Bloggfęrslur mįnašarins, október 2011

Hver er śrkomusamasti mįnušur įrsins?

Mörg svör eru til viš spurningu fyrirsagnarinnar. Hśn er satt best aš segja ekki mjög skżr. Į höfundurinn viš landiš allt, einstaka hluta žess eša sérstakar stöšvar? Er hann į höttunum eftir žvķ ķ hvaša mįnuši įrsins mešalśrkoma er mest eša jafnvel hvaša mįnušur er oftast sį śrkomusamasti į įrinu? Žessari spurningafjöld veršur aušvitaš ekki svaraš hér - en svörum einhverjum žeirra.

Žegar litiš er į įratugamešaltöl er október įbyggilega śrkomusamasti mįnušur įrsins į landinu ķ heild. Til eru mįnašamešaltöl śrkomu fyrir 1971 til 2000 į 134 vešurstöšvum. Žau eru ekki alveg öll įreišanleg - en lįtum samt aš svo sé. Október er śrkomusamastur į 77 stöšvanna (57%), febrśar er ķ öšru sęti meš 22 stöšvar (16%). Aprķl og maķ eru hvergi śrkomumestir, desember er meš 10 stöšvar, janśar, įgśst og september meš 5 hver, nóvember meš fjórar, mars žrjįr og jśnķ og jślķ eina stöš hver.

Žegar fariš er ķ saumana į žvķ hvernig stöšvarnar dreifast į landsvęši og hvaša stöšvar žaš eru sem skera sig śr kemur żmislegt ķ ljós. Febrśarstöšvarnar eru allar į Sušvestanveršu landinu frį Žykkvabę ķ austri vestur aš Gufuskįlum į Snęfellsnesi. Žar į mešal er Reykjavķk. Nóvember- og desemberstöšvarnar eru į svipušum slóšum, en grunsamlega margar žeirra athugušu ekki allt tķmabiliš.

Fįeinar stöšvar inn til landsins į Noršur- og Austurlandi eru meš hįmörk ķ sumarmįnušum, žar meš t.d. Grķmsstašir į Fjöllum (jślķ), Möšrudalur (įgśst) og Mżri ķ Bįršardal (įgśst). Žetta er trśveršugt.

Hin tślkunin į spurningunni ķ fyrirsögninni er sś aš veriš sé aš spyrja um hver sé oftast śrkomusamasti mįnušur įrsins. Žaš hafa hungurdiskar athugaš fyrir Reykjavķk og Akureyri. Ķ Reykjavķk er žaš janśar meš 20% tilvika (ótrślega mikiš - fimmta hvert įr). Október og nóvember eru ķ öšru til žrišja sęti meš 15% hvor mįnušur. Aprķl og maķ hafa aldrei veriš śrkomusömustu mįnušir įrsins ķ Reykjavķk.

Ķ Reykjavķk var jśnķ 1960 śrkomusamasti mįnušur įrsins. Gęšasumariš žaš var nefnilega eins og flestir vilja helst, nęgar śrkomur fyrir gróšurinn snemmsumars en sķšan žurrt. Harla sjaldgęft. Jślķ 1955 var śrkomusamastur allra mįnaša žaš įriš - rigningasumariš fręga.

Į Akureyri er október oftast śrkomusamastur, ķ 25% tilvika (fjórša hvert įr), desember er ķ öšru sęti meš 20% og nóvember 18%. Maķ og jśnķ hafa aldrei veriš śrkomusömustu mįnušir įrsins į Akureyri. Žaš var aprķl 1932 sem nįši žvķ aš verša śrkomusamasti mįnušur žess įrs - merkilegt žaš.


Venjuleg lęgš?

Žegar žetta er skrifaš (mišvikudagskvöldiš 19. október) nįlgast śrkomusvęši landiš śr sušvestri. Žaš fer yfir Vesturland undir morgun og sķšdegis veršur žaš sennilega komiš austur af landinu. Viš lķtum į spįkort sem gildir kl. 18 fimmtudaginn 20. október.

w-blogg201011a

Žetta er „venjulegt“ vešurkort. Jafnžrżstilķnur eru svartar heildregnar, śrkomusvęši eru gręn (blį žar sem śrkoman er mest). Blįar (frost) og raušar (hiti yfir frostmarki) lķnur sżna hita ķ 850 hPa (um 1300 metrum). Žar mį ef vel er aš gįš sjį frostmarkslķnuna en hśn er heildregin og gręn.

Lęgšin er um 400 km fyrir vestan Ķsland og hreyfist žarna enn til noršausturs eša austnoršausturs. Viš getum ef viš viljum dregiš helstu skil į kortiš. Žau eru sjaldnast fjarri śrkomusvęšunum og oft er hęgt aš stašsetja žau žar sem beygjur į žrżstilķnum eru hvaš krappastar undir  śrkomusvęšunum. Skil hreyfast gjarnan meš svipušum hraša og žrżstivindsstyrkur er žvert į žau aftanverš. Žannig sjįum viš aš lķtil hreyfing er į skilunum fyrir noršan land en fyrir austan landiš eru žau į įkvešinni leiš til austurs.

Um 1000 km sušsušvestur af Ķslandi mį sjį snarpan śrkomublett (ķ spįnni). Mér tókst nś ekki aš sjį hann į hitamyndum ķ kvöld (mišvikudag) en hann ętti aš vera komin fram į morgun sem lķtiš rišalauf, en žaš eru hį- og mišskżjapjötlur. Byrja meš greinilegri hęšabeygju (vinstrihandargripi) en žróast sķšan oft ķ lęgšarkróka (hęgrihandarkommur). Žetta veršur skiljanlegt eftir aš bśiš er aš nefna nęgilega mörg dęmi - žaš veršur vonandi hęgt į hungurdiskum ķ vetur.

En žessi algjörlega venjulega lęgš fyrir vestan land fer ekki mikiš lengra heldur en aš Vestfjöršum. Žį į hśn aš bakka til sušvesturs. Žaš sem veldur žvķ er dįlķtiš lęgšardrag ķ hįloftunum og veršur žaš viš Vestur-Gręnland į morgun eins og 500 hPa-spįkortiš sem gildi kl. 18 sżnir.

w-blogg201011b

Dragiš er žar sem bókstafurinn „D“ er settur į kortiš. Skżringar į tįknfręši kortsins eru žęr sömu og venjulega: Svörtu heildregnu lķnurnar sżna hęš 500 hPa flatarins ķ dekametrum , en raušu strikalķnurnar tįkna žykktina, hśn er einnig męld ķ dekametrum (dam = 10 metrar). Žvķ meiri sem žykktin er - žvķ hlżrra er loftiš. Žvķ žéttari sem svörtu hęšarlķnurnar eru žvķ hvassara er ķ 500 hPa-fletinum en hann er, eins og kortiš sżnir ķ 5 til 6 kķlómetra hęš.

Viš sjįum aš lęgšin ķ 500 hPa fletinum er nokkurn veginn į sama staš og lęgšin viš jörš (į efra kortinu). Nś skyldi mašur halda aš hįloftalęgšin (og žęr bįšar) héldu įfram sķna leiš til noršausturs meš skilakerfinu en svo veršur vķst ekki. Lęgšardragiš vestan Gręnlands į aš fara yfir jökulinn til sušausturs og įfram nęrri žvķ upp undir Bretlandsstrendur (į sunnudag). Lęgšardrög sem fara til sušausturs hafa tilhneigingu til aš kreppast og mynda sjįlfstęšar lęgšir, leišin yfir Gręnland żtir einnig undir žį žróun.

Žaš er žvķ eins og kippt sé ķ gömlu lęgšina aš aftan og hśn dregst inn ķ lęgšardragiš og snśning žess. Hśn styrkir žaš aš lokum.

En svona mikiš (og miklu meira) mį mala um venjulega kraftlitla lęgš - hįlfgerša sumarlęgš ef styrkurinn einn vęri til vitnis. En munum žó aš nś er október meir en hįlfnašur og žį getur snjóaš hvar sem er og hįlkan sömuleišis legiš ķ leyni.


Ofvišrastefnur į Ķslandi - įhrif Gręnlands

Viš lķtum nś į einskonar vindrós. Hśn į aš sżna įttatķšni ofvišra hér į landi. Reikningurinn fór fram žannig aš fyrst var įkvešiš hverjir ofvišradagarnir eru. Žaš var gert meš žvķ aš reikna hlutfall vešurathugana žegar vindur var meiri en 17 m/s og allra vešurathugana sama dags. Ef meir en 14% athugana nįšu vindmörkunum var dagurinn talinn meš. Eftir aš dagarnir voru afhjśpašir var mešalvindstefna žessara hvössu vinda dagsins reiknuš og flokkuš į 36 vindstefnur (10° nįkvęmni). Žį kom śt žessi mynd (hér lögš ofan į kort af svęšinu kringum Ķsland - kortagrunninn gerši Žóršur Arason).

w-blogg191011b

Tķšnin er sett fram ķ formi vindrósar, sem flestir ęttu aš kannast viš. Tķšni vindįttar er žvķ meiri sem brśn vindrósarinnar nęr lengra frį mišpunkti. Stefnur eru žannig aš tķšni noršanįttar er beint upp į myndinni, sunnanįttar nišur, austanįttar til hęgri o.s.frv. Kvaršinn er ekki ašalmįliš hér en žess skal samt getiš aš vindįttin 70° (austnoršaustur) er tķšust ofvišraįtta meš 7,3% ofvišradaga ķ sķnum hlut.

Ašalatrišiš į žessari mynd er aš vindįttir ķ stefnu frį Gręnlandi eru sįrasjaldgęfar. Mjög fį ofvišri eru śr įtt sem er vestan viš Scoresbysund og noršan viš stefnu aš Hvarfi į sušurenda Gręnlands. Žetta er varla tilviljun. Žaš kemur e.t.v. meira į óvart aš ofviršri śr stefnum til Gręnlands eru lķka fįtķš, sušsušaustanįttin er undantekning.

Reyndar er žaš žannig aš stefnur ķ landslagi į Ķslandi eru lķka žessar. Ég held ég klęmist ekki mikiš į stašreyndum meš žvķ aš halda žvķ fram aš stefnan noršvestur til sušausturs sé sjaldgęfari heldur en ašrar ķ landslaginu. Mig minnir aš ég hafi einhvers stašar séš landslagsrós sem sżnir žetta, en ég man ekki hvar (allmörgum berggangarósum man ég žó óljóst eftir). Kannski aš hiš góša misminni mitt sé enn aš bśa til myndir sem eru hvergi til. Ef śt ķ žaš er fariš rįšast strandarstefnur Gręnlands mót austri af žeim sömu fyrirbrigšum og bśa til landslag į Ķslandi. Kannski aš hin skarpa beygja viš Scoresbysund sé sś sama og beygjan skarpa į gosbeltinu nęrri Bįršarbungu og Kverkfjöllum - ekki veit ég um žaš.

Eftir aš menn hafa séš žetta kort - sem byggir į vindįttum ķ athugunum en ekki lögun žrżstisvišsins sem skapar vindinn er ešlileg nęsta spurning hvort žaš sama eigi viš žrżstivindįttir - er lķka eyša ķ žeim af völdum Gręnlands? Viš svörum žvķ ekki aš žessu sinni.

Įhrif Gręnlands į stefnu vinds viš Ķsland eru žvķ meiri eftir žvķ sem vindur er hvassari. Vindrós sem sżnir vigurvindįttir alla daga (ekki ašeins illvišradagana) lķtur ekki eins śt og žessi. Žar eru noršvestan og sušaustanįttir til, noršvestanįttin žó mun sjaldgęfari heldur en sušaustanįtt. Sömuleišis er tķšni noršaustlęgu įttanna įberandi meiri en žeirra sušvestlęgu. Vestlęgu illvišrin eru žvķ tiltölulega algengari heldur en žau „ęttu“ aš vera mišaš viš hina almennu vindrós.

Höfum ķ huga aš nišurstöšur śr vigurvindįttatalningu og hefšbundinni įttatalningu eru ekki endilega eins. Kannski aš viš lķtum į hefšbundnar hvassvišravindrósir sķšar - .


Heišasti októberdagurinn (- ekki heldur ķ dag)

Žessi pistill er śr flokknum „heišustu dagar“ mįnašanna. Reiknuš er śt mešalskżjahula į öllum vešurstöšvum frį 1949 til 2010 og heišasti dagur fundinn. Ķ október fęr sį 23. įriš 1966 žann sess, en mešalskżjahulan var ašeins 1,93 įttunduhlutar. Ekki eru gervihnattamyndir ašgengilegar śr žeirri fortķš. Žį voru ašeins nokkur įr frį žvķ aš fariš var aš taka slķkar myndir. Žęr breyttu miklu fyrir vešurspįr hér į landi. Gęšatķš var į Sušur- og Vesturlandi ķ október 1966 og ekki óhagstęš heldur noršaustanlands. Talsvert snjóaši noršanlands ķ upphafi mįnašarins* - en žann snjó tók fljótt upp aftur. Um mįnašamótin október/nóvember 1966 skipti eftirminnilega um tķšarfar.

En viš lķtum ķ stašinn į mynd sem tekin var upp śr mišjum nęstheišasta októberdeginum. Hśn er śr safni gervihnattamóttökustöšvarinnar ķ Dundee ķ Skotlandi. Žessi góši dagur var 16. október 1998.

w-blogg181011a

Hér er Vesturströndin alveg hrein. Mjóir bólstraslóšar liggja frį Sušurlandi og ekki er langt ķ smįlęgšaróvęru śti af Sušausturlandi. Minnihįttar skżjabakkar eru undan Austurlandi noršanveršu og į Hśnaflóa. Įttin ķ hįloftum var af noršvestri, frį Gręnlandi, eins og algengast er žegar bjart vešur er um allt land. Október 1998 var talinn rysjóttur. Milt var framan af mįnušinum en uppśr honum mišjum versnaši tķš og snjóaši žį mikiš noršanlands. Mikiš noršaustanillvišri gerši dagana 22. og 23. Žaš var žó ekki nęgilega slęmt til aš komast į topplistana sem viš litum į ķ gęr (17. október).

Skżjašasti októberdagurinn į žessu sama tķmabili var sį 10. įriš 2007. Til gamans reiknum viš einnig skyggniš - en lķtiš mark er į žeim reikningum takandi. Best var skyggniš 19. október 1997, en verst 25. október 1995 - enn og aftur kemur Flateyrarvešriš viš sögu. Merkilegt vešur žaš.

* Žaš er minnisstętt aš nemendur Menntaskólans į Akureyri voru settir ķ žaš aš moka snjónum af knattspyrnuvelli skólans. Žaš var įgęt hreyfing - en tilgangslķtil fannst mér. Sķšar komst ég aš žvķ aš samskipti knattspyrnuvalla og vešurs eru mjög įhugaverš, töluverš fręšigrein meira aš segja.


Illivišri ķ október - nokkrir topp listar

Til aš geta įkvešiš hver eru verstu októbervešrin žarf fyrst aš skilgreina męlikvarša. Žegar minnst er į illvišri er oftast įtt viš žau sem eru tengd miklum vindhraša. Aušvitaš gętu śrkoma eša flóš (ofanflóš eša sjįvarflóš) einnig komiš viš sögu, nś eša žį sérlegir kuldakaflar.

En hvernig į aš raša vešrum ef viš tökum eingöngu miš af vindhraša? Er žaš śtbreišsla vešursins eša tķmalengd žess? Og svo framvegis. Kannski vęri betra aš miša viš tjóniš? Žį vęri vešur sem gengi yfir höfušborgarsvęšiš įberandi „verra“ heldur en jafnmikiš eša sterkara vešur sem eingöngu gętti um landiš sušaustanvert. Sömuleišis hefur tjónnęmi mikiš breyst ķ tķmans rįs.

Į seinni įrum eru efnisleg veršmęti sem lenda ķ vešrum meiri heldur en įšur var žannig aš heildartjón veršur oft tiltölulega mikiš ķ nśtķmavešrum. Hins vegar hefur tekist aš verja lķf og limi mun betur en įšur, ekki sķst į sjó.

En viš skulum nś eingöngu miša viš śtbreišslu illvišra į landinu öllu. Tvęr meginskilgreiningar eru notašar. Annars vegar er tališ į hversu hįu hlutfalli vešurstöšva vindur hefur nįš 20,5 m/s (9 vindstigum) į hverjum sólarhring. Töflu af žessu tagi mį bśa til fyrir vešur allt aftur til 1912. Til hagręšis köllum viš žennan talningarhįtt „t1“. Hins vegar er tališ hversu hlutfall žeirra athugana į landinu meš vindhraša yfir 17 m/s mišaš viš allar athuganir sama dag. Viš köllum žann hįttinn „t2“ til ašgreiningar frį t1.  

Žessir tveir listar verša ekki eins. Mjög snarpt og skammvinnt vešur nęr aušveldlega inn į t1-listann, en vešur sem stendur lengi er lķklegra til aš nį inn į t2. Ķ ljós kemur aš kerfisbundinn munur kemur fram į vindįttum. Sunnan- og vestanvešur eru oftast mun styttri heldur en noršaustanvešrin. Žau fyrrnefndu eiga žvķ aušveldara meš aš skora hįtt į t1, en noršaustanvešrin gera aš jafnaši betur į t2.

En lķtum nś į listana, fyrst t1. Dįlkarnir eru įr, mįnušur, dagur og hlutfall stöšva sem nį 9 vindstigum eša meir (ķ žśsundustuhlutum). Viš sleppum 11 vešrum inn į listann žvķ 23. og 24. október 1963 eru ķ raun sama vešriš. Žaš varš verst aš kvöldi žess 23. og stóš fram į nótt. Hungurdiskar hafa įšur fjallaš um žaš og tjón ķ žvķ, nś sķšast ķ pistli 3. október en žar var fjallaš um mesta vindhraša sem męlst hefur į landinu ķ október.  

įrmįndagurhlutf
19631023588
1954109558
19951025552
1991103545
19641021536
1996107530
2009109526
19631024500
20041018480
1952105451
19821026444

Efstu tvö vešrin į listanum voru bęši af sušvestri, en ķ žrišja sęti er vešriš ógurlega sem olli snjóflóšinu į Flateyri (flóšiš féll reyndar ašfaranótt žess 26.), žaš var af noršri og noršaustri. Öll vešrin į listanum ollu talsveršum sköšum. Žau eru fjölbreyttrar geršar. Gaman vęri aš fjalla um žau öll en žaš er vikuvinna - ég vona aš lesendur afsaki žrekleysi mitt ķ žeim efnum.

Mörg sömu vešrin eru į t2-listanum.

įrmandagurhlutfall
19951025429
19641021381
1954109350
20041018341
19821026328
1991103315
1952105294
1987109294
19671027292
19951024276
1980107274

En hér er Flateyrarvešriš į toppnum og dagurinn įšur kemst lķka į blaš - ķ 10. sęti. Hlutfallsdįlkurinn (žśsundustuhlutar) sżnir aš vindhraši var 17 m/s eša meira ķ 43% athugana žennan slęma dag. Žarna sést vešriš 1963 ekki (er ķ 14. sęti). Žaš eru langvinnu vešrin sem vinna.

Einnig er til t1-listi yfir illvišri į tķmabilinu 1912 til 1948.

įrmįndagur
19131020
19481029
19341027
19251031
19411023

Žaš er mikiš noršan- og noršaustanvešur 1913 sem lendir ķ 1. sęti. Til žess var tekiš hversu mikiš sjórok gerši ķ Reykjavķk žennan dag. Mikiš tjón varš į bįtum į höfninni. Vešriš 1948 var einnig sérlega slęmt ķ Reykjavķk og ķ Hveragerši varš mjög mikiš tjón į gróšurhśsum. Vešriš 1934 var talsvert lķkt Flateyrarvešrinu 61 įri sķšar, m.a. uršu mannskašar ķ snjóflóši ķ Önundarfirši. Ķ vešrinu 1934 varš grķšarmikiš tjón af völdum brims og sjįvarflóša noršanlands. Ķ sjónvarpsžęttinum „Landanum“ nś fyrr ķ kvöld (sunnudaginn 16. október) var minnst į tjón sem vešriš olli ķ Haganesvķk ķ Fljótum. - Hefur nś veriš tvisvar minnst į vešriš sama kvöldiš ķ fjölmišlum (hungurdiskar eru einskonar fjölmišill) - enda merkilegt.   


Noršanįhlaup - en hvaša geršar?

Aš sögn spįmanna er talsvert noršanįhlaup ķ vęndum, žaš į aš byrja į Vestfjöršum į sunnudag (16. október) en breišast sķšan yfir mestallt landiš į mįnudaginn - en sķšan ganga nišur į žrišjudag. Hér žarf enn einu sinni aš minna į aš hungurdiskar gera ekki vešurspįr - en fjalla um žęr. Žeir sem eiga eitthvaš undir vešri finna raunverulegar spįr į vef Vešurstofunnar og vķšar.

Noršanįhlaup eru margra gerša og mętti skrifa um žęr langt mįl - mjög langt mįl. En žaš vešur sem nś er spįš er įgętt dęmi um eina gerš žeirra, žį sem óformlega er nefnd Gręnlandsstķfla. Ef śt ķ žaš er fariš mį flokka stķflu žessa ķ nokkra undirflokka, en viš lįtum žau skemmtifręši liggja milli hluta aš mestu.

Gręnlandsstķfla einkennist annars vegar af miklum noršaustanstreng ķ jašarlaginu, nešstu 1 til 3 km lofthjśpsins mešfram Gręnlandsströnd. Hins vegar rķkir flatneskja, mun minni vindhraši og oftast önnur vindįtt žar fyrir ofan. Spįkortin tvö sem viš sjįum hér aš nešan eru (saman) gott dęmi um žetta. Žaš fyrra er 500 hPa hęšar- og žykktarkort eins og hér hefur oft sést įšur. Žaš gildir kl. 18 sunnudaginn 16. október.

w-blogg161011a

Svörtu heildregnu lķnurnar į kortinu sżna hęš 500 hPa flatarins ķ dekametrum , en raušu strikalķnurnar tįkna žykktina, hśn er einnig męld ķ dekametrum (dam = 10 metrar). Žvķ meiri sem žykktin er - žvķ hlżrra er loftiš. Žvķ žéttari sem svörtu hęšarlķnurnar eru žvķ hvassara er ķ 500 hPa-fletinum en hann er, eins og kortiš sżnir ķ 5 til 6 kķlómetra hęš.

Lęgšin sušaustur af Ķslandi hreyfist hęgt til austurs. Noršan viš hana er langt bil į milli jafnhęšarlķna (svartar). Vindur liggur samsķša lķnunum. Viš sjįum vel hvernig hann liggur žvert į jafnžykktarlķnurnar (raušar) og żtir žeim til noršvesturs, eins og litlu raušu örvarnar eiga aš sżna.

Af legu žykktarlķnanna getum viš séš hvar kalda loftiš er, viš Scoresbysund į Noršaustur-Gręnlandi mį sjį 5160 metra žykktarlķnuna. Žar er frost og kuldi. Vön augu sjį af mynstri hęšar- og žykktarlķna aš talsverš noršan- og noršaustanįtt er į žvķ svęši žar sem jafnžykktarlķnurnar liggja frį sušvestri til noršausturs. Hęgt er aš reikna śt hversu mikil hśn er meš žvķ aš draga žykktargildin frį hęšargildunum. Žaš geršu vešurspįmenn oft og išulega hér į įrum įšur - en nś nennir žvķ ekki nokkur mašur. Žvķ viš lķtum bara į nęsta kort śr tölvuheimum.

w-blogg161011b

Kortiš er vinda- og hitaspį hirlam-lķkansins fyrir 925 hPa-flötinn. Sį flötur er ķ um 600 metra hęš frį jöršu. Vindörvar (svartar) eru aš hefšbundnum hętti, vindurinn liggur ķ stefnu langhliša örvanna en vindhraši er gefinn til kynna meš žverstrikunum. Žverstrikin liggja ętķš inn aš lęgri žrżstingi. Žverstrikin eru žriggja gerša, mest įberandi eru fįnar, svartir žrķhyrningar og tįkna žeir 25 m/s. Lengri žverstrikin tįkna 5 m/s hvert og stutt eru 2,5 m/s.

Viš sjįum vel hvernig grķšarlegur vindstrengur liggur frį Noršaustur-Gręnlandi, žar er vindur 25 til 35 m/s į allstóru svęši. Strikin eru jafnhitalķnur, blįar (strikašar) žar sem hiti er undir frostmarki, gręna lķnan sżnir frostmark en raušar heildregnar lķnur sżna hita yfir frostmarki. Hitinn er hęstur fyrir austan land, žar er svęši žar sem hann er +4°C. Kaldast er viš Noršaustur-Gręnland, -14°C.

Ķ kalda loftinu er įs (merktur meš stórri blįrri ör), loft hlżnar žašan til beggja įtta. Yfir Vesturlandi mį sjį aš vindörvarnar liggja ekki samsķša jafnhitalķnunum heldur żtir vindurinn kaldara lofti til sušurs. Fyrir noršaustan land sjįum viš vind żta hlżju lofti til vesturs - og halda viš noršaustanstrenginn. Nś į žaš aš gerast aš hlżja ašstreymiš į aš minnka, viš žaš minnkar ašhaldiš sem strengurinn hefur til austurs (annar stķflugaršurinn). Hann breišir žį śr sér og kemst sušur um allt Ķsland. Ašalstķflan, vestan viš kuldastrenginn, hreyfist aušvitaš ekki neitt žvķ žaš er Gręnland sjįlft.

Vindstrengur sem žessi er mjög algengur, oft žrżstir hlżja loftiš honum vestur fyrir mišlķnu milli Ķslands og Gręnlands en stundum nęr hann hingaš til lands. Į Vestfjaršamišum er oft eins og veggur milli ofsavešurs af noršaustri og hęgvišris nęst landi. Žaš er aušvitaš mjög misjafnt hversu mikiš er af köldu lofti į žessum slóšum og hversu ört žaš er endurnżjaš. Ašhald hlżja loftsins er einnig misöflugt - aušvitaš. En ęttarmótiš dylst varla.


Vanmetin hętta?

Žrumuvešur eru algeng ķ ķslenskum kvikmyndum, svo algeng aš ritstjóri hungurdiska fer stöšugt hjį sér viš aš horfa į ósköpin. Vęri raunveruleg tķšni vešranna eitthvaš ķ įtt viš žaš sem er ķ myndunum, ja - illt vęri ķ efni. En žetta er nś aukaatriši, reyndar er hętta af žrumuvešrum heldur vanmetin hér į landi og įbyggilega til baga. Kannski aš kvikmyndirnar séu bara heppileg įminning žvķ eldingar hafa valdiš manntjóni og skepnudauša hér į landi auk žess sem allmargir sveitabęir hafa brunniš til kaldra kola af žeirra völdum ķ įranna rįs. Į sķšari įrum er tjón į raflķnum, rafbśnaši og fjarskiptatękjum ómęlt. Tjóntölur eru žó sjaldnast birtar - en tjónnęmi er miklu meira ķ tölvuumhverfi nśtķmans heldur en įšur var. Ekki er vitaš til žess aš langtķmabreytingar hafi oršiš į tķšni žrumuvešra hérlendis - en žó gęti žaš vel veriš.

Žrumuvešur eru langalgengust yfir hįveturinn en einnig er annar tķšnitoppur ķ fįeinar vikur aš sumarlagi. Margar mismunandi tegundir žrumuvešra koma viš sögu. Sś saga er allt of löng til aš hśn verši sögš undir nótt į föstudagskvöldi. Lesendur eiga žaš bara inni. En įgętt er samt aš nefna žrjś tjóntilvik ķ októbermįnuši - til įminningar. Žau eru aušvitaš mun fleiri - sérstaklega tjón į rafkerfum.

Žann 25. október 1995 (jį, Flateyrarvešriš rétt einu sinni) eyšilagšist fjarskiptastöš į Hśsavķkurfjalli af völdum eldingar.

Žann 26. október 1969 gekk mikiš žrumuvešur yfir landiš vestanvert, žess gętti mest ķ Borgarfirši. Eldingum sló nišur ķ sķmalķnur, sķmtęki splundrušust og sķmastaurar brotnušu. Ķbśšarhśsiš ķ Brśsholti ķ Flókadal skemmdist mikiš ķ bruna eftir aš eldingu sló nišur ķ žaš.

Aš morgni 10. október 1890 sló eldingu nišur ķ fjįrhśs į Bjólu ķ Rangįrvallasżslu, žakiš sviptist af hśsinu, sem tališ var 60 kinda og annar gaflinn hrundi. Skepna var engin inni.

Kannski er hęgt aš troša žessum atvikum inn ķ kvikmynd? En kvikmyndaleikstjórar hafa žaš sér til afsökunar ķ žessu mįli aš mjög erfitt er aš kvikmynda vond vešur į trśveršugan hįtt. Venjuleg rigning sést bara ekki - žį žarf aš setja leikara undir tilbśiš sturtubaš til aš eitthvaš sjįist, vindur er ekki heldur aušveldur - hann sést svo illa. Hįvaši og glampar ķ žrumuvešri komast hins vegar vel til skila.

 


Mįsaš um gervihnattarmynd

Hér veršur mįsaš um gervihnattamynd kvöldsins (fimmtudag 13. október 2011 kl. 23). Ekki veršur margt skżrt śt - en bent į žvķ fleiri atriši sem geta gefiš tilefni til frekari umhugsunar. Verst hvaš myndin veršur léleg hér į blogginu - en ég held samt aš eitthvaš sjįist.

w-blogg141011b

Lęgš dagsins er į Gręnlandshafi og kuldaskil yfir landinu į leiš austur. Žetta er hitamynd, žvķ kaldara sem svęši er - žvķ hvķtara sżnist žaš. Hvķtustu skżin eru mjög hįtt į lofti og mjög köld. Žau hęstu jafnvel uppi viš vešrahvörfin.

Gulbrśnu örvarnar sżna hįloftavindrastir. Žęr žekkjum viš į skörpum, til žess aš gera beinum  hįskżjabrśnunum. Ekki fylgja žeim alltaf skil viš jörš, ef žau gera žaš eru žau ekki undir skżjabrśninni sjįlfri heldur undir skżjažykkninu - mislangt žó. Žetta vitum viš.

Annaš į myndinni er ekki alveg jafn augljóst. Pķnulķtil lęgš (litla L-iš į myndinni) er langt sušvestur ķ hafi. Žrżstigreining bendir til žess aš žarna sé aš minnsta kosti ein lokuš žrżstilķna. En lęgšin į sér litla vaxtarmöguleika, įstęšan er ekki einföld - en žó er ljóst aš hśn nęr ekki ķ neitt ferskt hlżtt loft. Hśn strögglar žó, viš sjįum votta fyrir blikuskildi meš hęšarbeygju (litla, rauša örin), en skjöldur af žessu tagi (į undan lęgšarmišju og meš hęšarbeygju) žżšir aš loft er aš bólgna og breiša śr sér ķ hlżju ašstreymi.

Nś kemur aš dįlķtiš erfišum hlut. Lęgšakerfi geta veriš til og hreyfst įn žess aš inni ķ kerfunum séu lokašar žrżstilķnur. Žetta gerist žegar žau liggja ķ heilu lagi ķ yfirgripsmiklum vindstrengjum. Hringrįsin sżnir sig ekki af žvķ aš vindar bera kerfiš svo hratt įfram. Sé grannt skošaš kemur žó ķ ljós aš austan viš mišju kerfisins er vindhraši meiri en hann ętti aš vera, en minni vestan žess (sé kerfiš allt į leiš noršur).

Lęgšin litla į žannig (sé aš marka tölvuspįr) aš straujast śt, en śrkomubakki tengdur henni į aš fara yfir landiš annaš kvöld (föstudagskvöld) - spennandi aš fylgjast meš žvķ - eša hvaš.

Į myndinni ef ég einnig sett fullt af bókstöfum (a til f). Sé myndin skošuš ķ smįatrišum mį sjį aš hver bókstafur um sig er tengdur įkvešnu śtliti skżjanna į svęšinu. Svęšin a, b, c og d mynda öll aflöng belti skżja af svipušu śtliti, aflöng ķ stefnu vindįttarinnar. Svęši a sżnir risastóra flįkaskżjabreišu. Žar takast į nišurstreymi sem vill bęla skżin og uppstreymi sem myndar žau, toppar žeirra fletjast śt. Į svęši b er uppstreymiš nęgilega mikiš til aš bśa til skśra- eša éljaklakka. Eftir žvķ sem austar dregur hvķtnar ķ toppana og viš bókstafinn f - skammt sušvestur af Ķslandi eru žeir oršnir alveg hvķtir. Hugsanlega nį žeir langleišina upp ķ vešrahvörfin (varla žó).

Svęši c, d og e eru undir sterkum įhrifum Gręnlands. Svęši c er tiltölulega skżlaust, ekki gott aš segja hvort žaš er vegna žess aš žaš er upprunniš ķ nišurstreymi yfir sušvestanveršu Gręnlandi eša er tengt uppstreymislįtum ķ kringum ašallęgšarmišjuna vestast į Gręnlandshafi. Ekki veit ég hvers vegna svęši d er flįkaskżjaš (en c-skżlaust). Skżringar geta veriš żmsar. Vindhraši er įbyggilega mjög misjafn viš Gręnlandsströnd og viš hafsvęšiš žar utan viš. 

Svęši e markar mesta nišurstreymiš austan Gręnlands. Sjį mį fleiri smįatriši nęrri lęgšarmišjuna į Gręnlandshafi. Žegar myndarlegar lęgšir eins og žessi grynnast myndast oft litlir sveipir ķ kringum mišjuna. Ég reyni aš skżra žaš sķšar - ef sérstaklega skżrt dęmi um žaš birtist einhvern tķma ķ vetur. En nóg aš sinni.


Og enn styttist dagurinn

Fyrirsögnin telst varla til tķšinda ķ október į noršurhveli jaršar. Pistill dagsins er endurtekning į pistli sem hér birtist 20. september sķšastlišinn - nema hvaš hér er fjallaš um október. Myndin sżnir hįmarkssólskinsstundafjölda sem męlst hefur į hverjum degi ķ október ķ Reykjavķk og į Akureyri. Įrin sem notuš eru til višmišunar eru 88 ķ Reykjavķk, frį 1923 til 2010, en 56 į Akureyri. Žar byrjar röšin sem mišaš er viš 1951 en sķšan vantar tvo októbermįnuši inn ķ.

Nś veršur aš hafa ķ huga aš engin fjöll eru ķ almanakssólargangi og žvķ sķšur hśsbyggingar eša ašrir tilviljanakenndir skuggavaldar. Auk žess verša lesendur aš vita aš żmislegt mišur skemmtilegt getur plagaš hefšbundnar sólskinsstundamęlingar og śrvinnslu žeirra. Hungurdiskar gefa ekki śt heilbrigšisvottorš į žessar męlingar - en viš vonum žó aš lķtiš sé um villur.

Žegar męlingar hafa veriš geršar um įratuga skeiš eru allmiklar lķkur į aš einhver nęrri žvķ heišskķr dagur sé inni ķ męlingaröšinni. En lķtum į myndina.

w-blogg131011

Lįrétti įsinn sżnir daga októbermįnašar, en sį lóšrétti klukkustundir. Fyrstu daga mįnašarins er hįmarkssólskinsstundafjöldi milli 10 og 11 klukkustundir ķ Reykjavķk en um 9 stundir į Akureyri. Ętli viš veršum ekki aš trśa žvķ aš žessa daga hafi sólin skiniš nįnast allan žann tķma sem mögulegur er.

Sólskinsstundum fękkar sķšan jafnt og žétt eftir žvķ sem į mįnušinn lķšur. Ķ upphafi mįnašarins munar ekki miklu į stjarnfręšilegum sólargangi ķ Reykjavķk og į Akureyri, hann vex hins vegar eftir žvķ sem į mįnušinn lķšur, en munum aš fjöll skyggja mun meira į fyrir noršan heldur en syšra. 

Sé leitnin reiknuš į raušu Reykjavķkurlķnuna kemur ķ ljós aš hįmarkssólskinsstundafjöldi minnkar um tępar 6 mķnśtur į dag - skyldi žvķ bera saman viš almanakiš? Į Akureyri lękkar hįmarkiš um rśma sex og hįlfa mķnśtu į dag.

Og viš spyrjum svipašrar spurningar og viš geršum ķ september: Hversu margar yršu sólskinsstundirnar ef heišskķrt vęri alla daga októbermįnašar? Ķ Reykjavķk vęru žęr 282, en 220 į Akureyri. En flestar hafa sólskinsstundirnar oršiš 148,1 ķ október ķ Reykjavķk. Žaš var ķ žeim hagstęša október 1966. Viš sjįum aš sólin hefur žį skiniš rśmlega en helming žess tķma sem hśn var į lofti. Mešaltališ er mun lęgra, 86 stundir. Einhvern tķma ķ framtķšinni bķša sólrķkari októbermįnušir - enn sennilega veršur mjög langt ķ 200 stundirnar.

Fęstar hafa sólskinsstundir ķ október ķ Reykjavķk oršiš 31,7, žaš var ķ žeim afbrigšilega hlżja mįnuši 1946. Enn fęrri stundir męldust į Vķfilsstöšum ķ október 1915, ašeins 17,1 stund. Sį október er mešal žeirra allra hlżjustu hér į landi. Žaš į viš um allan veturinn aš skżjaš vešur fylgir hlżindum į Sušurlandi. Sólarrżrustu vetrarmįnuširnir eru gjarnan žeir hlżjustu eša alla vega ķ einu af efstu sętum hlżindalistanna.

Fęstar męldust sólskinsstundirnar į Akureyri ķ október 1995, 18,1. Žetta er hinn eftirminnilegi hrakvišraoktóber žegar snjóflóšiš mikla varš į Flateyri.

Į Akureyri er október 1974 sį sólrķkasti sem vitaš er um. Žį skein sólin žar alls ķ 103,5 klukkustundir.

Mjög sjaldan er heišskķrt ķ október, sį dagur sem kemst nęst žvķ ķ Reykjavķk frį 1949 aš telja var sį 21. įriš 2007. Žį varš mešalskżjahula sólarhringsins ašeins 0,2 įttunduhlutar.


Hvernig er meš blikuna?

Žessi pistill er skrifašur nįlęgt mišnętti į ašfaranótt mišvikudagsins 12. október. Flestir sem lesa hann munu lķklega gera žaš aš morgni eša žegar į mišvikudaginn er lišiš. Žį er žvķ spįš aš blikan sem fjallaš er hér um verši komin vel inn į landiš og sķšan yfir žaš. Pistillinn er žvķ aš nokkru leyti oršinn śreltur žegar hann er lesinn. En vonandi felast ķ honum einhver almennari sannindi.

Žeir sem fylgjast nįiš meš vešri vita aš nś er ķ nokkra daga bśiš aš spį sunnanįtt meš rigningu į mišvikudag og fimmtudag. Ég veit aš žegar žetta er skrifaš eru sumir žeirra farnir aš furša sig į žvķ hversu seint žykknar upp. Um žetta smįatriši er fjallaš hér aš nešan. Lķtum fyrst į innrauša gervihnattarmynd sem tekin er kl. 23 aš kvöldi 11. október (žrišjudag).

w-blogg121011a

Viš sjįum Ķsland og Gręnland. Umręddur blikubakki er sį sem merktur er meš fjólublįrri strikalķnu fyrir sunnan land. Hann er afskaplega rżr oršinn, en žokast samt nęr. Honum er žó jafnframt kippt til austurs af vindi sem viš sjįum betur į nęstu mynd. Raušu örvarnar žrjįr marka vindstefnu upp undir vešrahvörfum. Lęgšin merkt meš L-i og žokast hśn noršur. Žaš er varla aš žaš megi nefna žaš en lęgšin er einskonar afkomandi fellibylsins Philippe sem įtti mikla žrautagöngu um hafiš allt frį svęšinu vestur af Gręnhöfšaeyjum og hingaš noršur - en varš žó öflugur fellibylur um stutt skeiš.

Yfir Gręnlandi og vestanveršu Gręnlandshafi er miklu myndarlegri blikubakki. Ķ dag hefur viš borš legiš aš hann kęmist hingaš į undan bakkanum rżra ķ sušri.

En lķtum į hina myndina. Hśn sżnir hęš 300 hPa flatarins i dekametrum eins og hśn var samkvęmt įliti hirlam-vešurlķkansins kl. 21 aš kvöldi žrišjudags. Sem sagt į svipušum tķma og myndin var tekin.

w-blogg121011b

Ég hef sett inn sömu merkingar į kortiš og voru į myndinni žannig aš samanburšur sé aušveldari. Svörtu heildregnu lķnurnar eru jafnhęšarlķnur flatarins. Lęgsta talan (yfir N-Gręnlandi) er 850 dekametrar, 8500 metrar, en sś hęsta 9620 metrar, viš noršvestanveršan Spįn. Loft leitast viš aš jafna śt brekkuna (renna nišur hana), en svigkraftur jaršar grķpur žaš į leiš sinni og drķfur žaš til hęgri mišaš viš brekkuna og žaš fylgir sķšan jafnhęšarlķnunum ķ öllum ašalatrišum (en ekki ķ smįatrišum). Litakvaršinn į viš vindhrašann. Hann er mestur yfir Danmörku og er žar meir en 120 hnśtar (um 60 m/s).

Viš ęttum nś aš sjį aš loftiš austan viš lęgšina (žį sem nęr er Ķslandi) er gripiš til austurs um leiš og žaš nįlgast Ķsland. Žannig hefur fariš fyrir blikunni sem nįlgast hefur śr sušri ķ dag, trosnaš hefur śr henni eftir žvķ sem hśn hefur nįlgast. Blikan śr vestri į hins vegar greiša leiš til Ķslands. En į endanum (seint ķ nótt eša ķ fyrramįliš) nęr sunnanįttin hingaš. Hreyfingin er sem sagt ekki ašeins meš vindinum heldur eru lęgšir, lęgšardrög og hęšarhryggir einnig į hreyfingu.

Ķ pistlinum nęstum į undan žessum var fjallaš um sömu stöšu (ašeins 9 klst fyrr). Žar var į žaš bent aš ašalatriši stöšunnar ķ dag eru tvö lęgšardrög vestan Gręnlands (nęrri žvķ runnin saman į žessu korti). Žau grķpa bįšar lęgširnar og gera aš sķnum ķ öflugri lęgš sem veršur į Gręnlandshafi į fimmtudag. Sś atburšarįs er komin ķ gang meš myndun blikubreišunnar miklu yfir Gręnlandi.

Lęgšardragiš aš vestan grķpur loks röstina sem nś er sušvestur ķ hafi og styrkir hana um allan helming, śr 50 m/s ķ skotvindi hennar upp ķ 75 m/s žegar hśn veršur yfir landinu į fimmtudag.

Enn er spįš skammvinnum hlżindum ķ hesi rastarinnar en svo nefni ég žaš svęši mikils vindhraša sem hangir nešan ķ röstinni. Vindhįmark ķ hesinu er žvķ austar eftir žvķ sem nešar dregur. Sunnanhvassvišriš viš jörš er žannig ekki mest beint undir skotvindinum heldur ašeins austar.

Žeir sem nenna aš liggja yfir mynd og korti męttu hér velta fyrir sér vindįttarbreytingu meš hęš. Austanįtt nišri, sušvestanįtt uppi = hlżtt ašstreymi.


« Fyrri sķša | Nęsta sķša »

Um bloggiš

Hungurdiskar

Höfundur

Trausti Jónsson
Trausti Jónsson
Höfundur er vešurfręšingur og įhugamašur um vešur.

Fęrsluflokkar

Mars 2024
S M Ž M F F L
          1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31            

Nżjustu myndir

  • w-blogg120324a
  • w-blogg080324a
  • w-blogg010324c
  • w-blogg010324b
  • w-blogg010324a

Heimsóknir

Flettingar

  • Ķ dag (19.3.): 3
  • Sl. sólarhring: 82
  • Sl. viku: 971
  • Frį upphafi: 2341345

Annaš

  • Innlit ķ dag: 2
  • Innlit sl. viku: 889
  • Gestir ķ dag: 2
  • IP-tölur ķ dag: 2

Uppfęrt į 3 mķn. fresti.
Skżringar

Eldri fęrslur

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband