Þyturinn (eða suðið) í vestanáttinni síðustu 60 árin

Nördalegt, já. Finnist engin marktæk tíðnihámörk í tímaröð sem er til athugunar er talað um að hún sýni ekkert nema hvítt suð, engir litir skera sig úr. Tilviljanakennd gildi elta hvort annað í endaleysu. Um það er deilt hversu hvítar hinar fjölbreyttu tímaraðir veðursins séu. Er engin langtímaregla í veðurfari?

Það er þó ekki alveg rétt að segja að veðurfarið sé hvítt. Bæði dægur- og árstíðasveiflan eru fastnegldar á ákveðin tíðnibil, sólarhringinn og sólarárið - um það deilir enginn. Menn eru síðan nokkuð sammála um að svonefndir brautarþættir jarðar (t.d. möndulhalli) marki tilvist sína inn í veðurfarið líka. En þar er um að ræða sveiflur á tíuþúsundárakvarða. Þótt þær breytingar séu hægfara gætu þær valdið því að veðurfar hrökkvi stundum til - svona eftir því hvernig stendur á spori í öðrum þáttum sem þar koma við sögu, t.d. geislunareiginleikum lofthjúpsins eða þá gróðurfari og landnýtingu.

Langt er síðan farið var að greina reglulegar veðurfarssveiflur á kvarðanum þarna á milli, milli árslengdar og tíuþúsundára. Flestir leitendur hafa fundið sveiflur við sitt hæfi - en við í sveifluvantrúnni látum okkur fátt um finnast - allar spár byggðar á reiknisveiflum hafa hingað til brugðist. Líklega munu þær gera það áfram.

En við vitum hins vegar að veðurfar sveiflast stórlega frá ári til árs og á milli áratuga og alda. Spurningin er bara hversu reglulegur breytileikinn er. Lítum á myndina.

Hún sýnir styrk vestanáttarinnar í 500 hPa (í m/s) frá því 1949 til okkar daga sem 12-mánaða keðjumeðaltöl. Það tímabil er valið í þeirri von að árstíðasveiflan bælist. Það sem situr eftir eru óreglulegar (mjög óreglulegar) sveiflur. Þær eru reyndar mjög stórar. Á þessu tímabili varð vestanáttin minnst 1960, það liðu síðan um 25 ár þar til hún varð ámóta lin (1985) en síðan hafa komið tvö nokkuð myndarleg lágmörk, bæði á þessari öld. Aðallega góðviðrakaflar.

Mestum styrk náði vestanáttin á fyrri hluta áttunda áratugarins, fyrstu árum þess níunda og síðan í kringum 1990. Veðurminnugir minnast þessa tímabila fyrir skakviðri og skít. Enga reglu er að sjá. Að vísu koma tímabil innan um þar sem toppar og dældir skiptast á með nokkuð reglulegum hætti. Sveiflusinnar geta ef til vill fundið eitthvað við sitt hæfi - ekki síst með þeirri nýjustu tækni að láta sveifluþættina sveiflast að styrk í misvægum sveiflum (þessi setning er grín eða útúrsnúningur).

Reiknuð leitni er örlítið niður á við frá upphafi til enda tímabilsins. Ekki segir það neitt um framtíðina frekar en venjulega - en ætli sé samt ekki líklegt að vestanáttin hressist á næstu árum og tíðni skakviðra og skíts aukist frá því sem verið hefur næstliðin 10 ár eða svo. Ekki má þó treysta þeim „spádómi“.

Mesta gagnið sem hafa má af línuritum af þessu tagi er að þau leggja niður stikur um það hvað er venjulegt og hvað er óvenjulegt. Þar með getum við betur áttað okkur á því hvort veðurfar er raunverulega að breytast eða ekki. Við það mat nægir okkur varla einvíð sýn hitafarsins eins og sér.

Vestanáttin virðist býsna stöðug í sveiflum sínum. Toppar í styrk hennar virðast ekki standa samfellt í mörg ár - alltaf dúrar á milli. Samband milli vestanáttarinnar og illviðra er ekki einhlítt. Ákveðnar tegundir þeirra veðrast upp með styrk hennar en önnur sæta lags og eru meira áberandi þegar hún er lin.

Voru þetta hálfgerðar ekki-fréttir eða er hér um djúpan grundvallarsannleika að ræða?

Athugasemdir

[óli Hilmar Briem Jónsson (IP-tala skráð) 4.11.2011 kl. 10:07]

Skemmtilegar vangaveltur !  en hví er þér svona tíðrætt um blessaða

vestanáttina og gefa henni S&S viðhengi?. Þetta er sú átt sem Austfirðingar

elska hvað mest og fyrir þá  mundi S&S þýða " sól og sæla" .  Ég tel að það

séu raunverulegar sveiflur í veðurfarinu og þarmeð náttúrufarinu. Bæði á

míkróskala  ( árið) , þar sem sólargangurinn og möndulhalli eru áhrifavaldar ,

áratugaskala þar sem sólin er hvað mestur áhrifavaldur með púlserandi

geislunarsveiflu uppá 19 ár , aldaskala eða megaskala , þar sem hafstraumar

geimryk og fleiri þættir koma inn í. Svo er sjálfsagt til þúsaldasveifla þar sem

ísaldir og hitabeltisloftslag skiptist á. Etv. koma möndulhallabreytingar þar við

sögu , pólskipti , loftsteinaárekstrar , risaeldgos , geimryk ofl.

En ef eitthvað er til í þessu , - þá er ljóst að um mikla óreglu er að ræða í

sveiflum eins og þú segir  og sumt ekki hægt með vissu að staðfesta. En varðandi áttirnar , 

þá þykir mér vænst um hæga N átt með spegilskyggðum vötnum hér sunnan

heiða og sól í heiði. Þar á eftir austanátt en bölvanlegust er suð-vestanáttin,

einkum ef hún er köld og éljakennd. En kerlingunni fannst humáttin best.