Kaldur janúar (eða?)

Nú líður að lokum janúar - við bíðum eftir uppgjöri Veðurstofunnar en getum þó sagt að hann stefni í að verða sá kaldasti á öldinni á landsvísu og sá kaldasti frá 1995 að telja. Líklega verður hann þriðjikaldasti mánuður aldarinnar á eftir febrúar 2002 og desember 2011 - en þeir voru báðir talsvert kaldari. Í Reykjavík verður hann líklega sá næstkaldasti eða þriðjikaldasti, á eftir janúar 2007 (alla vega) og kannski 2005 líka (en ómarktækt munar). Sömuleiðis hefur verið þurrt, líklega er þetta næstþurrasti janúar í Reykjavík á öldinni - þurrara var 2003 - en sú niðurstaða er ekki endanleg. Það hefur verið óvenjusnjólétt í borginni - en uppgjör liggur ekki fyrir þegar þetta er ritað (síðasta dag mánaðarins). 

Við sitjum hins vegar uppi með ákveðinn viðmiðunarvafa - janúarmánuðir þessarar aldar hafa nefnilega verið óvenjuhlýir. Þeir sem ekki viðurkenna að hlýnað hafi í veðri hljóta að sitja uppi með að mánuðurinn hafi alls ekki verið kaldur - en þeir sem hallast að því að hlýnun sé raunveruleg eru kannski að sjá einn af venjulegum köldum janúarmánuðum næstu áratuga. En lítum á mynd. Það þarf aðeins að hugsa til að ná því sem hún er að miðla. Hér er byggðahitinn tekinn fyrir (hægt væri að afgreiða Reykjavík á sama hátt). 

Það er algengt í veðurfarsfræðum (og langtímaspám) að telja þriðjunga (eða fimmtunga) til að ákveða hvort kalt sé eða hlýtt. Við búum til lista yfir meðalhita (daga, mánaða eða ára) yfir ákveðið tímabil, röðum frá því kaldasta til þess hlýjasta, skiptum síðan listanum í þrennt (þriðjunga) og segjum að þeir (mánuðir) sem í kaldasta (lægsta) þriðjungi séu kaldir, þeir sem lenda í þeim hlýjasta (efsta) séu hlýir - afgangurinn er í meðallagi hlýr. 

Hér miðum við við hálfa öld hverju sinni. Byrjum á árunum 1871 til 1920, hnikum okkur síðan áfram, áratug í senn og endum á 1971 til 2020. Á myndinni má sjá þriðjungamörk fyrir hálfraraldartímabilin. Á fyrsta tímabilinu, sem var kalt, þurfti meðalhiti janúar að vera fyrir neðan -2,7 stig á landsvísu til að mánuðurinn gæti talist kaldur, en ofan við -1,2 stig til þess að hann teldist hlýr. 

Á myndinni má sjá að mörk kaldra og hlýrra mánaða hækka mjög fram til 1911 til 1960, veður hlýnaði mjög á þeim tíma. Eftir það breytast hlýju mörkin ekki mikið - á því tímabili eru allir mánuðir þegar meðalhiti er ofan frostmarks hlýir. Mörk kalda flokksins breytast hins vegar töluvert. Á tímabilunum frá 1931 til 1980 og fram til 1950 til 2001 þarf hiti í janúar að fara niður í -2,7 stig til að sá mánuður fái að teljast kaldur. Þá breytir um. Síðustu 50 árin, 1971 til 2020 þarf meðalhiti í janúar ekki að fara nema niður í -1,3 stig til að teljast kaldur. 

Nýliðinn janúar er því kaldur [meðalhiti um -1,6 stig] - sé miðað við síðustu 50 ár, en í meðallagi sé miðað við öll önnur 50-ára tímabil myndarinnar (gráa beina línan). - En mánuðurinn hefði þó aldrei talist hlýr - heldur í meðallagi lengst af. 

Ef vel er að gáð má sjá fáeina viðmiðunarpunkta til viðbótar á myndinni - þeir sýna að sé miðað við síðustu 40 ár þarf mánuður aðeins að ná -1,0 stigi til að teljast kaldur, sé miðað við síðustu 30 ár er viðmiðið -0.8 stig, en sé miðað við þessa öld er það aðeins -0,6 stig. Hlýju mörkin eru líka á hraðri uppleið (ekki sýnd), sé miðað við 50 ár eru þau við 0,0, 40-ára viðmiðið er líka 0,0, síðustu 30 ár er það hins vegar +0,4 stig - og +0,6 síðustu 20 ár. 

Af árinu 1837

Tíðarfar var talið mun skárra árið 1837 heldur en næstu tvö ár á undan. En matið fer samt nokkuð eftir því við hvern er talað, talvert betra hljóð syðra heldur en norðanlands. Meðalhiti ársins í Reykjavík var 3,8 stig og er áætlaður 2,9 stig í Stykkishólmi, 0,3 stigum neðan meðallags næstu 10 ára á undan. Engar mælingar eru til frá Norðurlandi, en líklega hefur verið tiltölulega kaldara þar - sumrið var svalara heldur en á Suðurlandi ef trúa má almennum lýsingum og dagbókum. Nóvembermánuður var sérlega kaldur, enn kaldari en árið áður. Sömuleiðis var kalt í mars, apríl og maí, en fremur hlýtt í júní, júlí, september og desember. 

Í Reykjavík voru mjög kaldir dagar 23, flestir í mars og apríl. Að tiltölu var kaldast 29.ágúst - og 11.mars. Einn dagur var óvenjuhlýr, 24.júní. Hiti komst í 20 stig 18 daga í Reykjavík. Höfum í huga að aflestrarnákvæmni er aðeins 1°R. Kaflinn frá 19.júlí til 1.ágúst var sérlega góður. Nokkuð hlýtt var líka á Akranesi þessa daga, en hlýinda virðist ekki hafa gætt austur í Vík í Mýrdal megi trúa mælingum Sveins Pálssonar. 

Árið var sérlega þurrt í Reykjavík - eins og fleiri ár á síðari hluta fjórða áratugarins og mældist úrkoman aðeins 532 mm. Hún var rétt yfir meðallagi í febrúar og júlí, en annars undir. Ekki mældust nema 10 mm í mars og 17 mm í apríl (aðrar tölur má sjá í viðhengi).

Loftþrýstingur var sérlega hár í mars, en fremur lágur í febrúar. Lægsti þrýstingur ársins mældist í Reykjavík 15.febrúar, 945,9 hPa, en hæstur 3.mars 1040,0 hPa. Þrýstiórói var með minnsta móti á árinu, sérstaklega í apríl, maí, júní,júlí og september, en einnig í janúar. Bendir það til þess að hvassviðri hafi ekki verið mjög tíð. 

Hér að neðan eru helstu prentaðar heimildir um árið teknar saman, stafsetning er að mestu færð til nútímahorfs. Fáeinar ágætar veðurdagbækur eru til sem lýsa veðri frá degi til dags, en mjög erfitt er að lesa þær.

Fjölnir segir af tíð 1837 (4.árg. s.33): 

Árið 1837 var á Íslandi eitthvert farsælasta ár til lands og sjávar. Að vísu gjörði um þrettándann fádæma hörkur og harðviðri, sem tók yfir allt land, og kyngdi niður svo miklum snjó i einu fyrir sunnan, að varla varð komist yfir jörðina, er álnardjúpur [60 cm] snjór lá yfir víða á jafnsléttu; og þóttust menn varla muna, að svo miklu hefði snjóað í einu; voru og um það leyti hríðir miklar og frostharka, og fórust um Norðurland nokkrir menn og helst i Norðursýslu, og líka 1 skip með 5 mönnum þar úr fjörðunum. Enn bráðum linaði þessum harðindum aftur með hægri sunnanátt eður útsynningum, og mun þess bata hafa notið við um allt landið; og svo voru miklar þíður og marar fyrir sunnan á þorranum, að klaki var að mestu úr jörðu, og sumstaðar í Árnessýslu og Rangárvallasýslu farið að beita kúm út á grænurnar, sem losnuðu undan fönnunum; hélst það fram eftir góunni. Enn þegar út á leið betur, hljóp í aftur öðru hverju með hörkufrost og norðanátt; en aldrei kom þaðan af syðra snjór á jörð, að kalla mætti. Voru og harðviðrin sjaldan lengur enn tvo eður þrjá daga í senn, og gekk þá aftur með hægð til suðurs eður útsuðurs; voru helstu íhlaupin af norðri 9.—12. mars; svo í vikunni fyrir og eftir páska [26.mars], næstum hálfan mánuð í senn, sem alltaf var við norðurátt og feiknakuldi öðru hverju; og svo viku fyrir sumar, 14.—16. apríl; gekk svo á vorkuldum lengi fram eftir; enn þó var mest meinið að íhlaupinu síðasta, 24.—20. dags maí, og kom af því kyrkingur mikill í grasvöxtinn, og kál skemmdist víða. Veður var hið sama norðanlands, nema hvað meira varð þar af íhlaupunum, og vorkuldarnir voru meinlegri; er svo talið, að sumstaðar væru ekki fleiri enn 4 eður 5 nætur frostlausar fram að þrenningarhátíð [21.maí], þegar síðasta áfellið byrjaði; var þar og hafíshroði að flækjast um sjóinn. Hvergi getur samt, að fellir hafi orðið eður heyþrot, og víða voru nokkrar fyrningar, og olli það með fram norðanlands, að heyskapurinn gekk svo báglega sumrinu fyrir, að miklum fénaði var lógað um haustið. Úr því leið af fardögunum var veðuráttufarið viðast blítt og hagstætt, og oftar heldur vætukennt; lagaðist svo jörðin, að grasár mun allstaðar hafa orðið í meðallagi, og sumstaðar miklu betur. Féll og nýtingin á heyi að því skapi, og varð hún góð alstaðar, og slátturinn ekki endasleppur. Heyafli varð því mikill og góður, og með því að víða var svo fénaðarfátt undir, mun þorri manna hafa þóst fær að taka vetrinum, þó hann yrði nokkuð svæsinn; hefur þó að minnsta kosti sunnanlands ekki á það reynt. Að sönnu var veðurátta heldur hroðafengin frameftir haustinu og rigningasöm, svo lítið varð að verki — komu og frostin þegar rigningunum létti, og heldur með fyrra móti; en þó var sunnanlands, þegar á allt er litið, frá haustnóttum — en sér í lagi frá því með jólaföstu -— og fram á góu einhver staklegasta veðurblíða, oftast þíður og sunnanátt. Er það meðal annars til marks um það, að undir S0 menn úr Landeyjum sátu tepptir í Vestmannaeyjum frá 3. degi nóvember til 29. janúar; hefir það ekki borið til í manna minnum. En úr Eyjunum verður ekki komist til lands nema í norðanátt, utan í einstöku góðviðrum og sjódeyðum á sumardag. Má svo kalla, það sem liðið er vetrarins, að varla hafi komið snjór á jörð á láglendi, enn aldrei tekið fyrir haga. Búfénaður er því víða enn í haustholdum (í janúar 1838), þó ekki hafi honum verið gefið strá. Fyrir norðan varð heyskapur víðast með betra móti, eins og fyrir sunnan; en með veturnóttum gjörði þar hríðir miklar og eitthvert frekasta snjókyngi, einkum í nyrðri sýslunum.

Sunnanpósturinn 1838 segir frá árinu 1837

(s3) Það næstliðna ár 1837, reyndist Íslandi yfir höfuð að tala, betra en áhorfðist í fyrstunni og miklu betur en von var til eftir undirbúningnum frá sumrinu 1836. Árið 1837 byrjaði með harðindum, snjókomu og frosti. Framan af janúar var veðráttan hörð, jafnvel sunnanlands, hvar frostið varð að 16°; og þar er þó venjulega mildust veðrátta; það var því ekki láandi þótt margir væri hálf hræddur þegar árferðið var svo ískyggilegt, því tíðast er það að í marsmánuði verður veðrátta hörðust á voru landi, en það fór í þetta sinn ekki svo, heldur batnaði vetrarfar eftir því sem á hann leið, svo flestir bændur komust vel af með fénað sinn, ekki meiri heyafla en þeir höfðu undan sumrinu. En er leið að sumarmálum heimsótti hólma vorn sá gamli óvinur „Grænlandsísinn“ og lagðist inná hvern fjörð norðanlands og beygði sig austur fyrir Langanes, líklega og vestur fyrir Horn. Þessi ís komst með tímanum fyrir alla Austfirði og vestur með landinu, allt út að Skaftárósi, þar var hann seint í maímánuði, en vonum fyrr rak hann frá aftur. Við Norðurland þar á mót lá hann allvíða þangað til snemma í júlímánuði. Þessi ís hafði þá sömu verkun sem alkunnug er hér á landi, að vorið varð allt þurrt og kalt og það svo mjög að jafnvel sunnanlands sást næstum engin blómgun á jörðu, því síður í nánd við þennan óþekka gest, um sólstöður (21.júní), en strax með sólstöðum brá veðuráttunni til mýkinda og votviðris fyrst syðra og svo eftir því sem ísinn fjarlægðist, norðanlands. Mót margra von hafði þó þessi seina umbreyting veðráttunnar þá gleðilegu verkun, að grasvöxtur varð allgóður víðast hvar; almennt er þó haldið að vorkuldar, fyrst meðan gras er að springa út, sé háskalegasti gróðurs hnekkir. Meðalgrasvöxtur og sumstaðar í betra lagi veittist í sumar og nýting grassins varð allgóð; lökust samt í Skaftafells- og Strandasýslum; í Strandasýslu var og sumstaðar töluverður grasbrestur, og þar skal hafa verð óbjargvænlegt á næstliðnu hausti. Haustveðráttan hefir verið syðra í meðallagi, þó æði stormasöm og eftir veturnæturnar, fram undir jólaföstu, köld, en með jólaföstu kom góður bati sem viðhélst árið út. Það kuldakast sem hér kom eftir veturnæturnar var upp um sveitir miklu harðara en hér syðra hvar frostið aldrei varð yfir 9° og því fylgdi snjókoma sem orsakaði jarðbönn sumstaðar. Í fyrra vetur gafst aðeins afli í minna meðallagi nema í Skaftafellssýslu og undir Eyjafjöllum, því austar því meiri; hlutir urðu 5 og 6 hundruð. Var það nærgætnislega gert af forsjóninni að láta þennan afla gefast snemma vertíðar í Skaftafellssýslu því þar voru um það leyti margir orðnir bjargþrota sem ekki var tiltöku mál, þar eð harðindin árið áður höfðu hvað þyngst orðið fyrir austan Jökulsá á Sólheimasandi.

Brandsstaðaannáll [vetur]:

Þó sunnan og vestanlands væri gott ár, náði það ei til norðurlands. Á nýársdag upp á hláku bræddi hér yfir jörð ógnarlegu glerhálu svelli með frostrigningu, svo engin skepna komst úr úr dyrum og hross stóðu í sveltu. Aftur 15. jan. gerði annan blota með sama frostrigningarviðskilnaði. Varð að járna hross til að koma þeim heim eða á loðna hnjóta og enginn gat ójárnaður náð vatni í bæ og fjós nokkra daga, þar til hríðar gerði. 7. jan. brast á mikill bylur. Urðu menn úti frá Brekkum og Miðhúsum í Blönduhlíð og 3 manneskjur í Fnjóskadal á kirkjuleið, Sauðamenn í jarðsælli sveitum náðu fáir heim. Allan janúar var hér jarðbann. 5. febr. gjörði mikla hláku, er mjög vann á svellið og hélst snöp eftir það og veðurátt allgóð. 8.-12. mars miklar hörkur og aftur um páskana vikutíma, þess á milli milt og stillt veður.

Nokkur bréf frá þessu ári hafa verið prentuð. Flest eru fengin úr Bréfasafni Bjarna Thorarensen amtmanns á Möðruvöllum (þar var húsið Frederiksgave) og úr ýmsum bréfabókum sem Finnur Sigmundsson tók saman. 

Saurbæ 5-2 1837 [Einar Thorlacius] (s76) Sumarið [1836] að vísu var kalt og afgróðaspart, en ekki notaslæmt, vetur veðráttustirður með köflum. Nú er þó æskilegt þíðvindi og næstum öríst.

Í bréfinu hér að neðan kemur fram að Bjarni amtmaður gerir reglulegar veðurathuganir og sendur þær til Danmerkur. Við vitum ekki hvar þær eru niðurkomnar nú. 

Frederiksgave 12-2 1837 (Bjarni Thorarensen): Jeg vover underdanigst at lade hosfölge meteorologiske Observationer af mig siden 6te Novembr. næstavigte paa et eftir Reaumurs scala men efter Decimalmaal indrettet Franskt Thermometer (Barometer ejer jeg ikke) hvoraf Deres Kongelige Höjhed naadigst vil erfare, at meget streng Frost sielden har indtruffet i denne Vinter – (s341)

Mjög lauslega þýtt: „Allranáðarsamlegast leyfi ég mér að láta veðurfræðiathuganir gerðar af mér síðan 6.nóvember síðastliðinn fylgja með. Þær eru gerðar með frönskum tugabrotaskiptum mæli eftir hitakvarða Reaumur (loftvog á ég ekki). Af þeim getur yðar konunglega náð reynt að hart frost hefur sjaldan orðið hér á þessum vetri“.

Frederiksgave 13-2 1837 (Bjarni Thorarensen): ... nógur hagi hefir veri síðan 25ta janúar, en vont, einkum í Skagaf. og Húnavatns sýslu þangað til á nýári, og hross voru orðin horuð í Skf. sýslu (s239)

Breiðabólstað 14-2 1837 (Tómas Sæmundsson): ... vetrarfar hefir verið með stirðasta móti allt fram að þorra ... Haustvertíð hefir fallið illa á Suðurnesjum og helst vegna gæftaleysis; nú er sagt farið að fiskast.

Bessastöðum 3-3 1837 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s172) Vetur hefur verið harður til jóla, síðan góður, svo líkindi eru til að ekki brjóti út virkilegt hallæri í þetta sinn.

Frederiksgave 16-4 1837: Hafís liggur fyrir öllu mínu umdæmi frá Vopnafirði vestur á Hrútafjörð ... Skepnufellir verður hér trauðlega því vetur hefir síðan 25ta janúar verið góður, en nú er íhlaup aftur. (s152)

Brandsstaðaannáll [vor]:

14. apríl mikil hríð upp á hláku og vatnsgang. Hafís var landfastur og lá langt fram á sumar. Hann var einstaklega flatur yfir að sjá, því mikið var af honum lagnaðarís. Vorið var kalt og þurrt. Gróður sást fyrst í miðjum maí 24. var mikil rigning og harka á eftir. Kól þá tún og engi til stórskaða. Varði frostið um viku. Fórust lömb allmörg, þar heyleysi var.

Sveinn Pálsson getur þess að 23.apríl hafi ís komið að Meðallandsfjörum og þann 25.maí getur hann þess að um nóttina hafi ísflekk rekið hjá Vík - til suðvesturs. 

Brandsstaðaannáll [sumar]:

Í júní þurrt og og stillt veður lengst. Eftir sólstöður frostalaust og í júlí gott sumarveður. Spratt úthagi lengi og varð í meðallagi til framsveita. Sláttur byrjaði þar á miðsumri, en i júlílok í útsveitum. Heyskapartíð gafst góð, rekjur og þurrkar nægir og varð á þurrengi meðalheyafli, en flæðiengi kól um vorið. Öll jörð var nú orðin sinulaus. Haustheyskapur gafst vel. Í Langadal fékkst hey í meira lagi, en í minna lagi utar. Lögðu nú flestir mikla ástundun á að heyja og gekk kaupafólk vel út. ... Ísinn lá hér á fjörðum til hundadaga, en sveif frá Fljótum, svo til hákarla náði um tíma. Höfðaskip komust inn á Siglufjörð um Jónsmessu og biðu þar um mánuð og þótti þetta fáheyrt.

Nokkur bréf rituð um sumarið: 

Frederiksgave 28-7 1837 (Bjarni Thorarensen): Nú vona ég að Drottinn gefi norðlendingum þó dálítið andrúm eftir þessi 3 grasleysis sumur, því svo illa sem áhorfðist framyfir Jónsmessu, því Skagafjörður og Húnaflói eru vart hafíslausir enn, þá hefir sá bati komið að grasvöxtur allstaðar er miklu betri en í fyrra og verður víðast meðalár (s241)

Laufási 17-8 1837 [Gunnar Gunnarsson] (s78) Allt framundir Jónsmessu í sumar voru slíkir kuldar hér og svo kalin jörð, að oss mönnunum sýnsit varla og ekki mögulegt, að grasvöxtur gæti gefist svo mikill, að fengist gæti handa því hálfa af fénaði fólks, en svo furðulega hefur bæst úr þessu með hagstæðu veðráttufari síðan, að til þess lítur nú út til, að flestir haldi lífi í skepnum sínum ...

Frederiksgave 18-8 1837 (Bjarni Thorarensen): ... á sumum útkjálkum, nl. Ólafsfirði og Siglufirði hefir grasvöxtur verið mikið aumur.

Frederiksgave 19-8 1837 (Bjarni Thorarensen): Vorið var hér það harðasta til Jónsmessu, en úr því gekk hagstætt svo nú er meðalgrasár, nema í Ólafsfirði og Siglufirði – hvergi var ástand mjög bágt vestra nema í Vindhælis- og Skefilsstaðahreppum ... Þeir gátu nefnilega enga björg fengið á sjó fram í júlí mánuð vegna hafíssins. (s136)

Frederiksgave 18-9 1837 (Bjarni Thorarensen): Vel vare Udsigterne i næstavigte Foraar paa det mörkeste, thi man kan ikke sige at der kom nogen Sommer förend först i Julii, men Vejret forandrede sig fra den Tid saaledes til det bedre, at Grasvæxten paa flere Steder endog blev middelmaadig og Höibiergningen lykkedes paa det bedste lige til 28de f. M, men fra den Tid indtil den 15de dennes var Vejret afvexlende med Slud og Snee som ganske afbröd Indhöstingen og endog faldt meget dyb paa de nordligste Udkanter – fra den 15de d. M. er Luften efterhaaanden bleven mildere og i Dag har det været 15 Graders Varme (Fr. Decimalmaal) saa man har grundet Haab om at Folk vil faae bierget det afslaaede Höe. ... Inspectionsreise ... Nöd havde man endnu ingensteds lidt – kun vare to Communer, den ene i Hunevands og den anden i Skagefjords Syssel, i en farlig Stilling, thi begge disse Communer som ligge paa Sysslernes Udkanter, havde formedelst Drivisen som laa der tæt optil Kysten lige til Julii.

Í mjög lauslegri þýðingu: Það má segja að útlitið síðastliðið voru hafi verið hið dekksta, því svo má segja að ekki hafi neitt sumar komið fyrr en í júlí, en frá þeim tíma snerist veður til hins betra svo grasvöxtur og heybjörgun tókst hið besta alveg fram til 28.[ágúst] en frá þeim tíma til þess 15. þessa mánaðar [september] var veður breytilegt og skiptust á slydda og snjór sem rufu heyskap og snjór varð djúpur í útsveitum. Frá 15. hefur loftið orðið mildara og í dag hefur verið 15 gráðu hiti (franskt tugamál) þannig að ástæða er til að halda að fólk geti bjargað því heyi sem slegið hefur verið. Á eftirlitsferð (kom í ljós) að neyð höfðu menn hvergi liðið - aðeins í tveimur hreppum, annar í Húnavatnssýslu, en hinn í Skagafjarðarsýslu, þar sem staðan er hættuleg, því í báðum tilvikum hafði hafís legið þétt við strendur fram í júlí. 

Frederiksgave 20-10 1837 (Bjarni Thorarensen): Portugisi (þú sérð að sú þjóð er farin að manna sig upp!) strandaði einhverstaðar austantil í Norðursýslu [Þingeyjarsýslum], og höfðu 14 skipverjar komist af en nokkrir drukknað en þeim sem af komust var ráðstafað með skipi sem ófarið var í Múlasýslunum. Þar, og yfirhöfuð að tala vestur að Öxnadalsheiði hefir á núliðnu sumri heyjast allvel, lakar í Skagafjarðar- og Húnavatns sýslum hvar mýrlendi spratt ofur báglega – þó hygg ég að lömb verði þar líka sett nokkur á í vetur. ... Þó vel hafi heyjast í Múla sýslunum, er í sumum hreppum þar bágt ástand vegna undanfarins fellis ... (s156)

Brandsstaðaannáll [haust og vetur til áramóta]:

3. okt skipti um til votviðra, þó frosta- og snjóalaust til vetrar. 26. okt. byrjaði vikuhríð hér í veðursældarsveit, hvað þá ytra. 7. nóv. blotaði og varð snöp 10 daga og gott veður, síðan hörkur og köföld; 5, des. hláka; tók upp til sveita en lítið til dalanna; aftur 10 daga gott. Seinni part desember hríðar og jarðleysi og hross tekin inn eða rekin til hagagöngu norður og gengu þar í örtröð. Á Suður- og Vesturlandi var árgæska, vetur góður, gras og nýting í betra lagi, haust gott og veður að nýári ... .

Lýkur hér að sinni umfjöllun hungurdiska um árið 1837. Sigurði Þór Guðjónssyni er þakkað fyrir innslátt Brandstaðaannáls. Fáeinar tölur má finna í viðhengi. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tölur ársins 1837 (fáar)

Af árinu 1836

Harðindi héldu áfram á árinu 1836, það varð enn kaldara en árið á undan en sunnlendingar sluppu betur með heyskapinn. Meðalhiti í Reykjavík var ekki nema 2,3 stig og er þetta eitt af köldustu árum sem vitað er um þar. Áætlaður meðalhiti í Stykkishólmi var 1,5 stig, sá lægsti síðan 1812 (en höfum mikla óvissu í huga) og jafnkalt eða kaldara varð ekki aftur fyrr en 1859. Mælingar voru líka gerðar á Akranesi þetta ár og staðfesta þær hinar lágu tölur. Sömuleiðis mældi Sveinn Pálsson hita í Vík í Mýrdal og þar var einnig mjög kalt, en meðaltöl hafa ekki enn verið reiknuð (marga daga vantar í mælingar). Febrúar, apríl og nóvember voru sérlega kaldir. Hiti telst í meðallagi í maí og júlí - en við vitum lítið um hitafar norðanlands þetta sumar. Svo virðist sem Bjarni Thorarenssen amtmaður á Möðruvöllum hafi mælt hita, en þær mælingar hafa ekki fundist enn (hvað sem síðar verður). 

 

Tuttugu og sex dagar voru mjög kaldir í Reykjavík (listi í viðhengi), flestir í apríl og ágúst. Að tiltölu var kaldast 8.apríl og 22.ágúst. Frostið fór mest í -17,5 stig þann 17.febrúar. Tveir dagar voru mjög hlýir í Reykjavík, 30.júní og 2.júlí og náði hiti sjö sinnum 20 stigum, hæst 22,5 þann 30.júní og 2.júlí. Dagbækur úr Eyjafirði nefna éljaleiðingar 2.júlí þegar hvað hlýjast var syðra. 

Árið í heild var fremur þurrt í Reykjavík. Úrkoman mældist 653 mm. Desember var úrkomumestur, en júní langþurrastur, þá mældist úrkoman aðeins 9 mm. 

Loftþrýstingur var mjög lágur í mars, júlí og ágúst, en fremur hár í september og desember. Lægsti þrýstingur ársins mældist í Reykjavík 964,2 hPa þann 28.nóvember, en hæstur á Þorláksmessu, 23.desember, 1048,9 hPa. Þrýstiórói var óvenjumikill í ágúst en óvenjulítill í mars og nóvember. 

Hér að neðan eru helstu prentaðar heimildir um árið teknar saman, stafsetning er að mestu færð til nútímahorfs. Fáeinar ágætar veðurdagbækur eru til sem lýsa veðri frá degi til dags, en mjög erfitt er að lesa þær.

Við byrjum á ársyfirliti Fjölnis (3.árgangur, 4-6 og 14-17):

Eftirmæli ársins 1836 eins og það var á Íslandi: Þegar árið 1836 fer að fyrnast, og lítið fer á því að bera í hinni löngu röð umliðnu tímanna: mun því, að ætlun vorri, jafnlengst verða haft til einkennis — að það hafi mjög að oss kreppt, og, ef til vill, að úr vandræðum vorum hafi ráðist betur, enn efni stóðu til. Það var frá upphafi til enda hart og misfellasamt, og þó það kæmi ekki alls kostar jafnt yfir allt landið, veitti víðast fullörðugt, að fá því varist, svo óblíða þess yrði ekki að meini. Ár þetta fór í mörgu líkt að, og árið á undan: fyrst gekk á harðindum frá upphafi þess fram að sumarmálum; þá komu vorkuldar, og leiddi af þeim gróðurleysi og grasbrest; á heyskapnum varð nýtingin misjöfn, en haustið miklu harðara en hitt árið, einkum sunnanlands; sjávarafli var með minna móti. Síðasti hluti ársins 1835 hafði verið hægur allstaðar. Fyrir norðan varð að sönnu með fyrsta móti að taka kýr á gjöf, af því að íhlaup gjörði um göngurnar, ofarlega í september-mánuði, svo að ekki tók upp algjörlega þaðan í frá; en þó komst útifénaður af gjafarlítið og nokkurn veginn óhrakinn, fram að árslokunum. Sunnanlands var á meðan sífellt góðviðri, og allur útipeningur var í haustholdum við árslokin. Enn eftir nýárið 1836 tók að harðna, og þó mest eftir miðjan vetur. Hafísinn var að flækjast fyrir norðan landið allan veturinn, enn fór hvorki mjög inn á víkur og firði, né lá lengi um kyrrt. Frostin voru sjaldan grimm, og óvíða fjarska snjóþungt. Lék oftast á útsynningum eða landnyrðings-þræsingi, og þess á milli hreinum norðankuldum og kaföldum. Blotar eða hlákur komu sjaldan, svo ísar lágu víðast á vötnum þar til vika var af sumri, eður meir; enn alltaf var illt til haga. Gekk fénaður því undan sárilla til reika, eða féll með öllu, þar sem hann naut ekki gjafar öðru hverju þrjá seinustu vetrarmánuðina. Kannast norðlendingar við, að komið hafi að góðu haldi ráðstöfun amtmanns þeirra, sú er í firra var getið; því allir gátu þeir mætt meðalvetri, og hvergi varð af fellinum, þar sem henni var hlýtt. En þær sveitirnar, er tregðuðust við að þekkjast þá ráðstöfun, sem amtmaður hafði gjört — sem að sönnu voru ekki margar í norðurumdæminu — og þó einkum Suðurmúlasýsla, urðu fyrir miklum fjármissi vegna harðindanna. Svo mætti sunnlendingum víða um sveitir vera minnilegt þetta vor, að ekki dyldust þeir við, hver nauðsyn þeim er á viðlíka ráðstöfun og fyrir norðan. Trauðla munu menn hafa munað þvílík vandræði, sem þar var komið í um allan sunnlendingafjórðung að kalla mátti. Það er til dæmis um, hversu viturlega hafi stofnað verið, að í einni heyskapar-sveitinni í Rangárvallasýslu, sem þar að auki er sveita minnst — Útlandeyjunum — voru í góulok 24 kýr bjargþrota; enn um sumarmál munu það ekki ýkjur, að þriðji hver búandi hafi verið heylaus um alla sýslu; lá þá ekki annað við, en fara að skera kýrnar, eður leita á náðir annarra; þótti sá vel hafa veitt, sem komist gat yfir klyfjar af kúgjæfu heyi fyrir spesíu, og kýrverðið, sem eftir þrjár vikur eða mánuð átti í vændum að verða 12 eða 16 spesíur, var þá orðið þetta 3 og 4; líka var dæmi til, að gefin væri kú með kú, þó ekki væri eftir meir en mánuður af gjafartímanum; enn ekki var kallað áhorfsmál, að beita kúnum út á sinuna, jafn-ótt og jörðina leysti undan klakanum, hvenær sem gott var veður. Varla mun að heldur nein kú hafa fallið eða verið skorin um alla sýsluna, og mjög fátt af öðrum fénaði; er það til marks um, hvað vel menn hafa orðið við þörfinni. Skaftafellssýslu sér í lagi Mýrdalssveitinni, þar farga varð fjölda kúa á útmánuðum — reiddi miklu verr af, en Rangárvallasýslu og Árnessýslu; þó varð það til lífs í Skaftafellssýslunni, að þar voru slíkir heyjamenn á sumum stöðum, sem færir voru um að taka heilar sveitir á garð sinn, þegar á fór að herða. Þetta hið síðasta sumar (1836) var í mörgu áþekkt hinu fyrra sumrinu: grasvöxtur sumstaðar dálitlu betri og aftur annarstaðar jafn-lakari, vegna vorkuldanna, sem ennþá gengu. Nýtingin varð ekki heldur sem ákjósanlegust, og þó miklu betri enn grasvöxturinn; þeir, sem snemma fóru að slá á Suðurlandi, voru búnir að ná helmingi af töðum sínum, þegar gjörði rosa í 3 vikur (20 daga framan af ágústmánuði), svo varla náðist baggi í garð. Þá komu aftur, hálfsmánaðar tíma (þangað til 4. dag september) bestu þerrar, og þá aftur feikna rosi síðasta hluta sláttarins — svo hann varð heldur endasleppur; þó að það, er úti var, næðist um síðir, áður en fyrstu frostin komu um réttirnar. Það er ein af hinum miklu óvenjum, er gangast við um Suðurland, sér í lagi í heyskaparsveitunum góðu, að svo lengi er dregið að fara að slá; kemur það af fastheldni við gamla vanann og hlífð manna við sjálfa sig — svo að erfiðistíminn verði ekki of langur; og af því, að þeim, sem vanir eru góðum slægjum, þykir ekki mega leggja sig niður við jörðina, er ekki verður slegið á marga hesta á dag. [...]

Nyrðra féll heyskapurinn miklu báglegar, en fyrir sunnan, og var hann þar með örðugasta móti: því bæði fékk grasvöxturinn hvað eftir annað hnekki af íhlaupum, og þó varð nýtingin enn bágari. Meðan fyrri rosinn var fyrir sunnan (20 dagana framan af ágúst), voru þar að vísu heyþurrkar; enn tvö ofsaveður af suðri, sem gjörði meðan töður manna lágu á túnum, ollu þar víða miklum heyskaða, enda á því sem í garða var komið. Þó tók yfir kaflinn frá 20. degi ágúst til 3. dags september, meðan þurrkarnir voru aftur fyrir sunnan og norðankuldarnir. Þá gjörði tvö áfelli svo mikil (20. og 21. dag ágústmánaðar, og 3 fyrstu dagana af september), að tók fyrir heyskap, vegna bylja og fannfergju — allstaðar nokkra daga, en sumstaðar allt að því 3 vikur; varð þá snjórinn svo mikill, að sæti sumstaðar varla tók upp úr á jafnsléttunni; þá varð að taka kýr á gjöf, og sækja fé á afrétt, þar sem komist varð, svo það fennti ekki. Þegar leið fram í september, fór veðráttan heldur að skána, og voru þá leysingar, sem á vordag. Af öllu þessu varð heyskapur nyrðra með langaumasta móti, svo farga varð enn flestöllum lömbum. [...]

[17] Haustið var ekki heldur langt í þetta sinn. þegar um réttir hljóp í með frost, sem að sönnu linaði aftur undir veturnæturnar. Enn úr því leið af veturnóttum og allt fram til árslokanna, voru oftast nær fullkomin vetrarharðindi; var sjaldan auð jörð — eður hreint til haga, ýmist blotar og hlákur, hafviðri og útsynningar, eða fjúkburður og norðanfrost. Var því útipeningur mjög farinn að holdum, þar sem honum hafði ekki verið gefið, og, eins og vetrarfarið sjálft, harla ólíkur því, sem hina næstu vetur að undanförnu.

Sunnanpósturinn segir frá tíðarfari ársins fram til 20.ágúst: [1836 9. bls.129)

Af árferði Íslands síðan yfirstandandi ár byrjaði og til þess 20. ágúst, er það að segja, að svo miklu leyti sem frést hefur, að vetur lagðist fyrst að með þorra; sumstaðar fyrri. Jarðbönn urðu allvíðast meiri partinn úr því og fram yfir sumarmál. Veðráttan var stirð og stormasöm en ekki var frostið ákaflegt, aldrei yfir 16° (gráður) og mjög sjaldan svo mikið hér á Suðurlandi. Þó heyföng væru víða lítil, og ekki betri að gæðum heldur en að vöxtum, fór það svo, að fáir urðu fyrir fjármissi. Var það því að þakka að miklum peningi hafði verið lógað næstliðið haust, og nokkru þegar komið var langt fram á vetur; og líka því, að þeir sem voru byrgir frá fyrri árum hjálpuðu þeim sem komust á þrot, svo nú munu óvíða sjást heyfyrningar. Nokkrir komu og fram fénaði sínum með því að brúka korn og fisk og sitthvað annað til fóðurs. Austan úr Múlasýslu hefir og frést að fé og hestar hafi á einstaka stöðum verið fóðraðir á keti, svoleiðis, að hestum var gefið hrossaket og fé sauðaket til lífs. Í Vestur-Skaftafellssýslu og Suður-Múlasýslu skal einna mest hafa fallið af fé og hrossum og jafnvel nokkuð af kúm, auk þess fargað hafði verið. Í Múlasýslunum og eystri Skaftafellssýslu hafði og ekki komið sá þerrir sem annarstaðar varð að svo miklu gagni næstliðið haust í septembermánuði, en þar á mót var fyrri partur sumars eystra engan veginn vætusamur; flestir höfðu því náð töðum óskemmdum; en vetur lagðist þar að miklu fyrr en annarstaðar. Hvílíkur grasbrestur verið hafi í Múlasýslu í fyrrasumar má af því ráða, að bóndi nokkur í þeim svo kallaða Borgarfirði greip til þess þá lömb skyldu takast undan ám (2. júlí hér um bil) að hann skar þau öll, og þótti hafa vel úr ráðið, þegar það reyndist svo, að lömb sem rekin voru til fjalls, urðu lakari til frálags en fráfærulömb.

Vorveðrátta hefur verið stirð og köld allvíðast, þó syðra betri en í fyrrasumar; grasvöxtur helst á túnum í lakara meðallagi; í Árnes- og Rangárvallasýslu góður á útjörð. Fyrir norðan land var vorveðráttan enn bágari en syðra; þar skal og fjarskalegur grasbrestur, og því meiri sem austar dregur. Úr Eyjafirði er skrifað að um mitt sumar hafi í 14 daga hitinn um miðdegið aldrei orðið yfir 5° (gráður), og 25. júní hafi af engu túni í Siglufirði snjór verið algjörlega þiðnaður. Hér syðra gekk stöðugt þurrviðri allan júlí, en strax með ágústmánaðarbyrjun brá til vætu sem viðhaldist hefir til þessa þó rigningar hafi sjaldan verið ákaflegar. Á næstliðnum vetri aflaðist fyrir ofan fjall og austur með landi í betra lagi, urðu hlutir víða 4 og 5 hundruð bestir. Við Faxafjörð var afli í minna lagi, en einkum brást netaútvegurinn í Njarðvíkum og það svo að fáir fengu hundraðs hlut. Það var annars nýlunda að sá fiskur sem næst gekk landi í Hafnarfirði var allur feitari heldur enn sá sem aflaðist dýpra, sömuleiðis er það merkilegt, að nú í vor gekk fiskur innst í Hvalfjörð móts við Þyril, og fyrir hann var róið frá bæjum í Brynjudal, til töluverðs hagræðis. Sá fiskur hafði og verið mikið feitur. Hákarlaveiðar í Vestmannaeyjum á þiljuskipum hafa vel lukkast; nokkurnveginn í Þorlákshöfn og í Faxafirðinum [...]

Brandsstaðaannáll [vetur]:

Eftir nýár hláka og enn þá auð jörð. 13. jan. skipti um með snjófalli og hörkum. Með þorra komu hross á gjöf. Þó brutu þau niður á hálsum og heiðum, þar var hrís undir á móti vestri fram yfir miðþorra. Alla góu jarðlaust að öllu, en veður stillt og frosthægt. Um jafndægur kom snöp í fjöllum mót sólu, svo hross og sauðir lifðu af eftir það, sem gefið var út, hjá þeim, er heyþrota urðu, en almennt stóð fé og hross við fram í maíbyrjun.

Bjarni Thorarensen og Ingibjörg Jónsdóttir segja lauslega af tíð í bréfum. Frederiksgave er amtmannshúsið á Möðruvöllum í Hörgárdal:

Frederiksgave 14-2 1836 (Bjarni Thorarensen): ... meðalvetur til nýárs en harður síðan, en komi bati fyrir sumarmál skal Norðurland mitt standa. (s230)

Bessastöðum 3-3 1836 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s163) Vetur var góður (til) jóla, en nú um hríð hefur verið harður kafli. En sumrið sem leið [1835] var makalaust erfitt og þar af kemur, að allur þriðji partur fénaðar er felldur ...

Brandsstaðaannáll [vor]:

Um páska, 4. apríl, kom upp jörð, en byrgðist brátt aftur. 12.-13. apríl rak hríðarkast mikið hafís að Norðurlandi, en norðaustanlands kom hann um miðjan vetur. Sumarmálavikuna var stöðug fannkomuhríð um 6 daga, svo ófært varð bæja á milli með hesta. Þreytti það hagleysa að bera það milli bæja, hvar sem fáanlegt var. Nokkrir skáru af heyjum á góu. Sást nú best ofneysla og hirðuleysi að safna heyjum á góðu árunum, en frumbýlingum var ómögulegt að komast vel af. Allur fjöldi manna hafði fellt fé sitt um krossmessu, en góður bati kom 1. maí. ... 24. maí kom gróður og um það bil fór ísinn.

Jón Jónsson á Möðrufelli segir tíð hafa verið sæmilega í maí. Í lok maí segir Sveinn Pálsson frá mistri - spyr hvort það stafi af eldsumbrotum eða hafís. Hiti fór niður í frostmark að morgni 21.ágúst í Vík í Mýrdal, en þann dag snjóaði hvað mest fyrir norðan. 

12. júlí 1836 Hallgrímur Jónsson á Sveinsstöðum í Húnaþingi ritar 12.júlí: [Andvari 98/1973 bls. 192): 

Bágt var ástand vors fátæka föðurlands næstliðið ár. Þó er enn nú bágara sem von er, þar sömu harðindi framhaldast, veturinn frá nýári mikið snjóasamur og vorið hart til bænadags. Þá varð maí mestallur góður, en frá því hafa oftast gengið sífelldir norðankuldastormar með næturfrostum á milli, svo mikill hnekkir er kominn á grasvöxtinn hér norðanlands, og þær fáu skepnur, sem veturinn og vorið afslórðu, magrar og berar, gjöra nú sáralítið gagn, svo áhorfist til mikils neyðarástands, einkum ef menn verða nú að farga fleiru í haust af þeim eftirtórandi fáu skepnum, er menn annars ekki hefðu neyðst til að skera sér til bjargar. En ekki er guð lengi úr að bæta, ef honum þóknast. Verði hans vilji!

Brandsstaðaannáll [sumar]:

1. júní rigning og hret mikið, eftir það gott, en 10. júní skipti um til kulda, er héldust mánuðinn út. Þó oft væri hlýtt á daginn, var frost á hverri nótt. Með júlí rekin lömb á fjöll. Mikið dró nú úr lestarferðum suður fyrir kornnægtir. Þó voru vermenn margir enn syðra. Færð slæm og hagleysi gjörði lestarferð örðuga. Brutust einir 4 menn úr Blöndudal suður með 70 hesta. Kauptíð varð í miðjum júlí, en fremra byrjaði sláttur 24.-26. júlí, en fyrri til lágsveita. Varð grasleysi mesta, líkt næst afliðnu sumri, en þó betra á góðum túnum og sinuslægjum. Með ágúst brá til votviðra og hröktust töður sumstaðar. 10. ágúst varð skaðaveður af suðri. 20. kom landnyrðingsveður mikið og stórhret á eftir. Áttu þá margir 1-2 vikna hey úti, þó stöku menn hrifi það inn rétt áður. 27. ágúst kom annað fannkyngjuhretið og lá snjór á hálsum og fjallslægjum 3 vikur. Í lágsveitum var kúm gefið 4 daga. Flóði þá yfir jörð eins og í vorleysingum. Mátti telja viku frá heyskap fyrir fönn og votabandssull. 3. sept. kom sá einasti þerridagur, en síðan kuldaflæsa. 7. sept. skipti um til sunnanáttar. Kom þá fyrst jökulleysing, því allt sumarið var Blanda blá sem á vetrardag og varð fyrir göngur (19. sept) nýting góð. Heyskapur varð lítill og slæmur. Var grasleysi og hretatíðin orsök til þess. Stóðu víða tóftir tómar og lítið sást upp úr veggjum, því fáir áttu nú gömul hey að mun.

Veðurlags er getið í nokkrum bréfum Bjarna Thorarensen:

Ketilsstöðum á Völlum 6-7 1836 (Bjarni Thorarensen): Kuldi hinn versti oftast síðan 20ta júní og all til þess 3ja þ.m. Síðan hefir veðrið verið bærilegt. (s131)

Frederiksgave 28-7 1836 (Bjarni Thorarensen): Grasvöxtur er bágur þó ei fullt eins slæmur sem í fyrra. (s233)

Frederiksgave 31-8 1836 (Bjarni Thorarensen): Grasvöxtur hefir í Skagaf. og Húnav. s. ei verið betri en í fyrra – nýting nokkru betri – en þann 20ta þ.m. kom – vetrarveður, og ei er norðanáttin sem hér er með snjó og öllu illu burtu enn. (s236)

Frederiksgave 10-9 1836 (Bjarni Thorarensen): Grasvöxtur hér skárri nokkuð en í fyrra, en í Skagaf. og Húnavatnss. verri. Nýting aftur betri. Vetrarveður og ófærð af snjó í byggð í Skagafirði þann 19da og 20, 21ta ágúst og fyrstnefnda daginn reið eg vestur að Hólum yfir Hjaltadalsheiði í möldösku ... (s132)

Brandsstaðaannáll [haust]:

Eftir 20. sept. þiðnaði ei torf; héldust frostin stöðugt. 25. sept. var margt fé rekið á ís yfir Blöndu úr fyrri réttum og riðin vötn á ís í seinni göngum. Skaflajárnuðu þá margir. Haustið var kalt og þurrt. 8. nóv. lagði fönn á útsveitir og fjalllendi, síðan oft harðviðri með sterkum frostum, en jarðbert til lágsveita og framdala til nýárs. ... Hafís kom á einmánuði og lá lengi.

Bjarni á Möðruvöllum og Ingibjörg á Bessastöðum rita bréf í október:

Frederiksgave 2-10 1836 (Bjarni Thorarensen): ... er ástand manna nú verra en í fyrra um þetta leyti og það gjörðu dæmalausu snjóarnir í Skagaf. og Húnavatns sýslu og á öllum útkjálkum um ágúst mánaðarlokin ... Heyskapur gekk allvel syðra í sumar var, eftir því sem mér er sagt, svo þeir hafa þar nóg fyrir það fáa sem þeir eiga eftir ... Þeim bjargar sjórinn á útmánuðum þegar harðast er í búi – en hér er ekki þeirri hjálp að heilsa ... (s237)

Bessastöðum 15-10 1836 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s170) Hér sunnanlands hefur heyskapur lukkast nokkuð betur en í fyrra. Þó grasbrestur væri mikill, nýttist þó allvel. Þar á móti fyrir norðan var eitthvert það bágasta sumar bæði með gras og nýting, og á útkjálkum Norðanlands, svo sem í Fljótum og Ólafsfirði, dæmafá harðindi. Til dæmis í ágúst varð að gefa kúm inni í marga daga vegna snjógangs og frosta. Ekki varð tekið á slætti í 3 vikur ...

Sunnanpósturinn lýsir tíð frá 20.ágúst [1836 10, bls.145]:

Sumarið er nú liðið, og ekki annað eftir enn minnast þess, viðlíka og hvers liðins tíma. Það var sunnalands affara betra heldur en næst undangengið sumar; því þó grasvöxtur væri ei öllu betri í ár en í fyrra, svo varð nýtingin miklu skárri; þó er þess getið að víða hafi svo hitnað í heyjum að orðið hafi að leysa þau upp, og heitir það töluverður bagi. Vestra trúi ég hafi viðrað líkt og syðra, en grasbresturinn skal hafa verið þeim mun meiri, sem veðrátta er þar ætíð kaldari en sunnanlands. Hvergi hefur þetta sumar verið eins ósumarlegt og nyrðra. Því nálægt 20. ágúst, áður en hundadagar voru liðnir og aftur seinast í sama mánuði, gerði þar fjúkhríð, svo í byggð snjóaði, og það svo mjög, að allvíða varð að gefa kúm inni í marga daga. Í Laxárdal og Fljótum er sagt kýr hafi sumstaðar staðið inni í 3 vikur, var þá víða ei annað að gefa peningi heldur en hey, er úti lá undir snjóunum, og var það uppgrafið úr fönn til þessarar brúkunar. Á sumum stöðum varð haglaust fyrir fé: en snjóþyngslin voru svo mikil, að erfitt var að koma fé á haga. Eins og grasbresturinn var mikill norðanlands, svo var ei heldur nýtingin góð og þessi snjókoma gerði töluverða hindrun í heyskap allvíða, svo ráð er fyrir því að gera að nú fækki mjög fénaður norðanlands. Það gerði og sitt til að gera heyföng lítil nyrðra, að ofsaveður af suðri kom þar áður en tún voru alhirt, sem víða feykti burt heyi. Sú frétt hefur komið hingað suður af 2 kaupskip hafi í sumar að norðan komið til Kaupmannahafnar eftir höfrum og byggi, svo þessi vara væri þar til, ef fólk vildi eða gæti keypt hana til fóðurs handa bjargræðisskepnum, og er það sannarlega hrósverð framsýni og framtakssemi hverjum sem er að þakka. Veðurátta hefir verið allgóð síðan á sumarið leið; en í september var hún þó svo köld, að fyrir sólaruppkomu var frostið stundum 5° á Suðurlandi við sjó; og má þá ætla að það hafi verið æðimikið bæði upp til fjalla og eins á útkjálkum landsins. Einn dag í októbermánuði varð frostið 6°. Afli hefir á þessu sumri gefist lítill sunnanlands; nyrðra sumstaðar er mælt hafi vel fiskast. Slysfarir hafa þær orðið á þessu sumri, að kaupskip það sem fyrst kom hingað til Suðurlands á þessu sumri, rak sig á jaka á leið sinni héðan til vesturlandsins, svo það brotnaði. Skipsmenn björguðu sér á bátum til lands, en seinna rak skipið upp með því sem í því var. og var selt með farminum. Fiskiskúta týndist algjörlega í vor á Vesturlandi, og 2 íslensk fiskiskip. Í fyrra sumar skal Agent Scheving í Flatey hafa misst jaktskip á siglingu hingað til landsins frá Kaupmannahöfn; þá týndist og fiskiskúta í Vestmannaeyjum. Á siglingu hingað í vor brotnaði mastur í jaktskipi tilheyrandi kaupmanni G. Simonsen í Vestmannaeyjum og fór skipið af kjöl, samt komst þetta skip á kjöl aftur, og gat náð höfn í Vestmannaeyjum; mælt er að skipsmenn hafi tekið bugspjótið og brúkað fyrir mastur. [...] 

Sunnanpósturinn (4.tölublað 1838, s.61) segir af snjóflóði í desember 1836:

Árið 1836, nóttina milli 17. og 18. desember kom snjóskriða á bæinn Norðureyri í Súgandafirði í vestari parti Ísafjarðarsýslu, sem braut allan bæinn niður; urðu þar 10 manns undir, hvar af náðust lifandi daginn eftir 2 rosknir kvenmenn og tvö börn, en 6 voru dánir, bændurnir báðir, önnur húsfreyjan, vinnukona og tvö börn. Sama snjóskriða tók með sér um leið sexæring sem stóð við sjóinn með öllu tilheyrandi og eyðilagði gjörsamlega; hún hljóp yfir fjörðinn og á land hinumegin (því ís hefur legið á firðinum); út á firðinum fundust stög úr baðstofunni með áhangandi fötum. Tvær kýr voru í baðstofunni og náðist önnur þeirra tórandi. Mjög voru þær manneskjur sem náðust með lífi þjakaðar bæði útvortis og innvortis, líkami þeirra marinn og þrútinn. (Þetta eftir bréfi séra Eyjólfs Kolbeinssonar, dagsett 31.desember). 

Lýkur hér að sinni umfjöllun hungurdiska um árið 1836. Sigurði Þór Guðjónssyni er þakkað fyrir innslátt Brandstaðaannáls. Fáeinar tölur má finna í viðhengi. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tölur ársins 1836 (fáar)

Hríðarveðrið í febrúar 1940

Seint á þorranum veturinn 1940 gerði óvenjulegt hríðarveður. Náði það til margra landshluta en varð sérstaklega illvígt á Suðurlandi þar sem tveir menn urðu úti, annar í Biskupstungum, en hinn á Landi. Snjódýpt hefur aldrei mælst meiri á Hæli í Gnúpverjahreppi heldur en þessa daga. Hér verður þetta veður rifjað upp og rýnt lítillega í bakgrunn þess.

Tíð hafði verið góð veturinn 1939 til 1940. Janúarmánuður var alauður í Reykjavík, slíkt hefur aðeins gerst þrisvar á 101 ári [1929, 1940 og 2010]. Hagstæð veðrátta hélt áfram fram í miðjan febrúar en þá urðu umskipti. Tímaritið Veðráttan segir svo frá í almennri lýsingu daganna 16. til 28. febrúar:

„Hæð yfir Grænlandi, en lægðir fyrir sunnan land og austan. Austan og norðaustanátt með frostum og fannkomum. Dagana 20. til 23. var austan og norðaustan stormur um land allt, stórhríð um allt Norður- og Austurland og sunnan lands einnig 2 fyrstu dagana, en síðan gerði þar þíðviðri á lágendi.“

Kortið sýnir meðalhæð 500 hPa-flatarins (heildregnar línur), meðalþykkt (daufar strikalínur) og þykktarvik (litir) í febrúar 1940 (tillaga era20c-greiningar evrópureiknimiðstöðvarinnar). Vikin í janúar voru ekki ósvipuð, mjög hlýtt vestan Grænlands en kalt austur í Skandinavíu. Þetta er reyndar svipað mynstur og við höfum búið við að undanförnu (janúar 2021). 

Norðan- og norðaustanátt er að jafnaði þurr á Suðurlandi, en stöku sinnum bregður mjög út af. Ritstjóri hungurdiska ætlar að þessu sinni að vægja lesendum við fræðilegu þusi um það sem veðurglöggir menn fyrri tíðar nefndu margir hverjir „hornriða“ - Sveinn Pálson náttúrufræðingur og læknir skilgreindi hann svo: „Það er, að skýin dregur upp frá vestri, og þó blæs á austan eða norðaustan“. Hornriði hefur á sér illt orð um landið sunnan- og vestanvert. Það að ský dragi upp frá vestri þýðir auðvitað að þar uppi blæs vestanátt - andstætt því sem er niðri við jörð. Úrkoma sem úr skýjunum fellur kemur því í raun úr suðvestri, úrkomuskýin hafa alls ekki séð hálendið - þau eru ekki komin að því. 

Þetta er ekki beinlínis óalgengt veðurlag - það hefur nokkrum sinnum komið við sögu í pistlum hungurdiska og nefnist á erlendum tungum „reverse shear“ - hrá þýðing er „öfugsniði“. Meira að segja er talað um „öfugsniðalægðir“, „reverse shear low“. Þær eru oftast líkar venjulegum lægðum að því leyti að í þeim eru gjarnan bæði hlý og köld skil - eða samskil - en hreyfing þeirra er með öðrum hætti heldur en venjulegra lægða. 

Í allmörgum tilvikum hafa lægðakerfi sem þessi valdið miklum hríðarbyljum af norðaustri eða austri á Suður- og Vesturlandi, t.d. bylnum mikla í fyrstu viku marsmánaðar 2013 og skírdagsbylnum 1996 sem sumir muna e.t.v. eftir. 

Það veður sem við rifjum upp hér fellur í þennan flokk. Ritstjórinn hefur tínt saman nokkrar blaðafréttir og komið fyrir í viðhenginu (pdf-skrá). Hér að neðan er mikið stytt útgáfa. Fréttunum ber ekki alltaf saman í smáatriðum. 

Mánudagur 19.febrúar 1940:

Alþýðublaðið: Snjórinn kominn  Eftir hinar miklu stillur og góðviðri undanfarandi vikur, fór að snjóa á laugardagskvöldið [17.febrúar] og er nú snjódýpt hér um 10 cm. Veðrið er þannig úti um landið: Norðvestanátt á Vestur- og Norðurlandi með 4—6 stiga frosti. Sums staðar hefir snjóað töluvert, en sums staðar ekkert. Á suður- og austurströndinni er sunnanátt, 3—5 stiga hiti og rigning. Lína þíðviðristakmarkanna er frá Eyrarbakka til Vopnafjarðar. Viða hefir snjóað töluvert, og er snjódýpt allvíða yfir 15 cm. Sunnanlands er snjódýptin 10—20 cm. Útlit er á, að norðanátt haldist vestan- og norðanlands. Loks er þá kominn snjórinn, sem skíðamenn hafa beðið eftir í allan vetur.

Þriðjudagur 20.febrúar:

Morgunblaðið: Geysimikinn snjó hefir.hlaðið niður hjer í bænum og nágrenni undanfarna daga og Veðurstofan spáir áframhaldandi snjókomu í dag og kaldara veðri. Umferð hefir teppst vegna snjóa á Hellisheiði, en fært var í gær suður með sjó og í Mosfellssveit og Kjalarness. 

Snjóþyngsli á Akureyri: Frjettaritari vor á Akureyri símar, að óvenjumiklum snjó hafi kyngt niður þar um helgina og í gær. Mikil ófærð er orðin á götum á Akureyri. Rafstraumur féll niður frá Laxárstöðinni nýju til Akureyrar á sunnudagskvöld vegna krapastíflu og var settur straumur á bæjarkerfið til ljósa frá gömlu rafstöðinni í Glerárgili. Frá Ísafirði barst einnig frjett um mikla snjókomu, en þar hefir verið blíðuveður síðan um nýár.

Miðvikudagur 21.febrúar:

Alþýðublaðið: Fárviðri með geysilegri snjókomu um vestanvert Suðurland. Snjókoman sumstaðar meiri en í marga undanfarna áratugi. Ekki fært milli húsa i Vestmannaeyjum, Sandgerði og á Eyrarbakka:  Fárviðri hefir gengið yfir Reykjanesskagann, Vestmannaeyjar og Árnessýslu undanfarna þrjá sólarhringa. Í Vestmannaeyjum var í nótt fárviðri eða um 12 vindstig og snjókoma afarmikil. Á Eyrarbakka og Stokkseyri og upp um Árnessýslu hefir verið aftakaveður og snjókoma svo mikil, að menn muna ekki annað eins á síðustu áratugum. Hefir snjókoman verið svo mikil, að skaflar eru mannháir á götum og nema víða við húsaþök. Ófært var milli húsa á Eyrarbakka í morgun. Sama veður hefir verið í Sandgerði. Þar nema skaflar einnig við húsaþök og í morgun var engum manni fært húsa í milli. Sá landssímastöðin í Sandgerði sér til dæmi alls ekki fært að senda eftir manni, sem átti heima skammt frá. Líkt veður var í Grindavík og Keflavík. Enn hefir ekki frést um að ofviðrið hafi valdið verulegu tjóni á húsum og mannvirkjum. Frost er hins vegar ekki mikið, 1—5 stig á Reykjanesskaganum og í Árnessýslu. Um Norðurland er skafhríð og 6—7 stiga frost.

Fimmtudagur 22.febrúar:

Morgunblaðið: Allir vegir ófærir úr bænum í gærmorgun: Allar bílferðir úr bænum stöðvuðust í gærmorgun vegna þess að snjórinn hafði fokið svo í skafla á vegum, að ófært var bilum. 

Þjóðviljinn: Ofviðri með feikna snjókomu hefur gengið um allt Suðvesturland undanfarna sólarhringa. Hefur hlaðið niður feikna miklum snjó og var svo komið í gær, að hvergi varð komist út úr bænum á bíl nema inn að Elliðaám, og ófært var milli verstöðvanna á Suðurnesjum. Mestur varð veðurofsinn í Vestmannaeyjum. Þar varð í fyrri nótt og gær fárviðri (um 12 vindstig). Síðdegis í gær, var veðrinu farið að slota, var þó hvasst um allt land 8—10 vindstig. Var þá komin þíða sumstaðar á Suðvesturlandi , rigning í Vestmannaeyjum, á Reykjanesi og uppi í Borgarfirði Slysavarnafélagið hefur látið út varpa tilkynningum til báta og skipa, og beðið þau um að líta eftir mb. Kristjáni frá Reykjavík, sem gerður er út frá Sandgerði, og ennfremur mb. Sæfara frá Stykkishólmi. „Kristján“ er 15 smálestir að stærð. Hann fór í róður aðfaranótt mánudags, en kom ekki að landi á venjulegum tíma. Slysavarnafélagið hófst þegar handa um leit að bátnum. „Sæbjörg" hóf leit á mánudagskvöld, og hefur leitað síðan. Skyggni var afarslæmt á miðunum á þriðjudaginn og í gær vegna dimmviðris. „Sæfari" fór einnig í róður á aðfaranótt mánudags. Var óttast um hann er veður spilltist og hófu bátar frá Stykkishólmi leit að honum á þriðjudag, og fann annar þeirra hann við Bjarneyjar. Báturinn hafði leitað þar skjóls. Forstjóri mjólkursamsölunnar skýrði Þjóðviljanum svo frá í gær að nokkur skortur hefði verið á mjólk undanfarna daga, en mjólkursending væri að koma frá Borgarnesi, og í nótt mundi nást í mjólk úr Kjós og Mosfellssveit. Þyrfti því varla að kvíða mjólkurleysi úr þessu. Unnið var að því í allan gærdag að moka Hafnarfjarðarveginn og aðra vegi út frá bænum, og var Hafnarfjarðarvegurinn orðinn slarkfær í gærkvöldi.

Föstudagur 23. febrúar:

Morgunblaðið: Samgöngur eru að komast i eðlilegt horf. 

Laugardagur 24.febrúar:

Tíminn: Tveir menn urðu úti á Suðurlandi í hríð þeirri, er geisaði víða um land í fyrri hluta vikunnar. Norðmaðurinn Olaf Sanden, sem að undanförnu hefir verið garðyrkjumaður að Syðri-Reykjum í Biskupstungum, varð úti á mánudag [19.] á leið milli Efstadals í Laugardal og Syðri-Reykja. Sú vegalengd er þó aðeins um 3 kílómetrar, en yfir Brúará að fara. Veður var vont og færð þung. Mannsins hefir mikið verið leitað, en sú leit hefir enn eigi borið árangur. Olav Sanden var tvítugur að aldri, mágur Stefáns Þorsteinssonar kennara við garðyrkjuskólann á Reykjum. Á Landi í Rangárvallasýslu varð fjármaður, Stefán Jónsson frá Galtalæk, úti. Fór hann að heiman til gegninga og ætlaði í beitarhús, er standa alllangt frá bænum. Er leiðin á beitarhúsin nær 3 kílómetrar. Lík Stefáns er fundið. Hann var maður á sextugsaldri. Veður var mjög vont, er þessi atburður gerðist, hríðarbylur og sandrok. Hefir svo verið á þessum slóðum lengst af þessa viku. Á sumum bæjum hafa gegningamenn ekki hætt sér til fjárhúsa, þá daga, er veður var harðast, en beitarhús standa víða í uppsveitum austan fjalls alllangt frá bæjum. Á einum stað lét ungur maður fyrirberast í fjárhúsi í tvo sólarhringa, þar eð hann treystist eigi að ná heim sökum veðurofsans. Sums staðar mun hafa skeflt yfir fé, en austan fjalls er víða tíðkanlegt, að beitarfé liggi við opið.

Svo illa vill til að við hernám Veðurstofunnar í maí sama ár glötuðust veðurkort fyrstu mánaða þess. Erlend útgefin veðurkort eru sömuleiðis nokkuð ófullkomin vegna stríðsins. Veðrið hefur verið endurgreint á síðustu árum, en nokkuð vantar upp á að greiningarnar nái snerpu þess. Af þeim má þó vel sjá eðlið. Kortið hér að neðan er fengið úr evrópsku endurgreiningunni (sem er reyndar oftast síðri á þessum árum heldur en sú bandaríska) og myndin sótt á vef wetterzentrale.de. 

 

Hér sýna hvítu heildregnu línurnar sjávarmálsþrýsting, en litir hæð 500 hPa-flatarins (ekki þykktina). Kortið gildir kl.6 að morgni 20.febrúar 1940. Þá og kvöldið áður var ákafi snjókomunnar sunnanlands hvað mestur. Vindur var af norðaustri eða austnorðaustri á landinu, en eins og sjá má af legu 500 hPa-flatarins var vindur þar uppi af suðvestri og vestri - alveg andstæður því sem var neðar. Hæð er við Austur-Grænland (eða yfir Grænlandi), en lægð suður í hafi. Ef við hefðum gervihnattamynd mætti vafalítið sjá sérstaka lægðamyndun skammt suðvestan við land - en endurgreiningin er svo gróf að hún nær henni ekki. Við skulum líka - til gamans taka eftir kuldapollinum Síberíu-Blesa við norðausturjaðar kortsins. Nánari greining á aðstæðum sýnir að dagana á undan hafði mjög kalt loft borist úr Íshafinu, suður með austurströnd Grænlands í átt til Íslands. Þykktin (sem mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs féll úr 5310 metrum þann 15. niður í 5070 metra þann 17. - eða um 240 metra, það kólnaði um 12 stig. Þetta gerðist átakalítið, hríðarkast gerði þó nyrðra. Þessi kuldaframsókn dró veðrahvörfin niður og bjó til ákafa vestanátt yfir Íslandi, en jafnframt leitaði hlýtt loft til norðurs fyrir sunnan land og vindur jókst hér á landi. 

Mikill munur var á hita milli suðaustanáttarinnar undan Suðurlandi og norðaustanáttarinnar. Um tíma lágu skilin um Rangárvelli - og virðist hlýja loftið hafa ýmist sótt á eða hörfað.Síðdegis daginn áður, þann 19. var hitafar eins og gróflega má sjá á myndinni hér að neðan.

Eins og sjá má var 3 stiga hiti á Sámsstöðum, en fimm stiga frost uppi í Hreppum. Það snjóaði nánast um land allt síðdegis þann 19. Á Stórhöfða í Vestmannaeyjum voru suðaustan fjögur vindstig og mikil rigning. Morguninn eftir hafði kalda loftið sótt heldur á og lægðardragið suðvestan við land var orðið skarpara - þá hafði vindur á Stórhöfða snúist í austur og aukist í 10 vindstig, sömuleiðis snjóaði á Suðausturlandi - en ekki mjög mikið. Snjókoma hafði þá mjög aukist á Austfjörðum, en við Breiðafjörð og á Vestfjörðum var að stytta upp að mestu. 

Eftir því sem lægðin fyrir sunnan gróf betur um sig hvessti enn. Fór vindur í 12 vindstig á Stórhöfða að morgni þess 21. Úrkomubakkinn fór hins vegar að slitna meira í sundur og smám saman fór að hlýna sunnanlands og 22. var hiti kominn upp fyrir frostmark alls staðar á láglendi um landið sunnanvert. Vindur í háloftum hafði snúist í suðaustur - og öfugsniðinn hafði runnið sitt skeið. 

Hér má sjá mun á hæsta og lægsta þrýstingi hvers athugunartíma á landinu dagana 14. til 25.febrúar 1940. Reyndar eru ekki allar þrýstiathuganir inni í reikningunum þannig að spönnin gæti raunverulega hafa verið lítillega meiri. Náið samband er á milli þrýstispannar og vindhraða. Við sjáum að ekki fylgdi mjög mikill vindur yfirtöku kalda loftsins þann 15. til 17. Spönnin varð þó um 10 hPa þegar mest var. Að kvöldi 18.lægði, en síðan fór hlýja loftið að sækja að úr suðri - en mætti umtalsverðri mótstöðu. Vindur fór vaxandi allan þann 19. hélt áfram að aukast allan daginn þann 20. og náði loks hámarki að morgni 21., þegar fárviðri var á Stórhöfða. Þann 22. var þykktin aftur komin upp í 5300 metra og kalda loftinu hefði verið bægt frá að mestu - en þó var vindbelgingur áfram. 

Ekki var auðvelt að mæla snjódýpt, lausasnjó dró í mikla skafla sem síðan börðust saman. Ekki ósvipað ástand og í bylnum 2013 þegar bíll ritstjóra hungurdiska var nánast á kafi á bílastæði hans, en bílar í fárra metra fjarlægð stóðu á auðu. Mesta snjódýptin mældist á Hæl í Hreppum þann 20., 90 cm, það mesta sem vitað er um þar. Daginn eftir, þann 21. var snjódýptin þar 50 cm, þó snjóað hefði í einn sólarhring til viðbótar - lausasnjór hafði lamist í skafla og fokið í lautir. Þess má geta að Gísli Sigurðsson sem lengi var ritstjóri Lesbókar Morgunblaðsins benti mér á þetta merkilega veður sem mikið var rætt á hans heimaslóð í Biskupstungum. 

Eins og fram kom í blaðafréttunum snjóaði mikið víða um land. Helst að innsveitir á vestanverðu Norðurlandi slyppu sem og flestar sveitir kringum Breiðafjörð og á sunnanverðum Vestfjörðum. Nær ekkert snjóaði t.d. á Lambavatni á Rauðasandi og sömuleiðis var nær alauð jörð í Stykkishólmi. Minna snjóaði í Borgarfirði heldur en fyrir austan fjall og í Reykjavík. Austanlands var aðalsnjókoman ívið síðar en á Suðvesturlandi. Mikið snjóaði á Héraði þann 21. til 23. og úrkoma á Seyðisfirði mældist hátt í 200 mm á 3 dögum (21. til 23.), ekki vitum við um snjódýpt þar. Í Vík í Mýrdal féll mikill hluti úrkomunnar sem rigning - þar sveiflaðist milli rigningar og snjókomu eftir því hvort hafði betur kalda eða hlýja loftið. Svipað var á Sámsstöðum - meirihluti úrkomunnar þar var þó snjór.  

Í veðrum af þessu tagi sleppur Suðurland stundum við hríð, en Borgarfjörður og Breiðafjörður eru undirlagðir - þó þar sé mikil úrkoma sjaldséð í norðaustanátt. Svipað má segja um vestanvert Norðurland. Á norðanverðum Vestfjörðum snjóar hins vegar líka í norðaustanátt - en sum hríðarveður þar eru þó öfugsniðaættar. 

Um vægari öfugsniðaveður má t,d, lesa í pistlum hungurdiska 4.desember 2017, 3. nóvember 2018, 22.janúar 2018, 12. febrúar 2015 og fleiri pistlum. Sömuleiðis í pistlasyrpu í byrjun mars 2013 - þar sem fjallað er um bylinn mikla þá dagana. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• úr blöðum - óveðursfréttir

Fyrstu 20 dagar janúarmánaðar

Meðalhiti fyrstu 20 daga janúarmánaðar í Reykjavík er +0,4 stig, -0,1 stigi neðan meðallags sömu daga árin 1991 til 2020 og -0,4 stig neðan meðallags síðustu tíu ára. Hitinn raðast í 10.hlýjasta sæti (af 21) á öldinni. Hlýjastir voru sömu dagar árið 2002, meðalhiti þá +4,1 stig, en kaldastir voru þeir árið 2007, meðalhiti -2,6 stig. Á langa listanum er hitinn nú í 55.sæti (af 146). Hlýjastir voru þessir dagar 1972, meðalhiti þá +4,7 stig, en kaldastir voru þeir 1918, meðalhiti -10,6 stig.

Meðalhiti á Akureyri er nú -0,7 stig, +0,1 stigi ofan meðallags 1991 til 2020, en -0,3 stigum neðan meðallags síðustu tíu ára.

Vik eru svipuð á spásvæðunum, kaldast þó á Suðausturlandi þar sem þau raðast í 16.hlýjasta sæti á öldinni.

Að tiltölu hefur verið hlýjast á Brúaröræfum, þar er vik miðað við síðustu tíu ár +0,2 stig. Kaldast að tiltölu hefur verið við Hágöngur, neikvætt vik er -1,6 stig, miðað við síðustu tíu ár.

Úrkoma hefur mælst 44,2 mm í Reykjavík, um þrír fjórðu hlutar meðalúrkomu. Úrkoma hefur mælst 28,3 mm á Akureyri, um tveir þriðju hlutar meðalúrkomu þar.

Sólskinsstundir hafa mælst 16,9 í Reykjavík og er það í ríflegu meðallagi.

Loftþrýstingur hefur verið í hærra lagi og er í 21.hæsta sæti síðustu 200 ára, þetta eru viðbrigði frá því í fyrra þegar hann var í 194.sæti (af 200).

Af stöðunni

Við lítum á nokkur veðurkort og mösum dálítið um þau og veðurstöðuna. Fyrsta kortið er hefðbundið sjávarmálskort frá evrópureiknimiðstöðinni og gildir á hádegi á morgun, fimmtudag 21.janúar.

Myndarleg hæð er yfir Grænlandi og djúp og nokkuð kröpp lægði á Norðursjó. Á milli kerfanna tveggja er eindregin norðaustanátt. Veðurviðvaranir eru víða í gildi um Evrópu, sérstaklega við strendur. Hæðin yfir Grænlandi gefur lítið eftir á næstunni en lægðakerfið veikist og styrkist á víxl. Hvað okkur varðar er því búist við svipaðri stöðu næstu daga, alla vega hvað aðalatriði varðar. Þó veðrið sé harla vetrarlegt er það samt ekki mjög illkynja - að öðru leyti en því að drjúg - og viðvarandi - úrkoma norðanlands veldur snjósöfnun þar um slóðir og þar með snjóflóðahættu. 

Sé litið til háloftanna sést betur hvað veldur þessari frekar læstu stöðu. Kortið hér að neðan sýnir meðalhæð, meðalþykkt og þykktarvik næstu tíu daga - að mati evrópureiknimiðstöðvarinnar.

Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru heildregnar, þykkt er sýnd með daufum strikalínum, en þykktarvik eru í lit. Þykktin mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs, því meiri sem hún er því hlýrra er loftið. Jákvæð þykktarvik sýna hvar hlýrra er heldur en venjulega (gult og rautt) - en á bláu svæðunum, sem sýna neikvæð vik, er kaldara heldur en venjulega á þessum tíma árs. Mjög mikið af hlýju lofti hefur „lokast inni“ vestan Grænlands, kemst hvorki lönd né strönd nema einhver önnur kerfi stuggi við því - og það þarf talsvert til. Austan við þetta hlýja loft er ákveðin norðanátt - hún kemur alveg norðan úr Íshafi og ber með sér kulda þaðan. En satt best að segja kemur samt á óvart að kuldinn skuli þó ekki vera meiri en raun ber vitni miðað við upprunann. Stafar það væntanlega af því að ís er minni austan Grænlands en venjulegt er - það þýðir aftur að aðgengi að raka er gott - og hluti hans skilar sér þegar norðanáttin rekst á fjöll Norðurlands - og það snjóar drjúgt þó engin hefðbundin lægðaskilakerfi séu nærri (svona í bili að minnsta kosti). 

Hlýju vikin vestan Grænlands eru óvenjuleg, enda hafa hlýindi á Baffinslandi verið í fréttum að undanförnu - þar var líka mjög hlýtt í desember. Þetta eru heimaslóðir annars af tveimur stóru kuldapollum norðurhvels, þess sem við hér á hungurdiskum höfum oft (óformlega) kallað Stóra-Bola, hann hefur varla borið sitt barr í vetur - afskaplega ólíkt því sem var á sama tíma í fyrra. Á þessu korti sem nær til meðaltals næstu tíu daga sprengja hlýindin litakvarðann - hvít skella er þar sem þau eru mest. Þar er hiti í neðri hluta veðrahvolfs um 14 stigum ofan meðallags. 

Svona mikil hlýindi haldast illa við á norðurslóðum - meðalkólnun veðrahvolfs vegna útgeislunar er um 1 stig á sólarhring. Þannig að það tæki á bilinu 10 til 20 daga að útrýma hitavikunum - ef ekki kæmi annað til. Ef við ímyndum okkur framhaldið einhvern veginn þannig - (friður sé fyrir kryppum heimskautarastarinnar) linnir norðanáttinni í háloftunum smám saman og að lokum tæki hin hefðbundna vestsuðvestanháloftaátt við hér á landi. 

Það er dálítið spennandi fyrir veðurnörd að fylgjast með þróuninni - það tekur að vísu nokkuð á því hlutirnir gerast mun hægar heldur en algengast er hér um slóðir. Upp úr stöðu sem þessari geta skapast allskonar leiðindi. En menn leggja víst mismunandi merkingu í „leiðindi“ í veðri. Á yngri árum ritstjórans fólust leiðindi stöðu sem þessarar aðallega í þeim möguleika að sleppa út úr henni án þess að nokkuð yrði að veðri sem heitið gæti. Nú er svo komið að hann vonar svo sannarlega að þannig fari nú þegar allt annað veðurlag er á bakvið „leiðindi“. 

En lítum líka á stöðuna á mestöllu norðurhveli. Myndin sýnir 500 hPa-hæðar- og þykktarspá evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir síðdegis á föstudag, 22.janúar.

Við sjáum vel hæðarhrygginn hlýja vestan Grænlands, við sjáum líka að kuldinn sem streymir til okkar úr norðri er ættaður úr Íshafinu. Langt er í heimskautaröstina og fyrir utan hæðarhrygginn áðurnefnda eru hlykkir og sveigar ekki mjög miklir á henni. Við getum séð Stóra-Bola vestarlega í Kanada - en hann er vesæll að sjá - alla vega miðað við bróðurinn, Síberíu-Blesa, sem er mest áberandi kerfið á öllu kortinu. Breytingar eru hægar - jú, hæðarhryggurinn kólnar hægt og bítandi - og það er svosem hugsanlegt að Blesi skipti sér eitthvað og annað hvort styrki Bola - eða sendi meiri kulda í átt til okkar úr norðri - en slíkar breytingar taka óhjákvæmilega nokkra daga eða jafnvel meira en viku. 

Á meðan heldur norðan- og norðaustanáttin bara áfram og mjatlar niður snjó norðanlands. Ameríkumenn myndu sennilega fella þessa snjókomu undir það sem á ensku heitir „lake-effect“ - („vatnahrif“ væri hrá þýðing - en reynum einhvern tíma að finna betri - þær eru svo leiðinlegar þessar ensku nafnorðahráþýðingar). 

En hversu algeng er staða sem þessi? Nokkuð algeng, standi hún aðeins í fáeina daga, en það er ekki mjög oft sem hún nær að standa mánuðinn út. Sé leitað að janúarmánuðum þar sem þessi staða hefur einkennt veðurlagið (það er þó aldrei eins) þarf að fara aftur til janúar 1979 til að finna náinn ættingja - enn skyldari eru þó janúar 1977, 1959 og 1955 - sé farið enn lengra aftur má nefna 1945, 1941 og 1936 - sá síðastnefndi skyldastur af þeim þremur. 

Við getum gengið að þykktarvikakortum allra þessara mánaða - og síðasta myndin sýnir fjögur þau sem líkust eru vikakortinu að ofan. Höfum þó í huga að um heila mánuði er að ræða en ekki aðeins mánaðarþriðjung eins og fyrsta myndin sýndi. Myndin skýrist nokkuð sé hún stækkuð.

Á öllum kortunum sjáum við mikil jákvæð þykktarvik vestan Grænlands. Óvissa varðandi útlit kortsins 1936 er meiri en í hinum tilvikunum - langflestar háloftaathuganir þess mánaðar eru algjör skáldskapur. Ritstjórinn man auðvitað vel eftir janúar 1977 - hinni þrálátu norðanátt og þeim óvenjugóðviðrasama febrúar sem fylgdi í kjölfarið. Sömuleiðis man hann að einhverju leyti eftir janúar 1959 og kuldanum þá - og auðvitað vel eftir skakviðrunum miklu í febrúar það ár. Ólíkt höfðust þessir tveir febrúarmánuðir að, 1977 og 1959 - þrátt fyrir sviplíkindi janúarmánaðanna. 

Janúar 1955 er rétt utan minnis ritstjórans - en sögur heyrði hann um þann mánuð - frost og mikið vatnsleysi á heimaslóðum - og síðan urðu fræg sjóslys seint í mánuðinum í norðaustanáhlaupi á Vestfjörðum. Janúar 1936 er hins vegar einhver hinn þurrasti sem vitað er um á Suður- og Vesturlandi - en snjóþungt var nyrðra. 

Á sínum tíma þótti ritstjóranum veðurlag vetrarins 1977 minna dálítið á veðurlagið 1966 og þá 1955 líka. Kannski var einhver 11-ára sveifla á ferðinni? En - því miður, það þurfti að teygja sig nokkuð langt til að finna svipuð líkindi 1988 og enn erfiðara 1999 - en svo gerðist það 2010 að ekki ósvipuð vetrarstaða kom upp - og kannski gerir hún það líka nú 11 árum síðar? En 1944, 1933 og 1922? Nei. Allir draumar um reglubundnar veðurlagssveiflur eru bara það - draumar. Ekki er skortur á slíkum hugmyndum - mannskepnan finnur mynstur þar sem hún leitar þess. Ritstjórinn hefur líka „séð“ 10-ára „sveiflur“, og 2, 3, 4-ára sveiflur, 13 til 14-mánaða sveiflu og 40-daga sveiflu. Þær hafa hins vegar allar runnið úr greipum hans eins og hver annar draumur. En draumar geta líka verið indælir og hughreystandi - gleymum því ekki. 

Af árinu 1835

Mikið hallærisár. Harður vetur, erfitt vor með miklum hafís - rigningar miklar syðra á slætti. Meðalhiti í Reykjavík var 3,5 stig og er áætlaður 2,7 stig í Stykkishólmi. Sérlega kalt var í janúar og sömuleiðis kalt í febrúar, mars og apríl. Hlýtt var í ágúst, en hlýindunum fylgdu rigningar sunnanlands. Júlí var einnig fremur hlýr sem og nóvember og desember.

Sextán dagar voru mjög kaldir í Reykjavík, flestir í janúar, en 6.mars var kaldasti dagur ársins að tiltölu. Þann 23.júní fór lágmarkshiti niður í frostmark í Reykjavík. Frost fór þrisvar í -20 stig í Reykjavík, þann 18.janúar og 6. og 7.mars. Sveinn Pálsson mældi -18 stiga frost í Vík í Mýrdal þann 18.janúar. 

Árið var þurrt í Reykjavík, úrkoma mældist 560 mm - en nærri fjórðungur hennar (137 mm) féll í ágústmánuði. Má segja að hún hafi komið á versta tíma. Þurrt var flesta aðra mánuði, apríl og desember þó ekki fjarri meðallagi.  

Loftþrýstingur var óvenjulágur í september og einnig lágur febrúar, mars, maí, júní og ágúst, en fremur hár í janúar, apríl, nóvember og desember. Þrýstiórói var lítill í maí og óvenjulítill í október. Lægsti þrýstingur ársins mældist í Reykjavík þann 20.mars, 963,6 hPa, en hæstur þann 26.apríl, 1042,8 hPa. 

Hér að neðan eru helstu prentaðar heimildir um árið teknar saman, stafsetning er að mestu færð til nútímahorfs. Fáeinar ágætar veðurdagbækur eru til sem lýsa veðri frá degi til dags, en mjög erfitt er að lesa þær. Árið þótti slysaminna en títt var. Sumum skrifurum finnst greinilega að umskipti hafi orðið eftir langvinna góða tíð. 

Fjölnir [II 1836] fer með eftirmæli ársins 1835 „eins og það var á Íslandi“:

Ár þetta má hjá oss telja meðal hinna bágu áranna. Velmegun landsins, sem i mörg undanfarin velti-ár tók heldur að fara vaxandi, hefir nú á einu ári drjúgum horfið, og væri ráð að búast svo við í tíma, sem það væri upphaf meiri tíðinda, en ennþá eru framkomin. Hin löngu tímabilin fara að nokkru leyti eftir sama lögmáli sem hin styttri: hvert ár er áþekkt svo sem einum degi eður stund í þeirri ævinni og áratölunni, sem hnöttunum er sett, og eins og veðráttufarinu bregður oft til þess sem gagnstætt er, þegar nokkra daga eða vikur hefir gengið á blíðu eða stríðu, staðviðrum eða umhleypingum, svo eru og eftir náttúrunnar eðli líkindi til, ef nokkur ár í senn hafa verið staklega góð, að önnur ómild leysi þau úr garði. Um nýárið 1834 tók aftur að óhægjast veðráttan hér á landi; en þó varð þetta síðasta ár, 1835, stórum mun erfiðara um allt land. Frá því um veturnáttaskeíð til árslokanna 1834 hafði á sunnanverðu landinu verið hretviðrasamt, en snjóa-lítið og frosta, af því oftast gekk á hafviðrum. Þá var landátt fyrir norðan, og stundum stormasöm, en löngum hreinviðri, og svo var þar blítt skammdegið, að margoft frysti ekki á nóttunni, og var jörð að mestu auð; mátti kalla að sá hluti vetrarins væri þar hinu ákjósanlegasti. Eftir nýárið 1835 féllu á harðindin jafnt yfir allt land; fór svo fram í 10 vikur, að kalla mátti tekið væri fyrir alla jörð syðra, mest vegna áfreða, en nyrðra var ásamt snjófergju í meira lagi, svo varla mátti komast bæja á milli; og á fjórum prestssetrum norður í Reykjadal varð ekki messað 9 sunnudaga samfleytt. Vindur var oftar við norðurátt eður útsuður; hríðir gjörði sjaldan feykilegar, en frostið varð syðra 16 eður 20 mælistig, þar sem það var mælt, og fyrir norðan, t.a.m. á Grenjaðarstað, 24 mælistig, og meira, þegar hæst komst. Þótti því öllum mál á þegar batinn kom í miðjum marsmánuði, 5 eða 6 vikum fyrir sumar; enda naut hans líka við allstaðar, og var hann víðast hægur og hagfeldur. Útigangspeningur náði upp frá því jafnaðarlega til jarðar; þó var vorið hart og kuldasamt og olli því hafísinn. Þessi gestur er og hefir jafnan verið önnur aðal-orsökin, af þeim orsökum er utan að koma, til óáranna og hallæra hér á landi; hin eru eldgosin. Er það reynt, að þó Ísland liggi utarlega á jarðarhvelinu, getur það þó með skynsamlegri fyrirhyggju bjargast af sjálfs síns rammleik meðan þetta tvennt verður ekki að meini, spillir loftinu og fyrirfer framkvæmdum vorum bæði á sjó og landi; hefir þetta bakað landi voru þær hörmungar, að við mættum nú loksins, þegar annaðhvort þeirra gjörir vart við sig, vera orðnir svo hyggnir, að hafa, áður en það verður um seinan, forsjálega búist við, að taka því, sem vant er af því að leiða. Ísinn staðnæmdist í þetta sinn þegar um miðjan vetur fyrir öllu Norðurlandi, síðan fyrir Hornströndum, og á Austfjörðum, og losnaði ekki með vorstraumunum, sem þó oft er vandi hans þegar hann kemur svo snemma. Af því leiddi, eins og jafnan, að vetrarhörkurnar héldust svo lengi, og veðráttan var hin harðasta og óviðfelldnasta meðan hann lá fyrir landi, svo jörð og fénaður náðu sér ekki, þó komið væri fram á sumar; sjávaraflinn tálmaðist; aðflutningum seinkaði til landsins, og bjargræðis-stofninn fór með þessu móti allur aflaga. Eftir sumarmál flæktist ísinn austan með landinu sunnanverðu vestur undir Reykjanes, og lá frá vertíðarlokum til fardaga í sundinu milli Vestmanneyja og meginlands, sem sjaldan að ber; þannig var landið allt ísi horfið, nema tveir flóarnir, Faxaflói og Breiðafjarðar, þar hann vegna straumanna aldrei hefir náð að staðnæmast — og ekki var hann algjörlega horfinn frá Norðurlandi fyrr en eftir miðsumar. [...]

En svo litlum framförum er búskapurinn ennþá búinn að taka hjá oss, að oftar sem best á að vera, skortir mikið á, að svo sé, eins og sýndi sig á Norðurlandi í þetta sinn; því þegar góubatann gjörði, voru þar á mörgum stöðum heilar sveitir komnar í standandi þrot, og mundu hafa kolfellt, ef batinn hefði lengur undandregist, en urðu ekki fyrir stórmissi af því svo heppilega réðist; þó munu heyfyrningar víða hafa orðið þar nauða-litlar um það úti var. Verri urðu afdrifin annarstaðar, einkanlega sunnanlands. Fá héruð fóru þar varhluta af fellinum, og létti honum ekki, vegna kuldans og umhleypinganna, fyrr enn komið var langt fram á sumar; misstist mikið af hrossum og sauðfénaði til og frá í Borgarfjarðarsýslu — og eins í Rangárvallasýslu; t.a.m. í Eyjafjallasveit voru þar, samkvæmt tíundar-skýrslunum, kýr orðnar 200-um færri eftir þetta vor, en vorinu áður; en sauðfénaði hafði fækkað um 1000. Enn þó tók yfir í Suðurmúlasýslu og báðum Skaftafellsýslum; ...

[40] Sögunni var komið fram á miðsumar 1835; mátti kalla, að grasbresturinn væri dæmalaus um allt land, því næturfrostin héldust við annað veifið fram undir slátt, og nyrðra kvað svo rammt að, að í upphafi júlímánaðar gjörði kafaldshríð svo dægrum skipti, snjóinn rak i skafla og sumstaðar fennti fé; naut því sumarsins mjög skamma stund og allt penings-gagn varð með langminnsta móti. Þó tók yfir, hversu báglega slátturinn féll; því undir eins í sláttarbyrjun brá til rigninga, og varð að því mikið mein víðast um landið — nema ef til vill í eystri hluta norðlendinga-fjórðungs og austanlands — enn mest í sunnlendinga-fjórðungi, svo varla mátti kalla, að þar blési af steini frá því sláttur var almennt byrjaður til þess 20 vikur voru af sumri (10. september); höfðu þá sumir ekki náð bagga í garð, en enginn þurru strái eða óhröktu, nema þeir sem fyrstir fóru að slá; og það, sem hafði verið hirt, brann eða fúnaði í görðum manna, og þótti því litlu betur komið, en hitt sem hjaðnaði um túnin 5 vikna gamalt og eldra. Verða má samt, að forsjónin láti þetta allt betur ráðast, en mannleg fyrirhyggja hafði tilstofnað; því þar sem heyskemmdirnar urðu mestar — um allt Suðurland — var haustið og veturinn fram til árslokanna frábærlega blíður; oftar hafátt og þíður, og það þurrviðri, sem sjaldan er vant að fara saman. Varð því í Rangárvalla-sýslu sumum að liði, allt fram undir jóla-föstu, að láta geldkýr sækja sér gjöf í annað mál; en allur útigangspeningur var við árslokin í haustholdum. Aftur fékk sýsla þessi töluvert áfall á jólaföstunni í norðanveðri, sem stóð nokkra daga, og fóru þar nokkur býli í tveimur efstu sveitunum, sem Heklu eru næstar, af sandfoki og vikurs, sem áður hafa þar um kring gjört mikinn skaða, þar sem landið var hvað fegurst og kostabest. Að norðan er haustið sagt harðara, og kom þar veturinn með fyrra móti. Sjávar-aflinn varð einnig í minna lagi þetta ár. Veturvertíðar-hlutir voru ámóta í flestum veiðistöðum.

[42] Í hausti var tókst svo illa til, að einn af þessum þiljubátum fórst í djúpinu suður af Vestmannaeyjum í ofsa-stormi. Annar bátur, er honum var samferða, komst klaklaust af, og gat það seinast frásagt, að ljósin á hinum hefðu horfið mjög skyndilega; síðan hefir ekki til hans spurst, og hafa menn fyrir satt, að stýris-lykkjan hafi bilað — því hún hafði verið ótraust, þá hann fór úr landi — og hafi þetta honum að meini orðið. Þar fórust 6 menn: 2 útlendir stýrimenn, beykir og trésmiður, og var að þeim öllum mikill söknuður. Að þessu frátöldu hafa fáir skiptapar orðið þetta ár. Um sláttarlokin og fram eftir haustinu var fyrir gnægð fiskjar með öllu Suðurlandi; en úr því haustvertíð byrjaði eftir veturnæturnar, bar minna á honum, svo haustvertíðar-hlutir urðu heldur litlir. Norðanlands tók ísinn fyrir alla selveiði og annan vorafla.

Sunnanpósturinn 1836-8 segir af árferði frá nýári til 20.júlí á bls.116:

Í fyrstu örk þessa tímarits var getið árferðis þess með fáum orðum, sem hafði verið á Íslandi nokkur undanfarin ár, og af því þau næstliðnu ár, þóttu hafa verið einka góð, svo var náttúrlegt, að þenkjandi menn gerðu ráð fyrir að umbreyting kynni verða, því það er hið venjulega. Þessi spá átti ekki langan aldur, því strax með byrjun ársins spilltist veðráttufar, og því meir sem lengra fram liðu tímar, þar til seint á góu. Snjókoma var töluverð; þó spilltu áfreðar einnig heldur jörðu, svo jarðbönn urðu mikil. Frostið varð óvenjulega mikið með köflum; það mældist syðra, þegar nokkuð dró frá sjó, yfir 20° en í Norður Sýslu [Þingeyjarsýslu] yfir 25°. Hafís kom nyrðra og vestra fyrir miðjan vetur og beygði sig austur fyrir land, hann komst í maímánuði suður með landi og út í Grindavík, fyllti hann sund það sem er á milli Eyjafjalla og Vestmanneyja svo, á fjórðu viku, að hvergi sá í auðan sjó. Ís þessi var 5. júlí ekki algjörlega farin frá Norðurlandi, þó svo lónaði frá um stund í júní og jafnvel í maí að kaupskip höfðu komist í höfn á Skagaströnd og í Hofsós. Sú gamla meining að ekki yrði mein að þeim ís sem kæmi fyrir miðjan vetur, ætlar því nú að veiklast. Vetrarfar varð hið sama um allt land meðan harðindin stóðu, nema hvað ætíð viðrar verr á sínum stöðum, eftir ýmislegu landslagi og afstöðu. Mesti fellir hefði orðið, ef bata hefði ei gjört seint á góu, en nokkur er hann þó orðin allvíða bæði af sauðfé og hrossum. Sumstaðar í Borgarfirði er mælt að fallið hafi sauðfé allt að helmingi; getur og verið að nokkuð af sauðfé hafi dáið úr þeirri bráðasótt eða sýkingu, sem nokkur undanfarin á hefur stungið sér niður hingað og þangað í Suðuramtinu helst í Rangárvalla- og Árnessýslum. Mest er gert samt af fellir í Suður-Múla-, Skaftafells- og Rangárvallasýslum; en í Norðurlandi og vestra er minnst af orðið. Þó bati kæmi á góunni, sem áður er getið, varð hann ei svo haganlegur sem þörf var á; veðráttufar gjörðist hretasamt. Kuldaköst komu aftur og aftur og seinast um Jónsmessu. Syðra snjóaði á fjöll, en sumstaðar nyrðra ogsvo í byggð um það leyti. Vorið varð því mjög gróðurlítið og lömb hrundu niður allvíða. Grasvöxtur þótti lítill í fyrra þó er hann enn minni nú og heyrist sú harmaklögun allstaðar að.

Þar sem ísar lágu við land var ei von til að afli gæfist af sjó töluverður, 6. maí er sagt að ís hafi legið á Ísafjarðardjúpi. Nokkrir hvalir, sem fundust í ís hingað og þangað, urðu til bjargar næstu sveitum. Á ís þessum er þess getið að nokkrir hvítabirnir hafi komið á land og að einn þeirra hafi hér nyrðra verið unninn. Syðra, hvar ís ekki hindraði fiskiveiðar, urðu þó hlutir á vetrar vertíðinni í minna lagi; fáir fengu yfir 2ja hundraða hlut, nokkrir náðu ei hundraðs hlut. Var nærri um hlutar upphæð í hverri veiðistöðu sunnanlands, þó mundu hlutir hafa orðið hvað mestir undir Vogastapa, nokkuð á fimmta hundrað. Vorhlutir urðu enn minni, helst vegna ógæfta. Varla mun hafa verið róið til fiskiveiða á Innnesjum oftar enn 6 sinnum á þeirri vertíð; þar á mót hafi bæði gæftir og nokkur afli gefist síðan á Jónsmessu hér sunnanlands.

Brandsstaðaannáll [vetur]:

Skipti um tíð og byrjaðist harðæri. Eftir nýár hláka mikil. 9. jan. skipti um með landnyrðingshríð og hörkum á eftir. 17. jan. áhlaupsbylur og rak þá ís fast að landi. Kom þá allt fé á gjöf og hross allvíða. Í febrúar frostaminna og óstöðugt með vestanátt. Á hríslendishálsum brutu hross lengi niður mót vestri. Þrjá fyrstu góudaga milt og stillt. Fyrri part góu hörkur miklar, hríðar, en síðari ásamt blotar og köföld.

Úr bréfum sem rituð eru veturinn 1835:

Frederiksgave [Möðruvöllum í Hörgárdal] 15-2 1835 (Bjarni Thorarensen):

Í október mánaðar seinni parti [1834] komu frost og snjóar miklir, aftur voru nóvember og desember að öllu leyti italienskir, en síðan nýár mestu snjóar og frost, og þetta stundum yfir 20 grader. Hvítabirnir tveir hafa komið í land í Þingeyjarsýslu og urðu unnir. Fiskiafli allt til jóla hinn allrabesti hér norðanlands en selafli enginn því menn segja að selir haldi sér oftast útá ytri hafísbrún. (s220)

Frederiksgave 15-2 1835 (Bjarni Thorarensen):

Nyheder ikke andre end at den Grönlandske Driviis indslutter begge vore Amter i sine ikke varme Broderarme, og at to Polarbiorne have kommet i land i Norder-Sysslerne men bleven begge to dræbte. Siden Nyaar Vinteren meget stræng med Snee og Frost, dette undertiden over 20 Grader. (s118) -

Í lauslegri þýðingu: „Fréttir ekki aðrar en að grænlenski rekísinn lokar af bæði ömt vor í sínum ekki hlýju bróðurörmum og að tveir hvítabirnir hafa gengið á land í Þingeyjarsýslu, báðir felldir. Frá nýári hefur veturinn verið mjög harður með snjóum og frosti, jafnvel yfir 20 stigum“

Bessastöðum 5-3 1835 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s153) „Vetur er hinn strangasti, sem ég man“.

Brandsstaðaannáll [vor]:

Í góulok kom upp snöp og þó í apríl kæmu blotar og rigningar, lét illa að þíðu fyrir kalsa í veðri og hörkum á milli vegna hafíss, sem var nú mikill og lá fram yfir fardaga. Með sumri bati góður vikutíma, en fyrri part maí sífellt hörkur og þurrviðri. 23. maí kom fyrst heiðarleysing og gróður.

Sveinn Pálsson getur þess 12.maí að grænlandsís hafi þá komið að austan að Vík í Mýrdal um nóttina. Í dagbókinni er minnst á ís út mánuðinn og hans líka getið fyrstu daga júnímánaðar. Færslurnar eru ekki auðlesnar - en einhver hreyfing var á ísnum. Einnig er getið ísþoku og kulda sem honum fylgdi. 

Brandsstaðaannáll [sumar]:

Í júní kalsamt, frost á hverri nótt, svo kýrgróður kom fyrst um sólstöður. Fráfærur urðu í júlí og lömb almennt rekin þann 10. vegna gróðurleysis á heiðum, svo aldrei spratt þar á víðir um hálendi eða hæðir. Um Jónsmessu hret og snjór í byggð 4 nætur. Grasvöxtur varð sá minnsti síðan 1802. Lestaferðir í miðjum júlí, gaf illa fyrir ófærð og hagleysi á heiðum. Í júlílok byrjaði sláttur. Skipti þá um til stórrigninga og gjörði það versta sumar, er menn höfðu lifað. Töður voru almennt hirtar um höfuðdag við hvassviðri. Sumir áttu þá ei til þurran blett á túni eða engi og jafnvel ei í landareign sinni til að þurrka á hey sitt. Þó náði ég og stöku menn töðu og útheyi óskemmdu, svo lítið lá úti viku lengur og varð taða hin besta og eins á Brandsstaðapartinum. Má hér af sjá, hvað haganleg þurrkun á heyi gjörir gagn, mót almennings vanafesti og íhugunarleysi, því aldrei er sú votviðratíð á Norðurlandi, að hey þurfi að ónýtast, þar mannafli og eftirvinna er til hlítar og engin flæðistund (eða stormur) er forsómuð. – Rigningar voru svo stórfelldar, að melar og vegir voru blautir, sem þá aurar eru á vordag. Ei fór klaki úr jörð á þessu sumri. Allt hey varð að flytja á hóla og bala, þá nýslegið var og víða slegið og dregið upp úr vatni, sem allt var tafsamt, en eftirtekjan sú minnsta, svo hægara var lítið að hirða. Einsýnn þerridagur kom enginn utan sunnudag 6. sept. um nóttina til náttmála, að þá rigndi. Stórrigningar mátti kalla í águst 2., 5., 9., 11., 12., 13., 16., 18., 22., 23.; í september 2., 4., 13. Var það síðasta rigningin.

Úr veðrabók Ólafs Eyjólfssonar á Uppsölum í Öngulstaðahreppi 1835:

21.júní: Norðan stormur og hríðarkrapi, birti áliðið með frosti og heljarkulda.
22.júní: Norðan hvass, einkum áliðið, með frosti miklum kulda og hríðaréljum, þykkur.
23.júní: Sami stormur, frostið og kuldinn meiri.
24.júní: Sama veður fram eftir, þá oftar sólskin ... kyrrari áliðið.
25.júní: Sólskin og hafgola, mjög köld, mikið frost um nóttina áður.
26.júní: Sunnan svalur, sólskin, næturfrost.

Úr bréfum sem fjalla um sumrið 1835: 

Saurbæ [Eyjafirði] 13-7 1835 [Einar Thorlacius] (s66) „... mikið vetrarríki, kalt vor, næstum gróðurlaust sumar ... Hafís nálega í kringum allt land“.

Frederiksgave 17-7 1835 (Bjarni Thorarensen):

Jeg fryser! der er Snee midt ned i Fieldene, Foraaret har været paa det allerværste, ved St. Hansdag Frost og Snee lige ned til Söen, kun et eneste Skib ... (s119)

Í lauslegri þýðingu: „Mér er kalt! Snjór niður í mið fjöll. Vorið hefur verið með allraversta móti, frost og snjór alveg niður að sjó á Jónsmessu, aðeins eitt skip ... “.

Frederiksgave 30-8 1835 (Bjarni Thorarensen):

Sumarveður hefir ekki komið hér fyrri en fyrir tveim dögum. Grasvöxtur í allraversta máta, og nýting þareftir í Húnavatns- og Skagafjarðarsýslum. Völlur var búinn hjá mér að slætti til þann 7da [ágúst] og þó er ég ekki (s124) enn búinn að fá fyrir fjósið. Frá Suðurlandi er sagt enn verra. (s125)

Bessastöðum 8-8 1835 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s156)

Hart er nú í ári, mesta grasleysi, vorið það versta sem ég man, fiskilítið í vor, því aldrei gaf veður til að róa. Þann 23. júlí var ekki hafísinn laus við Norðurland ...

Bessastöðum 23-8 1835 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s159)

... náttúran eftir sem nú sýnist ætlar að gjöra út af við oss. Það sáralitla gras er nú að hrekjast og fúna ofan í jörðina, og hallæri sýnist óumflýjanlegt. Rigningar rétt makalausar hafa gengið síðan sláttur byrjaði.

Bessastöðum 18-9 1835 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s161)

... náttúran orðin okkur vinsamlegri, því þann 10. þ.m. kom þó loksins þerrir, og þar við lagfærist nokkuð til sveitanna. En hjá oss er allt hey fordjarfað sem von er. ... Það má varla kalla að kál sjáist og því síður kartöflur eða rófur. ... Úr öllum landsfjórðungum eru nú harðindi að frétta. Hafísinn skildi við Norðurland þegar rigningar byrjuðu, því og svo þar voru óþurrkar.

24. ágúst 1835 (Hallgrímur Jónsson á Sveinsstöðum - Andvari 98/1973):(bls 191)

Nú er neyðartíð hér í landi. Veturinn var einhver hinn harðari eða harðasti, með fádæma snjókyngjum og brunahörkum — hér í sveit mest -24°. Þó tóku yfir vorharðindin með sífellum þyrrkingskuldastormum og frosthörkum á hverri nóttu, og jafnvel um hádaga allt að sláttarbyrjun, en síðan hafa gengið hér nyrðra og eins vestra — þar ég hefi til frétt — sífelldar úrkomur og stórrigningar með iðulegum snjókomum í fjöllum allt ofanundir bæi, að víðast er ekkert strá enn nú fullþurrkað eða innkomið af töðu, því síður af útheyi. Annars er grasvöxtur yfir höfuð í sárbágasta lagi, svo flest er nú samfara — hvað landbúskapnum viðvíkur — til mestu örðugleika og vandræða útlits. Máski úrkomur þessar miklu séu afleiðingar þeirrar væntanlega sjáanlegu halastjörnu? [halastjarna Halley, Sveinn Pálsson fylgdist nokkuð með henni]. Fiskafli er hér í sýslu einhver hinn besti, þó fáir geti því sætt um þetta tímabil ársins.

Frederiksgave 30-8 1835 (Bjarni Thorarensen): „... og ei hefir hér sumarveður komið svo kalla megi fyrri en fyrir tveim dögum síðan“. (s222)

Breiðabólstað 6-9 1835 (Tómas Sæmundsson):

Árferðið í sumar er dæmalaust um allt land. Hafísinn fram að slætti, rosinn, síðan farið var að slá, svoddan fádæmi, að í 5-6 vikur varla hefir blásið af steini, svo að núna, hér um bil 20 vikur af sumri, varla nokkur hefur náð af túnum, og það, sem hirt hefir verið, fúnar eða brennur! Þar að auki var grasbresturinn frábær, svo allt lítur út fyrir, að guð ætli nú að fara að straffa okkur með hallærum, fyrst við í góðu árunum höfum farið að eins og gikkir. Það er verst, að svona hefir verið yfir allt land nema kannski á landnorðurströndinni.

Frederiksgave 14-9 1835 (Bjarni Thorarensen):

... det ser ilde ut deroppe, thi vi have havt en endnu uslere Græsvæxt end i forrige Aar, og det som er endnu værre, Sommeren har paa hele Sönder og Vesterlandet været saa regnfuld at man lige til 1te dennes (saavidt naae mine Efterretninger) ikke engang havde faaet Höet bierget af Hiemmemarkene, og næsten ligesaa – dog ikke fuldt saa – galt har det vært i Hunevands og Skagefiords Sysslene með Höibiergningen, taaleligt her, og ret got i Norder Syssel, men Græsvæxten har allevegne været saa ussel, af Folk over hele landet maa nedslagte det meste af sine Creature for ikke ved mueligen og sandsynligvis streng vinter at tabe dem alle. (s223)

Í lauslegri þýðingu: „ ... það lítur illa út þar um slóðir því grasvöxtur hefur verið enn rýrari en í fyrra og það sem verra er, sumarið hefur verið svo úrfellasamt á Suður- og Vesturlandi að menn höfðu, alveg til þess 1. þessa mánaðar (svo langt ná upplýsingar mínar) höfðu menn ekki einu sinni náð heyi af túnum - og nærri því - en ekki alveg svo slæmt hefur það verið með heyskapinn í Húnavatns- og Skagafjarðarsýslum, þolanlegt hér og allgott í Þingeyjarsýslu, en graspretta hefur allstaðar verð svo rýr að almenningur hefur um land allt mátt slátra flestu fé sínu þannig að það tapist ekki allt líklega í hörðum vetri“.

Frederiksgave 30-9 1835 (Bjarni Thorarensen):

Nýting hefir verið bærileg hér og í Þingeyjarsýslu en í Húnavatnssýslu svo aum að gamli Björn á Þingeyrum var ekki búinn að hirða af túni sínu fyrri en þann 20ta september. (s126)

Laufási 24-9 1835 [Gunnar Gunnarsson] (s68)

Frá árferði hér eður veðráttufari í sumar er nú ekkert fagurt að skrifa, því það hefur komið eitt hríðarhretið eftir það annað, hvaraf leitt hefur víðast hvar stakt grasleysi, og ofan í kaupið hafa í mörgum plássum verið mestu óþurrkar, og nú þá allra minnst varði kom enn hér um sveitir mikið hríðar íhlaup, bæði í gær og í dag, svo varla verður áfram komist með hesta um alfara vegi. Heimflutt hey og votaband liggur þó víða úti, hey óþakin og óbúið um þau ...

Saurbæ 4-10 1835 [Einar Thorlacius] (s69)

Sumarið var hér sára kalt og gróðurlítið, svo varla muna elstu menn að svo iðulega hafi alsnjóað í byggð. Þó er betur heyjað í firðinum hérna heldur en í fyrra, og góð verkun á heysöfnum. Má heyskapur heita í Eyjafirði í góðu meðallagi. En í flestum öðrum sveitum norðanlands er það mikið miður ...

Brandsstaðaannáll [haust og vetur út árið]:

Eftir það [13.september] stöðug þurrviðri með næturfrostum, svo slá mátti á klaka fram í október, en ei var annað til en svartur sinuhroði, er sumir urðu að nýta, er það land höfðu, en ekki þiðnaði torf í flagi eftir 13. sept. Heyskapur varð sá minnsti og versti, en nú varð viðtekin gangnafærsla sú, að þær skyldi byrja á sunnudag i 22. viku sumars, en áður 21. viku. Varð almenning að því oftast góður hagnaður. Seinni part október lagði snjó á fjöll og varð mjög frostasamt. Í nóvember góðviðri og þíðusamt, svo fé þá haustbata. 25. sept. [nóvember] ofsaveður á landnorðan, lengst af um viku. Urðu víða skipskaðar, þar þeim var ei tryggilega fest. Jólafastan mikið góð til nýárs, snjólítið og þíðusamt.

Sunnanpósturinn 1836 segir af síðari hluta árs 1835 (1, bls.1):

Hann [Sunnanpósturinn] gat þess seinast, árferði viðvíkjandi, (bls.116 og 117) hversu hart vorið var næstliðið ár, og hvílíkur grasbrestur þar af orsakaðist yfir mestan hluta landsins; nú minnist hann þess, að ofaná þennan grasbrest bættist dæmafár óþerrir, sem og svo náði allt land að kalla. Töður lágu víða á túnum fram yfir höfuðdag og skemmdust sem nærri má geta. En þeir voru ei öllu betur farnir sem hirt höfðu nokkuð eða mest af túnum sínum fyrra part sláttar: því rigningarnar voru svo gífurlegar á sínum stöðum, að hey varð ei varið skemmdum í heygörðum. Í Norður Sýslu [Þingeyjarsýslu] einni er mælt að sumar væri allgott hvað þerrir áhrærir, en þar var þá líka grasbresturinn mestur. Í Eyjafirði var ei heldur mjög kvartað um óþerri; en allstaðar annarstaðar var hann hér um bil hinn sami. Í september aflétti þessum óþerri, nokkru fyrri norðan- en sunnanlands; varð veðráttu batinn að sönnu öllum til nokkurs gagns, en einkanlegast þeim sem áttu nokkuð land óslegið á þurru, því nú gátu þeir aflað fóðurs fyrir fullorðið sauðfé og hross. Kýr hafa fækkað að menn ætla um allan þriðjung á landinu og væri vel ef þær sem á hafa verið settar, kæmust nú vel af, en þess er trauðlega að vænta þegar fóður er óvíða óskemmt. Lömbum var lógað nær því allstaðar. Sú góða veðrátta sem byrjaði í september mánuði hefir haldist til þessa; oftar hefir verið stormasamt, en hvorki hefir komið snjór til muna, né frost, það af er vetri, nema um nokkurn tíma nyrðra og á Vestfjörðum hvar einatt er hörð veðrátta þegar Stranda- og Haffjarðarsýslur taka við. Af sjó hefur víða gefist góður afli á þessu hausti; og það á sumum stöðum hvar ei hefur áður fiskast, t.d. á Hrútafirði og Steingrímsfirði. Undir Eyjafjöllum skal einn bátur hafa fengið hundrað til hlutar í haust, er það mun vera sjaldgæft. Þannig sýnist forsjónin vilja bæta með björg af sjónum, það sem ábrestur til atvinnu af landinu. [...]

Sunnanpósturinn birti 1836 fréttir af skaðaveðrum á árinu 1835 (12 bls.190):

Skaðaveður mikið, af landnorðri, kom 24. nóvember 1835 austur í Rangárvallasýslu. Það stóð heila 7 daga með sama ofsa. Á Landinu og Rangárvöllum gjörði það mikinn skaða; eyðilagði haga, tún og skóga meir eða minna á 32 býlum; og er haldið að 12 jarðir á Landinu nái sér aldrei aftur; þar fækkaði og í næstu fardögum, 8 búendum. – Þetta sama veður kom og fyrir norðan; og feykti nýju timburhúsi í Siglufirði sem var í byggingu, en skekkti annað. Vestur í Dalasýslu feykti sama veður nokkrum skipum og heyjum, og skemmdi hús. – Veðrið varð skaðlegast á Landinu og Rangárvöllum vegna sandfoksins, sem víða svarf af alla grasrót og þak á húsum og lamdist svo inn í útifénað, að sauðfé gat varla borið sig fyrr en sandurinn var mulin úr ullinni. Malarsteinar sem veðrið feykti með sandinum vógu 6 lóð, og þar yfir. Annað skaðaveður kom vestra á Breiðafirði í júní [1835] af útsuðri með sjávargengd, sem skemmdi láglendar eyjar og sópaði af þeim hreiðrum æðarfuglsins til ekki lítils skaða eigendum. – Þannig er mér skrifað af Síra Gamlíel á Myrká, Stúdenti B. Benedictsen á Staðarfelli og hreppstjóra Guðmundi á Bræðratungu.

Lýkur hér að sinni umfjöllun hungurdiska um árið 1835. Sigurði Þór Guðjónssyni er þakkað fyrir innslátt Brandstaðaannáls. Fáeinar tölur má finna í viðhengi. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tölur ársins 1835 (fáar)

Fyrri hluti janúarmánaðar

Meðalhiti fyrstu 15 daga janúarmánaðar er +0,4 stig í Reykjavík, -0,3 stigum neðan meðallags sömu daga 1991 til 2020 og -0,5 stigum neðan meðallags síðustu tíu ára og í 13.hlýjasta sæti (af 21) á öldinni. Hlýjastir voru sömu dagar árið 2002, meðalhiti þá +4,2 stig, en kaldastir voru þeir 2005, meðalhiti -2,1 stig. Á langa listanum er hiti nú í 60.sæti af 146. Hlýjastir voru dagarnir 15 árið 1972, meðalhiti +5,9 stig, en kaldastir voru þeir 1918, meðalhiti -9,5 stig.

Á Akureyri er meðalhiti daganna 15 -1,0 stig, -0,3 neðan meðallags 1991 til 2020, en -0,8 neðan meðallags sömu daga síðustu tíu ár.

Að tiltölu hefur verið kaldast á Austfjörðum, þar raðast hitinn í 18.hlýjasta sæti á öldinni, en hlýjast er við Faxaflóa og Breiðafjörð þar sem hiti er í 13.sætinu.

Á einstökum veðurstöðvum er jákvætt hitavik mest í Grundarfirði, +0,2 stig miðað við síðustu tíu ár, en neikvætt vik er stærst á Fáskrúðsfirði, -2,4 stig.

Úrkoma í Reykjavík hefur mælst 24,5 mm, rúmur helmingur meðalúrkomu, en 8,4 mm á Akureyri, aðeins fjórðungur meðalúrkomu.

Sólskinsstundir hafa mælst 10,9 í Reykjavík, lítillega ofan meðallags.

Loftþrýstingur hefur verið í hærra lagi, að meðaltali 1014,5 hPa í Reykjavík, nærri 20 hPa yfir meðallagi, en hefur reyndar 23 sinnum verið jafnhár eða hærri síðustu 200 ár, hæstur 1963. Þetta eru mikil viðbrigði miðað við sömu daga í fyrra, þegar meðaltalið var um -20 hPa undir meðallagi, og aðeins þrisvar verið lægri sömu daga síðustu 200 ár.

Fyrstu tíu dagar janúarmánaðar

Meðalhiti fyrstu 10 daga janúarmánaðar 2021 er -0,1 stig í Reykjavík, -1,3 stigum neðan meðallags síðustu tíu ára og -0,9 stigum neðan meðallags sömu daga síðustu tíu árin. Hitinn raðast í 13.hlýjasta sæti (af 21) á öldinni. Hlýjastir voru sömu dagar árið 2019, meðalhiti þá 4,9 stig, en kaldastir voru þeir árið 2001, meðalhiti -4,7 stig. Á langa listanum er hitinn nú í 65. sæti (af 146). Hlýjastir voru sömu dagar árið 1972, meðalhiti þá 6,7 stig, en kaldastir voru þeir 1903, meðalhiti -7,7 stig.

Á Akureyri er meðalhiti dagana tíu -0,8 stig, -1,1 stigi neðan meðallags síðustu tíu ára, en -0,2 stigum neðan meðallags áranna 1991 til 2020.

Ekki er mikill munur á vikum spásvæðanna, hiti er víðast í 15. til 16.hlýjasta sæti á öldinni, en kaldast er þó á Suðausturlandi þar sem hiti er í 17.hlýjasta sæti (fjórðakaldasta).

Hiti er neðan meðallags síðustu tíu ára um land allt. Minnst á Gufuskálum þar sem neikvæða vikið er -0,3 stig, en mest við Lómagnúp, -3,7 stig.

Úrkoma hefur mælst 13 mm í Reykjavík og er það tæpur helmingur meðalúrkomu sömu daga. Á Akureyri hefur úrkoma mælst 7,9 mm og er það rúmur þriðjungur meðalúrkomu.

Sólskinsstundir hafa mælst 6,4 í Reykjavík það sem af er mánuði og er það nærri meðallagi.

Fáein stöðvavindhraðaársmet féllu í illviðrinu í gær (laugardag 9.janúar), þessi má telja: 10-mínútna vindhraði mældist 42,1 m/s í Papey, 36,7 m/s á Vattarnesi og 35,5 m/s á Möðrudalsöræfum.

Af árinu 1834

Árið 1834 var ekki talið jafnhagstætt og þau næstu á undan. Meðalhiti í Reykjavík var 4,0 stig en áætlaður 3,1 stig í Stykkishólmi, sem má heita í meðallagi næstu tíu ára á undan. Febrúar var fremur kaldur, og sömuleiðis voru mánuðirnir júní til og með október einnig kaldir, sérstaklega júní. Aftur á móti var desember með hlýjasta móti. 

Óvenjukaldir dagar voru 15 í Reykjavík, þar af 7 í ágúst og fór hiti niður í frostmark þar aðfaranótt þess 24. og var hámarkshiti þann dag aðeins 3,1 stig. Óvenjuhlýir dagar voru þrír, 30. og 31.maí og svo 3.júní. Hiti fór í 20 stig þann 31.maí og 3.júní. Þessara hlýinda virðist hafa gætt víða um land, t.d. fór hiti í 20 stig alla síðustu 6 daga maímánaðar á Ketilsstöðum á Völlum. Mikil viðbrigði urðu í langvinnu kuldakasti sem hófst snemma í júní. Þá snjóaði víða - m.a. virðist hafa snjóað í Vík í Mýrdal aðfaranótt þess 18. og þá fór hiti þar rétt niður fyrir frostmark - og svo aftur niður í frostmark að morgni þess 20. [dagbók Sveins Pálssonar].  

Ársúrkoma mældist 714 mm í Reykjavík. Votast var í október og desember, en sumarið var fremur þurrt. Loftþrýstingur var óvenjuhár í apríl og mars virðist hafa verið órólegur mánuður. Lægsti þrýstingur ársins mældist í Reykjavík 5.mars, 944,7 hPa. Þann dag segir Sveinn Pálsson í Vík í Mýrdal frá óvenjuhárri sjávarstöðu og sjógangi. Hæstur mældist þrýstingurinn í Reykjavík 1038,2 hPa, það var 18.desember. 

Hér að neðan eru helstu prentaðar heimildir um árið teknar saman - þær eru ekki mjög miklar. Ágætar veðurdagbækur eru til, en mjög erfitt er að lesa þær. Annáll 19.aldar getur fjölmargra slysa sem ekki eru nema að litlu leyti tíunduð hér að neðan - enda langflest án dagsetninga og erfitt að tengja þau veðri.

Sunnanpósturinn (1.árgangur, 1835) segir af tíð næstu ár á undan - og einkum þó 1834. Byrjað er á að kvarta undan því að þrátt fyrir gæðatíð undangenginna ára sýni menn litla fyrirhyggju - eyði umframfé í innflutning á óþarfa (harla kunnuglegar kvartanir): 

Viti þeir það þá, sem vilja vita, að næstliðin átta ár, að því seinasta undanteknu, hafa verið mikið góð ár, máski svo góð, sem Ísland getur fengið eða vænst að fá. Vetrar frost; og snjór litlir allvíðast. Grasvöxtur nægilegur og stundum góður. Nýting víðast hvar góð og oftast allgóð. Afli hefir þessi sömu árin í fáum veiðistöðum brugðist; víða verið mikill, einkum 1831 í Hafnarfirði: þá voru nokkrir sem fengu meir en lestarhlut, ei sárfáir, sem ekki næðu 5 hundraða hlut. Aðflutningur á útlendum vörum, bæði þörfum og óþörfum, hefir verið töluverður, og þó sjaldan svo, að ekki hafi allt hið þarfa, og meir en skyldi, af sumu hinu óþarfa, útgengið. Höndlunin hefir og verið landsfólkinu ábatasöm, því ekki hafa fá skip siglt upp landið, og þegar margir vildu eignast þær vörur sem hér voru til, var ekki furða þótt á þeim yrði töluvert verð; hafa vörur og tíðast komið fyrir vörur, en ekki peningar, sem að eins og nú í þrjú næstliðin ár hafa verið innfluttir svo nokkru hefir numið.

Af eldgosum eða ísalögum hér við land, hefir á þessum árum ekki mein orðið, þó við og við hafi sést íshrakningur nyrðra og vestra. Þegar allt þetta er yfirvegað, ættu þess einhverjar menjar að sjást, að árferði hefur verið hér, ekki aðeins nú í átta ár, heldur að kalla má, síðan 1802 í betra lagi. Að fénaðartala sé nú á landinu töluverð, er ekki ólíklegt; en ekki þarf nema einn harðan vetur til að fækka fénaði; byggingar eru víða orðnar æði betri en að undanförnu, og megun, yfirhöfuð að tala, mun nokkuð hafa batnað, en þá minna heldur en líkindi væru til: er það víst því að kenna, að þegar efnin leyfa, þá er manninum það náttúrlegt, að líta ekki eins og sína þörf, heldur leita sér unaðssemdar, sé þess nokkur kostur að hún finnist; fer þá stundum svo, að afgangsleifarnar verða ei meiri fyrir það. þó mikið aflist, heldur enn þegar minna aflast, sé sparseminnar vandlega gætt.

[5] Það seinast liðna ár varð hið lakasta af þeim átta árum, sem vér nú lítum yfir. Vetur lagðist snemma að, bæði vestra og sumstaðar nyrðra, og varð langur eins og alvenja hefir verið. Jarðbönn voru allvíða lengi; samt varð engin, allra síst töluverður, penings fellir.

Vorið byrjaði allvel syðra, en varð því kaldara, sem á það leið, og undir sólstöðurnar með hretviðrum, svo kalt, að óvenju þótti gegna. Sumarið bætti ei um fyrir vorinu, varla gafst á því hlýr dagur. Upp til fjalla var iðuglega töluvert næturfrost, sem náði eftir sem það var sterkt, lengra eða skemmra niður eftir byggðinni; stundum var öllu til skila haldið að það þiðnaði á daginn sem fraus á nóttunni upp um sveitir. Eftir þessu veðráttufari var ekki að furða, þó grasvöxtur yrði lítill. Hann var og víða öllum þriðjungi minni en undanfarið ár. Samt heyjaðist vonum betur, er því má þakka, að veðráttan varð hagstæðari til heyafla, en hún hafði verið til gróðurs. Veturinn til þessa árs byrjunar [1835] hefir allstaðar, sem til hefir frést, verið góður; veðrátta storma- og vætusöm, en varla sést hér syðra snjór á jörðu. Frost kom töluvert um veturnæturnar, allt að 10 gráður, en það stóð ekki lengi. [Við sleppum hér pistli um kvefsótt].

[7] Hér að auki hafa orðið nokkrar slysfarir á þessu ári. Þrjú kaupskip hafa hér við land strandað á þessu ári, sem vér af vitum; af öllum varð mönnum bjargað þó skipin týndust, eitt af þessum rak á land í Grindavík, annað á Búðum, og hið þriðja varð undan ís að hleypa á land í Skagafjarðarsýslu; það var á ferð frá Reykjavík til Akureyrar í Eyjafirði. Í Vestmannaeyjum týndist við land tíært skip; fjórum mönnum af skipshöfninni varð bjargað, hinir 13 drukknuðu. Á Akranesi í Borgarfjarðarsýslu týndust í fiskiróðri á sjó 17 menn þann 26. apríl; en á Álftanesi í Gullbringusýslu 26, sama daginn. Stóð það norðanveður, sem þessu manntjóni olli, ekki mikið yfir fjóra tíma.

Brandsstaðaannáll [vetur]:

Var sjöunda veltiárið víðast hvar. Í janúar mikil vetrartíð. Í febrúar óstöðugt og jarðlítið, utan á bestu útigangsjörðum. 13.-14. hláka og mikill vatnsgangur í lágsveitum. Á þorraþræl varð jarðbann, er hélst um 10 daga, seint á góu þíða og góðviðri.

Laufási 7-2 1834 [Gunnar Gunnarsson] [Aðallega er hér talað um haustið 1833] (s59) „Fjórir menn hafa orðið úti sinn í hverjum stað í áhlaupsbyljum ... og nú í næstliðinni viku fórst efnilegur ungur maður í snjóflóði á Látraströnd ... – Sérstaklega umhleypingasamt og óstöðugt hefur veðráttufarið verið síðan í haust til þessa, með sterkum stormum og áhlaupa hríðarbyljum, þó sérílagi keyrði fram úr öllu góðu hófi bæði með rigningu og þaráofan öskukafaldshríð þann 14. og 15. október n.l. [1833] þegar Herta fékk slysin – fékk þá svo margur sveitabóndi stórvægilegan skaða á skepnum sínum, sem hröktu í vötn og sjó og frusu. Þó urðu ekki mikil brögð að því hér í Norðursýslu, meiri í Eyja- og Skagafjarðar- en mest í Húnavatnssýslum. Jarðbönn hafa sumstaðar viðvarað síðan um veturnætur, svosem í Bárðardal og víðar fram til dala, sumstaðar síðan með jólaföstu, en almennust hafa þau verið til allra uppsveita, sérílagi síðan nú eftir nýárið, svovel yfir allar Eyjarfjarðar sem hér Norðursýslu og það heilt austur til Berufjarðar ... “.

Svo er að skilja af dagbók Jóns á Möðrufelli að veðrátta („að ofan“) hafi lengst af ekki verið slæm um veturinn, en jarðbönn mikil og sífelldir blotar spillt. 

Bessastöðum 5-3 1834 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s147) „Langt fyrir norðan og vestan er vetur sagður strangur. Hér er hann í verra meðallagi“.

Brandsstaðaannáll [vor]:

Í marslok snjóakafli um 10 daga, síðan góður bati, svo jörð kom upp til heiða og fjallabyggða. Hafði þar verið langvinnt jarðleysi. Í maí kuldasamt og greri seint og ei fyrr en í miðjum maí og kýrgróður ei fyrr en um fardaga. ... (s112) ... 26. apríl varð enn mannskaðabylur sunnanlands. Drukknuðu 26 menn á Álftanesi og 17 af Akranesi. ... Þilfarsbátur frá Höfðakaupstað sökk hér á flóanum, hefur líklega brotnað í íshrakning. (s113).

Brandsstaðaannáll [sumar]:

Í júní (s111) þurrt og stillt. 28. júní fóru lestir suður. Íshrakningur var norðan landið fram í júlí. Sláttur hófst á miðju sumri. Lengst var þurrkasamt, þó um fráfærur vestanátt og rigningar. Varð því grasvöxtur í meðallagi, en þó lítill á harðlendi og brann af hólatúnum mót sólu. Eftir 10. ágúst hálfsmánaðar votviðri, annars besta nýting. Með september frost og kuldar, líka smáhret, þó ei þyrfti að valda heyhrakningi.

Í dagbókum úr Eyjafirði (Ólafur á Uppsölum og Jón á Möðrufelli) kemur fram að það snjóaði í júní, mest þann 10., en þá segir Ólafur: „Norðan hvass, oftast snjóburðarhríð, renningur um tíma; birti nokkuð og batnaði seinast“. 

Laufási 19-7 1834 [Gunnar Gunnarsson]: (s62) „Ekki bætti vorið stórt um vetrar veðráttufarið hérna, því allt fram yfir Jónsmessu mátti oftar heita fremur vetur en sumar, og um Jónsmessuleytið varð hér jarðlaust fyrir allar skepnur, og skömmu fyrir hana króknuðu tvær kýr hérna framarlega í Fnjóskadalnum, og í þeim mörgu hríðaríhlaupum misstu einir og aðrir nokkuð af kindum sínum ... “.

8. ágúst 1834 (Hallgrímur Jónsson á Sveinsstöðum - Andvari 98/1973):(bls 190) 

[Y]fir höfuð var vetur mjög þungur víða vestan- og hvarvetna norðanlands, en vorið þó enn þungbærara með sífelldum kuldum og frostum og hafíshroða hrakningi fyrir landi, er hamlaði skipakomu á okkar höfn lengi sumars. Peningshöld urðu víða mjög bág, og gagnsmunir af málnytju í sumar í rýrara lagi. Þó ber minna á þessu á syðri hluta Vestfjarða, og líka fyrir norðan Yxnadalsheiði. Á Jónsmessu sjálfa skipti um veðráttu. Þá linnti kuldastormum og frostum, og hafa síðan gengið góðviðri. En jörð tók sig ekki eftir svo langsama kulda, er því grasvöxtur víðast mjög rýr, en nýting betri enn sem komið er.

Bjarni Thorarensen var um þessar mundir að gerast amtmaður á Möðruvöllum og flutti norður. Í bréfum hans kemur fram að hann átti flutning í skipinu sem brotnaði í ís við Skaga - húsgögn björguðust, en ýmislegt annað fór, þar með bækur og fleira úr Gufunesi (þar bjó hann áður). 

Reykjavík 25-8 1834 (Bjarni Thorarensen): „ ... fylgdist ég með honum [krónprinsi dana] hingað [frá Möðruvöllum til Reykjavíkur] og fengum við snjó og óveður á Sandi [væntanlega Stórasandi]. ... Hafísinn hygg ég sé nú fyrst að fara“. (s217)

Brandsstaðaannáll [haust og vetur til ársloka]:

Haustið allgott, frosta og snjóa lítið með oftar stilltu veðri. 1. nóv. hlóð niður fannkyngju, er lá á hálfan mánuð til lágsveita, síðan blotar, en ei tók upp til fjallendis né heiða. Á jólaföstu blotar og frostalítið, en hláka um jólin. Hafði fénaður hrakast mjög í snjóaskorpunni, en fáir gáfu þá fé utan í innistöðum.

[Möðruvöllum] Frederiksgave 25-9 1834 (Bjarni Thorarensen): „Grasvöxtur hinn lélegasti, hey þessvegna lítil, engar fyrningar frá fyrri árum og því horfist illa á með flest ... “. (s218)

Frederiksgave 15-10 1834 (Bjarni Thorarensen): „Veturinn er farinn að sýna sig – sumarið bágt – grasvöxtur vesæll heybirgðir litlar“. (s219)

Bessastöðum 5-10 1834 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s152) „... veðuráttan er hin versta, sterkir stormar og eilífar rigningar“. 

Úr tíðavísum Jóns Hjaltalín 1834

Vetur liðinn veitti þjóð
veðra köstin hörð og óð
Snæg..ur fönn um byggðir bar
blotatamur, hagaspar.

Um Vestfjarða frón þó hét
frekast hefðu bylja hret
haga-bönn sem hjörðum bjó
hrakið fé í ár og sjó.

Vorið stóran vann ei prís
vitjaði fjarða Grænlands-ís
Kulda sá um hauðrið hratt,
hvar af grasið miður spratt.

Töðu-brestur víðast varð
væta haustsins gjörði skarð
heyskap engja einnig á,
úti sem í hríðum lá.

Margan þjáði mæðan fast
mikið gjörði snjóakast
Óþægilegt ullum brands
Einkanlega norðanlands.

Lýkur hér að sinni umfjöllun hungurdiska um árið 1834. Sigurði Þór Guðjónssyni er þakkað fyrir innslátt Brandstaðaannáls. Fáeinar tölur má finna í viðhengi.