Kosningaveðurspár

Til gamans lítum við nú á spár evrópureiknimiðstöðvarinnar um kosningaveðrið undanfarna tíu daga. Ritstjórinn gerir sér auðvitað fulla grein fyrir því að nú þegar kosningar eru afstaðnar hefur eiginlega enginn áhuga á slíku. Þetta er því mest fyrir hann sjálfan og einhverja örfáa sérvitringa. 

Á fyrri myndinni er raðað upp spám reiknimiðstöðvarinnar á 12 klst fresti alla síðustu tíu daga, en þá kom veðrið á hádegi í dag, kosningadaginn 30.nóvember fyrst inn í spárnar. Rétt að benda á að myndirnar verða skýrari séu þær stækkaðar - og fyrir þá örfáu sem vilja í raun og veru skoða þær allar er mun skýrara eintak lagt í pdf-skrá í viðhengi. 

Fyrsta spáin er efst til vinstri og kom frá reiknimiðstöðinni síðdegis þann 20.nóvember. Sú spá telst mjög röng. Sú næsta á eftir var líka nokkuð röng og næstu daga var töluvert flökt í spánum. Þær voru þó sammála um að skörp skil og úrkomusvæði væri við landið, oftast yfir því. Í einu tilviki var farið með skilin alveg vestur fyrir land. Það hefði táknað hláku á landinu, nema e.t.v. á Vestfjörðum. 

Frá og með síðasta mánudegi (rauður rammi á myndinni) varð þó úr að skilin sjálf yrðu fyrir suðaustan land. Munurinn frá degi til dags fólst í lítilsháttar hliðrun á úrkomusvæðinu, úrkomumagninu og vindhraðanum. Þrátt fyrir þetta „suð“ má segja að reiknimiðstöðin hafi eftir þetta haldist í farvegi sem síðan reyndist réttur. Neðsta kortið synir stöðuna um hádegi í dag (úrkoman er ekki teiknuð). Ritstjórinn er gamall í hettunni og þykir þessi fimm daga spár reiknimiðstöðvarinnar undragóð - sérstaklega vegna þess að ekkert sem heitir var vikið frá henni á tímabilinu. En auðvitað kemur þrátt fyrir það upp alls konar vafi. Það skiptir máli hver vindáttin nákvæmlega er og hversu mikil úrkoman er - og hver hitinn er. Finna má vik í öllum þessum atriðum auk þess sem mat manna á því sem sést á kortum af þessu eða ámóta tagi er alltaf eitthvað misjafnt. 

Auk þessara spáa barst auðvitað fjöldi annarra, en í öllum aðalatriðum má segja að þessu veðri hafi verið allvel spáð síðustu dagana. 

Síðari mynd dagsins er líka nokkuð ofhlaðin, en vel þess virði samt að líta á aðalatriðin. Betra eintak má einnig finna í áðurnefndu viðhengi. 

Það er háloftarit frá Keflavíkurflugvelli sem er til vinstri á myndinni. Hita má finna á lárétta ásnum - og jafnhitalínur liggja þaðan skáhalt upp til hægri - frostmarkslínan er örlítið þykkari en hinar. Á lóðrétta ásnum má sjá þrýstihæð, þar eru hefðbundnir þrýstifletir, 1000 hPa, 850 hPa, 700 hPa og svo framvegis. Rekja má hita mælingarinnar með því að fylgja rauðu línunni. Það kólnar hratt alveg neðst - upp í um 1 km hæð. Þar taka við hitahvörf þar sem hiti fellur lítið næsta kílómetrann. Síðan tekur við ákveðið hitafall sem verður hraðara þegar ofar kemur. Við 300 hPa (eða þar um bil) hættir hitafallið að mestu og hiti er nánast sá sami í öllum hæðum eftir það, svo langt sem línuritið nær. Bláa línan sýnir daggarmarkið. Með því að bera saman hita og daggarmark sjáum við rakastig loftsins. Séu línurnar tvær nærri hver annarri er loftið rakt, en sé bilið langt er loftið þurrt. 

Lengst til hægri á myndinni má greina vindörvar. Þar sjáum við vindstyrk og stefnu á hefðbundinn hátt. Við getum nú mjög gróflega greint fjögur meginloftlög í athuguninni. Neðst er köld norðaustanátt - með fremur miklum raka. Þeir sem horfðu til vesturs á suðvesturhorninu í dag máttu greina smáa bólstra í fjarska yfir sjónum. Í hitahvörfunum þar yfir er staðan blönduð, áttin enn úr norðaustri neðst, og dregur úr raka eftir því sem ofar dregur. Þetta er heimskautaloft norrænnar ættar, trúlega komið af svæðinu austan Grænlands. Þar fyrir ofan er komið í lag sem merkt er b. Þurrt og vindur er hægur úr norðri, eða jafnvel norðvestri. Þurrkurinn bendir til niðurstreymis. Trúlega er þetta loft búið að fara yfir Grænland og hefur það leitað niður austan þess. 

Síðan komum við upp í loft sem merkt er með bókstafnum c. Þar er vindur úr suðvestri og loftið mun rakara heldur en neðar. Þetta loft er af suðrænum uppruna. Ofan á því liggja veðrahvörfin. Þar er suðvestanátt, skammdegisröst heiðhvolfsins er smám saman að ná sér á strik nú þegar sólar nýtur ekki lengur til að hita upp óson og fleiri geislunarnæmar lofttegundir heiðhvolfsins. 

Til hægri á myndinni má sjá gervihnattamynd sem tekin er um hádegi í dag. Þar má sjá mikinn skýjabakka yfir landinu. Þar er suðræna loftið sem við minntumst á, við sjáum líka niður í smábólstrana fyrir vestan land - þá sem tilheyra neðsta laginu. Jaðar skýjabakkans var oft fagur á að líta bæði í dag og í gær. Sömuleiðis sjáum við ís í Grænlandssundi á myndinni. Hann er væntanlega nýmyndaður, þunnur og örlög óljós. 

Þar neðan við er kort úr 500 hPa-fletinum. Þar sjáum við það sama. Hlýja suðvestanáttina yfir landinu og, lægðardrag við vesturströndina og jökulkalt loft fyrir norðan land. 

Sannleikurinn er sá að sáralitlu hefur mátt muna að mikla hríð gerði um nær allt land og þá verst um landið suðvestanvert. Örlítið öflugra lægðardrag þurfti til, örlítið meira aðstreymi norðanlofts - eða örlítið kaldara yfirstreymi yfir Grænland til að hræra upp í hitahvörfunum og lyfta þeim þannig að úrkoma næði að myndast. 

Gott hjá reiknimiðstöðinni að ná þessu svona vel. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• myndefni í betri upplausn - pdf

Veðurathuganir í Hveradölum 1927 til 1934

Á árunum 1927 til 1934 voru gerðar veðurmælingar í Hveradölum við Hellisheiði. Þar höfðu danskur maður, Anders Carl Höyer og kona hans Erica, sest að og ræktuðu pottaplöntur og grænmeti. Harla sérstakt allt saman og saga þeirra hjóna í raun harla ævintýraleg. Um hana má lesa í samantekt Ólafs Stefánssonar á Syðri-Reykjum, „Hveradala Höyer og kona hans“, sem birtist í tímaritinu „Litli-Bergþór 33-2 (2012) s.20-23“ og nálgast má á timarit.is. Það verður ekki endurtekið hér. Þess skal þó getið að Erica samdi skáldæfisögu sem margir kannast við og er yfirleitt hrósað, „Anna Iwanowna“. Við fjöllum hins vegar um veðurathuganir þær sem þau hjón gerðu fyrir Veðurstofuna.

Hugsanlega leynast einhverjar upplýsingar um upphafleg samskipti Höyer og Veðurstofunnar í bréfasafni hennar. Það er hins vegar ekki sérlega aðgengilegt sem stendur (því miður). Takist ritstjóra hungurdiska þó að finna eitthvað mun því verða bætt við þennan pistil síðar. Veðurathugunarbækur eru hins vegar vel aðgengilegar og eru þær meginheimild pistilsins.

Staðurinn, Hveradalir ætti að vera flestum kunnugur. Þar var lengi skíðaskáli og síðar hótel, alþekktur viðkomustaður á austurleiðinni. Í gögnum Veðurstofunnar segir að veðurstöðin hafi verið í 315 m hæð yfir sjávarmáli. Það er vonandi ekki fjarri sanni. Trúlega hefur verið talsverður áhugi á að fá úrkomumælingar frá þessum slóðum, bæði vegna rafmagnsframleiðslu (Elliðaárstöð) sem og vatnsöflunar (Gvendarbrunnar). Nokkrum árum áður hafði orðið ákveðin vatnsþurrð við rafstöðina og því kennt um að „haustrigningar“ hefðu brugðist - varð meira að segja titill á alkunnri revíu. Hátt í hundrað árum áður hafði Jón Þorsteinsson landlæknir, þá veðurathugunarmaður í Reykjavík, giskað á að úrkoma í fjalllendinu suðaustur af Reykjavík væri allt að fjórum sinnum meiri heldur en í bænum. Þetta var auðvitað ágiskun og ekki nokkur leið að staðfesta nema með mælingum. Hafa veitumálin ábyggilega ýtt undir áhuga manna á mælingum í Hveradölum.

Mælingarnar fóru nokkuð hóflega af stað að því leyti að stöðin komst aldrei í eiginlegar mánaðartöflur Veðurstofunnar, mánaðarúrkomu að vísu getið reglulega en nánast í aukasetningu. Þótt athuganir hafi byrjað 1927 var Höyers og stöðvarinnar ekki getið í stöðva- og athugunarmannalista ársyfirlits Veðráttunnar fyrr en 1931. Það ár var sett upp símstöð í Hveradölum og stöðinni breytt í skeytastöð þá um haustið. Urðu athuganir þá ítarlegri - eins og nánar er fjallað um hér að neðan. Árið 1934 ákváðu Höyer og kona hans að flytja af staðnum. Þeim þótti víst ónæði af framkvæmdum við byggingu skíðaskála og fluttu sig að Gunnuhver á Reykjanesi og bjuggu þar við enn frumstæðari aðstæður heldur en þó var orðið í Hveradölum. Á Reykjanes kom varla nokkur maður og erfitt að koma framleiðslu til neytenda - en það hafði verið auðvelt í Hveradölum. Svo er að skilja af blaðafregnum að þau hjón hefðu ætlað að koma upp drykkjumannahæli á Reykjanesi, en hugmyndin ekki hlotið hljómgrunn yfirvalda. Þau fluttu því til Danmerkur aftur, en komu svo enn aftur til Íslands eftir stríð - eftir mikil leiðindi ytra (sjá grein Ólafs sem vitnað er til að ofan).

Engar upplýsingar er að hafa um uppsetningu mæla, en gera má ráð fyrir því að úrkomumælirinn hafi verið hefðbundinn, án vindhlífar eins og tíðkaðist á þessum árum. Hitamælar hafa trúlega verið í kassa á norðurvegg íbúðarskála.

Athugunarbækur Höyers á tímanum áður en skeytastöðin hóf sendingar eru fábrotnar en ákaflega snyrtilegar og auðlesnar. Við lítum á eitt dæmi af handahófi.

Hér má sjá fyrstu tíu daga júnímánaðar 1930. Mælt er að morgni, hiti, hámarkshiti, lágmarkshiti og úrkoma. Gríðarmikil úrkoma er mæld að morgni 3. og 4. hátt í 100 mm. Seinni dagana gerði mikið kuldakast, sem olli ákveðnum vandræðum við undirbúning Alþingishátíðarinnar sem haldin var undir lok mánaðarins. Við sjáum að þann 9. snjóaði lítilsháttar, snjódýpt mældist 1 cm. Frost var á nóttum og aðfaranótt þess 12. fór það niður í -4,1 stig. 

Skeytasendingar hófust úr Hveradölum 1. október 1931. Athugað var tvisvar á dag, kl.8 og kl.17 (9 og 18 að okkar tíma). Meðaltöl voru aldrei reiknuð. Ástæðan er trúlega sú að reiknireglur hafa ekki verið búnar til fyrir þetta athugunartímapar á þessum tíma (það var gert síðar). Reynslan hefur sýnt að síðari athugunartíminn, kl.17 er óheppilegur til meðaltalsreikninga mælinga í illa vörðum veggskýlum. Vegna ákveðinnar sjódepru er óvíst (úr þessu) að ritstjóri hungurdiska fái nægilega öflugt nördakast til að ganga í þessa reikninga, en þeir eru ekki mjög mikið mál. Kannski einhver taki það að sér í framtíðinni - það verður þó seint forgangsatriði. 

Það tekur meira á augun að lesa úr þéttum skeytabókunum. Dæmið hér að ofan sýnir fyrstu daga septembermánaðar 1933. Það var mikill rigningamánuður. Mánaðarúrkoman var 583,7 mm og má segja að haugrignt hafi flesta daga. Aðeins þrír dagar voru þurrir. Í janúar þetta sama ár, 1933 mældist úrkoman sjónarmun meiri en þetta eða 596,1 mm og var alllengi mesta mánaðarúrkoma sem mælst hafði á íslenskri veðurstöð. 

Við skráningu þessara bóka er mikill kostur að hita- og úrkomumælingar eru færðar tvisvar. Fyrst athugunin sjálf, með einum aukastaf, en aukastafnum síðan sleppt í skeytinu sjálfu. Þetta verður þó til þess að draga mjög úr líkum á mislestri. Væri úrkoma minni en 0,7 mm, var tölunni 9 bætt í skeytið. Mældist úrkoman t.d. 0,4 mm, var talan 94 send í úrkomudálkinum. Talan 97 var frátekin fyrir þau tilvik að úrkomu varð vart, en hún var svo lítil að hún mældist ekki. Yrði úrkomu alls ekki vart var sent 00 í úrkomudálk. Væri hiti ofan frostmarks var aukastaf einfaldlega sleppt, en hækkað upp eða lækkað, 10,7 stig urðu þannig að skeytatölunni 11. Væri frost var 50 bætt við töluna (mínusmerki sleppt), mældist hiti t.d. -6,2 stig var sent 56, væri frostið orðið -15,2 stig var talan 65 send. Þannig komst það mikilvægasta til skila. Skeytalykill þessi var í megindráttum frá árinu 1929, áður höfðu einfaldari lyklar verið í notkun. 

Skeytasendingum úr Hveradölum lauk í júnílok 1934. Höyer athugaði þó einn mánuð til viðbótar áður en hann flutti burt. Þá var bygging skíðaskálans komin á fullan skrið. 

Eftir að Höyer og kona hans settust að í Hveradölum kom í ljós að jarðskjálftar voru tíðir á staðnum, fleiri en mældust á mælinum í Reykjavík. Alltaf er getið um jarðskjálftana í athugunarbókunum og síðari árin einnig um styrk þeirra eftir svokölluðum Rossi-Forel kvarða, en hann mun vera undanfari Mercalli-styrkleikakvarðans, segir frá styrk skjálftans á athugunarstað, en ekki heildarorku hans eins og við erum vanari í síðari tíma jarðskjálftafregnum. 

Með skýrslunni fyrir febrúar 1929 fylgdi þetta forvitnilega bréf (dagsett 1.mars). Þar segir frá einkennilegri hávaðahviðu sem gekk yfir þann 16.febrúar og stóð í um hálfa klukkustund. Hávaðanum fylgdi hvirfilvindur, en hann minnti samt helst á jarðskjálftadrunur eða þrumur. Ekki var hægt að meta úr hvaða átt hávaðinn barst. Höyer tekur fram að þessi mánuður hafi annars verið alveg laust við jarðskjálfta (fuldstændig forskaanet for Jordrystelser). Ekkert hafi orðið vart við eldgosið í Hveradölum, en um þessar mundir stóð yfir eldgos í Öskju, sennilega það síðasta þar til haustið 1961. Ekki skal hér um dæmt hvað var þarna á seyði, en talsvert var um þrumur og eldingar þessa viku. 

Ársmeðalúrkoma í Hveradölum á mæliskeiðinu var 2900 mm, en 855 mm á sama tíma í Reykjavík. Í Reykjavík gerðist það að mælingarnar voru fluttar úr skjólsælu porti við Skólavörðustíg upp á þak Landssímahússins. Samanburðarmælingar bentu til þess að úrkoma þar uppi mældist verr heldur en við Skólavörðustíginn. Einnig má með góðum vilja sjá slíka þróun séu mælingar í Reykjavík og í Hveradölum bornar saman. Engin vindhlíf var á mælinum í Hveradölum og kannski hefði úrkoma þar mælst enn meiri með slíkri hlíf heldur en þó gerðist. En eftir stendur að með mælingunum fékkst staðfesting á þeirri gömlu ágiskun Jóns Þorsteinssonar landlæknis að úrkoma í fjallgarðinum suðaustur af Reykjavík væri allt að fjórum sinnum meiri heldur en í borginni (sem þá var reyndar engin borg).

En Höyer athugaði ekki aðeins veður. Í Vísi þann 7. janúar 1930 má finna þessa töflu:

Rétt er að geta þess að veturinn 1928 til 1929 var fádæma hlýr og snjóléttur, sá langhlýjasti allt frá 1847 að telja. Snjór var þá lítið til trafala á heiðinni. Tölurnar eru svo nákvæmar að við sjáum að sex fleiri bílar fóru austur heldur en komu að austan. Hægt er að velta sér upp úr árstíðasveiflu umferðarinnar - en við látum það vera. 

Ritstjóri hungurdiska rakst fyrir allnokkrum árum á skeytalykil sem nota átti í Hveradölum við snjóathuganir. Hann er nokkuð sérkennilegur. Í texta er vísað til Skíðaskálans þannig að lykillinn getur ekki hafa verið ætlaður athugunum Höyers - og engin merki hans finnast í bókum hans. Stafsetning og orðalag eru nokkuð fornleg (je í stað é - og fleira) sem bendir til þess að þetta hafi verið fyrir miðja öldina. Engin fullvissa er þó um það því engar heimildir aðrar hefur ritstjórinn fundið. Við skulum nú til gamans líta á hluta skeytalykilsins. 

Hér er ýmsum upplýsingum komið fyrir í fimm tölustöfum, einu skeytaorði. Á myndinni má sjá reglur um tvo fyrstu stafi orðsins, þá sem segja frá færð og skíðafæri. Þriðji stafurinn segir síðan frá snjóhulu og snjólagi (hvort um þurran eða blautan snjó er að ræða) og þeir síðustu tveir greina frá snjódýpt í cm. Deilt er í hana með tveimur - til að ná inn meiri snjódýpt heldur en einum metra í skeytið. Nái snjódýpt 2 metrum eða meira skal setja 99 í reitinn. - En ekkert veit ritstjórinn um það hvort þessi lykill komst einhvern tíma í notkun. Almennt má segja að ekki sé góð reynsla af sérathugunum sem þessum - óvenjulegt er að finna athugunarmenn sem sinna þeim til langs tíma. Séu athugunarmenn margir fara athuganir venjulega í vitleysu (undantekningar eru þó frá slíkri bölsýnisreglu). 

Við látum þetta duga um athuganir í Hveradölum í bili. Kannski sjón og þrek ritstjórans batni og hann komi sér í að líta betur á hitaathuganir og fleira þaðan. En við þökkum A.C. Höyer og konu hans fyrir þeirra hlut. 

Um miðja viku

Við lítum nú á veðrið um miðja vikuna í spá evrópureiknimiðstöðvarinnar - kannski áttum við okkur betur á óvissunni um kosningaveðrið með því að fara á dálítið kortafyllerí. Athugið enn að ritstjóri hungurdiska gerir ekki veðurspár - hann fjallar aðeins um þær.

Hér má sjá hefðbundið norðurhvelsháloftakort og gildir það síðdegis á miðvikudag, 27.nóvember. Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru heildregnar, af þeim ráðum við vindátt og vindstyrk, Þykktin er sýnd með litum, hún mælir meðalhita í neðri hluta veðrahvolfs, því meiri sem hún er því hlýrra er loftið. Dökkfjólublái liturinn er svona um það bil að festast í tilverunni, tilheyrir vetrinum og verður viðloðandi til vors. Það er sjaldgæft að hann nái alveg til Íslands, rétt ber við, enda er þykktin sem hann markar aðeins 4920 metrar - eða minni. Ef við rýnum í kortið sjáum við að liturinn teygir sig suður með austurströnd Grænlands. Hann fylgir snörpu lægðardragi sem er nú á leið yfir Grænland og fer síðan til austurs í átt til Barentshafs næstu daga á eftir. Þótt kaldasti hluti dragsins fari framhjá landinu að þessu sinni stingst kuldinn að norðan samt undir hlýrra loft sunnan við í kjölfar dragsins (það er þyngra).

Nokkuð langt suður í hafi er háloftalægð sem beinir hlýju lofti úr suðri til norðurs í átt til landsins. Jafnframt hreyfist lægðin norðaustur - en fer hægt yfir. Aðalspurningin í framhaldinu er hvort hún fari nægilega hægt og nægilega vestarlega til að þrengja að kuldanum úr norðri. Síðustu daga hafa spár verið mjög reikular í rásinni varðandi lægð þessa og samskipta hennar við kalda loftið þannig að mikil óvissa hefur verið í spám um veður á kosningadaginn og á talningarnótt. Líklega skýrist það nokkuð þegar miðja lægðardragsins kalda verður komin hjá. Ferð þess yfir Grænland skapar óvissu. Hvernig fer Grænland með dragið? 

Við skulum nú líta á nokkur kort til viðbótar - aðallega í kennsluskyni (og fyrir nördin) - aðrir geta sleppt þeim, litið upp og farið að hugsa um óvissu sína í kjörklefanum.

Næst er einskonar stækkuð mynd af lægðardraginu, eins og því er spáð kl.21 að kvöldi miðvikudags. Hér sýna litirnir hita í 500 hPa-fletinum, en vindörvar vindstyrk og stefnu. Hann blæs mjög kröftuglega af suðvestri yfir landinu, 30 til 40 m/s. Þar sem jafnhitalínur og jafnhæðarlínur eru ámóta þéttar gætir þessa vinds ekki að marki í mannheimum - en suðvestanátt er þó ríkjandi þar niðri. Ekki langt undan Vestfjörðum verða jafnhitalínur þéttari heldur en jafnhæðarlínurnar og þar nær hitabrattinn því að snúa vindi í neðstu lögum til norðaustanáttar. Þetta sjáum við vel á næsta korti.

Það sýnir stöðuna í 925 hPa-fletinum á sama tíma, í um 700 metra hæð yfir sjávarmáli. Lægðardrag er rétt við Vestfirði, suðvestanátt ríkjandi á landinu, en handan lægðardragsins er mjög stríð norðaustanátt, ísköld. Ljósasti fjólublái liturinn sýnir -16 stig og vindur er 25 til 30 m/s. Svo er að sjá að kuldinn breiðist yfir allt landið á fimmtudag, en vegna þess að kerfið er jafnframt á leið til norðausturs verður norðaustanáttin vonandi ekki mjög hvöss, alla vega ekki lengi. En að við sleppum við kuldann er harla ólíklegt. Lægðin, sem er ekki djúp, á þvínæst að dýpka mjög rækilega austur af Jan Mayen og fara niður í um 960 hPa um sólarhring síðar - en þá úr sögunni hvað okkur varðar. 

Það er líka lærdómsríkt að líta hærra. Þetta kort sýnir stöðuna í 300 hPa-fletinum, í tæplega 9 km hæð. Þar skulum við sérstaklega taka eftir bletti yfir Grænlandssundi sem er hlýrri heldur en loftið umhverfis. Þegar lægðardragið fer austur af Grænlandi - og það losnar um kalda loftið norðurundan - það sem er þarna að streyma til suðvesturs um Grænlandssund og áfram verður niðurstreymi ofan við, bæði vegna ýktra lóðréttra hreyfinga þegar dragið kemst austur af jöklinum, en einnig vegna úrstreymis í neðri lögum - veðrahvörfin dragast niður og hlýna. 

Síðasta kort dagsins sýnir sjávarmálsþrýsting á þessum sama tíma, á miðvikudagskvöld kl.21. Jafnþrýstilínur eru mjög þéttar í Grænlandssundi og þar stígur loftvog mjög - en fellur í hreyfistefnu lægðarinnar suðvestur af Jan Mayen. Þrýstifall lægðarinnar suður í hafi er farið að gera vart við sig syðst á kortinu og við sjáum söðul milli lægðanna fyrir suðvestan land. Fjallað var almennt um óvissu þessarar stöðu í pistli hungurdiska í fyrradag. Síðan þá hafa birst margar spár - og engin er sammála. Þótt tilhneiging sé alltaf til að trúa nýjustu spánni er samt fullsnemmt að gera það - við verðum að bíða þess að óvissu Grænlandslægðardragsins kalda ljúki. Eftir það ættu spár að verða talsvert skýrari varðandi veður helgarinnar. Þangað til er hollast að hafa í huga að þrátt fyrir allt er veðrið gott - eða minnsta kosti meinlaust - mun fleiri daga heldur en það er slæmt. Veðbanki sem alltaf veðjar á meinlítið veður vinnur alltaf þegar til lengdar lætur, sé hóflega lagt undir og ekki teflt á tæpasta vað. 

Vika í kosningaveðrið

Ritstjóri hungurdiska gerir ekki veðurspár - en hann ræðir þær alloft á almennum nótum. Það sem hér fer á eftir er þannig. Vika er í kosningadag - og þar með kosningaveðrið og (trúlega) allt of snemmt að segja af eða á um það hvernig það verður. En við getum aðeins velt fyrir okkur þeim megindráttum sem boðið er upp á. 

Til að gera það notum við spár evrópureiknimiðstöðvarinnar - í þessu tilviki svokallað klasameðaltal. Það er meðaltal úr ríflega 50 örlítið mismunandi spám sem reiknaðar voru nú síðdegis út frá greiningu á hádegi, laugardag 23. nóvember. Tökum fram að meðalspáin er (auðvitað) aldrei rétt - hún sýnir einhverja útsmurða stöðu. Stöku sinnum er hún beinlínis mjög röng, þá helst þegar veðurlagið reikar í tvær eða þrjár ólíkar áttir - meðaltalið verður þá eitthvað fjarri lagi. Oft sýnir það þó aðaldrætti málsins. Við getum vonað að svo sé að þessu sinni - en þegar líður á vikuna taka smáatriðin síðan yfir og raunverulega verður hægt að gera spár sem kannski standast.

Við sjáum hér „venjulegt“ 500 hPa-háloftakort. Jafnhæðarlínur eru heildregnar, þykkt er sýnd í lit. Við megum taka eftir því að lengra bil er hér á milli jafnhæðarlína heldur en venjulega á svona kortum - það stafar af þeirri útjöfnun sem nefnd var hér að ofan - en ekki vegna þess að veðrið sé svo rólegt. 

Við sjáum að hæðarhryggur er vestan við Grænland, austan við hann er lægðardrag til suðurs rétt vestan Íslands og nær það langt suður í haf. Þar fyrir austan er annar hæðarhryggur. Við norðurjaðar kortsins sjáum við í meginkuldapoll norðurhvels - (við höfum oft kallað hann Stóra-Bola hér á hungurdiskum). Hlýtt loft sækir fram austan lægðardragsins - kannski sveigir það í átt til Íslands - en kannski fer það í hina áttina - til austurs. Fyrir norðan er mjög kalt loft - það sækir einnig að. Á milli verður til átakasvæði - það liggur einmitt um Ísland á kortinu (brúnbleik strikalína). Til að hjálpa okkur við að ráða í kortið hefur reiknimiðstöðin sett á það daufar strikalínur. Þær mæla flökt á milli spánna í klasanum. Við getum rakið okkur eftir línu þar sem flöktið er í hámarki. Hún liggur til norðausturs milli Íslands og Færeyja. Meiri breytileiki er suðaustan við okkur heldur en norðvestan við. 

Þetta setur upp í huga okkar býsna fjölbreytta kosti - ýmist vonda eða góða. Versti kosturinn er auðvitað öfugsniðinn, að hlýja loftið nái yfir okkur í efri lögum, en ekki þeim neðri. Betra er að vera annað hvort alveg í kalda loftinu eða alveg í því hlýja. 

Hér verður ekkert um það sagt hvað verður, en vonandi sjá þeir sem glöggir eru við hvers konar vanda er við að eiga. Þegar þetta er skrifað erum við hreinlega í köldu lofti - en eftir helgi er búist við mildara lofti úr vestri - en mjög kalt lægðardrag fylgir síðan í kjölfarið - með skammvinnum öfugsniða á fimmtudag (ef rétt er spáð). Örlögin ráðast kannski af því hvernig fer þann dag. Nær vindur að snúast almennilega til norðvesturs í háloftunum á eftir lægðardraginu? - eða sitjum við uppi með öfugsniðann vonda? Eða verður mótframsókn hlýja loftsins nægilega öflug til að snúa háloftavindáttinni til austurs með hláku fyrir laugardaginn? Kannski verða aðalátökin alveg austan við land - handan flökthámarkslínunnar?

En þetta er allt saman nördatal - þeir sem í alvöru eiga undir veðri fylgjast auðvitað vel með spám Veðurstofunnar og annarra til þess bærra aðila. 

En hitavikavísaspá reiknimiðstöðvarinnar fyrir fimmtudaginn er athyglisverð.

Hér sjáum við lægðardragið kalda yfir landinu - vindátt úr suðvestri í öllum hæðum yfir Suðurlandi, en öfugsniði yfir Vestfjörðum - ísköld norðaustanátt niðri - en suðvestan ofan við. 

Djúp lægð

Í erlendum fréttum heyrist oft talað um eitthvað sem kallað er „Bomb Cyclone". Ritstjóra hungurdiska er ómögulegt að nota hina hráu íslensku þýðingu „sprengilægð" - og reynir að komast hjá því með því að tala um lægð í óðadýpkun - (jafnvel óðalægð) en alla vega að lægð fari í óðadýpkun. En auðvitað er hann til viðræðu um annað. 

Erlenda hugtakið er í sjálfu sér nokkuð skýrt. Það er að minnsta kosti 44 ára gamalt, frá 1980, og birtist í grein í einu af tímaritum Bandaríska veðurfræðifélagsins (AMS), Monthly Weather Review. Í orðskilgreiningaskrá félagsins (AMS glossary) má finna skilgreiningu á fyrirbrigðinu - þýði hana lauslega: Utanhitabeltisyfirborðslægð þar sem þrýstingur fellur að meðaltali um að minnsta kosti 1 hPa á klst í 24 tíma. (Síðan er tilvísun í greinina. Orðaskráin er aðgengileg á netinu (að vísu er eitthvað tortryggnivesen á síðunni um þessar mundir). 

Lægðir sem þessar eru ekki sérlega sjaldgæfar, eru þó algengastar yfir úthöfum og vindur oftast mestur langt frá landi. Fyrir nokkrum dögum var ein á ferð skammt undan norðvesturströnd Bandaríkjanna - var reyndar sérlega öflug af lægðum þar um slóðir að vera, en versta veðrið varð þó á hafi úti. 

Nú um helgina er ein á ferð fyrir sunnan land. Hér má sjá spákort evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir síðdegis á laugardaginn (23.nóvember).

Lægðin er hér keyrð niður í 934 hPa í miðju og talin hafa dýpkað um 37 hPa á einum sólarhring. Fellur því að áðurnefndri skilgreiningu - og rúmlega það.

Köld smálægð úr norðri mætir hlýrri og stærri lægð úr suðri og loftvog snarfellur. Lægðin er svo mikil að óhjákvæmilegt er að hún hafi einhver áhrif hér á landi. Það herðir um stund á austan- og síðar norðaustanátt sem nær hámarki um hádegi á sunnudag - en vonandi gerist ekki meir. Það hlýnar eitthvað þegar vind hreyfir - og ívið hlýrra loft kemur að sunnan. Lægðin er fljót að blása úr sér. Öldugangur vestan lægðarmiðjunnar verður ógurlegur - og veldur miklu brimi á Írlandi og víðar við strendur Bretlandseyja - og jafnvel sunnar. 

Fljótlega má fara að gefa kosningaveðrinu gaum. Hingað til eru spár afskaplega misvísandi. Sýnist sem meirihluti þeirra geri ráð fyrir skaplegu veðri, en þó ekki allar. Það væri afskaplega hvimleitt að fá slæmt veður á kosningadaginn. 

Fyrstu 20 dagar nóvembermánaðar 2024

Kuldinn síðustu daga hefur auðvitað haft töluverð áhrif á meðalhita fyrstu 20 daga nóvembermánaðar (2024). Hann stendur nú í +4,0 stigum í Reykjavík, +1,5 stigi ofan meðallags sömu daga áranna 1991 til 2020 og +0,6 stigum ofan meðallags síðustu tíu ára. Raðast hitinn nú í 8. hlýjasta sæti aldarinnar (af 24). Hlýjastir voru sömu dagar árið 2011, meðalhiti þá 6,7 stig, en kaldastir voru þeir 2017, meðalhiti +0,8 stig. Á langa listanum er hitinn nú í 24. hlýjasta sæti (af 151). Hlýjast var 1945, meðalhiti þá +8,0 stig, en kaldast var 1880, meðalhiti - 2,9 stig.

 

Á Akureyri er meðalhiti fyrstu 20 daga nóvembermánaðar nú 3,7 stig, +2,7 stigum ofan meðallags 1991 til 2020 og +2,0 stigum ofan meðallags síðustu tíu ára, í 11. hlýjasta sæti síðustu 89 ára.

 

Að tiltölu hefur verið svalast á Suðausturlandi. Þar raðast hitinn í 10.hlýjasta sæti aldarinnar, en hlýjast hefur verið á Austurlandi að Glettingi, þar situr hitinn enn í þriðjahlýjasta sæti aldarinnar - en hrapar væntanlega mjög í sætum talið næstu daga.

 

Miðað við síðustu tíu ár hefur verið hlýjast á Sauðárkróki, hiti þar +2,8 stig umfram meðallag, en kaldast hefur verið í Surtsey, hiti -0,3 stig neðan meðallags.

 

Úrkoma í Reykjavík hefur mælst 75,5 mm og er það um 20 prósent umfram meðallag. Á Akureyri hefur úrkoman mælst 51,8 mm eða 15 prósent umfram meðallag. Á Dalatanga hefur hún mælst 93,6 mm og er það um 70 prósent meðallags.

 

Sólskinsstundir hafa mælst 33,4 í Reykjavík og er það nærri meðallagi. Á Akureyri hafa sólskinsstundirnar mælst 18,9 og er það tæpum 6 stundum umfram meðallag.

Skammt öfganna á milli

Nú eru aðeins fáeinir dagar síðan landshitamet nóvembermánaðar var slegið þegar mjög hlýtt loft var yfir landinu. Sjálft metið var kannski tilviljun, ámóta hlýtt loft hefur verið yfir landinu áður án meta. Nú sitjum við aftur á móti á hinum endanum. Þykktin, en hún mælir meðalhita í neðri hluta veðrahvolfs er meira en 500 metrum minni en hún var í hlýindunum, munurinn nærri 600 metrum þar sem mest er yfir landinu. Þetta þýðir að meðalhiti neðri hluta veðrahvolfs er um 25 stigum lægri nú heldur en hann var á dögunum. 

Þetta sést vel á korti evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir nú á miðnætti (18.nóvember 2024 kl.24).

Heildregnu línurnar sýna þykktina, en litirnir hita í 850 hPa-fletinum, í tæplega 1500 metra hæð yfir sjávarmáli. Norðan við Vestfirði er þykktinni spáð niður í 5000 metra og í um 5040 metra yfir Suðurlandi. Það minnsta sem við vitum um í mælingu yfir Keflavíkurflugvelli í nóvember er 4990 metrar (en væntanlega minna við norðurströndina). Lágmörk sem þessi eru til þess að gera skammlíf og þurfa að hitta vel á tíma sólarhrings til að ná mælingu í Keflavík en aðeins er mælt tvisvar á dag. En við sjáum samt að við erum býsna neðarlega. 

Það er -16°C jafnhitalína 850 hPa-flatarins sem liggur við Keflavík og -18°C við norðanverða Vestfirði. Nóvembermælimetið yfir Keflavík er -20°C. Svo skemmtilega vill til að það er frá því í nóvember 1971, einmitt mitt á milli tveggja mikilla hitabylgja í þeim sama mánuði. Það síðara gaf tilefni til fréttar um 24 stiga hita í Kvískerjum í Öræfum - eins og við höfum minnst á hér áður. Skammt milli öfga bæði nú og þá.

Uppi í 500 hPa er líka óvenjukalt. Spáin nefnir tölur niður í -43°C yfir Keflavík - en eftir að athugun kvöldsins verður gerð og hádegisathugun morgundagsins missir trúlega af þessu lágmarki líka. Nóvemberlágmarksmetið er -44 stig - einmitt frá 17. nóvember 1971. 

Vonandi sleppum við við illviðrin sem þessi kuldi getur komið af stað - kannski kveikir hann í einhverju fyrir sunnan land - og evrópureiknimiðstöðin spáir þar mikilli lægðagerjun undir helgina, nefnir lægð í kringum 940 hPa - en ekki uppvið okkur. En þetta eru samt dálítið viðsjárverðir tímar og rétt að fylgjast gaumgæfilega með spám. 

Hálfur nóvember 2024

Fyrri hluti nóvembermánaðar (2024) var óvenjuhlýr. Meðalhiti í Reykjavík var +6,5 stig, sá næsthæsti á öldinni (það sem af er), sjónarmun hlýrra var 2022 (6,7 stig). Fyrri hluti nóvember 2010 var sá kaldasti, meðalhiti þá -0,5 stig. Á langa listanum er hitinn í fjórðahlýjasta sæti (af 151), hlýjast var 1945, meðalhiti sömu daga í Reykjavík þá 8,2 stig. Kaldast var hins vegar 1969, meðalhiti þá -2,6 stig.

 

Á Akureyri er meðalhiti fyrri hluta nóvember +6,7 stig, það næsthlýjasta síðustu 89 árin - lítillega hlýrra var 1956, en kaldast 1969.

 

Þetta er hlýjasti fyrri hluti nóvember það sem af er öldinni (24 ár) við Breiðafjörð, á Vestfjörðum og á Ströndum og Norðurlandi vestra. Á öðrum spásvæðum er hann næsthlýjastur.

 

Hitavik eru jákvæð um land allt, miðað við síðustu tíu ár. Stærsta vikið er á Torfum í Eyjafirði, hiti +5,3 stigum yfir meðallagi, en minnst er vikið á Fonti, þar er það +1,1 stig.

 

Úrkoma er í meira lagi um landið vestanvert, sérstaklega þó við Breiðafjörð og á Vestfjörðum, en úrkomulítið hefur verið Austanlands. Í Reykjavík hafa mælst 75,5 mm og er það um 60 prósent umfram meðalúrkomu. Á Akureyri hafa hins vegar aðeins mælst 6,2 mm og er það um fimmtungur meðaltals. Á Dalatanga hafa mælst 20,1 mm - einnig fimmtungur meðaltals.

 

Sólskinsstundir hafa mælst 10,3 í Reykjavík, um 15 færri en í meðalári. Á Akureyri hafa sólskinsstundirnar mælst 18,8, 8 fleiri en í meðalári.

 

 

Hitametin sem sett voru á þessum tíma verða minnisstæð. Nýtt landshámarkshitamet nóvembermánaðar og ógrynni meta á einstökum stöðvum. Nokkuð illviðrasamt hefur verið.

 

Nú á að skipta um til hægari vinda og kaldara veðurlags. Hversu lengi það endist er óvíst.

Árshámarkshiti á vetrarhelmingi ársins

Eins og minnst var á hér á hungurdiskum á dögunum varð hiti á tveimur veðurstöðvum sá hæsti á árinu til þessa. Þetta var á Hámundastaðahálsi í Eyjafirði (22,0 stig) og við Hólshyrnu í Siglufirði (21,9 stig). Fyrir allmörgum árum kannaði ritstjóri hungurdiska tíðni þess að hæsti hiti ársins lenti utan sumarsins og fann tilvik í öllum mánuðum nema marsmánuði. Ritstjóranum fannst þessi umfjöllun vera nýleg, en við flettingar kom í ljós að 14 ár eru liðin síðan. Það er því kominn tími til að athuga hvort eitthvað hafi gerst síðan í málinu. Það reyndist ekki mikið - svona tilvik eru í raun sárasjaldgæf. 

Þegar almenn talning fer fram á því hvenær hæsti hiti ársins mælist á veðurstöðvum landsins kemur í ljós - ekki svo óvænt - að það það gerist oftast í sumarmánuðunum þremur, júní, júlí og ágúst. Dálítið misjafnt er eftir stöðvum hvaða mánuður er gæfastur - við látum slíka athugun bíða að sinni (þótt hún gæti verið allrar athygli verð). Sömuleiðis kemur í ljós að hæsti hiti ársins mælist alloft í maí eða í september, nægilega oft til þess að það telst varla óvenjulegt. Munur er þó á fyrri og seinni hluta þessara mánaða. 

Það er aftur á móti óvenjulegt að hæsti hiti ársins mælist í apríl eða október - er þó - að því er ritstjórinn telur - líklegra síðast í apríl og fyrst í október heldur en í hinum hlutum mánaðanna. Í öðrum mánuðum er aðeins um tilvik á stangli að ræða - rétt eins og það á dögunum - tilviljun sú að óvenju hlýr dagur dúkki upp - einmitt þegar mjög fáir slíkir dagar hafa fallið á sumarmánuðina það sama ár. Jafnhlýir dagar sem komið hafa að vetrarlagi þurfa þannig ekki að hafa orðið þeir hlýjustu á árinu á veðurstöð - ef enn hlýrri (og e.t.v. alls ekki óvenjuhlýir) dagar hafa komið það sumarið. Hér erum við sum sé ekki að telja alla hlýja daga að vetrarlagi, heldur aðeins þá sem hitta í að verða hlýjustu dagar ársins á einhverri veðurstöð. 

Ritstjórinn hefur nú endurtekið leitina frá því í desember 2010. Sömu skilyrði eru sett eins og þá. Þess er krafist að hámarksmælingar hafi verið stundaðar í öllum mánuðum ársins á veðurstöðinni. Það er rétt hugsanlegt að við gætum misst af einhverjum tilvikum með þessu móti, t.d. ef athuganir þriggja fyrstu mánaða ársins vantar - en allt annað skilar sér og hæsti hiti þeirra níu mánaða hafi mælst í nóvember. Líkur á að við séum að missa af einhverju eru þó varla miklar (en ekki núll). 

Lítið var um hámarkshitamælingar hér á landi fyrr en um 1930, enda finnum við ekkert lengi framan af. Elsta tilvikið sem ritstjórinn rakst á er frá árinu 1959. Þá gerði óvenjuleg hlýindi snemma í október. Þann 6. sýndu mælar á þremur veðurstöðvum hæsta hita ársins, á Galtarvita, Hornbjargsvita og Seyðisfirði. Þremur dögum síðar, þann 9. var hæsti hiti ársins lesinn af mæli á Reyðará á Siglunesi. Þetta voru óvenjuleg hlýindi, 6.október 1959 var hlýjasti dagur ársins alls á landsvísu (meðalhiti). Hefur hlýjasti dagur ársins á landinu aldrei verið svo seint (svo vitað sé). Vormegin sumars varð 15.maí 1985 hlýjasti dagur ársins á landinu í heild og hefur aldrei orðið fyrr að vori. Um þetta er reyndar fjallað í gömlum pistli hungurdiska, (24. júlí 2023).  

Þrettándi október 1961 og 19. október 1962 urðu hlýjustu dagar ársins (í merkingunni hámarkshiti hæstur) á Dalatanga. Fyrsti október 1973 var líka sérlega hlýr, hlýjasti dagur ársins á Siglunesi, Seyðisfirði, Dalatanga, Kambanesi og Teigarhorni. Á Dalatanga var talan 23,5 stig lesin af hámarksmæli kl.6 um morguninn. Þetta er jafnframt hæsti hiti sem mælst hefur í október hér á landi. Sú regla er ófrávíkjanleg á Veðurstofunni að tala er ætíð bókfærð á þann dag sem lestur á mæli fer fram. Þetta finnst sumum óþægilegt, í þessu tilviki vegna þess að hiti kann að hafa orðið hæstur fyrir miðnætti (næsti hámarksaflestur á undan var kl.18 þann 30.september). En þannig eru reglurnar, á tíma mannaðra athugana enduðu útgildamánuðir alltaf kl.18 síðasta dag mánaðarins - þá hófst næsti mánuður. Með tíðari mælingum sjálfvirkra stöðva er engin ástæða lengur til að halda þessum mánaðamótum til streitu. En munum þetta - tala telst til þess mánaðar sem aflestur fer fram í. Förum við að hringla í því lendum við strax í alls konar illkynjuðum vandræðum. En það væri gott að losna við þetta met með öðru sem greinilega væri sett t.d. kl.1 þann 1. Sama vandamál á við um októberhitamet Reykjavíkur - það er sett í útgildaoktóber en ekki í almanaksoktóber - en lesið í þeim síðarnefnda. Að vetrarlagi er hlýindum alveg sama hvað klukkan er og dagafærslur af þessu tagi því algengar á þeim tíma árs. Við fjöllum e.t.v. nánar um sólahringstímasækni hámarkshita síðar (ef þrek verður til). 

Októbertíðindi urðu næst árið 1979. Þann 2. mældist hæsti hiti ársins á Galtarvita, margir muna auðvitað hvernig sumarið var það árið. 

Mikil hlýindi urðu í október 1985, þann 14. mældist hæsti hiti ársins á Gjögri, Raufarhöfn, Þorvaldsstöðum, í Strandhöfn, á Seyðisfirði, Dalatanga, í Neskaupstað og daginn eftir á Kollaleiru. Þetta var kalt sumar (og þess getið hér að ofan að hlýjasti dagur ársins á landsvísu var í maí). Nokkrum dögum síðar, þ.23. kom hæsta hámark ársins á Siglunesi. 

Þann 7. október 1992 mældist hæsta hámark ársins á Dalatanga og þ.2. árið 2001 hæsta hámark ársins á Fagurhólsmýri. Kannski varð hitinn hæstur eftir kl.18 þann 1. því þann dag mældist hæsti hiti ársins á stöð Vegagerðarinnar í Öræfum. 

Hinn 26. árið 2003 var mjög hlýr. Enn mældist hæsti hiti ársins á Dalatanga, bæði á mönnuðu og sjálfvirku stöðinni. Eins og oft (ættum við kannski að segja venjulega) munaði 0,5 stigum á mæli mönnuðu stöðvarinnar (kvikasilfursmælir í skýli) og sjálfvirka mælinum. Hæsti hiti ársins mældist einnig þennan dag á Núpi á Berufjarðarströnd, í Vattarnesi og í Seley. 

Árið 2007 skartaði hinn 19. hæsta hita ársins á Vatnsskarði eystra, þann 16. árið 2009 mældist hæsti hiti ársins á Fonti og þann 13. árið 2011 mældist hæsti hiti ársins í Bjarnarey. 

Þann 27. október 2017 mældist hæsti hiti ársins á báðum veðurstöðvunum við Kvísker í Öræfum og sömuleiðis á Brúarjökli, síðastnefnda hámarkið var heldur hógvært, 10,6 stig.

Þá höfum við lokið októbertilvikunum. Þau eru auðvitað mun fleiri heldur en í mánuðunum á eftir. Í gagnagrunninum er ekkert tilvik í nóvember fyrr en árið 1964. Þann 2. það ár mældist hiti 17,2 stig á Kambanesi - og varð hæsti hiti ársins þar. Við skulum til gamans líta á háloftakort þennan merka dag, fyrsta skipti sem við upplifðum hæsta hita ársins á vetrarhelmingi ársins. 

Kort japönsku endurgreiningarinnar sýnir einmitt það sem við viljum sjá til að festa trú okkar á metið. Mikil og hlý háloftahæð fyrir sunnan og suðaustan land og þykktin (litir) mjög væn. Meiri en 5520 metrar - einmitt yfir Kambanesi. Varla hægt að biðja um meir. Víðar var mjög hlýtt, t.d. mældust 17,6 stig á Akureyri (nóvembermet þá - og lengi síðan, lesið þann 3.) og 18,6 stig á Dalatanga. Spurning hvað sjálfvirkir mælar á Krossanesbraut og Dalatanga hefðu sýnt. Einkennileg eyða er í minni ritstjórans um þessi mánaðamót - hann man illviðri þann 21. og blíðu dagana á eftir eins og gerst hefði í gær - en síðan ekki neitt um veður fyrr en undir 10. nóvember. Sennilega hefur illviðrafíkn ekki verið svalað þessa daga og miðlun var með þeim hætti að ekkert fréttist af þessum metum (svo var blaðaverkfall - minnir ritstjórann). Nú er metafíkn miklu meiri - stöðugt leitað staðfestingar á trúnni (beggja vegna svells). 

Næstu nóvembertilvikin komu síðan 1971. Það fyrra þann 10., þegar hiti fór í 19,7 stig á Dalatanga - og þann 24. þegar hiti fór í 18,5 stig á Kambanesi og 17,6 í Hólum í Hornafirði. Sömuleiðis fréttist af 24 stigum á Kvískerjum, en þar var ekkert hitamælaskýli - en trúverðugir bændur - sem kunnugt er. Við fjölluðum um þetta tilvik í eldri pistli. 

Frá þessari öld vitum við af fjórum nóvembertilvikum til viðbótar því sem átti sér stað fyrir nokkrum dögum. Þann 9. árið 2001 fór hiti í 16,1 stig á Eyjabökkum og varð hæsti hiti ársins þar. Eftirminnilegt illviðri gekk yfir þessa daga. Árið 2016 fór hiti í 20,1 stig á Dalatanga þann 24. og varð hæsti hiti ársins. Um þetta var fjallað í pistli hungurdiska. Í pistlinum er getið um að hiti hafi farið yfir 20 stig á Dalatanga þann 26. árið 2013 - sum sé mjög óvenjulegt - en það var hins vegar ekki hæsti hiti ársins - og því ekki til umfjöllunar hér.

Árið 2018 fór hiti á Siglunesi í 17,8 stig þann 18. og var hæsti hiti ársins (sérlega mikið rigndi þá í Reykjavík - sjá hungurdiskapistil) og þann 4. árið 2020 fór hiti í 16,2 stig á Kambanesi og varð sá hæsti á árinu. 

Í desember vitum við aðeins um eitt tilvik. Það varð tilefni þessarar athugunar á sínum tíma og um það fjallað í pistli árið 2010. 

Þann 14. desember árið 2001 mældist hiti á Sauðanesvita 18,4 stig, sá hæsti á árinu - og aðeins 7 daga frá vetrarsólstöðum. Kortið sýnir stöðuna þennan dag. Mikil hæð fyrir suðaustan land og eindregin sunnanátt á landinu. Þykktin er mest um 5460 metrar og nægilega hvasst hefur verið til að ná góðum hlýindum að ofan við Sauðanesvita. Hiti fór í 16,0 stig í Dalsmynni í Hjaltadal - sem er gott þar á bæ. 

Mikla hitabylgju gerði um miðjan janúar árið 2000. Er það í eina skiptið sem árshitamet stöðva falla á þann almanaksmánuð. Hiti mældist 18,5 stig á Dalatanga, lesið af þann 16., 19,6 mældust á sjálfvirku stöðinni - að kvöldi þess 15. Þetta er hæsti hiti sem mælst hefur á Íslandi í janúarmánuði. - Við bíðum enn eftir 20 stigum í janúar og febrúar.

Sama dag fór hiti í 14,9 stig í Seley - hæsti hiti sem þar hefur mælst að vetrarlagi. Þann 17. fór hiti í 16,3 stig á Kambanesi, sömuleiðis hæsta vetrarhámark þar.

Kortið að ofan getur staðið sem dæmi um veðurlag þessara þriggja daga. Gríðarleg hlý hæð fyrir sunnan land og sterk vestanátt yfir landinu. Þykktin fer upp fyrir 5520 metra þar sem mest er. 

Við eigum aðeins eitt tilvik úr febrúar. Það var enn sem fyrr á Dalatanga, 18,1 stig þann 17. árið 1998. Þessi tala sker sig dálítið úr - og mætti fá nánari skoðun. 

Mæling í mars hefur ekki enn endað sem hæsti hiti ársins á veðurstöð. Kannski þurfum við að bíða lengi eftir slíkum ósköpum.

Í apríl eru fjögur tilvik (auk nokkurra sem vafalítið eru röng). Það elsta er frá þeim 21. árið 1980 þegar hiti á Dalatanga mældist 14,8 stig. Hér nýtur dagurinn greinilega fádæma daufra hámarka þetta ár - hreint ótrúlegt að þetta dugi sem hæsti hiti ársins á þessum stað - en svona geta hlutirnir æxlast. Það var heldur skárra árshámarkið árið eftir á Dalatanga, en varð líka mælt í apríl, þann 19. 17,2 stig. Sama var á Kambanesi, 18,1 stigið þar varð hæsti hiti ársins. Minnisstæð blíða um þær mundir í huga ritstjórans. 

Þann 28. árið 2006 mældist hæsti hiti ársins á stöð Vegagerðarinnar við Kvísker í Öræfum, hófleg 17,4 stig - og sama dag á Brúarjökli, en ekki nema 9,9 stig. 

Árið 2007 gerði tvær vænar aprílhitabylgjur - sem skiluðu árshámörkum. Fyrst þann 3., en þá fór hiti í 21,2 stig í Neskaupsstað (þótti ótrúlegt) og varð hæsti hiti ársins. Sama var í Seley og á Kambanesi, hæsti hiti ársins 2007 mældist á báðum stöðum sama dag. Daginn eftir, þann 4. mældist hæsti hiti ársins á stöð Vegagerðarinnar við Kvísker, 19,7 stig. 

Síðari hitabylgjan í apríl 2007 var þann 28. til 30. Hámarkið færist á þann 30. á Grímsstöðum á Fjöllum (19,8 stig), þann 29. á Vöglum, Staðarhóli, Möðruvöllum, Sóleyjarflatarmelum, Þeistareykjum, í Ásbyrgi og í Gerðisbrekku á Tjörnesi, en þann 28. á Skagatá. 

Ekki vitum við enn af fleiri tilvikum sem þessum. Við sjáum af lestri þessum að sömu staðirnir eru nefndir æ ofan í æ. Þar er víðast skammt í bæði kaldan sjó (sem heldur sumarhitum niðri) og há fjöll sem draga hlýtt loft úr háloftum niður undir sjávarmál. Vindur blæs þar ekki heldur langar leiðir yfir snæviþaktar hásléttur eða heiðar. Ákveðin tegund stöðva. 

Ábendingar um villur sem kunna að hafa slæðst inn í þennan langa stagltexta eru vel þegnar. Sjón ritstjórans dofnar og hönd hans vill leita á ranga lykla á prentborðinu. Kannski sér finnur hann eitthvað sjálfur og reynir þá að laga það - sýnið mildi þar til yfirlestri er rækilega lokið. 

Nýtt landshitamet fyrir nóvember

Í dag, fimmtudaginn 14.nóvember var sett nýtt landshitamet fyrir nóvembermánuð þegar hiti fór í 23,8 stig á Kvískerjum í Öræfum. Gamla metið (23,2 stig) var sett á Dalatanga 1999. Í fljótu bragði virðist um rétta mælingu að ræða þannig að við trúum henni - í bili að minnsta kosti. Ritstjórinn verður þó að játa að hann hefur ekki séð nýlega mynd af stöðinni, en minnið segir honum að allt ætti að vera í lagi - á þessum árstíma að minnsta kosti. 

Við skulum nú líta aðeins betur á málið. Fyrst verður fyrir spákort frá því í morgun (14.11).

Þetta er úr þróunarspálíkani Veðurstofunnar (sem reiknað er flesta daga í 750 metra upplausn). Ef við rýnum í kortið má sjá staðbundið hitahámark við Kvísker. Ekki sést vel hvaða hita er spáð, en sýnist vera 16 til 17 stig - nokkuð gott að ná bletti sem þessum. Annar ámóta blettur er svo austast á Breiðamerkursandi - eða rétt þar austan við. Kannski hefur verið sett hitamet þar. 

Á línuritinu eru þrír ferlar sem sýna hitamælingar á 10-mínútna fresti frá því kl.2  síðastliðna nótt (aðfaranótt 14.) þar til klukkan 14:40 í dag. Blái ferillinn sýnir hámarkshita hverra 10-mínútna í Kvískerjum, en á bak við þá tölu eru 6 hitamælingar, 6 tveggja mínútna meðaltöl, hæsta gildið valið. Græni ferillinn sýnir það sama en á Fagurhólsmýri í sömu sveit. Miklu munar á hitanum á stöðvunum tveimur. Loftið á Fagurhólsmýri komið af hafi, en á Kvískerjum var það komið að ofan, hitað af niðurstreymi yfir austurhlíðum Öræfajökuls. Hitinn fór í 18 stig strax upp úr kl.6 og náði fyrst 20 stigum milli kl. 7 og 8. Þokaðist síðan upp á við og náði hámarki upp úr kl.12. 

Rauði ferillinn sýnir hitamælingar frá stöð Vegagerðarinnar við Kvísker. Ekki er langt á milli stöðvanna. Frá því upp úr 6 og fram á 8. tímann var hlýrra á vegagerðarstöðinni og fór hiti í 21,7 stig upp úr kl.7. Meiri sveiflur voru þar síðan á hitanum heldur en á stöð Veðurstofunnar. Mælingarnar sem hér eru sýndar eru þó ekki alveg sambærilegar. Þótt hita sé getið á vegagerðarstöðvunum á 10-mínútna fresti, vantar þar 8 (eða 9) mínútna mælingar á milli hverrar skrásetningar. Á Veðurstofustöðvunum getum við fengið upplýsingar um hæsta og lægsta tveggja-mínútnahita milli hvers mínútutugar, en ekki á vegagerðarstöðvunum. Reyndar er málið þannig vaxið að ritstjóri hungurdiska veit ekki hvort viðmiðunartími vegagerðarhitamælanna er 1 mínúta eða 2 mínútur (það getur verið mismunandi eftir því hvors er óskað) - varla er það þó 10-mínútur. Nú er rétt hugsanlegt að stöðvarnar mæli þennan „millihita“ í raun og veru, en hann bara berist ekki til Veðurstofunnar. Atriði eins og þessi eru mikilvæg þegar met eru staðfest eða þeim hafnað. 

Til gamans skulum við líta á línurit sem ber saman hita á athugunartíma (10-mínútna fresti) og hámarkshitans sem skráður er á sama tíma - mælingarnar frá Kvískerjastöð Veðurstofunnar frá kl.2 til 14:40.

Hámarkið „hittir“ í í um 1 tilviki af 8 (við búumst við 1 af 6 - sem sjálfsagt er, væru athuganir nægilega margar). Í álíka mörgum tilvikum munar meira en 1 stigi á hámarki og athugunarhita - meðaltalið er 0,4 stig. Með vangaveltum af þessu tagi má giska á að nokkrar líkur séu á því að mælingin á vegagerðarstöðinni hafi ekki hitt í hæsta hita dagsins - og nokkrar líkur sé á því að munurinn sé meiri en 0,5 stig - gæti verið enn meiri. Til að meta það frekar þurfum við auðvitað að vita hvort hæsta mælingin er niðurstaða 2-mínútna meðaltals eða einhvers annars tímaskeiðs. Upplýsingar auðvitað vel þegnar. Veðurnörd vita vel að almennt séð hafa stöðvar Vegagerðarinnar reynst ólíklegri til meta heldur en stöðvar Veðurstofunnar. Ástæður kunna að vera fleiri en ein - en þessi er líklega ein þeirra. Aðalatriðið er að rugla þessum tveimur mismunandi stöðvagerðum og metum þeirra ekki saman. Þær keppa ekki í sama „þyngdarflokki“. 

Að lokum lítum við á gervihnattamynd sem tekin er um hádegi í dag (12:08) (af vef Veðurstofunnar). 

Sé rýnt í myndina (hún stækkuð) sést mjög vel hversu háreistar bylgjur rísa yfir Vatnajökli sunnanverðum og Öræfajökli - má segja að hitametið sé afleiðing bylgjugangsins. Þar skiptist á gríðarlegt uppstreymi (hvít ský) og snarpt niðurstreymi á milli (eyður í skýjabreiðuna). 

Þetta tilvik í dag minnir nokkuð á gamla „þjóðsagnamælingu“ frá Kvískerjum. Um hana er fjallað í gömlum pistli hungurdiska. Úr þeim pistli má rekja sig í blaðafréttir af þeim merka atburði. 

Látum þetta duga að sinni.