Þykktin enn í hæstu hæðum

Meðan veðurstofur nágrannalandana fjalla um kuldatíð - jafnvel metkulda sitjum við og hluti Grænlands enn að hlýindunum. Nú er þykktin yfir Suðausturlandi yfir 550 dekametrar (5500 m) - en á reyndar að falla talsvert til morguns. Þetta er nærri mestu þykkt sem vænta má í desember, metið er svona við 5520 m eða rétt rúmlega það.

Myndin er af brunni Veðurstofunnar og sýnir þykktarspá sem gildir nú á miðnætti. Stórt svæði með gildum yfir 5500 metrum er fyrir sunnan land og litill blettur sömuleiðis í niðurstreyminu suðaustanlands. Þegar þetta er skrifað hafði þegar frést af 13,5 stiga hita á Teigarhorni - að ég held nýtt landsmet fyrir gamlársdag (gamla metið 11,3°C, sett á Hólum í Hjaltadal 1988. Ef lukkan verður með gæti hitinn skotist talsvert ofar síðar í nótt þarna eystra og hugsanlega einnig vestur undir Öræfajökul. Á morgun kólnar talsvert og fellur þykktin niður i 5300 metra eða jafnvel neðar. Eins og tryggustu lesendur þessa bloggs vita jafngilda 20 metrar þykktar um 1 °C.

 

Óvenjulegir veðurþættir eru óvenjulegir í ár

Í gær var fjallað um loftþrýstimetið. Ársmeðalhitinn og ársúrkoman er að verða skýr, hvoru tveggja óvenjulegt á Suður- og Vesturlandi, en ekki er alveg um met að ræða. Í hvaða sæti árið lendir í árangursröðinni fyrir þessa veðurþætti er enn ekki alveg ljóst, svo glöggt stendur keppnin.

Ætli sé ekki hægt að segja að árið hafi verið það snjóléttasta sem vitað er um hér í Reykjavík. Þegar um slík met er að ræða er eins gott að athuga skrárnar vel í leit að villum. Svo virðist sem árið sé eitt hið hægviðrasamasta um áratuga skeið. Þar sem vindhraðamælingar einstakra stöðva eru fullar af ósamfellum er best að nota landsmeðaltal. Við bíðum eftir því. Óþægilegar kvarðabreytingar hafa verið gerðar vindstiganum í gegnum tíðina þannig að erfitt er að fara lengra aftur en 1949 í samanburði - að sinni.

Þess vegna hefur staðið leit að veðurþáttum sem gætu gefið óbeint mat á meðalvindhraða. Ég hef ritað um sérstaka aðferð í erlend tímarit sem mér sýnist vænleg hér á landi. Samstarfsmenn mínir í nágrannalöndum hafa einnig um þetta skrifað en eru kannski ekki alveg trúaðir.

Aðferðin sem hér um ræðir er útreikningur á daglegum breytileika þrýstings, einfaldlega með því að finna mun á þrýstingi í dag og í gær. Þá er hægt að ganga í þrýstiröðina löngu sem gerð var í tengslum við nao-fárið mikla sem minnst var á í síðasta pistli. En um breytileikann var ritað löngu síðar. Ég reikna hann alltaf samviskusamlega út á hverju ári.

Í ár bregður svo við að vísitalan er lægri en oftast áður (í samræmi við lágan vindhraða), á síðari áratugum er það einungis árið 1960 sem á svipaða tölu. Það ár og gæði þess muna auðvitað öll forn veðurnörd.

Árið 1985 er ekki mjög langt undan og einnig 1941 en síðan þarf að fara allt aftur fyrir um 1860 til að finna ámóta. Rétt er að taka fram að lágu gildin 1837 og 1838 eru grunsamleg, en ég hef þó ekki fundið neina sérstaka galla í gögnunum.

Reikna má breytileikavísitölu hitans á sama hátt og hef ég notað morgunathugun í Stykkishólmi allt frá 1846 til þessa dags.

Í ljós kemur að síðustu tvö ár (2009 og 2010) skera sig nokkuð úr ásamt reyndar 1985 og 1987. Hitabreytileiki frá degi til dags er óvenju lítill þessi árin. Síðan þarf að fara aftur til 1851 til að finna ámóta. Mikla athygli vekur hvað hafísárin og sá kuldi sem fylgdi í kjölfar þeirra kemur vel fram á línuritinu og sömuleiðis ísatímabilið fyrir 1920. Árin kringum 1850 eru tiltölulega lág enda var ís þá minni en síðar varð (og áður).

Úrkomu- og snjólagsvísitölur af ýmsu tagi er ekki hægt að reikna fyrr en undir vor að upplýsingar frá veðurstöðvum hafa fengið gátmeðferð (?). Fleira skýrist einnig síðar, t.d illviðratalningar og vindáttafrábrigði.  

Greinar:

Jones, P.D., T. Jónsson, and D. Wheeler, (1997) Extension to the North Atlantic Oscillation using early instrumental pressure observations from Gibraltar and South-West Iceland, International J. of Climatology Vol.17, 1433-1450

Jónsson, T. and E. Hanna (2007) A new day-to-day pressure variability index as a proxy of Icelandic storminess and complement to the North Atlantic Oscillation index 1823–2005. Meteorologische Zeitschrift, Vol. 16, No. 1, 025-036

Hanna, E., J. Cappelen, R.Allan, T. Jónsson, F. Le Blancq, T. Lillington and K. Hickey, (2008): New Insights into North European and North Atlantic Surface Pressure Variability, Storminess, and Related Climatic Change since 1830. J. Climate 21, pp. 6739–6766. DOI: 10.1175/2008JCLI2296.1

 

 

 

 

Merkilegt veðurmet

Nú þegar er orðið ljóst að meðalþrýstingur ársins hefur ekki orðið svo hár hér á landi síðan samfelldar mælingar hófust 1822. Það má sjá á myndinni hér að neðan.

Myndin sýnir ársmeðalþrýsting (lóðréttur ás) á Suðvesturlandi frá 1823 til 2010. Eins og sést er gildi ársins 2010 talsvert ofar en önnur há gildi sem lausu ártölin benda á. Einnig er bent á lág gildi til samanburðar. Nú ber þess að geta að nokkur óvissa er í eldri þrýstimælingum. Nokkuð samfelldar mælingar eru til úr öðrum landshlutum frá því um 1875 og er niðurstaðan sú sama í þeim tilvikum, engin ársgildi eru jafn há og það sem við höfum nú upplifað.

Það kemur einna mest á óvart hversu eindregið þetta met virðist vera. Ef við reynum að reikna eins konar stig fyrir þessa íþróttagrein til samanburðar við aðrar greinar. kemur í ljós að þetta met gefur ámóta mörg stig eins og ársmeðalhitinn 6,6 stig myndi gefa Reykjavík. Þeir sem fylgjast með slíku vita að það hefur ekki komið fyrir. - Og þó, meðalhiti 12-mánaða tímabilsins frá nóvember 2002 til október 2003 var 6,57 stig í Reykjavík - langt fyrir ofan allar aðrar tölur.

Sú spurning hlýtur því að vakna hvort þrýstingur ársins sem nú er að líða hafi einfaldlega hitt svona vel í árið. Svarið er játandi. Árið, janúar til desember, er einmitt með hæsta þrýstimeðaltalið. Því hljótum við að leita þess möguleika að þrýstingur hafi einhvern tíma áður verið jafnhár eða hærri yfir einhverja 12 samfellda mánuði. Þá kemur í ljós að það hefur gerst nokkrum sinnum áður, einna hæst frá ágúst 1887 til og með júlí 1888 og í þremur öðrum tilvikum eru 12-mánaða tímabil lítillega hærri en þeir síðustu 12, en hittu öll illa í árið. Hér munar að vísu svo litlu að mælióvissan á erfitt með að greina á milli.

Þetta dregur þó ekki úr þeirri merkilegu staðreynd að ársmeðalþrýstingur hefur ekki orðið hærri síðan samfelldar mælingar hófust. En frá því að ósamfelldar mælingar hófust? Þær mælingar eru vægast sagt köflóttar en eitt ár kemur samt hugsanlega til greina, 1812, árið sem Napóleon fraus í Rússlandi og mannfellir varð víða um Evrópu sökum kulda. En förum ekki nánar út í það hér.

Nú er veturinn ekki liðinn og enn er möguleiki fyrir 12-mánaða tímabil að bæta sig. Þrýstingur var hár bæði í janúar og febrúar síðastliðinn vetur og verður ekki auðvelt fyrir þá mánuði 2011 að slá þá út. En enginn mánuður ársins í fyrra átti þrýstimet þannig að rúm er fyrir hækkun.

Nú er auðvitað spurt hvers vegna þetta gerist og hvort það tengist eitthvað hlýnandi loftslagi. Um 1990 var þrýstingur fádæma lágur hér við land, álíka út úr kortinu eins og háþrýstingurinn nú (sjá myndina). Þá birtust allmargar greinar um að lágþrýstingur við Ísland væri kominn til að vera - og væri lofthjúpsbreytingum af manna völdum um að kenna. Gekk þá yfir mikið nao-fár. Það er eins gott að muna eftir því meðan núverandi ao-fár gengur yfir. En höfum í huga að fyrirsagnir fjölmiðla endurspegla ekki raunverulega umræðu meðal loftslagsvísindamanna og gerðu það ekki heldur 1990.

Síðan er umhugsunarefni, rétt eins og 1990, hvort afleiðingarnar verði einhverjar á næstu árum. Við reynum að fylgjast með tíðindum af slíku.  

nao: North Atlantic Oscillation

ao: Arctic Oscillation

Af fyrri hluta ísaldar (söguslef 14)

Eins og kom fram í síðasta slefi (13) virðist ísmagn á fyrri hluta ísaldar (pleistósen) hafa sveiflast með svipaðri tíðni og möndulhallasveifla jarðar (hún tekur u.þ.b. 41 þúsund ár). Fyrir um 1,2 milljónum ára (sjá myndina hér að neðan) fór að bera meira á 100 þúsund ára sveiflu (hringvikssveiflutími jarðbrautarinnar) og fyrir um 600 til 700 þúsund árum varð hún, að því er virðist, ráðandi. En gallinn er sá að hringvikssveiflan getur ekki skýrt þær miklu breytingar á ísmagni sem orðið hafa síðustu nokkur hundruð þúsund árin. Sveiflusinnar leita þó lausna en við komum nánar að því máli síðar.

Myndin er enn fengin úr sömu grein og áður (Zachos og félagar, 2001). Hún sýnir að þessu sinni fyrri hluta pleistósen (ísaldar), frá því um 2,6 milljónum ára til 780 þúsund ára. Hentugt þykir að nota þá tímasetningu til að greina á milli ísaldarhluta vegna þess að þá umpólaðist segulsvið jarðar á 10 til 15 þúsund árum eða svo. Matuyama-segulskeiðið endaði og núverandi segulskeið, Bruhnes-skeiðið tók við.

Um þær mundir fór hiti lækkandi eftir að hafa verið hár meðan á sjávarsamsætuskeiði 19 stóð. Það er við jaðar myndarinnar. Um samsætuskeið má lesa í eldra slefi en við rifjum upp að oddatölur eru hlýskeið, en sléttar tölur jökulskeið. Ekki er alveg þægilegt að telja samsætuskeið aftur á bak til vinstri á myndinni en pleistósen er nú talið byrja við sjávarsamsætuskeið 103. Gömlu mörkin á milli plíósen og pleistósen eru nærri rauða punktinum á myndinni, þar er samsætuskeið 63.

Við sjáum að kuldaskeið virðast hafa verið væg fyrir um 2,4 til 2,2 milljónum ára. Þá telja menn að ís hafi einungis verið á háfjöllum Grænlands og á Norður-Grænlandi hafi skógar verið í fjarðarbotnum og á láglendinu inn til landsins í síðasta sinn.   Tökum myndina nú bókstaflega um stund. Rauða línan sýnir nokkurn veginn núverandi ísmagn en það er gróflega um 30 milljón rúmkílómetrar. Sjávarborð var lægst á mestu jökulskeiðunum, það samsvarar um það bil bláu línunni á myndinni og gefur til kynna að heildarrúmmál íss hafi þá verið um 80 milljón rúmkílómetrar. Gildið 2,3 súrefnissamsætuvik (munurinn á legu bláu og rauðu línanna) virðist því samsvara lauslega um 50 milljón rúmkílómetrum eða um 2 milljónir rúmkílómetra á 0,1 prómill í samsætuviki.   

 

Jökulskeiðin á þessari mynd eru þá rúmlega hálfdrættingar á við stóru kuldaskeiðin sem síðar komu. Þau vantar um 25 milljón rúmkílómetra upp á sama ísmagn. Nú skulum við vara okkur vel á því að hér er aðeins um slumpreikninga að ræða. Þeir eru hér einungis settir fram til að lesendur geti áttað sig á þeim stærðum sem um ræðir.   

Í grein sem birtist í tímaritinu Quarternary International 2007 (sjá að neðan) má lesa yfirlit hugmynda um útbreiðslu ísaldarjökla. Þar kemur m.a. fram að aðeins um þriðjungur kuldaskeiðanna á myndinni hafi skilið eftir sig ummerki um stórjökulhvel eins og þau eru oftast sýnd á myndum. Nákvæmlega hvar þeir jöklar voru veit enginn með vissu. Jöklar eyða flestum eldri jökulminjum þegar þeir leggjast yfir. Ég mæli með greininni, hún er fáanleg í landsaðgangi ár hvar.is.

 

Nú er spurt: Er beint samband á milli ísmagns á Íslandi og ísmagns í heiminum?. Við vitum af reynslu síðustu alda að ekki þarf mjög mikið að kólna til þess að jöklar skríði fram úr bólum sínum og gangi yfir landið. Ef myndin er tekin bókstaflega var oftast meiri ís á jörðinni á hlýskeiðum heldur en á því sem nú er í blóma. Hver var skerfur íslenskra jökla í þeim umframís? Hvers konar jökull er (eða var) íslenski ísaldarjökullinn? Var hálendi Íslands aðeins autt rétt endrum og sinnum - eða hvað?

Vitnað var til: 

Ehlers, J. and P.L. Gibbard (2007), The extent and chronology of Cenozoic Global Glaciation. Quarternary International, 164-165, s.6-20.  

Zachos, J., M. Pagani, L. Sloan, E. Thomas, and K. Billups.  2001. Trends, Rhythms, and Aberrations in Global Climate 65 Ma to Present. Science,  Vol. 292, No. 5517, pp. 686-693.

Dýpkandi lægð

Jæja, hér tókst mér að þurrka út langan (og gáfulegan pistil) um dýpkandi lægð. Ég var aðeins að leiðrétta veigalitla stafsetningarvillu (snöft). En skýringarmyndirnar má þó sjá í dálknum nýjustu myndir hér neðar til hliðar. Hvað þær duga mönnum, skýringarlausar, veit ég ekki. Ég reyni að koma ámóta efni að síðar. Nóg er yfirleitt af lægðunum - nema helst í vetur. 

Aðfangadagur jóla

Ég ætlaði eiginlega að blogga áfram um ísöldina í dag, en varð eitthvað lítið úr verki. Í staðinn fyrir það er hér stuttur listi um illviðri á aðfangadag (úr margnefndu uppkasti mínu að veðurskrá).

Annars hefur aðfangadagur oftast verið furðuhagstæður í áranna rás þrátt fyrir almennan illviðratíma um þetta leyti árs. Í lista mínum eru um 350 textaatburðir í desember og falla þar af leiðandi um 11 slíkir á hvern dag að meðaltali. Níu falla á aðfangadag - en ekki nema 4 á sjötta desember. En hér er listinn:

1901     Tveir menn fórust útivið í snjóflóði í Mýrdal.

1910     Vestanofsaveður olli sköðum á Seyðisfirði.

1957     Skemmdir urðu á síldarverksmiðjunni í Krossanesi og beituskúrar hrundu á Hellissandi í illviðri. Þök fuku af útihúsum á Hamraendum og Gröf í Breiðuvík. Járn tók af nokkrum húsum á Akureyri. Miklar rafmagnstruflanir urðu vestanlands. Erlent flutningaskip stórskemmdist við bryggju í Höfðakaupstað, skemmdi þá bryggjur og löndunarkrana.

Ég man vel eftir þessu veðri í Borgarnesi þrátt fyrir ungan aldur. Rafmagnið fór snögglega milli klukkan 18 og 19 - beðið var með jólamat eftir fólki sem fór til kirkju. Kveikt hafði verið á jólakertum sem komu að góðum notum - en veðurhljóðið var ógurlegt í vestanofsanum. 

1969     Miklar rafmagnstruflanir í ísingu á Suðurlandsundirlendi, miklar símabilanir austanlands.

1971     Umferðaröngþveiti í hríðarveðri í Reykjavík, víðar lokuðust vegir vestanlands.

Þetta veður er mér einnig minnisstætt. Fyrir jólin hafði snjóað mikið í Borgarfirði - eitthvað minna í Reykjavík. Í kringum hádegi rak á með miklum austanhríðarbyl og sá ekki út úr augum. Kirkjugarðaumferðarteppur urðu verri en um getur. En bylurinn stóð ekki lengi og gerði hæga hláku með jólum. 

    1986     Flutningaskipið Suðurland fórst djúpt norðaustur af Langanesi, 6 menn fórust, en 5 var bjargað á jóladag.

1987     Tíu staurar brotnuðu í raflínu í Ölfusi og áætlunarbifreið fauk út af vegi undir Ingólfsfjalli.

1989     Mikið eignatjón varð í fárviðri undir Eyjafjöllum og fjölmargir rafmagnsstaurar brotnuðu. Mest tjón varð í Hlíð, en þar fuku dráttar- og heyvinnuvélar langar leiðir og eyðilögðust, þar fauk einnig stór hertrukkur nærri kílómeters leið. Þak fauk af fjósi á Steinum, járnplötur fuku af fjárhúsi í Berjanesi og þar hrundi gamalt steinsteypt en tómt íbúðarhús. Þil fauk úr hesthúsi á Raufarfelli og vindskeið af íbúðarhúsi. Vélar fuku á fleiri bæjum, járnplötur losnuðu og rúður brotnuðu, grjót fór í gegnum þök á útihúsum.

Þetta veður varð einnig mjög slæmt í Borgarnesi á aðfangadagskvöld rúður og þök skulfu á húsum en tjón þar varð þar lítið. Lægðin sem olli veðrinu var sérlega djúp, þrýstingur fór niður í 929,5 hPa á Stórhöfða í Vestmannaeyjum.   

 

2004     Nokkuð snarpan byl gerði um norðan- og norðaustanvert landið á aðfangadag og jóladag. Festingar slitnuðu á nokkrum skipum á Akureyrarhöfn, bátur slitnaði upp á Höfn í Hornafirði og stór tengivagn á bryggjunni fór hálfur út í sjó, ýmislegt lauslegt fauk einnig þar í bæ.

En á aðfangadag nú?  

Ekkert verður bloggað hér á jólanótt og óska ég lesendum og landsmönnum öllum gleðilegra jóla.

Merkilegt veðurár?

Nú er árinu að ljúka. Oftast er gengið á mig síðustu daga ársins til að kreista út einhverja yfirlýsingu um það hvað hafi verið merkilegast á árinu. Fyrir áratug þurfti ég helst að grípa til neyðaryfirlýsinga og segja að árið hafi verið merkilegast fyrir það að hafa verið eitt mesta meðalár sögunnar. Er það svo ómerkilegt?

Möguleikinn á því að árið setji nýtt allsherjarhitamet má heita útilokaður. En enn er spurning um 2. til 5. sæti. Með því má fylgjast í smáatriðum á bloggi Sigurðar Þórs Guðjónssonar. Spár um hita síðustu vikuna eru mjög lausar í rásinni og skýrast væntanlega varla fyrr en á jóladag eða annan í jólum. Þá á lægð að dýpka nokkuð hastarlega í námunda við landið. Það verður með góðri aðstoð leifanna af kuldapollinum sem hefur verið að kæla okkur í dag, í gær og í fyrradag. Hver er sú aðstoð? Það má ræða síðar.

En það er ekki aðeins hiti ársins sem er nærri meti. Heldur er úrkoman einnig með allra minnsta móti um mestallt Suður- og Vesturland. Sem stendur er árið líka nærri topp-5 (botn-5?), spennandi það. En sumar spár gera ráð fyrir 60 mm úrkomu í Reykjavík til áramóta, þannig að enn er ekki víst hvort það haldi. Á Norður- og Austurlandi er staðan önnur. Merkilegast núna í desember er að nær algjör þurrkur hefur verið á Kirkjubæjarklaustri. Dæmafátt er líka úrkomuleysið í Vestmannaeyjum - og ekki furða að menn kvarti yfir öskufoki undir Eyjafjöllum. En ef til vill mun næsta vika bæta um betur - ekki eru þó allar spár sammála um það.

Svo er það snjóleysið suðvestan- og vestanlands. Sáralitlu munar að met verði slegið. Ef ekki koma fleiri en 6 alhvítir dagar til áramóta er nýtt met slegið í Reykjavík. Það er semsagt ekki alveg víst ennþá.  

Og líka loftþrýstingurinn, meðaltal ársins er með því hæsta sem þekkist. En sumar spár fyrir næstu viku sýna lágan þrýsting. Við þurfum því að bíða í spenningi líka varðandi þrýstinginn. En hár þrýstingur og þurrkar eiga ekki illa saman.

Sólskinsstundafjöldi hefur líka verið langt yfir meðallagi í Reykjavík - en þar verður þó ekki um ársmet að ræða. Síðustu ár hafa líka verið mjög sólrík flest.

Kannski verður ekkert allsherjarmet sett í þessum flokkum, en að það gangi svo nærri meti í mörgum greinum verður að teljast harla óvenjulegt. Í fljótu bragði gæti 1941 verið svipað með það. Áhugamenn um stríðsrekstur vita vel um kuldana í Evrópu á þeim hlýindaárum hér.

Og að árið sé það 15. í röð í Reykjavík með hita yfir meðallagi er eiginlega með ólíkindum. Ámóta hlýindaraðir hafa verið í gangi í nágrannalöndunum þar til að 2010 slær út í kulda. Hvað skyldi gerast hér á næsta ári?

Enn af sama kuldapolli

Nú er kuldapollurinn yfir landinu. Af greiningum sýnist að miðja hans sé um 4960 m að þykkt yfir Norðausturlandi. Frost er nú mikið á landinu, kl. 23 hafði hiti í Húsafelli dottið niður fyrir 19 stiga frost og á hálendinu var frostið meira en 20 stig á nokkrum stöðvum. Pollmiðjan hreyfist nú áfram til suðvesturs og þykknar óðum. Á morgun er henni spáð fyrir vestan land um 5020 m í miðju. Þegar þangað er komið hlýnar enn undir henni, jafnvel er að sjá að hún hlýni um 20 m á hverjum 3 klst þegar þangað er komið (u.þ.b.1°C)

Myndin var tekin úr NOAA-hnetti milli kl. 13 og 14 í dag (af brunni Veðurstofunnar). Þá þegar má sjá tvær lægðir sem tengdar eru kuldapollinum. Önnur er nokkuð langt fyrir norðan land og hreyfist hún hratt til suðvesturs meðfram norðvesturjaðri kuldapollsins. Ef trúa má greiningum er miðja lægðarinnar hlý eins og gerist í vel sköpuðum pólarlægðum (ekki hefur fundist betra orð yfir fyrirbrigðið). Lægðin á að fara yfir Vestfirði eða aðeins austar um miðjan dag á morgun. Þegar hlýjar smálægðir koma að vetrarlagi yfir landið grynnast þær ört. Lægðinni gæti fylgt talsverð snjókoma og vindur, einkum vestan við hana. En þar sem þetta er ekki spáblogg verður að benda á spár Veðurstofunnar í því sambandi og síðan veðurathugunarsíður hennar og Vegagerðarinnar.

Lægðarmiðjan, nú grunn, heldur síðan áfram til suðvesturs og snýst að lokum í kringum hina lægðarmiðjuna sem merkt er á myndina.

Sú lægð, sem á myndinni er nokkuð fyrir sunnan land hreyfist fyrst lítið, síðan hægt til norðnorðausturs og norðurs. Sennilega myndu flestir veðurfræðingar líka flokka hana sem pólarlægð. Á myndinni er hún ekki mjög þroskuð, en þó má sjá éljaklakka í boga austan við lægðarmiðjuna. Vert er að fylgjast með öðru atriði. Ég veit ekki hvort lesendur átta sig á því en norðurhluti skýjakerfis lægðarinnar er þráðakenndur bogi mið- eða háskýja. Þessi bogi mun trúlega þroskast til morguns, en eitthvað af honum sleppur til norðausturs um Færeyjar eða þar um kring.

Skýin í boganum (en oftast er talað um hann sem haus kerfisins) ná upp úr hringrás lægðarinnar, upp í suðvestanátt sem er í suðausturjaðri kuldapollsins. Þetta er mjög ólíkt hinni lægðinni (L1 á myndinni) þar sem vindur er að mestu sammiðja lægðinni hátt upp í veðrahvolfið. Flestar lægðir sem sýna mikið misgengi vindátta eru kallaðar riðalægðir að ræða - þótt lítil sé. Um riðalægðir skrifaði ég fyrir nokkru á bloggið (nota má leitina til að finna þann pistil). Kannski verður hún að svokölluðu riðalaufi (e. baroclinic leaf).

Af ástæðum sem ekki hefur enn verið skrifað um hér á þessu bloggi setja riðalægðir alltaf upp haus eða kryppu með hæðalagi þegar þær eru að baksa við að dýpka og jafnframt þokast norður á bóginn áður en þær ná að þroska með sér heiðarlegan lægðakrók. Sama er hvort þær eru stórar eða smáar. Eins verður trúlega með þessa lægð, en krókurinn nær sér á strik um það bil þegar kuldapollurinn gengur til suðurs vestan við lægðarmiðjuna. Þá mun lægðin væntanlega sveigja til norðvesturs með suðaustanáttinni í norðausturjaðri kuldapollsins. Það gerist nokkuð skyndilega.

En nú hafa sjálfsagt flestir löngu tapað þræði. Vonandi verður hann endurtekinn af öðru tilefni síðar þannig að greiðist smám saman úr þeirri miklu flækju sem lægðahringrás er. Áhugasamir lesendur geta fylgst með þróuninni í smáatriðum á kortum á brunni Veðurstofunnar. Einnig má á síðum Veðurstofunnar finna lágupplausnarmyndir frá jarðstöðuhnetti og birtar eru á klukkustundar fresti.

Hiti nærri sólstöðum

Á tímabilinu 1971 til 2000 vildi svo til að 18. desember var með lægsta meðalhita af öllum dögum ársins i Reykjavík.

Myndin sýnir meðalhita hvers dags frá 15. nóvember til 15. apríl á umræddu árabili. Fyrri helming desember hrapar hiti mikið og eftir 1. apríl hækkar hann hratt. Á milli þessara dagsetninga breytist hiti óreglulega. 26. til 27. janúar voru ámóta kaldir og 18. og 22. desember.

Raunverulega er það eitt af einkennum íslensks veðurlags hvað vetrarhitinn er flatur. Köldustu dagar ársins geta komið hvenær sem er. Það sem beinlínis réð metinu á þessu tímabili er kuldinn í desember 1973 og nokkrir mjög kaldir dagar í sama mánuði 1977 sem slatti af hlýjum dögum annarra desembermánaða ráða ekki við.

Sé litið á lengra tímabil eru síðustu dagar janúarmánaðar oftast kaldastir hér á landi, en á hafístímabilum getur mars jafnvel stolið köldustu dögunum, þannig var 8. mars að meðaltali kaldastur í Stykkishólmi á árunum 1859 til 1892. Á hlýju árunum 1931 til 1942 voru köldustu dagar ársins í febrúarlok. Því ollu miklir kuldar í lok febrúar 1935 og 1941.

Við gefum þessum málum e.t.v meiri gaum þegar á veturinn líður. Við vitum ekki enn hversu hlýr eða kaldur hann verður.

Af kuldapollinum litla

Kuldapollurinn sem ég minntist á í fyrradag er nú að komast inn á tveggja sólarhringaspárnar. Það er því e.t.v. fullfljótt að vera að ræða um hann því vel gæti hann gufað upp. Annað eins gerist nú í spánum. Myndin sýnir þykktina í kringum Ísland eins og HIRLAM spálíkanið reiknar hana kl. 6 á þriðjudagsmorgun.

Litirnir sýna hita í 850 hPa-fletinum eins og honum er spáð og heildregnu línurnar eru jafnþykktarlínur, dregið er á tveggja dekametra bilum. Lægsta talan er 492 dekametrar (= 4920 m). Þykktarvanir vita að svo lítil þykkt mælist nær aldrei hér á landi - hefur þó komið fyrir. Þetta kort er ekki mjög skýrt hér en áhugasamir eru hvattir til að líta á þykktarkortaröðina á brunni Veðurstofunnar. Kortin eru að jafnaði endurnýjuð á 6 tíma fresti og sýna spár 60 klst fram í tímann.

Þegar kortunum er flett kemur í ljós að þykktin í miðju kuldapollsins vex hratt þegar hann kemur út yfir hlýjan sjóinn fyrir norðan land. Eykst hún um það bil 1 dekametra á hverjum þremur klukkustundum. Það jafngildir um 0,5 stiga hlýnun. Þegar snarpir kuldapollar komast suður fyrir land þykkna þeir oft um það bil helmingi hraðar, um 1 stig á þremur tímum. Ég er ekki með á hraðbergi hversu mikið þetta er í orku, en gæti giskað á að minnsta kosti nokkur hundruð Wött á fermetra.

Erfitt er að spá hreyfingu svona fyrirbrigða og hlýnuninni í smáatriðum. Ekki er t.d. ljóst hvort miðja kuldapollsins muni fara beint yfir landið eða öðru hvoru megin við það. Miklu skiptir fyrir veðrið hver niðurstaðan verður. Hluti af upphituninni fer fram óbeint, vatn gufar upp úr sjónum, það lyftist síðan og eimurinn þéttist og skilar þá af sér varmanum. Þetta gerist mest og best í miklum skúra- og éljaklökkum. Úrkoma í þeim getur verið veruleg. Þannig að mikið gæti snjóað af völdum þessa kuldapolls, en hvar - það veit enginn með vissu sem stendur - kannski aðeins á hafi úti.

Núna í kvöld er spáin fyrir miðvikudagsmorgun (sólarhring síðar en kortið hér að ofan) býsna skemmtileg því í henni eru tvær smálægðir komnar fram í tengslum við pollinn. Þetta kort er einnig fengið af brunni Veðurstofunnar.

Lægðin fyrir norðan land er með hlýjan kjarna - svokölluð pólarlægð (skárra orð hefur ekki komið fram). Hún hreyfist til suðvesturs. Hin, sú fyrir sunnan, er hins vegar riðasmálægð. Norðaustanáttin fyrir norðvestan hana nær ekki nema upp í tæplega 3 kílómetra hæð, þar fyrir ofan er suðvestanátt. Þessi lægð gerir eitthvað, hreyfist e.t.v. fyrst til norðausturs en síðan norðurs.

Mikið frost getur gert um tíma inn til landsins, hugsanlega 20 stig eða meira. En - þetta eru bara spár. Ólíklegt er að raunveruleikinn verði nákvæmlega þessi. Spennandi verður samt að fylgjast með kuldapollinum.