Snjór - nú og í fyrra

Reiknilíkanið harmonie heldur utan um snjóbúskap sinn. Í líkaninu fellur snjór á landið og hann bráðnar aftur, allt eftir kúnstarinnar reglum. Ekki er þessi „sýndarsnjór“ þó endilega til staðar þar sem sá raunverulegi liggur og alls ekki er víst að hann sé í sama magni. 

Uppgjörseining snævarbúskapar er kíló á fermetra - í fljótandi formi myndum við tala um lítra á fermetra eða í úrkomueiningunni millimetrum. Allt er þetta jafngilt tölulega, en hins vegar segir ekkert um snjódýptina sjálfa - því líkanið geymir ekki eðlismassa snævar sem getur verið mjög misjafn. Önnur líkön eru notuð til að fylgjast með henni og við skulum ekki velta okkur upp úr því hér.

Nú skulum við bera saman sýndarsnjómagn á landinu í dag (föstudaginn 30. janúar 2015) og 30. janúar 2014, fyrir nákvæmlega ári síðan. Bolli Pálmason korta- og harmoniesérfræðingur á Veðurstofunni gerði kortið. 

Við fyrstu sýn kann að vera erfitt að henda reiður á því - en við nánari skoðun ættu langflestir lesendur að átta sig. 

Tölurnar á kortinu verða mun skýrari sé myndin stækkuð. Litakvarðarnir eru tveir, sá sem fer um grátt, síðan hvítt og fjólublátt yfir í blátt sýnir svæði þar sem snjór nú er meiri heldur en sama dag í fyrra - sá sem fer úr gulbrúnu yfir í dökkbrúnt og grænt liggur yfir svæðum þar sem snjór er nú minni heldur en í fyrra. 

Eftir að hafa horft á kortið smástund ætti að koma í ljós að meiri snjór er nú á mestöllu vestan- og sunnanverðu landinu heldur en í fyrra. Langmestur munur er á ákomusvæðum jöklanna stóru. Mýrdalsjökull er dálítil undantekning - þar er snjór nú mun meiri á jöklinum vestanverðum heldur en í fyrra - en talsvert minni neðantil á honum austanverðum og sömuleiðis er minni snjór á allnokkru svæði norðan jökulsins heldur en á sama tíma í fyrra. 

Sunnan undir Vatnajökli austanveðum er snjór minni en í fyrra þótt hann sé hins vegar mun meiri þegar ofar dregur. Smámunasamir taka eftir því að minni sýndarsnjór er nú á Eiríksjökli heldur en á sama tíma í fyrra. 

Norðantil á Vestfjörðum og á öllu Norður- og Austurlandi er snjór nú minni en í fyrra - nema - og takið eftir því - í lágsveitum og við sjóinn. Melrakkaslétta og Hérað eru grálituð - sem táknar meiri snjó en í fyrra (að vísu munar mjög litlu). Hér verðum við vel að gæta að - gríðarlegt flökt er í snjóhulu sé snjómagn lítið. Líta má svo á að þar sem snjór var lítill í fyrra og er líka lítill nú sé litur korts dagsins nánast tilviljunarkenndur.

Snjór er samkvæmt líkaninu rétt rúmlega sá sami í Mývatnssveit og í fyrra (+20) - en er nú samkvæmt mælingu meiri nú. Mælingar á Mýri og Svartárkoti í Bárðardal sýna minni snjó nú en í fyrra, það munar um 20 cm á snjódýpt þá og nú. Á háfjöllum norðan- og austanlands er snjór nú miklu minni en í fyrra - að sögn líkansins. Munar meiru en tonni á fermetra þar sem mest er. 

Snjódýpt dagsins má finna á vef Veðurstofunnar - athugið að hægt er að bakka um nokkra daga.

Nú er um það bil miður vetur - þessi mynd gæti gjörbreyst á stuttum tíma - t.d. ef alvarlegt norðaustanhríðarkast gerði nyrðra og eystra.

Ef mikið snjóar vestanlands um helgina myndi það ekki breyta miklu fyrir ásýnd kortsins.

Austanhafs og vestan

Mikið leiðindaveður er nú (föstudag 29. janúar) víða í Evrópu og landakort meteoalarm lituð gulum og brúngulum aðvörunarlitum og meira að segja sést rauði liturinn á spjaldi morgundagsins - en hann merkir aftakaveður af einhverju tagi. Aðeins 5 veðurstofur af 34 í samstarfinu eru alveg aðvaranalausar í dag og á morgun, þar á meðal Veðurstofan okkar. 

Snjókoma plagar Breta, sjávargangur Portúgali og þrumuveður og stormur Miðjarðarhafslönd. Meira að segja er vindi spáð nærri fárviðrisstyrk á Eyjahafi á laugardaginn. Eitthvað vill undan láta. 

En við lítum á 500 hPa-spákort bandarísku veðurstofunnar og gildir það um hádegi á laugardag (31. janúar).

Hér eru jafnhæðarlínur heildregnar að vanda og þykktin er sýnd með litum. Kvarðinn batnar sé kortið stækkað. Það er stór háloftalægð sem sér um alla illskuna. Hún dælir köldu lofti að norðan suður yfir Bretland, Frakkland og síðar vestanvert Miðjarðarhaf - en krappar lægðir ganga þar austur um í átt til Grikklands og síðar Svartahafs. Hlýindi eru austantil í álfunni en þeim fylgir hvassviðri og jafnvel rigning. 

Eins og venjulega eru mörkin á bláu og grænu litunum við 5280 metra þykkt. Allt undir því er ávísun á vandræði á Bretlandi og Frakklandi og stórvandræði nái svo kalt loft suður á Miðjarðarhaf. Mið-Evrópumenn eru mun vanari þessari þykkt - og hún er því ekki nándar nærri því eins hættuleg þar og vestar og sunnar.

Raunar er þetta loft alls ekki svo mjög kalt því það er komið úr norðri, suður um Noregshaf þar sem það hlýnar mjög yfir hlýjum sjó. Það er austankuldinn sem er alvarlegastur í Evrópu - gjarnan þurrari en þetta - en mun kaldari. Lítið hefur borið á slíku í vetur. 

Hlýtt er í vestanverðum Bandaríkjunum en kaldara í austursveitum. Kortið gildir líka á laugardag kl. 12.

Kuldapollurinn Stóri-Boli hristir vetrarhlekkina og litlu má muna að hann nái suður á þéttbýl svæði. Talað er um tvær norðansóknir í næstu viku, á mánudag og miðvikudag. Eftir talsvert kuldakast hefur aftur hlýnað í Alaska - en reiknimiðstöðvar búast við mikilli árás á Alaska, ættaða frá kuldapollinum Síberíu-Blesa, um miðja næstu viku. 

Ísland er hins vegar í hæðarhrygg - en þeir sem gaumgæfa smáatriði kortsins sjá dálítið lægðardrag við suðurodda Grænlands - en það fer hjá án teljandi tíðinda hér á landi og hæðarhryggurinn heldur sér. Kannski snjóar eitthvað - en ekki er spáð teljandi vindi. 

Hæðarhryggur vesturundan

Ákveðinni norðanátt er spáð á morgun (fimmtudag 29. janúar) en hún gengur smám saman niður á föstudaginn er hæðarhryggur nálgast úr vestri. Kortið hér að neðan sýnir hann vel. Það gildir um hádegi á föstudag.

Jafnþrýstilínur eru heildregnar, úrkoma sýnd með litum og jafnhitalínur í 850 hPa-fletinum eru strikaðar. Það er -10 stiga línan sem liggur yfir landinu - hún er á leið suður og veður er kólnandi. Ekki er langt í -15 stiga línuna fyrir norðan land. Hún á nú réttsvo að ná til landsins á aðfaranótt laugardags. 

Hæðarhryggurinn nær langt sunnan úr höfum, frá Asóreyjum. Sveigir til norðurs austan Nýfundnalands og liggur þaðan til norðurs yfir Grænland eins langt og séð verður. En hann er heldur flatneskjulegur. Svona hryggir eru sérlega erfiðir viðfangs að sumarlagi - þeim fylgir hægur vindur, þoka og súldarsuddi þar sem vindur stendur af hafi - en blíðuveður annars - og veðurfræðingar naga hnúa. 

Að vetrarlagi er landið ekkert hrifið af sudda nema vindur sé því ákveðnari. Sé langt á milli jafnþrýstilína er nánast stöðugt niðurstreymi yfir landi sem leysir upp lægri ský sem læðast inn. En - smálægðardrög leynast í hryggnum og munu birtast þegar hann er kominn austur til Íslands. - Eitthvað snjóar þá - en vonandi ekki mikið.

Það er ómaksins vert að líta á 500 hPa kort evrópureiknimiðstöðvarinnar á sama tíma.

Jafnhæðarlínur eru heildregnar, jafnþykktarlínur rauðar og strikaðar en iðan með bleikgráum skyggingum. Hér er hæðarhryggurinn líka mjög áberandi. Landið er nýkomið út úr lægðabeygju fimmtudagsins, hún er komin suður og austur fyrir land. 

Hér er það 5160 metra jafnþykktarlínan sem liggur yfir landið. Hún táknar um -4 stiga frost við sjávarmál - komi ekki annað til - sem það gerir oftast því hún sér ekki grunnan kulda yfir landinu. Þetta segir okkur samt að norðanáttin sé almennt ekki mjög köld á þessu stig - en hún kólnar frekar - þykktin á að detta niður um 60 metra til viðbótar á laugardag - hækka svo aftur en falla síðan niður í 5040 metra norðaustanlands á mánudag. Það er aftur á móti þannig að reiknimiðstöðvar hafa í vetur spáð og spáð og spáð mjög lágri þykkt baki brotnu hvað eftir annað - eftir 5 til 10 daga - en ekkert orðið úr. 

En hryggurinn á í einhverri mynd að þvælast fyrir stríðum háloftavindum vel fram yfir helgi - en kvu hlýna aftur með suðlægum áttum (nema hvað). 

Setið hjá í tvær umferðir

Heimskautaröstin hefur verið iðin við að skjóta til okkar lægðum að undanförnu en nú virðist jafnvel að við sitjum hjá í tvær umferðir - eða skotlotur. Við þurfum að vísu að borga fyrir það með nokkurra daga norðanátt. Sem er auðvitað ekki nógu gott - en hún virðist verða bitlítil miðað við það sem oft er. 

Svo virðist, sem sagt, að við sleppum við næstu tvær lægðir - enda eru þær aumar. Við lítum á tvö kort evrópureiknimiðstöðvarinnar því til áréttingar (ekki staðfestingar - hún fæst aldrei). Þau sýna bæði tvö sjávarmálsþrýsting, 12 stunda þrýstibreytingu og þykktina. 

 

Jafnþrýstilínur eru heildregnar, litir sýna þrýstibreytingu næstliðnar 12 klukkustundir, bláir þar sem þrýstingur stígur, rauðir þar sem hann fellur. Norðanáttin sem aðallega á að plaga okkur á fimmtudaginn er að ganga austur af. Það sjáum við á því að þrýstingur stígur meira austan við land heldur en vestan við það. Sé kortið stækkað má e.t.v. sjá að það er 5160 metra jafnþykktarlínan sem liggur skammt fyrir sunnan landið. Þykktin yfir landinu er því minni en það. Dæmigerð norðanáttarstaða að vetri - en samt ekkert sérlega köld. 

Lægðin fyrir sunnan Grænland stefnir ekki til okkar heldur hrekst hún til Bretlands. Þetta er sama lægðin og olli illviðri í norðaustanverðum Bandaríkjunum í gær og í dag. Alveg neðst til vinstri á kortinu sést í næstu lægð - en hún á að sögn reiknimiðstöðva ekki að komast til okkar heldur.

Þetta kort sýnir stöðuna um hádegi á sunnudag. Nýja lægðin er á sunnanverðu Grænlandshafi og stefnir til suðausturs. Að vísu er smálægðardrag við vesturströnd Íslands og það gæti valdið einhverri úrkomu. Bandaríska veðurstofan gerir meira úr því en hér er sýnt - og vestansnjókomu. Ekki mikið mark takandi á spám þetta langt fram í tímann - en tillögur samt. Þarna er þykktin yfir landinu miðju um 5220 metrar - vísar á hita nærri frostmarki - en eins og venjulega veit hún ekkert af grunnstæðu köldu lofti yfir landi. 

Kannski að við fáum nokkra friðsæla daga eftir að norðanáttin gengur niður? Eiga ekki flestir það skilið? 

Hæsti ársmeðalhitinn

Meðalhiti í Surtsey 2014 var 7,15 stig og er það hæsti staðfesti ársmeðalhiti á íslenskri veðurstöð. En mælingar hafa ekki staðið þar samfellt nema í rúm 5 ár. Meðalhiti ársins 2010 var einnig yfir 7 stigum í Surtsey, 7,09. Ekki munar miklu, við vitum ekki hver hitinn var í Surtsey metárið 2003 og látum vera að giska á það - en það væri þó hægt með samanburði við nálægar stöðvar.

En lítum á lista yfir þau tilvik þegar ársmeðalhiti hefur reiknast 6,5 stig eða meiri á íslenskum veðurstöðvum. Við gerð listans kom um slatti af vandamálum - og víkjum við að þeim nokkrum hér að neðan. Listinn er í hitaröð - hæsti hitinn er efstur og síðan fylgja tölur og stöðvar ein af annarri. 

ár	ársmeðalt		nafn
2014	7,15		Surtsey
2010	7,09		Surtsey
2014	6,88		Vestmannaeyjabær
2010	6,86		Garðskagaviti
2014	6,85		Garðskagaviti
2003	6,81		Vestmannaeyjabær
2012	6,77		Surtsey
2003	6,76		Garðskagaviti
2014	6,75		Önundarhorn
2010	6,70		Vestmannaeyjabær
2014	6,68		Vatnsskarðshólar
2003	6,66		Grindavík
2014	6,61		Kvísker
2012	6,58		Garðskagaviti
2011	6,57		Surtsey
2004	6,56		Vestmannaeyjabær
2009	6,54		Vestmannaeyjabær
2009	6,53		Garðskagaviti
2007	6,50		Garðskagaviti
2003	6,50		Skrauthólar

Hitinn í Vestmannaeyjabæ árið 2014 er þarna í þriðja sæti. Þar er vandamálið hins vegar það að stöðin bilaði nokkrum sinnum á árinu - ekki féll mikið úr en þó nægilega mikið til þess að nauðsynlegt var að leita hjálpar nágrannastöðva til að bjarga málinu. Talan, 6,88 stig, er því nokkuð óviss og gæti reiknast önnur í annarri tilraun - áfram ofan við, eða rétt neðan við 6,81 stigin árið 2003, en þeim trúum við. 

Síðan koma tvær tölur frá Garðskagavita. Þar er vandamálið að mælingar eru ekki gerðar við staðalaðstæður. Málið hefur ekki verið rannsakað til hlítar en sagt er að aðstæður valdi því að hitinn mælist of hár. 

Meðalhiti ársins 2014 í Önundarhorni undir Eyjafjöllum reiknast 6,75 stig. Ekki var byrjað að mæla fyrr en 2011 þannig að við sjáum árið 2010 ekki á listanum. Svo er sama vandamál árið 2014 og í Vestmannaeyjabæ að bilun varð í stöðinni - en ekki vantar þó eins mikið. Talan er því nokkuð örugg - við sjáum líka sjálfvirku stöðina á Vatnsskarðshólum rétt neðan við, í 6,68 stigum. Ársmeðalhitinn á mönnuðu stöðinni á Vatnsskarðshólum 2014 reiknaðist hins vegar „ekki nema“ 6,46 stig - en það er reyndar hæsta ársmeðaltal allra tíma þar - byrjað var að mæla 1978. 

Þá kemur Grindavík 2003 (6,66 stig). Skipt var um stöð í Grindavík 2008 og einnig var mælistaðurinn fluttur. Talsvert hnik kom fram við flutninginn - og reyndist munurinn meiri en 0,5 stig á vetrum - minni að sumarlagi. Þetta veldur því að meðalhiti á nýja staðnum 2014 var „ekki nema“ 6,15 stig. Allgóðar mælingar voru gerðar í Grindavík á árunum 1921 til 1947 (reyndar lakar síðustu tvö árin). Hæsta ársmeðaltal þess tímabils er 5,99 stig, 1939. Það er því trúlegt að staðurinn sem stöðin nú er á sé í betra framhaldi af gömlu mælingunum heldur en sá þar sem mælt var 1995 til 2008.

Skrauthólar á Kjalarnesi náðu 6,50 stigum árið 2003, en 6,47 stigum 2014, ámóta munur og var á sömu árum í Reykjavík.

Síðan kemur að vegagerðarstöðvunum. Þar var vandamál að hitamælar voru framan af ekki endilega í tveggja metra hæð á öllum stöðvum - auk þess sem sumar stöðvarnar virtust vera nokkuð óstöðugar. Það eru einkum tvær vegagerðarstöðvar sem sýna há ársmeðaltöl hita, Steinar og Hvammur undir Eyjafjöllum. Á fyrrnefndu stöðinni koma fram töluverð hnik í samanburði við nágrannastöðvar allt fram til 2008 eða svo. Þetta þýðir að rýna þarf mælingarnar frá Hvammi og Steinum betur en kostur er á að gera að sinni. Skyndikönnun gaf til kynna að rétt væri að lækka meðaltöl Steina um að minnsta kosti 0,4 stig allt fram til 2008 og enn meira fyrr á mælitímanum. 

En við lítum samt á hráar tölurnar, með sömu mörkum og áður, 6,5 stigum. 

ár	ársmeðalt		nafn
2001	7,56		Steinar
2002	7,45		Hvammur
2006	7,37		Steinar
2010	7,32		Hvammur
2007	7,30		Steinar
2002	7,25		Steinar
2014	7,22		Steinar
2009	7,07		Hvammur
2003	7,07		Steinar
2004	6,97		Steinar
2003	6,96		Hvammur
2014	6,94		Hvammur
2008	6,87		Steinar
2014	6,85		Öræfi
2010	6,79		Steinar
2012	6,67		Steinar
2004	6,65		Hvammur
2003	6,64		Öræfi
2009	6,63		Steinar
2006	6,59		Hvammur
2014	6,55		Lómagnúpur
2008	6,54		Hvammur
2014	6,51		Blikdalsá
2000	6,51		Steinar

Þrjár efstu tölurnar á listanum þurfa ábyggilega lagfæringar við - hversu mikið vitum við ekki - við gætum e.t.v. trúað tölunni úr Hvammi árið 2010, hún er 7,32 stig. Það væri þá hæsti ársmeðalhiti á Íslandi. Steinatala ársins 2014 er líka trúleg, 7,22 stig, 0,07 stigum hærri en í Surtsey. Hvammur er þá með 6,94 stig. 

Öræfi (Sandfell) á tvær tölur á listanum, 2014, með 6,85 stig og 2003, með 6,64 stig. Svo stinga Lómagnúpur og Blikdalsá (á Kjalarnesi) 2014 sér upp í listann. 

Þá eru það mönnuðu stöðvarnar. Listinn yfir hærri ársmeðaltöl heldur en 6,5 stig er stuttur:

ár	ársmeðalh		nafn
2003	6,70		Vík í Mýrdal
1941	6,58		Vík í Mýrdal
1960	6,58		Loftsalir
1946	6,54		Vík í Mýrdal

Nú er ekki lengur athugað í Vík - við vitum því ekki hver meðalhiti ársins 2014 hefði orðið þar. Sennilega rétt ofan við 6,7 stig - ef við tökum mark á hitamuni áranna 2003 og 2014 á Vatnsskarðshólum. Hiti hafði verið mældur í Vík allt frá 1926 og mikill skaði af missi stöðvarinnar. Loftsalir eru skammt frá Vatnsskarðshólum. Svo virðist sem að þar sé lítillega hlýrra heldur en á Vatnsskarðshólum [0,2 stig] - sem er svipað og munurinn á mönnuðu og sjálfvirku stöðvunum eins og minnst var á hér að ofan. 

En það er merkilegt að við séum nú farin að sjá hærri ársmeðalhita en 7 stig á íslenskum veðurstöðvum - þótt það spilli aðeins fyrir tilfinningunni að það sé á stað/stöðum án langtímamælinga. Við því bjuggust víst fáir fyrir 20 árum þegar metið var enn 6,6 stig. Þetta segir auðvitað ekkert um framtíðina - skyldum við fá að sjá ný árshitalágmörk á næstunni? - Séu hálendisstöðvar teknar með er landsárshitalágmarkið ekki gamalt - hvar og hvenær skyldi það hafa orðið? Og hvert er landsárshitalágmark í byggð? Við lítum e.t.v. á það síðar. 

Skárri lægð? Alla vega öðruvísi en sú síðasta

Hlutirnir gerast mjög hratt þessa dagana. Vestanillviðrið sem plagað hefur marga landsmenn í dag er nú (seint á sunnudagskvöldi 25. janúar) að ganga niður. En næsta lægð er nærri því komin - jaðar blikubakka hennar verður mættur yfir Vesturlandi um sexleytið í fyrramálið (mánudagsmorgun) og úrkoma verður væntanlega byrjuð þar síðdegis. 

Sjávarmálskort evrópureiknimiðstöðvarinnar hér að neðan gildir kl. 18. 

Jafnþrýstilínur eru heildregnar - úrkoma er sýnd í lit og strikalínur sýna hita í 850 hPa-fletinum. Það er -5 stiga jafnhitalínan sem liggur yfir Íslandi. Hún er oft notuð til að giska á hvort úrkoman verður rigning eða snjór á láglendi. Sé hlýrra er frekar búist við rigningu. En munum þó að í stöðu eins og þessari liggur kalda loftið í fleyg undir það hlýja - þannig að trúlega byrjar úrkoman sem snjór. Þetta er líka staða þar sem nokkrar líkur eru á frostrigningu - vonandi sleppum við alveg við hana - en verum samt ekki allt of viss. Hættan er mest þar sem vindur er mjög hægur. 

Reiknilíkön virðast gefa til kynna að við sleppum við bæði landsynnings- og útsynningshvassviðri þessarar lægðar að mestu. Eins og sjá má er lægðarmiðjan þó mjög djúp undan Grænlandi suðvestanverðu - en sá hluti hennar á ekki að ná hingað, hann grynnist ört. Gríðarlegur kuldastrengur leggst hins vegar austur um Atlantshaf fyrir sunnan lægðarmiðjuna og á að ryðjast alveg austur til Bretlands á miðvikudag eða svo - og svo langt inn á meginland Evrópu. 

Við verðum hins vegar norðan við þetta - að mestu - en í kjölfarið á vindur hér á landi að ganga til norðurs. Tekist er á um styrk norðanáttarinnar - sumar spár hafa gert þó nokkuð úr henni - en aðrar eru öllu vægari. Of snemmt er að fimbulfamba um það hér. 

Vestanstrengur sunnudagsins

Ef marka má spár verður mikill vestanvindstrengur yfir við landið á sunnudag (25. janúar). Hvað úr verður sýnir sig - en við lítum á tvö kort okkur til fróðleiks. Það fyrra er spá evrópureiknimiðstöðvarinnar um vind í 100 metra hæð (yfir líkanlandslagi) og gildir kl.15 á sunnudag.

Litakvarðinn batnar sé myndin stækkuð - en litirnir sýna vindhraða. Rauðleitu litirnir byrja við 24 m/s. Örvar sýna vindstefnu. Vestanillviðrið er víðáttumikið - en er kannski tvískipt - annars vegar komið sunnan fyrir Grænland - en hins vegar ofan af Grænlandsjökli. 

Í Grænlandssundi er svo norðaustanillviðri - síst minna, og er við það að ná inn á norðanverða Vestfirði. Á milli er hægviðri - það hreyfist suður á bóginn eftir því sem á líður og vestanstormurinn hörfar. 

Báðir vindstrengirnir eiga hámark í neðri helmingi veðrahvolfs. Það sést vel á myndinni hér að neðan en hún sýnir vind (litir og vindörvar) í sniði sem liggur um 23°V - við vesturströnd Íslands. Sniðið liggur rétt vestan Reykjaness, en sker bæði Snæfellsnes og Vestfirði. Það nær frá jörð upp í 250 hPa hæð (um 10 km). 

Syðsti hluti sniðsins er til vinstri á myndinni - Snæfellsnes sést sem grár hóll nærri miðri mynd og Vestfirðir sem tvær þústur lengra til hægri. Litirnir sýna vindhraða. Vel kemur í ljós hvernig strengurinn stingur sér til norðurs - nær lengst norður í um 900 hPa hæð - rétt í fjallahæð Vestfjarða, en almennt er vindurinn mestur í um 850 hPa. þar fyrir ofan dregur úr vindi þar til hann vex aftur við veðrahvörf - efst á myndinni. 

Veðrahvörfin þekkjum við af þéttum jafnmættishitalínum (heildregnar), þau ná hér niður í um 400 hPa (um 7 km hæð). Það er eftirtektarvert að lengst til vinstri á myndinni er mættishitinn nær óbreyttur upp fyrir 800 hPa - það þýðir að illviðrið hefur hrært vel í loftinu - það er nánast eins vel blandað og hugsast getur.

Rétt sést í grunnan norðaustanstrenginn lengst til hægri. Vindhámark í honum nær varla fjallahæð.

Þegar veður er með þessu lagi fylgjast ferðalangar vel með spám Veðurstofunnar - á vef hennar má sjá kort sem sýna hreyfingar vindstrengja vel frá klukkustund til klukkustundar. Sama gera kort á veðurvef belgings.

Hraðfara lægðir - fallegar bylgjur

Nú fer hver lægðin á fætur annarri hjá landinu (eins og svosem oftast) - en einhvern veginn aldrei alveg eins. Við lítum á ástandið síðdegis á sunnudag.

Hefðbundið kort evrópureiknimiðstöðvarinnar sýnir sjávarmálsþrýsting (heildregnar línur), úrkomu (litafletir) og hita í 850 hPa-fletinum (strikalínur) kl. 18 á sunnudag. Laugardagslægðin er komin norður um Jan Mayen eftir að hafa valdið hér bæði landsynningi og hláku og síðan snúningi í útsuður með éljum og kólnandi. Þessi lægð fór - eins og margar aðrar - aðeins fram úr sér og skilur eftir lægðardrag á Grænlandshafi. Líklega verður vestanáttin nokkuð snörp um tíma vestanlands og sums staðar fyrir norðan. Við látum þó Veðurstofuna sjá um að halda utan um öll þau smáatriði. 

Næsta lægð er við Nýfundnaland og hreyfist hratt til norðausturs í stefnu til okkar. Það vekur athygli að hún er orðin býsna djúp - svo djúp að lítil von er til þess að hún haldi þessu fína formi allt til okkar - en hún kemur samt. Hægt væri að froðast lengi um innanmein þessarar lægðar - en ritstjórinn lætur það ekki eftir sér að þessu sinni - og þakkið fyrir það.  

Bylgjurnar í háloftunum sem fylgja þessum lægðum eru fallegar - samkvæmt fegurðarskyni höfðingja hungurdiska - væntanlega ekki allir sammála því. En lítum á - 

Hér er útgáfa bandarísku veðurstofunnar af hæð 500 hPa-flatarins og þykktinni á þessum sama tíma - kl. 18 síðdegis á sunnudag. Þykktin mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs - væri allt í jafnvægi ættu jafnþykktar- og jafnhæðarlínur að falla alveg saman - en það er sjaldan þannig. Nokkuð auðvelt er að sjá lægðir við jörð á korti sem þessu - þær sitja þar sem hlýindi ganga lengst inn á móti lágum þrýstifleti. 

Við sjáum vel hvernig hlýindi fyrri bylgjunnar eru komin fram úr henni - smáhringur af hlýindum situr reyndar eftir - einmitt þar sem er miðja lægðardragsins vestan við land. Grænland stíflar nær alveg framrás kuldapollsins Stóra-Bola vestur af - en smálæna nær þó að gusast yfir og teygir fingur í átt til okkar. 

Síðari lægðin er hins vegar enn alveg í öfugum fasa - þar sem hæðin er minnst í lægðardraginu er þykktin jafnframt mest. Til að lægðin geti dýpkað umfram það sem orðið er þarf annað tveggja: Hlýrra loft þarf að komast innar í bylgjuna - sem er erfitt að sjá að gerist, nú eða lægri hæð að berast inn í bylgjuna úr vestri. Það er líka erfitt að sjá að það sé að gerast - og lægðin á reyndar að grynnast um 25 hPa á leið til Íslands. 

Ekki er þar með sagt að hún verði veðurlítil - fleira ræður vindi og veðri en dýptin ein og sér - munum það. 

Við stelumst til að líta á eitt kort til viðbótar (úr kortagarðinum). Þar fer þrýstihæð veðrahvarfanna -. Þaulsetnir lesendur muna að hafa sér slíkt áður. Sjávarmálskortið að ofan sýnir ástand við sjávarmál - eins og nafnið bendir til - 500 hPa kortið er í miðju veðrahvolfi (stundum ofan við miðju) - en það síðasta sýnir stöðuna ofan við.

Við kennum hér sömu kerfin - tvær fallegar bláar bylgjur (há veðrahvörf = hlýtt loft neðan við). Á milli þeirra er kaldara loft (lág veðrahvörf). Við sjáum dökkbrúnan streng lágra veðrahvarfa liggja frá fjöllum Suðaustur-Grænlands austur til okkar - þarna undir er útsynningurinn hvað skæðastur. Það er merkilegt, en fallið niður jökulinn dregur veðrahvörfin niður með sér -  

Það kemur e.t.v. á óvart hversu langt kerfið við Nýfundnaland er komið - klósiga- og blikuskjöldur þess er komið alveg að Hvarfi á Grænlandi og ryðst þar til norðausturs með látum - já, hreyfist til norðausturs en vindáttin er samt norðvestlæg - liggur hér um það bil samsíða brún bláa litaarins. Þarna er vindur í 300 hPa hæð 70 til 80 m/s. Grænlandsfjöll trufla vindinn og þar myndast miklar fjallabylgjur sem brotna - við sjáum merki brotanna í ljósbláum, óreglulegum klessum. Trúlega verður þarna holótt á vegum háloftanna - bæði vegna brots fjallabylgnanna - en líka vegna framrásar veðrahvarfanna sem þarna liggja nærri lóðrétt - þar sem þau ryðjast til norðausturs. 

Meðaldaggarmark ársins 2014

Meðalhiti ársins 2014 var óvenjuhár. En hvernig var með daggarmark? Á því hafa víst fáir áhuga nema nördin - og varla þau. En látum það vera og lítum á meðaldaggarmark síðustu áratuga í Reykjavík.

Myndin sýnir hita, daggarmark og daggarmarksbælingu áranna 1949 til 2014 í Reykjavík. Lóðrétti kvarðinn til vinstri á við um hitann (bláir punktar) og daggarmarkið (rauður ferill). Kvarðinn til hægri á við mismun þeirra, daggarmarksbælinguna. Þetta orð er leiðinlegt - en verður að standa okkur til ama þar til betra finnst. 

Hiti hefur hækkað í Reykjavík síðustu 66 árin - en daggarmarkið (rauður ferill) ekki neitt. Daggarmark er mælikvarði á rakamagn í lofti. Eins og sjá má er almennt gott samband á milli ársmeðaldaggarmarksins og ársmeðalhitans - við sjáum hlýindin fyrir 1965 vel á báðum ferlum, sömuleiðis kuldaskeiðið sem kom á eftir og hlýindi síðustu ára. Árið 2014 var það rakamesta síðan 2003 - en nær ekki alveg árunum í kringum 1960 þrátt fyrir að vera lítillega hlýrra heldur en þau öll. Þetta þrátt fyrir einstaklega rakan júnímánuð síðasta sumars. 

Líkindi ferlanna fela þó þá staðreynd að bilið á milli þeirra hefur sífellt vaxið (að sjá - græni ferillinn). Athugið þó að brekkan er nokkuð ýkt, vinstri kvarðinn nær yfir mun stærra hitabil en sá til hægri (sá sem á við mismuninn). 

Þetta þýðir það (þýði það þá eitthvað) að loft með sama hita sýnist nú ekki alveg jafnrakt og það var fyrir 50 árum.  

Þeir (sárafáu) sem hafa áhuga mættu gjarnan hugsa málið - en ekki of lengi - slíkt getur orðið að þráhyggju. 

Og - meðaldaggarmark ársins 2014 var 1,98 stig. 

Umhleypingar enn um sinn

Umhleypingarnir halda áfram. Ef til vill fáum við að sjá meira af ekta útsynningi heldur en verið hefur uppi - hann hefur nefnilega ekki mikið látið sjá sig til þessa (jú - aðeins). En norðurhvelskortið hér að neðan sýnir stöðuna síðdegis á föstudag (23. janúar) - bóndadag, fyrsta dag þorra.

Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru heildregnar, því þéttari sem þær eru því meiri er vindurinn. Rekja má heimskautaröstina (eða strangt tekið hes hennar) nær samfellt umhverfis hvelið allt. Það er þó einhver fyrirstaða yfir Evrópu. Afskorin, köld lægð er yfir Miðjarðarhafi og óljós flækja yfir Skandinavíu. Vestan við okkur má sjá hverja bylgjuna á fætur annarri - meira og minna allar á leið til okkar. 

Litirnir sýna þykktina en hún mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs - því meiri sem hún er því hlýrra er loftið. Mörkin á milli grænu og bláu litanna eru við 5280 metra, en meðalþykkt í janúar er nálægt 5240 metrum. Bilið á milli litanna er 60 metrar - eða um 3 stig á mæli. Sjá má að landið vestanvert er á föstudaginn í lit á bilinu 5100 til 5160 metrar. Þeir sem stækka kortið sjá ennfremur að 5100 metra liturinn virðist hafa komið sem stunga yfir Grænland og mjó tota til Íslands.

Útsynningurinn á föstudaginn verður býsna kaldur og sennilega nokkuð hvass líka. En þetta kalda loft stendur mjög stutt við - lægðarbylgjunni yfir Nýfundnalandi fylgir hlýtt loft - með landsynningi og rigningu strax á laugardag. Reiknimiðstöðin býst síðan við útsynningi á nýjan leik - ekki alveg jafnköldum - og enn ný lægð með rigningu er væntanleg strax á mánudag - en um það er mun meiri óvissa. 

Allt þetta er auðvitað mjög dæmigert í þorrabyrjun hér á landi.