Hiti ársins - til þessa

Þó árið 2019 hafi verið hlýtt um land allt (í langtímasamanburði) mun það samt ekki blanda sér í hóp þeirra allrahlýjustu - nema hugsanlega um landið suðvestanvert. Sem stendur er meðalhiti í Reykjavík í áttundahlýjasta sæti frá upphafi samfelldra mælinga 1871 og því fjórðahlýjasta á þessari öld. Til að komast ofar á listanum verður desember að verða mjög hlýr. Þær spár sem við nú höfum aðgang að gera ráð fyrir því að desemberhitinn verði rétt ofan við meðallag áranna 1981 til 2010. Slíkar spár eru vægast sagt óvissar, en fari svo mun ársmeðalhitinn enda nærri 5,8 stigum - sá hiti vísar á sjöundahlýjasta ár mælitímans. 

Árið 2003 er hlýjast - þá var meðalhitinn 6,06 stig (ef við leyfum okkur tvo aukastafi). Til að ná þeirri tölu þyrfti meðalhiti í desember að verða 4,0 stig eða hærri. Harla ólíklegt, en þó hefur hitinn í desember þrisvar orðið hærri en það, 2002, 1933 og 1987. Í öllum þeim tilvikum var nóvember líka hlýr - meðalhiti yfir 4 stigum, en nóvemberhitinn í Reykjavík nú virðist stefna í 2,3 stig eða þar um bil. Til að ná 6 stiga ársmeðalhita þarf meðalhiti í desember að vera 3,3 stig eða meiri. Það hefur aðeins gerst fjórum sinnum, árið 2016, auk þeirra sem áður voru taldir. 

Svo getur hiti í desember að sjálfsögðu orðið undir meðallagi. Desember 2011 er sá kaldasti á öldinni til þessa, meðalhiti þá var -1,95 stig í Reykjavík. Verði desember nú svo kaldur endar ársmeðalhitinn í 5,6 stigum, 0,1 stigi ofan meðallags síðustu tíu ára og langt ofan eldri meðaltala.  

Á Akureyri er hiti ársins til þessa í 21. til 24. hlýjasta sæti frá 1882 að telja. Til að árið yrði það hlýjasta frá upphafi mælinga yrði meðalhiti í desember að verða 14,0 stig - sem er að svo sjálfsögðu gjörsamlega fráleitt. Til að ná 10. sætinu þyrfti meðalhiti í desember að verða 4,3 stig. Svo hlýtt hefur aldrei orðið í þeim mánuði á Akureyri - hæst 3,7 stig árið 1933 - en 20. til 30. hlýjasta ár af nærri 140 telst samt hlýtt. 

Staðan á Austurlandi er svipuð þeirri á Akureyri. 

Taka verður fram að þetta eru svokallaðir munnþurrkureikningar og eru ekki yfirfarnir. 

Mikill hitamunur í hægu veðri

Á vef Veðurstofunnar má á hverjum tíma sjá hæsta og lægsta hita sem mælst hefur á landinu þann sama dag. Í dag (mánudag 25.nóvember) vekur athygli að hæsti hiti dagsins (fram til kl.17) hefur mælst við Hafursfell á Snæfellsnesi, 8,6 stig. Þetta telst nokkuð hátt í bjartviðri og norðanátt í nóvembermánuði. Á sama tíma hefur víða verið vægt frost - og allmikið inn til landsins - eins og vera ber. Næsthæstu hitatölurnar koma frá Bláfeldi í Staðarsveit á Snæfellsnesi - þar fór hiti hæst í 7,2 stig og svo 7,1 stig undir Ingólfsfjalli. 

Fyrsta mynd þessa pistils sýnir hitamælingar á 10-mínútna fresti við Hafursfell og á Hvanneyri í Borgarfirði í dag. Við hefðum frekar viljað nota stöðina í Fíflholtum á Mýrum til samanburðarins við Hafursfell, en því miður hefur hún ekki skilað af sér undangenginn sólarhring (gögnin koma vonandi síðar). 

Rauðu súlurnar sýna hita við Hafursfell, en þær bláu á Hvanneyri. Hiti fór rétt upp fyrir frostmark á Hvanneyri um kl.9 í morgun, en annars hefur verið þar -2 til -4 stiga frost í allan dag. Hiti hefur hins vegar verið ofan frostmarks við Hafursfell í allan dag. Þar hefur líka verið nokkur vindur, mjög breytilegur að vísu, en oft á bilinu 10 til 13 m/s. Hægviðri hefur verið á Hvanneyri - þó ekki logn. Munurinn á hita staðanna tveggja fór mest í nærri 11 stig. Ekki þurfti að leita langt frá Hvanneyri til að finna talsvert hærri hita en þar, úti á Hafnarmelum var hitinn í dag lengst af ofan frostmarks - en ekki þó nærri því eins hár og við Hafursfell, en á Húsafelli var harðara frost. 

Þessi breytileiki sést nokkuð vel á spákortum harmonie-líkansins - kannski þó lítillega útjafnaður. Við lítum á háupplausnargerð líkansins, 750 metrar eru milli líkanpunkta. Spáin gildir kl.20 í kvöld (mánudag 25.nóvember).

Gulu svæðin sýna hita ofan frostmarks. Það er athyglisvert að sjá ákveðið mynstur. Þar sem vindur streymir niður hlíðar nær loftið að blandast hlýrra lofti fyrir ofan og hiti hækkar. Ef trúa má líkaninu nær niðurstreymi af Langjökli og Hofsjökli að hræra svo í loftinu að hiti fer í eða jafnvel upp fyrir frostmark - staðbundið - kortið sýnir þar einskonar gula kraga - sérstaklega á þeirri hlið sem snýr undan hinni ríkjandi vindátt - hún er úr norðaustri.

Við sjáum einnig að kragi af hlýrra lofti er í kringum mestallt suðurlandsundirlendið - þar sem bratt er. Aftur á móti er töluvert frost á sléttlendinu - rétt eins og uppi í Borgarfirði. Til þess að gera hlýtt er á öllu sunnanverðu Snæfellsnesi - rétt eins og mælingarnar sýna.

Kalda loftið er misdjúpt og vindi gengur því misvel að hræra því upp - þar sem brattlent er kemur þyngdarafl við sögu, styður þrýstivindinn og eykur líkur á hræru.

En loftið yfir landinu er mjög hlýtt - þó úr norðri blási. Það sést vel á síðasta kortinu en það sýnir mættishita í 850 hPa-fletinum. Sá þrýstiflötur er í dag í um 1450 metra hæð yfir landinu. Mættishiti - sem líka mætti kalla „þrýstinormaðan hiti“ (lengra og leiðinlegra nafn) sýnir þann hita sem loft fengi væri það dregið niður í 1000 hPa (nærri sjávarmáli). Mættishiti gerir okkur mögulegt að bera saman hita lofts í hinum ýmsu hæðum á eins konar jafnréttisgrundvelli - og býður þar með upp á alls konar bragðgóða valkosti.

Jafnþrýstilínur eru heildregnar en mættishiti í 850 hPa-fletinum er sýndur í lit. Yfir Snæfellsnesi fer hann í 13,4 stig. Þetta er sá hiti sem loft í 850 hPa næði væri hægt að ná því óblönduðu niður í 1000 hPa (í dag er sá flötur í um 130 metra hæð). Hafursfellið og fjöllin þar í kring krækja með tindum sýnum upp í þetta hlýja loft og ná að blanda því saman við það kalda sem undir liggur. Hlutur hlýja loftsins var greinilega nokkuð mikill í dag - og hitinn náði nærri því 9 stigum þegar best lét.

Hiti í 850 hPa í dag var rétt ofan við frostmark - sem þýðir væntanlega að frostlaust hefur verið á sumum efstu fjallatindum (ekki öllum því fleira flækir málið). Það var t.d. frostlaust uppi á Skálafelli í mestallan dag og hiti var sömuleiðis ofan frostmarks lengst af á hinu 925 metra háa Ásgarðsfjalli nærri Kerlingarfjöllum og í Tindfjöllum, en -2 til -6 stiga frost var í Víðidal ofan Reykjavíkur í allan dag - svipað og víða á öðru flatlendi. 

Tuttugu nóvemberdagar

Nóvember heldur áfram - með frekar tíðindalitlu tíðarfari hér á landi - fram að þessu allavega. Meðalhiti fyrstu 20 dagana í Reykjavík er 2,6 stig, +1,1 yfir meðallagi sömu daga áranna 1961-1990, en -0,6 neðan meðallags síðustu tíu ára. Þar með lendir hitinn í 12.hlýjasta sæti (af 19) á öldinni. Hlýjastir voru sömu dagar árið 2011, meðalhiti þá 6,7 stig, en kaldast var 2017, meðalhiti 0,8 stig. Sé litið til lengri tíma voru dagarnir 20 hlýjastir árið 1945, meðalhiti þeirra þá var +8,0 stig, en kaldast var 1880, meðalhiti -2,9 stig.

Á Akureyri er meðalhiti fyrstu 20 daga nóvembermánaðar -0,5 stig, -0,5 stigum neðan meðallags 1961-1990, en -2,1 stigi neðan meðallags síðustu tíu ára.

Kaldast, að tiltölu, hefur verið um landið austanvert, þar er hitinn í 17.hlýjasta sæti á öldinni (eða því þriðjakaldasta vilji menn frekar hafa þann háttinn á röðinni), en um Suður- og Vesturland er hitinn í 12. sæti að ofan - eins og í Reykjavík.

Á einstökum stöðvum er hlýjast að tiltölu á Hornbjargsvita, vikið frá meðallagi síðustu tíu ára er +0,8 stig, en kaldast að tiltölu er á Egilsstaðaflugvelli, -3,3 stig neðan meðallags síðustu tíu ára.

Úrkoma hefur mælst 68,6 mm í Reykjavík til þessa og er það í rétt rúmu meðallagi. Á Akureyri hefur úrkoma aðeins mælst 4,5 mm - innan við tíundihluti meðallags og fer að nálgast að verða óvenjulegt - en verður þó ekki met því í öllum nóvember 1952 mældist úrkoman á Akureyri aðeins 3,0 mm. Úrkoma það sem af er nóvember er nú minni en áður er vitað um á allmörgum stöðvum um landið norðanvert - en mæliraðir eru ekki eins langar og á Akureyri.

Sólskinsstundir hafa til þessa mælst 30,4 í Reykjavík og er það í meðallagi.

Austanátt

Svo virðist sem austlægar áttir verði ríkjandi á næstunni - oftast fremur meinlausar. Við lítum á norðurhvelskort sem gildir síðdegis á fimmtudag, 21.nóvember.

Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru heildregnar, af þeim má ráða vindátt og vindstyrk. Litir sýna þykktina, en hún mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs, því meiri sem þykktin er því hlýrra er loftið. Mörkin á milli grænu og bláu litanna eru við 5280 metra. 

Yfir Íslandi er ákveðin suðaustlæg átt - þykktin er nærri 5340 metrar, um 60 metrum ofan meðallags áranna 1981 til 2010. Loftið í neðri hluta veðrahvolfs er um 3 stigum hlýrra en að meðallagi. Við jörð er áttin úr austri - þessi snúningur á vindátt með hæð táknar að aðstreymi lofts sé hlýtt sem kallað er - hlýrra loft sækir enn að. 

Eins og síðast þegar við lítum á stöðuna á norðurhveli er Ísland enn um sinn varið fyrir ásókn kulda úr norðri. Háþrýstisvæði - býsna fyrirferðarmikið er austan við land og nær allt austur í Rússland. En kuldinn verður smám saman fyrirferðarmeiri á norðurslóðum. Hvort hann kemur til okkar löngu leiðina (úr vestri) eða þá stuttu (úr norðri) er allsendis óljóst. Við (þeir hófsömu) óskum okkur helst að sem lengstur tími líði þar til hann kemur. 

Hægi á austanáttinni - tekur landið sjálft völdin að einhverju leyti - eins og venjulega. Þá kólnar smám saman inni í sveitum og á hálendinu og getur orðið þar talsvert frost þótt mun hlýrra sé ofan við - og við sjávarsíðuna. Þegar loftið kólnar streymir það í átt til sjávar - loft að ofan streymir þá niður í stað þess sem á brott hverfur og leysir upp öll ský sem aftur ýtir undir áframhaldandi kólnun - þó ofanloftið sé í eðli sínu hlýtt. 

Við vitum ekki enn hversu mikil austanáttin verður í mánuðinum í heild - meðan við bíðum getum við litið á myndina hér að neðan.

Hún sýnir „meðalaustanátt“ allra veðurstöðva í nóvember 1949 til 2018. Reiknaður er meðalvigurvindur alls mánaðarins - (lesa má um hugtakið í stuttum pistli í viðhengi). Því hærri sem súla er á myndinni, því þrálátari hefur austanátt mánaðarins verið, ef vel er að gáð má sjá þykka línu liggja um myndina þvera við núll. Vestanáttarmánuðir lenda neðan línunnar (austanáttin hefur verið neikvæð). 

Við sjáum að enga leitni er að sjá - tíðni austanáttarinnar í nóvember virðist vera nær alveg tilviljanakennd. Hún virðist þó hafa verið ákafari í kringum 1970 heldur en áður og síðar - og nú eru nokkuð mörg ár liðin síðan við höfum fengið nóvembermánuð með ríkjandi vestanátt (svo heitið geti) - en það er þó ekki beinlínis orðið óvenjulegt. 

Svipað má segja um háloftin (ekki sýnt hér) - tilviljun ein virðist ríkja - þar er vigurvindur reyndar nær alltaf úr vestri - austanáttarnóvembermánuðum bregður fyrir - en enga leitni að sjá. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• vigurvindur - hvað er það

Hálfur nóvember

Þá er það helmingur nóvembermánaðar - stórtíðindalaus. Meðalhiti hans í Reykjavík er 2,6 stig, +0,7 stigum ofan við meðallag sömu daga árin 1961 til 1990, en -0,8 neðan við meðallag síðustu tíu ára. Meðaltalið er í 13. hlýjasta sæti (af 19) á öldinni. Fyrri hluti nóvember var hlýjastur 2011, meðalhiti 6,7 stig, en kaldast var 2010, meðalhiti -0,5 stig. Á langa listanum er hitinn í 59. sæti (af 144). Á þeim tíma var hlýjast 1945, meðalhiti dagana 15 var 8,2 stig, kaldast var 1969 meðalhiti -2,6 stig.

Meðalhiti dagana 15 á Akureyri er -0,3 stig, -0,8 stigum neðan meðallags áranna 1961-1990, en -2,0 neðan meðallags síðustu tíu ára.

Að tiltölu hefur verið einna hlýjast á Vestfjörðum, hiti þar í 10.hlýjasta sæti aldarinnar, en kaldast hefur verið á Austurlandi að Glettingi og Austfjörðum, hiti þar í 16.sæti.

Á einstökum stöðvum hefur verið hlýjast að tiltölu á Þverfjalli, hiti þar +0,4 stigum ofan meðallags síðustu tíu ára. Kaldast að tiltölu hefur verið á Sauðárkróksflugvelli, hiti -3,4 stig neðan meðallags síðustu tíu ára.

Úrkoma hefur mælst 62,4 mm í Reykjavík, það er í ríflegu meðallagi. Á Akureyri hefur úrkoma aðeins mælst 4,4 mm - um 10 prósent meðallags, en hefur nokkrum sinnum verið enn minni sömu daga.

Sólskinsstundir hafa mælst 24 í Reykjavík, og er það í meðallagi.

Endurtekið efni (um hlýnun)

Nú bregðum við okkur rúm 20 ár aftur í tímann. Þá skrifaði ritstjóri hungurdiska grein sem birtist í Lesbók Morgunblaðsins 28.mara 1998 undir yfirskriftinni: „Aukin gróðurhúsaáhrif í íslenskum veðurathugunum“. Greinina prýddi undurfögur mynd (eftir RAX) af hafísröst við Vestfirði - sem tekin var nokkrum dögum áður. Greinina má auðvitað finna á timarit.is, en ritstjórinn rakst á hana í ljósriti á dögunum og finnst ekki alveg út í hött að birta hana hér og nú. Ástæðan er sú að í greininni var auk fortíðar fjallað um framtíðina og settar fram nokkrar einfaldar sviðsmyndir (eins og það er kallað) um þróun hitafars. 

Hér að neðan kemur fyrst texti greinarinnar í heild - ásamt myndum (ekki þó sú fallega). Við sleppum þó millifyrirsögnum. Að lokum eru fáeinar vangaveltur um það sem síðan gerðist í framhaldinu - til loka ársins 2017. Vonandi hafa einhverjir gaman af að rifja þetta upp (en þeim sem ekki hafa það er fyrirgefið - eins og venjulega). Það má nú taka fram að í handriti var titill greinarinnar „Merki um aukin gróðurhúsaáhrif í íslenskum veðurathugunum?“ - öllu þokukenndari (auðvitað) heldur en sá sem síðan birtist í Lesbókinni. Kannski rétt að taka fram líka að árið 1998 sáust ekki enn merki þess að kuldakastinu mikla sem hófst hér á landi árið 1965 (eða svo) væri um það bil að ljúka.

Og hefst þá greinin:

Í fjölmiðlum og manna á meðal er talsvert rætt um hlýnun af völdum aukinna gróðurhúsaáhrifa. Sem vonlegt er sýnist sitt hverjum og er reyndar ástæðulaust að halda að öll kurl séu endanlega komin til grafar í þeirri umræðu. Nokkuð hefur á því borið að hegðan veðurlags á Íslandi síðustu áratugi sé notuð sem röksemdafærsla gegn hugmyndum þorra vísindamanna um hlýnandi veðurlag. Hér sé þrátt fyrir allt kaldara nú en var fyrir miðja öldina. Hér er ætlunin að fjalla lítillega um þetta mál.

1. Hiti á norðurhveli jarðar 1856 - 1997. (Úr safni Hadley-reiknimiðstöðvar bresku veðurstofunnar og Climatic Research Unit við Norwich-háskóla á Bretlandi). Tölurnar á lóðréttu ásunum sýna frávik hita frá meðallaginu 1951-80 í Celcíusgráðum.

Lítum fyrst á kunnuglega mynd sem sýnir meðalhita á norðurhveli frá 1851 til 1997 (1). Súlurnar sýna frávik meðalhita hvers árs frá meðaltali áranna 1951-1980, en þykkari línan sýnir 15-ára keðjumeðaltal. Stöldrum nú við nokkur atriði. Frá upphafi línuritsins til um 1920 er hitinn lengst af að sveiflast svona 0,2° til 0,4° undir meðallaginu áðurnefnda. Um 1920 fer ferillinn að sveigja uppávið. Þó „brekkufóturinn” sé við 1917 er það ekki fyrr en síðar sem greinilegt er að farið er að hlýna. Ef brugðið er blaði fyrir þann hluta myndarinnar sem sýnir tímann eftir 1929 sést að fram undir það eru árin flest á svipuðu róli. En síðan tekur við skeið þar sem hiti nær meðallaginu áðurnefnda. Greinilegur toppur er árið 1944, en síðan gengur hlýnunin dálítið til baka. Hlýjasti hluti þessa tímabils er ekki fjarri 0,3° hlýrri en var síðari hluta 19.aldar. Næsti brekkufótur er um miðjan 8. áratuginn. Ár sem eru marktækt hlýrri en þau hlýjustu fyrr á öldinni koma þó ekki fyrr en 1988 eða svo. Síðustu 10 árin hafa greinilega verið hlýrri en áður þekkist á því tímaskeiði sem þessar mælingar ná yfir. Nú er svona 0,2 - 0,3° hlýrra en var um miðja öldina, þ.e.a.s. 0,5° - 0,7° hlýrra en í upphafi aldar og síðari hluta þeirrar síðustu. Á myndinni má einnig sjá að fyrir 1880 er breytileiki milli ára meiri en síðar hefur verið. Ekki er víst af hverju þetta stafar en skortur á mælingum gæti verið hluti skýringarinnar. Nú er unnið mikið við að reyna að framlengja þetta línurit aftur á bak til síðasta hluta 18. aldar. Óvissan í þeim reikningum er mikil, en þó hefur komið í ljós að hiti virðist a.m.k. tvisvar hafa orðið hærri heldur en var eftir miðja 19. öld, ef til vill ekkert ósvipað því sem við sjáum á íslenska línuritinu hér að neðan. Ef hlýnunin er miðuð við þessi hugsanlegu fyrri hámörk verður hún sennilega nær 0,5° en 0,7°.

2. Hiti í Stykkishólmi 1831-1997. Skásettar punktalínur upp frá vinstri til hægri: Miðlína, leitni (trend) hitans yfir tímabilið í heild (0,633°C/100 árum). Efsta línan er sú sama og miðlína að viðbættum 1,5°C, neðsta línan er 1,5°C undir miðlínunni. Rauði, breiði ferillinn sýnir 15-ára keðjumeðaltöl á öllum myndunum 2 til 6. 

Þá lítum við á mynd (2) sem sýnir hitafar í Stykkishólmi frá því um 1830 til okkar daga. Mælingar hófust í Stykkishólmi 1.nóvember 1845, en með samanburði við mælingar í Reykjavík má með nokkuð góðu móti áætla Stykkishólmshitann aftur á 3. áratug 19. aldar. Enn eldri mælingar eru til og er nú unnið að lausn túlkunarvandamála sem við er að stríða til að nota megi þær til þess að framlengja línuritið aftur til 1775. Hægt er að túlka þessa mynd á fleiri enn einn veg. Hér er hins vegar ætlunin að líta á einn möguleika, þann að hér hafi þrátt fyrir allt hlýnað nokkurn veginn jafn mikið og að meðaltali á norðurhveli.

Hitafarinu má skipta í tvenns konar tímabil, hlý og köld. Fremur hlýtt tímabil stóð í 8 ár eða svo á 5. áratug 19. aldar. Annað hlýtt tímabil var við lýði frá um 1925 til 1964. Hlýjasti hluti þessa síðara tímabils er u.þ.b. 0,5° hlýrri en hlýjasti hluti fyrra tímabilsins, 70 - 80 árum áður (eins og efsta beina línan á myndinni sýnir). Kalt tímabil hófst um 1850 og stóð fram á 3. áratug þessarar aldar. Annað kalt tímabil hófst 1965 og stendur kannski enn. Hlýjustu ár þessa síðara kalda tímabils eru ekki fjarri því að vera 0,5° hlýrri en hlýjustu ár síðasta kalda tímabils. Hitafarið eftir 1965 er nánast eins og beint framhald af þeirri hægu hlýnun sem átti sér stað frá upp úr 1860 til 1920. Veðurfar á Íslandi er með þeim sérkennum að stöku sinnum eru hafþök af ís norðan og austan við land. Þá lokast fyrir upphitun lofts af norðlægum uppruna norðan við land og landið verður eins konar tangi út úr Grænlandi. Þá breytist veðurlag á Íslandi og slík ár fá einskonar „aukakulda”. Við sjáum ár af þessu tagi á síðustu öld, en ekki á þessari. Þetta voru 1836, 1859, 1863, 1866, 1869, 1874, 1881, 1882 og 1892. Við lá að við færum í þetta far 1979.

Beina línan sem liggur um myndina þvera skáhallt gegnum súluþyrpingarnar uppávið til hægri sýnir 0,63° hlýnun á hundrað árum eða u.þ.b. það sama og er á norðurhveli í heild. Hlýindaskeiðin tvö áðurnefndu eru samkvæmt þessari túlkun sérstakar sveiflur sem þurfa aðra skýringu en aukin gróðurhúsaáhrif. Hvað veldur veit enginn, en ýmsar skýringartilgátur hafa verið nefndar en þær verða ekki raktar hér.

3. Framtíðarsýn. Ferlar framlengdir með því að  bæta frávikum hlýskeiðsins um og fyrir miðja öldina (og upphafi síðara kuldaskeiðs) við framhald leitnilínu. Leitnilínan sýnir sem fyrr 0,633°C hitahækkun á hverjum 100 árum. 

Hvert verður svo áframhaldið? Það veit auðvitað enginn. Það gæti t.d. komið nýtt aukahlýindaskeið. Það ætti þá e.t.v. að verða hlýrra en hið fyrra, kannski eins og á næstu mynd (3; „Framtíðarsýn 1a”). „Framtíðin” á þessari mynd er einfaldlega þannig fengin að gamla hlýindaskeiðinu er bætt við línuritið í framhaldi af árinu í ár, en nú væri byrjun þess hlýrri en var um 1920, í upphafi þess fyrra. Kannski heldur núverandi „kuldaskeið” áfram og stendur hátt í eina öld.

4. Framtíðarsýn. Ferlar framlengdir með því að bæta frávikum kuldaskeiðsins fyrra við framhald leitnilínu. Leitnilínan sýnir sem fyrr 0,633°C hitahækkun á hverjum 100 árum. 

Mynd 4 („Framtíðarsýn 1b”) er þannig fengin að frávik gamla skeiðsins frá beinu línunni er líka notað sem frávik áranna 1998-2062 frá sömu línu. Þó er gerð sú breyting að fjögur mestu hafís- og kuldaárin verið skorin burt að nokkru (þau sem lenda neðan neðstu skálínunnar á mynd 2. Ef eitthvað ámóta yrði raunin mættum við bíða lengi eftir jafnhlýjum árum og á 4. áratugnum, jafnvel þó gróðurhúsaáhrifin héldu áfram að aukast eins og verið hefur. Vöntun á hlýjum árum á Íslandi væri því enginn afsönnun á vaxandi hlýnun í heiminum. Við gerð þessarar framlengingar var ákveðið að láta þetta síðara kuldaskeið einnig hanga neðan í línunni eins og hið fyrra. Það breytir þó ekki miklu þó meðalfráviki fyrra kuldaskeiðsins (0,28°) yrði bætt ofan á.

Kannski bætir hlýnunin í sig eins og tölvureikningar virðast benda á. Niðurstöður veðurfarslíkan- reikninga virðast benda til þess að hlýnun á næstu 100 árum verði á bilinu 1,5° til 3° að meðaltali yfir jörðina.

5. Framtíðarsýn. Eins og mynd 3 að öðru leyti en því að í stað 0,633°C hitahækkun á hverjum 100 árum er sett hækkunin sett 3,0°C á 100 árum eftir 1997. Þetta er við efri mörk þess sem líklegt er talið í skýrslum IPCC-hópsins.

Síðustu myndirnar (5; „Framtíðarsýn 2a” og 6; „Framtíðarsýn 2b) eru eins gerðar og myndir 3 og 4 nema hvað á þessum seinni myndum er hlýnunin eftir 1997 sett við efri mörkin eða 3,0°C/100 ár. Takið eftir því að þrátt fyrir þessa miklu hlýnun koma ár sem eru hlýrri en hlýjustu árin á 4. og 5. áratugnum ekki fram fyrr en eftir 2015 í síðara dæminu, en eftir um áratug í því síðara.

6. Framtíðarsýn. Eins og mynd 4 að öðru leyti en því að í stað 0,633°C hitahækkun á hverjum 100 árum er sett hækkunin sett 3,0°C á 100 árum eftir 1997. Þetta er við efri mörk þess sem líklegt er talið í skýrslum IPCC-hópsins.  

Þessi fjögur ímynduðu dæmi ætti ekki að taka alvarlega og auðvitað verður raunveruleikinn einhver allt annar. Kannski kemur hafísinn af fullum þunga aftur? Við gætum e.t.v. fengið „aukakuldaskeið” jafn óvænt og hlýindaskeiðin? Svo gæti auðvitað hlýnað strax á þessu ári?

Niðurstaðan er sú að „skortur á hlýnun” hérlendis er ekki í neinu ósamræmi við hugmyndir um aukin gróðurhúsaáhrif. Svo virðist sem á Íslandi hafi hlýnað alveg jafn mikið og að meðaltali á norðurhvelinu öllu þegar til langs tíma er litið.

- - - 

 

Hér lýkur greininni gömlu. Nú hafa liðið 21 ár (og reyndar nærri því 22). Því má spyrja hvernig þessar sviðsmyndir hafa gengið eftir - hvernig hefur hlýnunin gengið fyrir sig?

Svarti ferillinn á þessari mynd sýnir 15 ára keðjumeðaltöl hita í Stykkishólmi allt fram til áranna 2004 til 2018 - hinir litirnir sýna sviðsmyndirnar fjórar (og byrja á 1984 til 1998). Þær sviðsmyndir sem sýndu áframhaldandi kuldaskeið (og undirliggjandi hlýnun) eru lengst frá því að hafa komið fram, en hlýnunin á þessari öld fylgir hlýrri sviðsmyndunum nánast nákvæmlega. Blái ferillinn sýnir síðan framtíð þar sem (undirliggjandi) hlýnun heldur áfram eins og verið hefur (0,6°C/öld) - en að núverandi hlýskeiði ljúki - eins og því fyrra. 

Bleiki ferillinn sýnir aftur á móti nærri 5 sinnum hraðari hlýnun - hún er svo hröð að „náttúruleg“ kólnun hefur ekki í við hana - þó mikil sé. 

Við ættum að sjá af þessu að það er eiginlega alveg sama hver hitaþróun næstu 40 ára verður hér á landi - allar tölur verða í samræmi við aukin gróðurhúsaáhrif - hitabreytingar til skamms tíma á einum stað segja nær ekkert um það sem er að gerast í heiminum í heild. 

Spurningin er hins vegar sú hvort við höfum undanfarin 20 ár verið að taka út staðbundna hlýnun eða ekki - henni er ósvarað. Það má hins vegar halda því fram að fari hiti næstu 20 ára vel upp fyrir bleika ferilinn sé eitthvað mikið í gangi - og þá trúlega á heimsvísu - hin gríðarlegu hlýindi síðustu 20 ára hér á landi hafi þá ekki verið eitthvað staðbundið. 

Það má benda á að hlýjasta ár alls tímabilsins í Stykkishólmi var 2016 - meðalhiti þá hærri heldur en öll 15-ára meðaltöl sviðsmyndanna. 

Vestanáttarrýðin virðist halda áfram

Eins og fram hefur komið hér á hungurdiskum áður hefur vestanáttin verið heldur rýr í roðinu á seinni árum - þó henni hafi auðvitað brugðið fyrir mánuð og mánuð - eða jafnvel tvo til þrjá í einu (eins og veturinn 2015 og vorið 2018). Við byrjum pistil dagsins á því að líta snöggt á stöðuna um þessar mundir, en horfum svo á „þróun“ undanfarinna ára. Ritstjóranum er þó ekki sérlega vel við að nota orð eins og þróun - því flest tekur enda í veðráttunni. Textinn hér að neðan er heldur þungur undir tönn - og varla við hæfi nema fárra. 

Norðurhvelskortið sýnir hæð 500 hPa-flatarins síðdegis miðvikudag 13.nóvember (evrópureiknimiðstöin spáir). Jafnhæðarlínur eru heildregnar, af þeim ráðum við styrk og stefnu vinda í miðju veðrahvolfi. Litir sýna þykktina en hún mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs, því meiri sem hún er því hlýrra er loftið. Á miðvikudaginn verður fremur svöl norðanátt yfir Íslandi. Þykktin í kringum 5200 metra, meðaltal nóvembermánaðar er um 5280 metrar - því má gera ráð fyrir að hiti verði um 3 til 4 stigum neðan meðallags - minna við sjóinn - meira inn til landsins. 

Fyrir suðvestan Grænland er mikil vindstrengur, dýpkandi lægð sem virðist stefna í átt til landsins og á samkvæmt spám að koma hér seint á fimmtudag og ráða veðri fram á helgina. Svo virðist sem vestanátt nái sér þá á strik um stund - jafnvel með snjókomu eða éljagangi. En þrátt fyrir það eru spár ekkert sérstaklega á því að sú vestanátt endist að neinu ráði því hún hefur engan stuðning af hlýju lofti í suðri - og ekki heldur teljandi stuðning af kuldapollum norðurslóða. 

Á kortinu eru merktir tveir sporöskjulega hringir - á slóðum þess nyrðra hafa minniháttar háloftahæðir og hryggir haldið til að undanförnu - fyrirstaða án þess að um hefðbundna hæðarfyrirstöðu hafi verið að ræðs. Þessir hæðarhryggir hafa lengst af haldið norðankuldanum frá okkur - og líka orðið til þess að lægðir hafa að mestu haldið sig suður af landinu. Syðri hringurinn er utanum vestanvert Miðjarðahaf. Þar hefur í mestallt haust verið eins konar grafreitur lægðanna sem farið hafa fyrir sunnan okkur - með ódæmarigningum bæði á austanverðum Spáni, í Frakklandi og víðar. 

Svo virðist sem á þessu verði litlar grundvallarbreytingar - austlægu áttirnar haldi undirtökunum þó vestanátt bregði fyrir dag og dag. Langtímaspár - líka þær sem ná til nokkurra mánaða hafa bent til þess sama. Einungis hafur verið mismunandi hvort lægðabrautum er spáð nærri landinu eða langt suður í höfum. Enginn möguleiki er að sjá hvenær þessu ástandi lýkur. 

Línuritið sýnir 12-mánaða keðjumeðaltöl styrks vestanáttar í 500 hPa yfir Íslandi. Það sem vekur athygli er að styrkurinn hefur nú verið undir meðallagi áranna 1961 til 1990 í nærri 7 ár samfellt (rauða strikalínan sýnir meðaltalið). Vestanáttin þráláta vor og snemmsumars 2018 hefur ekki dugað til að koma árinu upp í meðallag. Vestanáttin hefur verið sérlega veik síðustu 12 mánuði. 

Þykktarbrattinn á sama svæði (hitamunur í neðri hluta veðrahvolfs á milli 60. og 70.breiddarstigs) hefur einnig farið minnkandi. Þá þróun má sjá á línuritinu hér fyrir neðan. 

Hefur ekki náð meðallagi áranna 1961 til 1990 nú í nærri 6 ár. Það eru um 6 H-einingar í hverri gráðu munar. Á árunum 1961 til 1990 munaði um 6 stigum á hita neðri hluta veðrahvolfs á 60. og 70. breiddarstigi (auðvitað kaldara fyrir norðan), en síðustu árin hefur munurinn ekki verið nema 5 stig að meðaltali. Þetta er auðvitað í takt við mikla hlýnun norðurslóða á þessari öld - þar hefur hlýnað meir en hér sunnar - og þess sem spáð er um framtíðarveðurlag.  

Þann 4.nóvember 2011 birtist pistill hér á hungurdiskum um sama efni - nema þar var litið á lengra tímabil (1949 til 2011). Þeir sem vilja geta litið á hann hér og nú. Þar sagði meðal annars:

„Reiknuð leitni er örlítið niður á við frá upphafi til enda tímabilsins. Ekki segir það neitt um framtíðina frekar en venjulega - en ætli sé samt ekki líklegt að vestanáttin hressist á næstu árum og tíðni skakviðra og skíts aukist frá því sem verið hefur næstliðin 10 ár eða svo“. 

Gallinn er bara sá að víð bíðum enn eftir því að vestanáttin hressist. Biðin fer að taka í - „... en ætli sé samt ekki líklegt að vestanáttin hressist á næstu árum og tíðni skakviðra og skíts aukist frá því sem verið hefur ... “.

Fyrstu tíu dagar nóvembermánaðar

Og þriðjungur nóvembermánaðar sviptist hjá. Meðalhiti hans í Reykjavík er 3,0 stig, +0,7 stigum ofan meðallags áranna 1961 til 1990, en -0,3 neðan meðallags síðustu tíu ára. Hiti dagana tíu er í 14.hlýjasta sæti (af 19) á öldinni í Reykjavík, en í því 54. á langa listanum (144 ár). Hlýjastir voru dagarnir tíu árið 1945, meðalhiti hvorki meira né minna en 8,2 stig, en kaldastir voru dagarnir tíu árið 1899, meðalhiti -4,0 stig.

Á Akureyri er meðalhiti dagana tíu -0,5 stig, -1,3 neðan meðallags 1961-1990, en -2,0 neðan meðallags síðustu tíu ára.

Þetta er næstkaldasta nóvemberbyrjun aldarinnar á Austurlandi að Glettingi, en hlýjast að tiltölu hefur verið á Vestfjörðum, þar er hitinn í 11.hlýjasta sæti aldarinnar.

Á einstökum veðurstöðvum hefur verið hlýjast að tiltölu á Hornbjargsvita, vikið þar miðað við síðustu tíu ár er +0,7 stig, en kaldast að tiltölu hefur verið á Sauðárkróksflugvelli, -3,8 stig neðan meðallags síðustu tíu ára.

Úrkoma í Reykjavík hefur mælst 18,9 mm og er það nokkru minna en í meðalári, á Akureyri hefur úrkoman mælst 3,2 mm, með minna móti.

Sólskinsstundir hafa mælst 14,5 það sem af er mánuði í Reykjavík og er það nærri meðallagi.

Nóvember sem vetrarmánuður

Sem kunnugt er skilgreinir Veðurstofa Íslands mánuðina desember til mars sem vetrarmánuði. Stundum gerist það þó að apríl og nóvember eru svo kaldir að þeir skáka vetrarmeðaltölum. Í marslok á þessu ári birtist hér á hungurdiskum pistill undir fyrirsögninni Apríl sem vetrarmánuður. Nú er komið að samskonar afgreiðslu á nóvember.

Á landinu í heild hefur nóvember fimm sinnum verið kaldasti mánuður ársins (eftir 1873). Það var 1929, 1963, 1972, 1991 og 1996. Hefur þó aðeins þrisvar verið kaldari en allir mánuðir eftirfylgjandi vetrar, það var 1947, 1963 og 1996, ártölin eiga því við 1947 til 1948, 1963 til 1964 og 1996 til 1997. 

Það truflar leitina nokkuð að nóvember hefur hlýnað mikið á mælitímabilinu, hlýnunin er að jafnaði 1,2 stig á öld - þannig að það sem okkur þykir kaldur nóvember taldist e.t.v. ekki óskaplega kaldur á 19.öld. Við beitum því dálitlum brögðum við leitina - og notum myndina hér að neðan til að hjálpa okkur.

Það sem við sjáum á myndinni er þetta: Lárétti ásinn vísar til síðustu 200 ára (tæpra), en sá lóðrétti er hitakvarði. Bláa feita línan sýnir 30-árakeðjumeðalhita vetra, til vetrarins teljast mánuðirnir desember til mars. Ferillinn hefst við árabilið 1824 til 1853. Vel sést hvernig línan hefur færst ofar og ofar (ekki þó samfellt). Rauða þykka línan sýnir það sama - en á við nóvember. Þessi lína hefur þokast upp á við líka - tekur áberandi hlykk upp á við í miklum hausthlýindakafla um og fyrir 1960. 

Þreparitið sýnir hins vegar landsmeðalhita einstakra nóvembermánaða - mjög breytilegur greinilega. Tveir þeir köldustu eru þó utan tímabils áreiðanlegra meðalhitaáætlana - voru tvímælalaust mjög kaldir, við vitum það (1824 og 1841). 

Við merkjum sérstaklega þá nóvembermánuði þegar meðalhiti er neðar en meðalhiti vetra næstu þrjátíu ára á undan. Sannir vetrarmánuðir (þó að hausti séu). Við sjáum nokkra klasa - tímabil þegar ekki er langt á milli mjög kaldra nóvembermánaða. Merkingar vantar á fáeina mánuði þegar mjög litlu munaði.

Við sjáum að nóvember 2017 féll í flokk vetrarlegra nóvembermánaða - hefði þó ekki komist þar með fyrir tíu árum. Þrjátíuárahlýnunin gengur hratt fyrir sig um þessar mundir (en framtíð þó óráðin að vanda). Líkur eru á að heldur hægi á henni á næstunni - verði það ekki erum við að lenda í vondum málum.

Snjóar eða rignir - eða hvað?

Eftir spám að dæma virðist nokkuð snarpur úrkomubakki eiga að koma inn á Faxaflóa á morgun, mánudag 4.nóvember. Úrkomuákefð í bakkanum er býsna mikil - en hann er mjór um sig þannig að líklegt er að áhrif hans verði mjög misjöfn á svæðinu. Það sem flækir málið sérstaklega er að engan veginn er ljóst hvar úrkoman fellur sem snjór og hvar sem regn.

Spá harmonie-líkansins nú í hádeginu (sunnudag 3.nóvember) segir að úrkoma verði allt að því 30 til 35 mm á morgun þar sem mest er. Við vitum auðvitað ekki hvort vit er í þessu en flestar aðrar spár eru sammála um þetta í stórum dráttum. 

Þær eru líka nokkuð sammála um að úrkoman verði í formi rigningar næst sjónum, en það snjói inn til landsins og á stöðum sem liggja hærra. Nú vitum við að mikil úrkomuákefð lækkar „snælínu“. Ástæðan er sú að (nánast) öll úrkoma myndast sem snjór og bráðnar svo á leiðinni niður. Varminn til að bræða er tekinn úr loftinu sem úrkoman fellur um sem þar með kólnar og snjórinn kemst neðar og neðar eftir því sem úrkoman er ákafari og stendur lengur - eigi aðflutningur á hlýrra lofti sér ekki stað í því meira mæli. 

Hér er því allt á mörkunum. Rætist þessi magnspá og falli öll úrkoman sem snjór verður afleiðingin töluverð ófærð, en falli hún öll sem regn verða afleiðingarnar mun minni. Mikið slabb er líka möguleiki - og sömuleiðis að allt þetta gerist - en bara misjafnlega eftir stöðum. Megi trúa núverandi spá byrjar úrkoman um kl.4 í nótt, og verður það mesta um garð gengið um 12 klukkustundum síðar - en ekki styttir þó alveg upp fyrr en kemur fram á kvöldið.

Við minnum enn á að hungurdiskar spá engu - fylgist með mun áreiðanlegri umfjöllun Veðurstofunnar.