okkar úr suðri. Við viljum hins vegar alls ekki að hann komi suður um til okkar - hvorki rétt vestan við eða austan við. Þá fengjum við illviðri af einhverju tagi - jafnvel hríðarveður. Þau eru ekki skemmtileg á þessum tíma árs (en ekki óskaplega óalgeng). Best er ef svona kuldapollar heldi sig sem fastast þar sem þeir eiga heima. 

Kannski gerist ekkert af þessu - veðurleysan heldur bara áfram. Þá hlýnar einfaldlega hægt og hægt vegna vaxandi sólaryls - án grundvallarbreytinga. Gott veður í einhverjum almennum skilningi - en harla óheppilegur þurrkur og nætursvali. 

Hörpuhjal

Þó veður sé afskaplega breytilegt frá ári til árs á þessum árstíma er það samt þannig að fyrsti mánuður íslenska sumarsins „harpa“ sker sig að sumu leyti úr - jafnvel má halda því fram að hún sé sérstök árstíð. Hún sýnir þó sitt „rétta“ andlit aðeins stöku sinnum - en þó nægilega oft til þess að merki hennar „sést“ í veðurgögnum. Nokkuð er deilt um merkingu nafnsins. Það er ekki meðal mánaðanafna í Eddu - þar heitir fyrsti mánuður sumars „gaukmánuður“ eða „sáðtíð“ - kannski eru þessi nöfn eldri heldur landnám Íslands, (en ekkert vit þykist ritstjóri hungurdiska hafa á slíku). En hörpunafnið komið í notkun snemma á 17.öld [séra Oddur á Reynivöllum notar það]. Ekki eru þó rímskrif hans aðgengileg ritstjóranum - aðeins tilvitnanir. Einhvern veginn var því ýtt að manni hér á árum áður að nafnið tengdist ljúfum tónum hörpunnar - í nafninu væri því falin mildi og friður. Sé flett upp í ritmálssafni Árnastofnunar kemur upp tilvitnun í gamlan texta sem mun vera prentaður í 1. hefti „Bibliotheca Arnamagnæana“ 1941. Grunar ritstjórans að þar fari texti séra Odds. Þar segir - með nútímastafsetningu:

„Kuldamánuðurinn vor fyrstur í sumri hefur langa æfi heitið harpa, Þá deyja flestar kindur magrar undan vetri og um þá tíma finna menn oft herpings-kulda“. Kunnugleg lýsing á veðurlagi hörpunnar - ekki satt?

Fyrir fjórum árum (apríl 2017) birtist hér á hungurdiskum löng syrpa pistla (9) með yfirskriftinni „Í leit að vorinu“ - kannski tekur ritstjórinn þá einhvern tíma saman og (rit)stýrir þeim í einn samfelldan texta? Þar má m.a. finna eftirfarandi fullyrðingar:

„Það er 6. maí sem hitinn á vorin fer upp fyrir ársmeðaltalið - en 16. október dettur hann niður fyrir að að nýju. Við gætum skipt árinu í sumar og vetrarhelming eftir þessu og er það mjög nærri því sem forfeður okkar gerðu - ef við tökum fáeina daga af vetrinum til beggja handa og bættum við sumarið erum við býsna nærri fyrsta sumardegi gamla tímatalsins að vori og fyrsta vetrardegi að hausti“.

Næst er gripið niður í pistil um árstíðasveiflu loftþrýstings):

„Kjarni vetrarins einkennist af nokkurri flatneskju [svipuðum meðalloftþrýstingi], en hún stendur ekki nema í um það bil 7 til 8 vikur, frá því snemma í desember þar til fyrstu daga febrúarmánaðar. Lægstur er þrýstingurinn í þorrabyrjun - á miðjum vetri að íslensku tali. Svo fer að halla til vors, tveimur mánuðum áður en meðalhiti tekur til við sinn hækkunarsprett. Þrýstihækkunin heldur síðan áfram jafnt og þétt, en í kringum sumardaginn fyrsta virðist herða á henni um stutta stund þar til hámarki er náð í maí. Þetta hámark er flatt og stendur í um það bil 5 vikur. Mánuðinn hörpu eða þar um bil. Harpa er eiginlega sérstök loftþrýstiárstíð, rétt eins og desember og janúar eru það - og þrýstihækkun útmánaða. Í maílok fellur þrýstingurinn - ekki mikið, en marktækt - og þrýstisumarið hefst. - Það stendur fram að höfuðdegi. [Þrýsti-] Árstíðirnar eru því fimm: Vetrarsólstöður, útmánuðir, harpa, sumar og haust“.

Einnig er í pistlunum fjallað um úrkomutíðni á landinu. Á hversu mörgum stöðvum landsins mælist úrkoma. Þar segir m.a:

„Fram undir miðjan mars eru úrkomulíkur oftast um og yfir 55 prósent á landinu, en þá fer lítillega að draga úr. Upp úr miðjum apríl er tíðniþrep og eftir það eru líkurnar komnar niður í 40 til 45 prósent. Líkur á því að úrkoma sé 0,5 mm eða meiri falla ámóta hratt (eða aðeins hraðar). Þrep skömmu fyrir sumardaginn fyrsta vekur auðvitað athygli - það tengist þeim þrepum loftþrýstings og þrýstióróa sem við kynntumst í fyrri leitarpistlum“. Úrkomutíðni á landinu er í lágmarki frá því um 10. maí til 10. júní“. [Og á viðmiðunartímabilinu 1949 til 2016 voru líkur á úrkomu minnstar 19.maí].

Síðar er fjallað um vindstyrk og vindáttir í veðrahvolfinu - þar segir m.a.: 

„Umskiptin á vorin eru mjög snögg. Styrkur vestanáttarinnar dettur þá snögglega niður í um helming þess sem var. Þetta gerist að meðaltali síðustu dagana í apríl. - Á móti er annað þrep síðla sumars, í síðustu viku ágústmánaðar. Segja má að vestanáttin fari beint úr vetri yfir í sumar“.

Og einnig segir af árstíðasveiflu vindátta á landinu:

„Í kringum jafndægur að vori dregur mjög úr tíðni sunnanátta - páskatíð tekur við - jú, með sínum frægu hretum - úr norðri. Síðari hluti þessa norðanáttaauka hefst í kringum sumardaginn fyrsta - og stendur til 19. maí (eða þar um bil)“. [Hörpuna]

Vorþurrkar eru oft erfiðir sökum gróðureldahættu. Þessi hætta fer vaxandi frá ári til árs. Ekki endilega vegna þess að þurrkum fjölgi hér á landi - eða þeir verði ákafari - heldur öðrum ástæðum. Þessar eru helstar:

• Hlýnandi veðurfar bætir gróðurskilyrði, magn og útbreiðsla margskonar gróðurs eykst.
• Búfjárbeit og önnur nýting gróðurs minnkar svo sina og annar lággróður eykst, ár frá ári.
• Fárfestingar í frístundabyggðum vaxa. Mikið um heilsárshús og árleg viðvera lengist, gróður þar margfaldast.
• Íslensk stjórnvöld leggja stóraukna áherslu á nýskógrækt sem úrræði í loftslagsmálum.

Sama eða svipað er að eiga sér atað víða um lönd og allra erfiðast er ástandið þar sem aukin þurrkatíðni og aukin ákefð þurrka koma einnig við sögu. 

Það er mikilvægt að gróðureldaváin sé tekin alvarlega. Ánægjulegt er að sjá að einhver vakning er að eiga sér stað. Hún mætti þó ná til fleiri viðbragðsþátta - og er rétt eins og ákveðin blinda ríki gagnvart sumum þeirra.

Fyrir tveimur árum tóku ritstjóri hungurdiska og K. Hulda Guðmundsdóttir á Fitjum í Skorradal saman minnisblað sem sent var til nokkurra aðila sem um þessi mál fjalla. Hér að neðan er tengill í þessa minnisblað (pdf). Þrautsegir áhugamenn ættu að reyna að lesa. 

Í dag (7.maí) gerði loks skúrir sums staðar sunnan- og suðvestanlands. Þá kom gömul þumalfingurregla frá því fyrir tíma tölvuspáa upp í huga ritstjóra hungurdiska. Hún er nokkurn veginn svona:

Gerist það í langvinnri norðaustanátt að þrýstingur á Reykjanesi falli niður fyrir þrýsting á Dalatanga má búast við að úrkomu verði vart - skúrir eða él falli á Suðvesturlandi.

Þannig var það einmitt í dag (7.maí).

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• minnisblað um gróðureldaviðbrögð

Met (eða þannig?)

Í gær (4.maí) fór lágmarkshiti á Dyngjujökli niður í -24,5°C - og svo niður í -24,0°C síðastliðna nótt (5.maí). Þetta er lægsti hiti sem mælst hefur hér á landi í maímánuði. Við vitum þó ekki hvernig staðan er á stöðinni, t.d. er hæð mælisins yfir yfirborði jökulsins ekki þekkt - sé hún teljandi minni en 2 metrar afskrifast talan um leið sem met. 

Stöðin er sem kunnugt er í um 1690 metra hæð, langhæst veðurstöðva hér á landi. Lágmarksmet munu falla þar ótt og títt næstu árin (verði stöðin starfrækt áfram) - nú þegar á hún lægsta hita í öllum mánuðum frá því í maí og fram í september - en ekki yfir veturinn - líklega tekur lengri tíma að hirða þau met líka - en það mun samt gerast starfi stöðin í áratugi. Að sumarlagi hefur hún það „fram yfir“ aðrar stöðvar að yfirborðshiti jökulsins er aldrei hærri en 0°C. Að vetrarlagi er þessi forgjöf ekki til staðar - þá er samkeppni við aðrar stöðvar flóknari og þarf sérstakar og sjaldgæfari aðstæður til.

Þó það sé að sjálfsögðu bæði gagnlegt og áhugavert að hafa veðurstöð svo hátt á jökli eru met þaðan ekki eins áhugaverð - til þess er forgjöfin of mikil. Þau verða það hins vegar um síðir sé stöðin starfrækt nægilega lengi - eða þá að aðrar stöðvar verða settar upp við svipaðar aðstæður.

Aðeins meira af apríl

Hinn hái loftþrýstingur í apríl telst til tíðinda í apríl (en er væntanlega hrein og klár tilviljun rétt eins og summa lottótalna slær við og við met). En það var ekki bara hæð yfir Grænlandi heldur líka vestur af Bretlandseyjum - og þetta þrýstimet því í eins konar söðulpunkti á milli hæðanna.

Jafnþrýstilínur eru heildregnar, en vik eru sýnd í lit, þau jákvæðu rauðbrún, en þau neikvæðu bláleit. Norðlægar áttir voru ríkjandi fyrir austan þetta mikla háþrýstisvæði. Kalt var víða í Skandinavíu - ekki þó eins í Finnlandi og vestar. Sömuleiðis var kalt á Bretlandi - sem og víða á meginlandi Evrópu.

Hér má sjá (sé myndin stækkuð) hæð 500 hPa-flatarins (heildregnar línur), þykkt (daufar strikalínur) og þykktarvik, bæði í nýliðnum apríl (efst til vinstri) sem og í þeim þremur aprílmánuðum öðrum sem „skyldastir“ eru honum í háloftunum, apríl 1956, 1973 og 1977. Þykktin mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs, því meiri sem hún er því hlýrra er loftið. Mesta jákvæða vikið í nýliðnum apríl var við strönd Labrador, um 90 metrar. Þar var hiti í neðri hluta veðrahvolfs um 4,5 stigum ofan meðallags áranna 1981 til 2010, en neikvæða vikið var mest í grennd við Danmörku, um 50 metrar - eða -2,5 stig undir meðallagi.

Vestanáttin í háloftunum var nokkuð stríð og átti sér dálítinn norðlægan þátt. Það er líka einkenni þessara fjögurra mánaða að hlýrra var fyrir vestan land heldur en austan þess. Slíkt er ekki mjög algengt. Staðan árið 1956 var einna líkust stöðunni nú, hæðarhryggurinn í við snarpari 1973 og í apríl 1977 var heldur kaldara en nú. 

Það sést ekki vel á myndinni, en í öllum mánuðunum fjórum hagaði þannig til að ívið hlýrra var fyrir vestan land heldur en austan við (lesist af legu daufu strikalínanna), öfugt við það sem algengast er. 

Á fáeinum veðurstöðvum á Austurlandi var apríl kaldari heldur en mars og á enn færri var hann kaldari heldur en febrúar líka. Hann náði því þó hvergi að verða kaldasti mánuður vetrarins - eins og komið hefur fyrir. Einu sinni áður á þessari öld hefur apríl orðið kaldari en bæði febrúar og mars á fleiri en 8 veðurstöðvum - það var 2012, næst þar áður árið 1991. Það er dálítið skemmtilegt að á árunum 1948 til 1959 (12 ár) var apríl í 5 skipti kaldari en bæði febrúar og mars á meirihluta stöðva - klasamyndunar gætir í veðrinu (ólíkt lottóinu). 

Hiti í apríl var neðan meðallags um land allt. Að tiltölu var hlýjast á Vestfjörðum, þar raðast meðalhitinn í 12.hlýjasta sæti (af 21) á öldinni, en kaldast að tiltölu var á Suðausturlandi þar sem hitinn var í 17.hlýjasta sæti. Það er misjafnt hver er kaldasti apríl á öldinni. Það er 2006 við Faxaflóa, Breiðafjörð og á Vestfjörðum, 2001 á Ströndum og Norðurlandi vestra, 2010 á Norðausturlandi, á Suðausturlandi og á Miðhálendinu, 2008 á Austurlandi að Glettingi, 2012 á Austfjörðum og 2015 á Suðurlandi. Á landinu í heild var svo kaldast í apríl 2013 (þó var sá mánuður hvergi kaldastur á einstöku spásvæði). E.t.v. bendir þetta til þess að við eigum enn eftir að fá afgerandi kaldan apríl á þessari öld - hann hlýtur að bíða færis - eða er það ekki? 

Við þökkum Bolla P. fyrir kortagerðina.