Metúrkoma á allmörgum stöðvum í apríl

Úrkoma var óvenjumikil víða um land í apríl. Til tíðinda má telja að í Reykjavík mældist hún 149,5 mm, það mesta síðan í apríl 1921, en þá mældist úrkoman 149,9 mm. Munurinn á þessum tölum er ómarktækur og má því segja að úrkomumetið frá 1921 hafi verið jafnað. 

Hér að neðan er listi yfir ný aprílúrkomumet á stöðvum þar sem mælt hefur verið í tíu ár eða meir. 

stöð	ár	mán	úrk-nú	eldramet	eldra	byrjar		nafn
94	2017	4	116,2	2007	102,9	1996		Kirkjuból
97	2017	4	154,2	2007	129,5	1991		Neðra-Skarð
149	2017	4	188,7	2011	148,5	1995		Hítardalur
167	2017	4	209,7	2003	177,6	1997		Bláfeldur
252	2017	4	132,4	2010	122,6	1994		Bolungarvík
253	2017	4	106,9	2011	85,2	1995		Hnífsdalur
254	2017	4	135,2	1994	120,4	1980		Ísafjörður
293	2017	4	166,7	2009	115,9	1995		Litla-Ávík
296	2017	4	101,9	2015	62,0	2005		Bassastaðir
321	2017	4	149,3	2007	76,8	1992		Ásbjarnarstaðir
352	2017	4	68,1	2012	62,8	1956		Hraun á Skaga
361	2017	4	66,5	1999	57,9	1978		Bergstaðir
370	2017	4	49,4	2007	40,4	1990		Litla-Hlíð
400	2017	4	120,1	2012	110,0	1990		Sauðanesviti
818	2017	4	199,0	1980	168,9	1960		Hólmar
951	2017	4	369,8	2011	360,3	1981		Nesjavellir
971	2017	4	213,1	2009	161,7	1995		Vogsósar
990	2017	4	159,9	1954	132,3	1952		Keflavíkurflugvöllur

Hér má sjá úrkomu nú - og eldra aprílmet. Hafa verður í huga að hér er um bráðabirgðatöflu að ræða - á stöku stöð vantar daga inn í - og einnig vantar í fáeinum tilvikum staka aprílmánuði inn í fortíð stöðvanna. Við sjáum að miklu munar á Keflavíkurflugvelli á niðurstöðu nýliðins mánaðar og eldra meti.

Þess má geta að í Stykkishólmi komu 104,6 mm í mælana, litlu minna en í apríl 2007 og 2003, en talsvert vantaði upp á að metinu frá 1921 væri náð. Þá mældust 124,5 mm í Stykkishólmi. 

Hlýnandi veður?

Af einhverjum dularfullum ástæðum virðist sem tíðni hitabylgja nærri Íslandi sé heldur meiri í vikuveðurspám heldur en í raunveruleikanum. Ritstjóri hungurdiska verður reyndar að játa að hann hefur ekki gert neina úttekt á þessum alvarlega grun. Þess vegna kemur alltaf upp meiriháttar efi þegar óvenjuleg hlýindi koma upp í langtímaspám. 

En spárnar hafa samt verið að þrjóskast við og eru þrálátt að gefa til kynna að hann hlýni verulega um eða fyrir miðja næstu viku - meira að segja halda safnspár evrópureiknimiðstöðvarinnar því fram að yfir 95 prósent líkur séu á því að hiti í 850 hPa-fletinum (í um 1500 metra hæð) verði 8 stig eða meira yfir meðallagi árstíma á miðvikudaginn kemur. - Við skulum hafa í huga að 95 prósent líkur í spákerfinu samsvara ekki endilega 95 prósentum í raunheimi - og verða ef til vill aðrar á morgun. 

Hér má sjá spá evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir um hádegi á miðvikudag. Heildregnu línurnar sýna þykktina - hún á að vera meiri en 5540 metrar yfir landinu norðanverðu og hiti í 850 hPa (litir) meiri en 8 stig. 

Nú er það svo (eins og venjulega) að kalt loft getur legið yfir landinu undir hlýja loftinu - sjór og yfirborð lands eru treg til að hlýna - sérstaklega þar sem orka fer líka í að bræða snjó. Því þarf vind - og helst sólskin líka til að ná hitanum á strik hér í mannheimum - jafnvel þótt þessi háloftaspá rættist. 

En svona mikil þykkt - og svona hár hiti í 850 hPa eru óvenjuleg í maíbyrjun - og þess vegna hóflega trúverðug - þar til tveggja daga spárnar fara að grípa stöðuna. En ef vel tekst til er tilefni til allt að 22 stiga hita einhvers staðar á landinu þar sem vinds og sólar nýtur. 

En þeir sem nenna ættu að rifja upp gamlan pistil hungurdiska þar sem fyrirsögnin var: „Á útjaðri hins líklega“.  

Á Reykjanesbrautinni í dag, 28. apríl

Skörp skil lágu yfir landinu suðvestanverðu í dag - og hreyfðust nokkuð fram og aftur. Um tíma lágu þau á milli veðurstöðvanna á Strandarheiði (Reykjanesbraut er stöðin kölluð) og Straumsvíkur. Við skulum kíkja á mynd sem sýnir hitamælingar á stöðvunum á 10-mínútna fresti frá kl. 8 í morgun til kl. 19.

Blái ferillinn sýnir hita í Straumsvík, sá rauði hita á Strandarheiði og sá græni hitamun stöðvanna tveggja. 

Hiti var svipaður á stöðvunum báðum fram undir hádegi, þó kólnaði nokkuð snögglega á Strandarheiðinni um hálftólfleytið - og um kl. 14 á báðum stöðvum hafði hiti fallið um nær 5 stig frá því sem mest var í morgun. Síðan breytist hiti lítið á Strandarheiðinni, en hlýnar lítillega við Straumsvík. Um kl.16 hlýnaði þar hins vegar snögglega um 3,9 stig á 10 mínútum - og síðan kólnaði aftur enn sneggra um kl. 18, þá um -5,8 stig á 10 mínútum. 

Mismunur hita stöðvanna varð mestur 7,6 stig. 

Í gær (27. apríl) féll hiti um 6,8 stig á innan við klukkustund í Reykjavík. Þetta þykir meira að segja mikil þriggja stunda breyting þar um slóðir. Í gögnum sjálfvirku stöðvarinnar sem nú ná til um 20 ára fannst aðeins eitt eldra tilvik annað með jafnsnöggu falli á Veðurstofutúni. Það var 19. febrúar 2004. Í dag (28. apríl) varð mesta hitastökk á stöðinni 6,9 stig. 

Í gær voru hitastökk 6,7 stig eða meira á 5 stöðvum (við Veðurstofuna, í Geldinganesi, við Korpu, á Þyrli í Hvalfirði og á Haugi í Miðfirði). Mest varð það á Haugi, 7,7 stig - þar kom aukahlýindatoppur í sunnanáttinni rétt á undan skilunum.

Í dag hefur þegar þetta er skrifað frést af stökkum upp á 6,7 stig eða meira á fjórum stöðvum (við Veðurstofuna, við Korpu, í Geldinganesi og á Hellu). Hugsanlega skila sér fleiri stökk áður en dagurinn er allur (nú er klukkan rúmlega 19). 

Á sumum veðurstöðvum eru svona hitastökk miklum mun algengari heldur en við Veðurstofuna, t.d. má telja yfir 50 tilvik við Korpu á síðustu tuttugu árum (ýmist upp eða niður), mest 9,9 stig. Ritstjóri hungurdiska skrifaði einhvern tíma um hitastökk bæði innan klukkustundar og sólarhrings á þessum vettvangi - kannski rétt að fara að rifja það upp.

Sein lágmörk (?)

Fyrir nokkrum dögum, aðfaranótt þess 24. apríl, gerðist það að hiti á fáeinum veðurstöðvum mældist lægri en áður á árinu til þessa. Lægsti hiti á einstökum veðurstöðvum fyrri hluta árs mælist yfirleitt á tímabilinu frá því í janúar til mars, stöku sinnum fyrstu dagana í apríl, en mjög sjaldan síðar. 

Til þess að þetta gerist þarf nokkuð snarpt síðbúið kuldakast, en sömuleiðis þarf árið fram að því að hafa verið hlýtt - rétt eins og verið hefur í vetur.

En spurning vaknaði um hversu algeng svona síðbúin lágmörk séu og hver sé síðasta dagsetning lægsta lágmarks fyrri hluta ársins. Gagnagrunnur Veðurstofunnar svarar því vonandi nokkurn veginn rétt. Hægt er að leita um 90 ár aftur í tímann - en lágmarksmælingar voru framan af nokkuð gisnar, stöðvar voru fáar og lágmarksmælar ekki notaðir á þeim öllum. Eftir því sem stöðvum hefur fjölgað - og þá sérstaklega eftir að sjálfvirku stöðvarnar komu til sögunnar eru líkur á afla meiri - færra fer framhjá þéttu mælikerfi heldur en gisnu. 

Það er ekki nema í tveimur kuldaköstum sem lágmörk fyrri hluta ársins hafa komið seinna en nú var, það er að segja seinna en 24. apríl

Merkilegt kuldakast gerði um mánaðamótin apríl/maí 2013. Um það var fjallað í pistlum hungurdiska á sínum tíma t.d. þeim frá 29. apríl. Þann 30. mældist lægsti hiti ársins fram a því á 16 sjálfvirkum stöðvum og einni mannaðri - og í kjölfarið þann 2. maí mældist lægsti hiti ársins fram að því á fjórum sjálfvirkum stöðvum. Þetta eru síðbúnustu lágmörk sem við vitum um á landinu. - Þess má geta að ekkert þessara lágmarka varð lægsti hiti ársins 2013 - haust og snemmvetur síðar á árinu gengu frá þeim. 

Hitt tilvikið var vorið 1932, en þá mældist lægsti hiti ársins fram að því á tveimur stöðvum (Grímsey og Hraunum í Fljótum) þann 25. apríl. Einstök hlýindi höfðu verið í vetrarmánuðunum þetta ár - og gerðu þau þennan atburð mögulegan. 

En á landinu öllu? Jú, árið 2013 mældist lægsta lágmark fyrri hluta árs ekki fyrr en 12. apríl (þá í Svartárkoti). Þann 14. apríl 1914 mældist frostið á Grímsstöðum á Fjöllum -24,0 stig - það mesta sem við vitum um á landinu fyrri hluta árs það árið. - En lítið er af dagsettum lágmörkum frá þessum tíma í gagnagrunninum - vonandi komast þau þangað síðar. 

Í Reykjavík er síðasta dagsetning lágmarks að vori 12. apríl, það var í páskahretinu fræga 1963 og þess má geta að sú næstsíðasta er 9. apríl, í páskahretinu mikla 1917 sem fjallað var um á dögunum hér á hungurdiskum. Á Akureyri hefur lægsta lágmark fyrri hluta árs aldrei mælst í apríl, síðasta dagsetning þar er 28. mars 2009. 

Lægsti hiti á landinu það sem af er ári mældist í Möðrudal 14. janúar, -24,7 stig. Það er vægast sagt ólíklegt að við sjáum lægri tölu en það úr þessu - og lægri tala hefur ekki sést að haustlagi fyrr en 4. nóvember (gæti auðvitað dottið inn eitthvað fyrr í haust - hver veit). 

Í leit að vorinu 9

Landið bregst misjafnlega við vorinu. Fjallað hefur verið um það áður á hungurdiskum, en við skulum samt rifja eitthvað upp. 

Árstíðasveifla hitans er ekki jafnstór á öllum veðurstöðvum landsins, né eins í laginu. Hver stöð á sér vik frá meðaltali landsins í hverjum mánuði. Við lítum á landfræðilega dreifingu útgilda á árstíðasveiflu þessara vika. (Hljómar vel - ekki satt).

Ekki kemur á óvart að tiltölulega kalt er inn til landsins á vetrum og þá er hiti þar lægstur miðað við landsmeðaltalið. Öðru vísi er farið á sumrin, þá er hiti inn til landsins hærri en landsmeðalhitinn. Á sumrin er kalt við sjóinn en þar er tiltölulega hlýtt á vetrum. Til viðbótar þessum almennu og lítt óvæntu sannindum koma smáatriði á óvart.

Kortið veitir svar við því hver sé „hlýjasti“ mánuður ársins á ýmsum veðurstöðvum - miðað við landsmeðaltal. Sums ataðar á landinu sunnan- og suðvestanverðu er það apríl - þar vorar fyrr en annars staðar á landinu. Víða norðanlands er júní „hlýjastur“ miðað við landsmeðaltalið - snjór er bráðnaður af láglendi - innar og ofar er það júlí sem stendur sig best - það gerir júlí líka í uppsveitum á Suðurlandi. 

Veturinn er hlýr að tiltölu við strendur landsins - miðað við landsmeðaltal. Strendur á Norður- og Austurlandi eru „hlýjar“ í janúar, og suðaustur- og suðurströndin í febrúar og mars. Á landinu norðvestanverðu er það hins vegar nóvember. 

En við erum hér að einbeita okkur að vorinu. Reykjavík er „vorstöð“ - þá er þar hlýrra að tiltölu en annars staðar á landinu. Berum hana saman við tvær aðrar stöðvar og veljum Stykkishólm og Akureyri. 

Myndin að ofan sýnir mismun á sólarhringsmeðalhita í Reykjavík og Stykkishólmi alla daga ársins (og 6 mánuðum betur). Mestur munur á hita stöðvanna er á vorin - hámarkið er á hörpu. - Frá og með miðjum maí slaknar á muninum. Þetta er tímabil norðaustannæðinga, loftþrýstingur er hár, þurrar norðlægar áttir tíðar. 

Hitamunur stöðvanna minnkar síðan eftir því sem líður á, nokkuð jafnt og þétt þar til lágmarki er náð í nóvember - fyrri mynd sýndi „nóvemberhlýindi“ um Breiðafjörð og Vestfirði. Þetta eru áhrif frá sjónum, geymsla hlýinda sumarsins - nýtur þeirra svo í janúar austur með Norðurlandi og suður með Austfjörðum? Eru þau komin til stranda Austur-Skaftafellssýslu í mars? Eða fellur mismunarferill hita í Reykjavík og Stykkishólmi að einhverju leyti saman við útbreiðslu hafíssins í Grænlandsundi? Sjáum við hana hér? 

Ritstjórinn á einhvers staðar ámóta mynd sem ber saman Reykjavík og Hornbjargsvita og lítur hún svipað út.

En lítum nú á Norðurland. Við veljum Akureyri, en hefðum getað valið Skagafjörð - annað svæði þar sem júní er hlýjastur miðað við landsmeðaltalið - útkoman er þar hin sama (um það í fornum hungurdiskapistli). 

Hitamunur Reykjavíkur og Akureyrar er allt annar en sá sem við sáum á fyrri mynd. Um 1,5 stigi hlýrra er í Reykjavík en á Akureyri að vetrarlagi, en munur hita staðanna er lítill á sumrin. Það merkilegasta við myndina er að skiptin á milli vetrar og sumars eiga sér stað nánast á einum degi, 19. maí. Minna má á að hátt í 70 ár af mælingum liggja hér að baki. Það er varla tilviljun að þetta er einmitt um það leyti sem þrýstivindurinn slakar á taki sínu á landinu - og landið sjálft tekur við stjórninni (sjá fyrri pistil) - en væntanlega kemur snjóleysing á Norðurlandi einnig við sögu. Haustið kemur ekki alveg jafn snögglega. 

Þó myndin af „kaldasta mánuði ársins“ - miðað við landsmeðaltal - komi hér málinu ekkert við skulum við láta hana fljóta með til gamans.

Inn til landsins er veturinn kaldastur að tiltölu, ýmist desember, janúar, febrúar eða mars. Vor og snemmsumar er „kaldast“ strendur landsins, sumarið á Austfjörðum og með suðurströndinni til Reykjaness. Nóvember í lágsveitum á Suðurlandi. Ágúst á höfuðborgarsvæðinu. Allt saman rökrétt á einhvern veg (eða er það ekki?).

Í leit að vorinu 8

Að meðaltali blæs vindur af austri hér á landi nær allt árið - að slepptu „áttleysutímabili“ um mitt sumar og við sáum í síðasta pistli. Lengst af er stefnan frekar norðan við austur heldur en sunnan við. Því ræður sennilega Grænland. Lítilsháttar árstíðasveifla er hins vegar í norðanáttinni. Í þessum pistli lítum við fyrst á þá sveiflu, en síðan er það árstíðasveifla vindhraða. 

Allar vindathuganir frá mönnuðum stöðvum eru greindar í norðlæga- og austlæga vigurþætti. Norðanþátturinn sýnir hversu mikið heildarstefnan víkur mikið frá hreinni austanátt. Ákveðið var að vigurvindur úr norðri teljist jákvæður (bara vegna þess að hann er algengari heldur en sunnanvindurinn). 

Myndin sýnir norðanþáttinn yfir árið, og hálfu betur. Þetta er nú satt best að segja harla órólegt og tölurnar lágar (sjá lóðrétta kvarðann). En þó virðist sem fáein tímabil skeri sig eitthvað úr. 

Um miðjan vetur virðist draga tímabundið úr norðanáttinni þegar við tekur um tveggja mánaða tímabil þegar sunnanátt nær sér meira á strik heldur en á öðrum tímum árs. Þetta eru nokkurn veginn vetrarmánuðirnir þorri og góa - mesti útsynningstími ársins samkvæmt tali eldri heimilda, sem og tími suðlægra vetrarhlýinda. Útsynningur og sunnanhlýindi eru ekki beinlínis líkt veðurlag, en eiga sunnanþáttinn þó sameiginlegan.

Í síðasta vorpistli var ýjað að því að þetta tengdist hegðan háloftalægðardragsins mikla yfir Norður-Amaríku austanverðri - og skulum við bara trúa því.

Í kringum jafndægur að vori dregur mjög úr tíðni sunnanátta - páskatíð tekur við - jú, með sínum frægu hretum - úr norðri. Síðari hluti þessa norðanáttaauka hefst í kringum sumardaginn fyrsta - og stendur til 19. maí (eða þar um bil). Þessi dagur, 19. maí, virðist á einhvern hátt merkilegur - eins og síðar kemur í ljós. 

Í kringum veturnætur á haustin virðist vera annað stutt norðanáttaskeið - ekki víst þó að neitt sé að marka það. 

Næst lítum við á árstíðasveiflu meðalvindhraða landsins.

Hann breytist með mjög reglubundnum hætti, varla hægt að sjá ákveðin þrep - nema helst í ágústlok, í kringum höfuðdaginn. Þá er þrep. Hugsanlega má greina fleiri, t.d. í kringum sumarsólstöður. 

Við reiknum líka svonefnt festuhlutfall vindsins, hlutfallið á milli meðalvindhraða og vigurvindhraða. Það sýnir hversu fastur hann er á áttinni. Blási vindur af nákvæmlega sömu átt allan sólarhringinn (ekki endilega jafnsterkur) verður festuhlutfallið 1,0. Blási hann beint úr norðri hálfan sólarhringinn, en jafnsterkt úr suðri hinn helminginn er vigurvindhraðinn núll (en meðalvindhraði eitthvað annað). Festuhlutfall þess dags er því 0,0. 

Þrenns konar vindar eru algengastir á Íslandi. Þrýstivindur, sem ræðst af þrýstisviðinu, stefnu þess og bratta, sólfarsvindur, sem taktviss upphitun og kæling lands stýrir þann tíma ársins sem sól er hátt á lofti og þyngdaraflsstýrðir vindar af ýmsu tagi (oftast hægir). 

Þó þrýstisviðið sé hvikult eru breytingar á því sjaldan mjög snöggar (undantekningar auðvitað til). Festuhlutfall sólarhringsins er oftast mjög hátt - oftast því hærra eftir því sem vindur er stríðari - en meira los er á vindi sé hann hægur. Það kemur því ekki á óvart að festa vindsins er minni að sumarlagi heldur en á vetrum.

Myndin sýnir árstíðasveiflu festuhlutfallsins. Það er nánast hið sama stóran hluta ársins - þann tíma sem þrýstivindar ráða nær öllu. Þeir losa nokkuð tak sitt á mjög afmörkuðum tíma árs - frá því um 19. maí til höfuðdags. Þetta er tími sólfarsvinda hér á landi. Vindáttarbreytingar eru þá tíðar milli dags og nætur. Þetta er tíminn sem landið fær helst frið til að „sjá um sig sjálft“, það sem gerist á heimskautaslóðum eða á meginlöndunum miklu skiptir minna máli. 

Á þessari mynd hefst sumarið 19. maí og því lýkur á höfuðdag. 

Við meðallag - eða neðan þess?

Víðast hvar hefur verið kalt á landinu síðustu daga - sérstaklega í dag, sunnudaginn 23. apríl. Landsmeðalhiti dagsins var um -1,6 stig og er það -4,9 stigum neðan meðallags síðustu tíu ára. Þetta er þó nokkuð langt frá því kaldasta sem þessi dagur hefur séð, kaldastur síðustu 70 árin varð hann 1983, en þá var meðalhiti á landsvísu ekki nema -4,3 stig. Og trúlega verður næsti sólarhringur mjög kaldur líka. 

Það er nokkuð um það rætt að mánuðurinn hafi verið kaldur. Fer þá eins og oft áður nokkuð eftir því hvað menn muna hvort þeir telja að svo sé eða ekki. Sannleikurinn er nefnilega sá að hiti það sem af er mánuði er enn rétt ofan meðallags sömu daga 1961 til 1990. Okkur gamlingjunum sem fylgt hafa veðri allt það tímabil og svo síðar finnst ekkert hafa verið sérlega kalt - munum mun kaldari og illskeyttari aprílmánuði. 

Í Reykjavík er meðalhiti það sem af er 2,7 stig, 0,2 stigum ofan sömu daga 1961 til 1990, en aftur á móti -1,0 stigum neðan meðallags síðustu tíu ára - sem trúlega fleiri miða við í sínum samanburði. Svipað á við fyrir norðan, á Akureyri er meðalhiti það sem af er 1,6 stig, 0,4 stigum ofan meðallags 1961 til 1990, en -1,0 stigi neðan við síðustu tíu ár. 

Hlýandi veðurfar síðustu áratuga er greinilega farið að setja mark sitt á viðmiðin, jafnvel þeir sem síst vilja trúa því að hlýnun sé að eiga sér stað virðast farnir að telja hana sjálfsagt mál. 

Annars hafa kaldir eða hlýir mánuðir eða jafnvel heilu afbrigðilegu árin lítið með hina almennu hnattrænu hlýnun að gera - hún sýnir sig fyrst og fremst á lengri tímakvörðum og auðvitað á heimsvísu. Nú eru liðin 35 ár síðan fyrst bárust fréttir um methlýindi á heimsvísu, árið 1981 reyndist hlýrra en öll önnur sem þá var vitað um. Síðan hafa nær stöðugt borist fréttir af hlýnun - réttar fréttir. Við máttum hins vegar sitja í nær tuttugu ár eftir 1981 án þess að hún sýndi sig í verki hér á landi - eða svo virtist alla vega. Það mátti hins vegar reikna út að hlýnunin frá upphafi mælinga væri reyndar mjög svipuð hér á landi og annars staðar - væri horft á nægilega langt tímabil. 

Svo er enn - og hlýnunin mikla hér á landi í kringum aldamótin breytti þeirri leitni ekki mikið. Um þetta var fjallað nokkuð ítarlega á hér á hungurdiskum fyrir um það bil ári síðan og verður ekki endurtekið hér. 

En það hefur verið í kaldara lagi í apríl miðað við veðurreyndina á þessari öld. Mánuðurinn, það sem af er, er í fjórtánda sæti (af sautján) á hitalista aldarinnar í Reykjavík, sömu apríldagar 2010, 2013 og 2006 voru kaldari en nú. Á langa listanum er hitinn hins vegar nærri miðju, í 73. sæti af 143. 

Við Mývatn er hitinn enn í meðallagi síðustu tíu ára, þar er nú hlýjast á landinu að tiltölu - en kaldast hefur verið á Ísafirði, hiti þar -1,9 stig neðan meðallags síðustu tíu ára. 

Úrkoma hefur verið óvenjumikil, um tvöföld meðalúrkoma syðra og langt ofan meðallags annars staðar. Í Reykjavík hafa til þessa mælst 97 mm, en 38 mm á Akureyri. Ekki hefur meiri úrkoma mælst í Reykjavík sömu apríldaga á þessari öld, en fyrr á tíð er vitað um fimm tilvik þar sem úrkoma mældist meiri sömu daga heldur en nú. 

Nokkuð slæm kuldaköst hafa komið á síðari árum á þessum sama tíma árs eða í byrjun maí - hvað sem veldur. Rifjið t.d. upp pistla hungurdiska frá því um þetta leyti fyrir tveimur árum (2015), nú eða fyrir fjórum árum (2013) - eða hinn illviðrasama apríl 2011. 

Í leit að vorinu 7

Í síðasta leitarpistli (sem allir hafa nú gleymt) vorum við langt uppi í heiðhvolfi. Nú svífum við niður í veðrahvolf - fyrst niður undir 5 km, en síðan niður undir jörð.

Við sáum að í 22 km hæð skiptir um vindátt í kringum sumardaginn fyrsta, vestanátt víkur þá fyrir vindum úr austri. Austanáttartíðin stendur til höfuðdags. 

Niðri í veðrahvolfi heldur vestanáttin sér allt sumarið, en mjög dregur úr afli hennar. Það má sjá á næstu mynd.

Lóðrétti ásinn vísar á bratta (vestanþáttar) þrýstisviðsins yfir Íslandi. Við látum lárétta ásinn ná yfir 18 mánuði til að allur veturinn (eða allt sumrarið) komist fyrir í einu lagi. 

Umskiptin á vorin eru mjög snögg. Styrkur vestanáttarinnar dettur þá snögglega niður í um helming þess sem var. Þetta gerist að meðaltali síðustu dagana í apríl. - Á móti er annað þrep síðla sumars, í síðustu viku ágústmánaðar. Segja má að vestanáttin fari beint úr vetri yfir í sumar. Aftur á móti eru haustþrepin tvö, það fyrra um höfuðdaginn, en það síðara fyrir miðjan nóvember. 

Eftir vetrarsólstöður dregur lítillega úr - kannski áhrif þess að heimskautaröstin dregur sig þá aðeins til suðurs yfir kaldasta tíma ársins - en kemur svo aftur til baka í febrúar. 

Niðri við jörð - er myndin allt önnur. 

Hér má sjá vestanþáttinn við 1000 hPa þrýsting (nærri sjávarmáli). Takið eftir því að tölurnar á lóðrétta ásnum eru neikvæðar - það þýðir að austanátt er ríkjandi, nema rétt yfir blásumarið frá því um miðjan júní og fram í ágústbyrjun þegar segja má að algjör áttleysa sé við landið. 

Austanáttin nær sér svo nokkuð snögglega aftur á strik um eða upp úr miðjum september. Við verðum að taka eftir því að þegar heimskautaröstin er upp á sitt besta að vetrarlagi blæs mest á móti henni í neðsta lagi veðrahvolfsins. Þetta er eitt megineinkenni íslensks veðurlags. Lægðir og önnur veðrakerfi ganga oftast til austurs og norðausturs um landið - ferð þeirra stjórnað af háloftavindum, en jafnoft fylgja ferðum þeirra austlægar áttir á landinu. - Og komi illviðri af vestri eru þau að jafnaði mun skammvinnari heldur en austan- og norðaustanveðrin. 

Pistillinn er lengri - mjög erfiðan afgang er að finna í pdf-viðhenginu og ættu sérlega áhugasamir að reyna að halda lestrinum áfram þar. - Einnig má þar (alveg aftast) sjá myndirnar í fullri upplausn. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• pistillinn - lengri gerð

Nærriþvíhret (eða hvað)

Staða dagsins er hretleg - en svo virðist sem minna verði úr en efni gætu staðið til - eða svo segja tölvuspárnar. Okkur er vonandi óhætt að trúa þeim, en fyrir tíma þeirra (en eftir að háloftaathuganir komu til) þótti þessi staða óþægileg. Í enn fyrri fortíð þurfti hins vegar mjög mikla reynslu eða útsjónasemi til að sjá að eitthvað væri að ógna. 

Spákort evrópureiknimiðstöðvarinnar gildir kl.18 á morgun, laugardag 22. apríl. Jafnhæðarlínur eru heildregnar, því þéttari sem þær eru því meiri er vindurinn. Hvasst er af vestri yfir Íslandi, strengurinn nær reyndar um kortið þvert. Fyrir vestan land er dálítið lægðardrag (gulbrún strikalína) á leið austur og síðar til suðausturs.

Suðvestanátt á undan því gefur hlýtt loft á garðann, en á eftir fylgir ískalt loft frá heimskautaslóðum. Í fljótu bragði er hér um að ræða sígildan fyrsta þátt í vorhreti sem hefði valdið töluverðum áhyggjum veðurspámanna á árum áður - þó ekki fyrr en þessi staða hefði blasað við fyrirvaralítið við greiningu háloftakortsins - engar áreiðanlegar tölvuspár þá að hafa. 

En svo virðist sem ekki eigi að verða mjög mikið úr þessu. Ástæðan er sú að norðaustur í hafi leynist ívið hlýrra loft - í formi „dvergfyrirstöðu“, Varla er mögulegt að sjá fyrir hreyfingar hennar nema með góðum tölvulíkönum. Þau segjast nú sammála um að þessi litla fyrirstaða gangi fyrir kalda loftið og spilli takti þeirra afla sem valda hefðu átt töluverðri dýpkun hretlægðarinnar við landið eða fyrir sunnan það.

En - kalda loftið mun samt skella á landinu á sunnudaginn en af minna afli en kortið hér að ofan virðist í fljótu bragði lofa (nóg samt). 

Það er svo athyglisvert að bandarísku veðurstofuna og evrópureiknimiðstöðina greinir svo nokkuð á um það hversu djúp lægðin verður þegar hún nálgast Vestur-Noreg. Það skiptir miklu máli fyrir snerpu norðan og norðvestanáttarinnar í Norðursjó á mánudag. 

Sumardagurinn fyrsti - sundurlausir fróðleiksmolar (taka 2)

Fyrir fjórum árum rifjaði ritstjóri hungurdiska upp nokkra fróðleiksmola um sumardaginn fyrsta - þetta er að mestu endurtekning á því með lítilsháttar uppfærslum, leiðréttingum og viðbótum þó. Aðallega er miðað við tímabilið 1949 til 2016.

Þetta er vægast sagt þurr upptalning en sumum veðurnördum finnst einmitt best að naga þurrkað gagnaroð.

Aðrir hafa helst gaman af þessu með því að fletta samhliða í kortasafni Veðurstofunnar en þar má finna einfölduð hádegiskort sumardagsins fyrsta á sérstökum síðum (fletta þarf milli áratuga).

Meðalvindhraði var minnstur 1955, 1,9 m/s. Langhvassast varð 1992, 15,1 m/s. Næsthvassast var 1960.

Þurrast var 1996 og 1978. Að morgni þessara daga mældist úrkoma á landinu hvergi meiri en 0,5 mm og varð aðeins vart á um þriðjungi stöðva. Úrkomusamast var hins vegar 1979 en þá mældist úrkoma á 98 prósentum veðurstöðva á landinu. Ámótaúrkomusamt var 2009 en þá mældist úrkoma meira en 0,5 mm á 96 prósentum veðurstöðva.

Kaldasti dagurinn í hópnum var 1949 (meðalhiti -7,3 stig). Landsmeðalhitinn var hæstur 2014 (8,0 stig) og litlu lægri 1974 (7,7 stig). Meðalhámark var einnig hæst 2014 (12,4 stig). Lægst varð meðalhámarkið dagana köldu 1949 (-4,5 stig) og 1967 (-3,1 stig). Landsmeðallágmarkið var lægst sömu ár, 1949 (-9,7 stig) og 1967 (-7,8 stig). Hæst var landsmeðallágmarkið (hlýjasta aðfaranóttin) 1974 (5,8 stig).

Lægsti lágmarkshiti á mannaðri veðurstöð á sumardaginn fyrsta á tímabilinu 1949 til 2016 mældist 1988, -18,2 stig (Barkarstaðir í Miðfirði). Lægsti hiti sem mælst hefur á landinu á sumardaginn fyrsta er -23,4 stig á Brúarjökli 2007, en hæsti hámarkshiti þessa góða dags mældist 1976, 19,8 stig (Akureyri). Hiti fór reyndar í 20,5 stig á Fagurhólsmýri á sumardaginn fyrsta 1933, en það er óstaðfest í bili. Á sumardaginn fyrsta 1949 fór hiti hvergi á landinu yfir frostmark, hæsta hámark dagsins var -0,2 stig. Þetta er með ólíkindum. Sumardagurinn fyrsti 1951 var litlu skárri því þá var hæsti hámarkshitinn nákvæmlega í frostmarki.

Í Reykjavík er kaldasti sumardagurinn fyrsti sem vitað er um 1876, þá var meðalhitinn -6,9 stig (ekki nákvæmir reikningar). Þann dag segir blaðið „Norðanfari“ að -18 stiga frost hafi verið á Akureyri (en opinberar mælingar voru engar á Akureyri um þær mundir). Það hefur sjö sinnum gerst svo vitað sé að ekkert hafi hlánað í Reykjavík á sumardaginn fyrsta, síðast 1983 þegar hámarkshiti dagsins var í frostmarki, 0,0 stig. Dagsmeðalhiti sumardagsins fyrsta í Reykjavík var hæstur 1941, 9,5 stig, en hæsta hámark sem vitað er um á sumardaginn fyrsta eru 13,5 stig sem mældust 1998.

Sumardagurinn fyrsti var sólríkastur í Reykjavík árið 2000, þá mældust sólskinsstundirnar 14,6, þær voru litlu færri 1981, eða 14,4. Síðustu 100 árin rúm hefur 14 sinnum verið alveg sólarlaust í Reykjavík á sumardaginn fyrsta.

Á Akureyri var hitinn hæstur 19,8 stig 1976 - eins og nefnt var hér að ofan, en mesta frost sem mælst hefur á sumardaginn fyrsta á Akureyri er -10,5 stig. Það var 1949.

Meðalskýjahula á landinu var minnst 1981 (aðeins 1,8 áttunduhlutar). Það var bjartur dagur - en býsnakaldur. Skýjahulan var mest 1959 (7,9 áttunduhlutar) - mörg önnur ár fylgja skammt á eftir.

Loftþrýstingur var hæstur 1989 (1041,6 hPa) en lægstur 1958 og 2006 (980,6 hPa).

Algengast er að vindur sé af norðaustri á sumardaginn fyrsta (miðað við 8 vindáttir). Norðvestanátt er sjaldgæfust.

Ameríska endurgreiningin segir að þrýstisviðið yfir landinu hafi verið flatast 1958 (vindur hægastur), en langbrattast 1992 (hvassast). Sama dag var hvassast á veðurstöðvunum (eins og áður sagði) og þrýstimunur á milli veðurstöðva landsins mestur og hittir endurgreiningin hér vel í. Þrýstivindur var af austsuðaustri, en á veðurstöðvunum var meðalvindátt rétt norðan við austur. Það er núningur sem er meginástæða áttamunarins. Þrýstisviðið var flatast á sumardaginn fyrsta 2014.

Sé litið á 500 hPa-flötinn segir endurgreiningin hæðarbrattann hafa verið mestan 1960, af vestnorðvestri.