Af hlýindum og metum

Eins og ráð var fyrir gert varð mjög hlýtt á landinu í gærkvöldi (11.nóvember 2024) og í nótt. Þótt landshitamet nóvembermánaðar væri ekki slegið að þessu sinni (23,2 stig) vantaði ekki mjög mikið upp á og ný stöðvamet voru sett á fjölmörgum veðurstöðvum. En metametingur er alltaf nokkuð erfiður. Þegar litlu munar á nýjum og eldri metum má flækja málin mjög með því að vísa í breytingar á mælitækni eða mæliháttum, stöðvar hafi verið fluttar til og svo framvegis. Sannleikurinn er og verður sá að leitin að nákvæmum metum telst langoftast til skemmtunar frekar en harðsoðinna vísinda. En það er þó þannig að þegar fjöldi meta er sleginn samtímis eða miklu munar á nýjum og eldri metum má kannski trúa því að einhver merking sé að baki. Metatalningar geta gefið vísbendingar um veðurlag - og hugsanlega breytingar á því. 

Nú þegar hafa ýmsir tekið saman helstu tölur í hinni nýliðnu hitabylgju. Að endurtaka það hér er kannski óþarfi. Ritstjóri hungurdiska greinir ætíð á milli hinna almennu sjálfvirku veðurstöðva Veðurstofunnar og nánustu samstarfsaðila hennar annars vegar og veðurstöðva Vegagerðarinnar og ýmissa annarra hins vegar. Meginástæðan er ekki sú að einhver sérstakur efi sé með tölur hinna síðarnefndu heldur fremur að ekki er vitað hvernig hámarkshiti þeirra er skilgreindur í smáatriðum, né heldur eru upplýsingar fyrirliggjandi um það hversu vel hver einstök stöð er staðsett, í hvaða hæð mælar séu o.s.frv. Athuganir Vegagerðarinnar (flestar) berast þó til Veðurstofunnar og safnast þar í sérstaka töflu sem þar er aðgengileg til rannsókna. Þakkar ritstjóri hungurdiska auðvitað fyrir það, því gagnlegar eru stöðvarnar sannarlega þótt hann vilji ekki gefa hámarksmælingum þeirra metastimpla sem ætlaðir eru öðrum stöðvum. Það fellst mikið öryggi í því að annað kerfi, óháð Veðurstofunni sé í rekstri í landinu komi alvarlegar bilanir upp á - eins og hefur þegar sýnt sig stund og stund. 

Svo vill til að þessu sinni að hæsti hámarkshiti sem getið er í þessari hitabylgju mældist á Vegagerðarstöð, Ólafsfjarðarvegi við Sauðanes, 22,9 stig, aðeins 0,3 stigum neðan við nóvemberhitametið frá Dalatanga 1999 og áður er minnst á. 

Svo skemmtilega vill til að á tveimur stöðvum Vegagerðarinnar var hámarkshitinn í þessari hitabylgju jafnframt hæsti hiti ársins á stöðvunum. Þetta var á Hámundastaðahálsi í Eyjafirði (22,0 stig) og við Hólshyrnu í Siglufirði (21,9 stig). Fyrir allmörgum árum kannaði ritstjóri hungurdiska tíðni þess að hæsti hiti ársins lenti utan sumarsins og fann tilvik í öllum mánuðum nema marsmánuði. Þessa könnun gerði hann fyrir 14 árum og mætti endurtaka. 

Stöðvarmet telst ekki merkilegt nema að mælt hafi verið í nokkur ár, því lengur sem mælt hefur verið því merkilegra verður metið. Að þessu sinni voru sett ný nóvembermet bæði í Grímsey og á Grímsstöðum á Fjöllum. Hámarksmælingar á þessum stöðvum eru ekki alveg samfelldar frá upphafi stöðvanna, en þó meira og minna, 150 ár í Grímsey og 118 ár á Grímsstöðum. Á báðum stöðvum var metið slegið svo um munar. Hiti fór í 15,5 stig í Grímsey, hæsta eldri tala er frá því í nóvember 1944, 13,8 stig. Sú tala var hins vegar talin svo óáreiðanleg að henni var sleppt í Veðráttunni. Var það þrátt fyrir allt rangt mat? Alla vega kemur talan 15,5 stig í Grímsey meira á óvart í huga ritstjóra hungursdiska heldur en flestar aðrar tölur úr hitabylgjunni. Ástæðan er sú að langt er í fjöll í Grímsey og því óvænt að þangað berist svona hlýtt loft. Svipað á raunar einnig við um tölurnar frá Grímstöðum á Fjöllum (16,5 stig) og Möðrudal (16,2 stig). Oftar en ekki er snjór (að minnsta kosti einhver) á þessum stöðum í nóvember og sá varmi sem getur þrátt fyrir allt borist að ofan fer í að bræða hann (sem kostar mikið). Stöðvarnar eru líka langt frá háum fjöllum. 

Glæsilegt met var líka slegið á Akureyri. Þar eru sem kunnugt er tvær veðurstöðvar Veðurstofunnar. Önnur á Lögreglustöðinni, en hin við Krossanesbraut. Að þessu sinni stóð Krossanesbrautin sig betur, hiti þar fór í 22,3 stig, sló gamla stöðvarmetið um 6,9 stig. Stöðin hefur mælt í 20 ár. 

Á Lögreglustöðinni fór hiti í 20,4 stig. Það verður (í bili að minnsta kosti) nýtt nóvembermet á Akureyri. Gamla metið var 17,5 stig, sett 2004. Hámarkshiti hefur verið mældur á Akureyri síðan 1938. Spurt hefur verið um ástæður þessa munar á stöðvunum tveimur. Við skulum líta aðeins nánar á hann með því að skoða mynd.

Hér má sjá hámarkshita hverrar klukkustundar á Akureyri 11. nóvember og fram til kl.17 þann 12. Grái ferillinn á við Krossanesbrautina, en sá rauði Lögreglustöðina. Grænu súlurnar (hægri kvarði) sýnir mismun hámarkshitans á stöðvunum tveimur. Svo vill til að hann er allan tímann hærri á Krossanesbrautinni, oftast um 0,5 stig, en þegar hlýjast er hann hins vegar meiri en 2 stig. 

Trúlega er einhver munur á stöðvunum tveimur - en varla þó svona í þessum skammdegisaðstæðum þar sem áhrif sólar eru víðs fjarri. Langlíklegasta skýringin er munur á umbúnaði mælanna. Krossanesbrautarmælirinn er í hefðbundnum hólk sjálfvirkar stöðvar, en hitamælirinn á Lögreglustöðinni er aftur á móti inni í gamla hitamælaskýlinu. Þar eru loftskipti mjög hæg og snerpa skýlisins enn minni en „venjulega“ í slíku skýli - því það er hætt að opna það á þriggja klukkustunda fresti eins og gert var í áratugi. 

Hvað á nú að gera með hitamet Akureyrar í nóvember? Ritstjóri hungurdiska er kominn á eftirlaun og hefur varla tillögurétt nú orðið - hvað þá meira. En þetta er eins og sjá má ákveðið vandamál, vilji menn stunda þessa íþróttagrein (metameting) af snerpu og festu. Og ekki er það aðeins á Akureyri sem þetta gerist - heldur nánast alls staðar. Rétt er að taka fram að þessi munur kemur langoftast lítt eða ekki fram í mánaðameðaltölum (en getur þó gert það) - og er það mun óþægilegra.

Hiti er einnig mældur á Akureyrarflugvelli. Þar eru hins vegar ekki hámarkshitamælingar - og tölur aðeins gefnar upp á klukkustundarfresti - og án aukastafs. Hæsta tala þessarar hitabylgju þar var 19 stig. 

En fleiri met voru sett. Ritstjóri hungurdiska fylgist með klukkustundarmetum á landsvísu. Nóvembermet voru slegin fyrir klukkustundir næturinnar, frá og með kl.23 og á öllum heilum tímum til kl.9 að morgni. Nokkrar stöðvar komu við sögu: Krossanesbraut (kl.23 og 24), Bakkagerði (kl.1 - og aftur kl.8), Siglufjörður (kl.2 og kl.3), Ólafsfjörður (kl.4), Skjaldþingsstaðir (kl.5, 6 og 7 og kl.9).

Eitt nóvembermet var sett í háloftaathugun yfir Keflavík kl.23. Hiti í 850 hPa fór í 11,4 stig. Eldra met, 10,0 stig var komið til ára sinna, sett 13.nóvember 1961 - rétt um þær mundir sem ritstjóri hungurdiska fór fyrst að fylgjast með veðri af ákafa. Merkilegt hvað tíminn líður, 63 ár (þar áður voru 63 ár aftur til ársins 1898). 

Nokkuð vantaði upp á að hitamet væru slegin í öðrum hæðum. 

Í viðhengi geta nördin fundið lista um ný nóvemberhitamet á sjálfvirkum veðurstöðvum - og hversu miklu munar frá eldri metum. Stöðvum sem athugað hafa í minna en fimm ár er sleppt. 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• ný met - listi (óstaðfest)

Fyrstu 10 dagar nóvembermánaðar 2024

Mikil umskipti urðu um mánaðamótin síðustu þegar mikil hlýindi tóku við af sérlega svölum október. Meðalhiti í Reykjavík fyrstu 10 daga nóvember er 6,6 stig, +3,5 stigum ofan meðallags 1991 til 2020 og +2,9 stig ofan meðallags sömu daga síðustu tíu árin. Þetta er hlýjasta nóvemberbyrjun aldarinnar í Reykjavík, en kaldastir voru þessir sömu dagar árið 2010, meðalhiti þá +0,1 stig. Á langa listanum raðast hitinn nú í 8. hlýjasta sæti af 151. Fyrstu tíu dagar nóvember voru hlýjastir árið 1945, þá var meðalhiti þeirra +8,2 stig, en kaldastir voru þeir 1899, meðalhiti -4,0 stig.

Á Akureyri er meðalhiti dagana tíu nú +5,9 stig, +4,4 stigum ofan við meðallag 1991 til 2020, og +4,0 stigum ofan meðallags síðustu tíu ára. Sex nóvembermánuðir hafa byrjað á hærri tölum síðustu 89 árin, síðast 1987 - eins og í Reykjavík.

Dagarnir tíu eru að meðaltali þeir hlýjustu á öldinni á mestöllu landinu. Á Austurlandi að Glettingi og á Suðausturlandi eru þeir næsthlýjastir og þriðjuhlýjastir á Austfjörðum.

Miðað við síðustu tíu ár er hitavikið mest við Sátu, í Nautabúi, Torfum og á Hvanneyri, +4,6 stig, en minnst +0,7 stig á Fonti.

Úrkoma í Reykjavík hefur mælst 56,2 mm og vantar ekki mikið upp á tvöfalda meðalúrkomu. Á akureyri hafa aðeins mælst 4,3 mm og er það um fimmtungur meðaltals. Einnig hefur verið þurrt á Dalatanga, þar hefur úrkoman mælst 20 mm, tæpur þriðjungur meðallags.

Sólskinsstundir hafa mælst 9.8 í Reykjavík, 6,7 færri en í meðalári. Á Akureyri hafa sólskinsstundirnar mælst 15 og er það 7 stundum fleiri en að meðaltali.

Hlýindi eiga að haldast næstu daga, en síðan kólnar talsvert - að minnsta kosti í bili.

Óvenjulegt?

Hlýtt hefur verið á landinu að undanförnu - eftir kalda tíð í október. Sé að marka spár munu hlýindin ná hámarki aðra nótt eða á þriðjudag (12.nóvember). 

Hér má sjá þykktarspá evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir kl.6 að morgni þriðjudags (heildregnar línur), litir sýna hita í 850 hPa fletinum (í um 1400 metra hæð) á sama tíma. Þykktin mælir (sem kunnugt er) meðalhita í neðri hluta veðrahvolfs, því meiri sem hún er því hlýrra er loftið. Innsta jafnþykktarlínan við Austurland sýnir hvar þykktin er meiri en 5600 metrar. Þetta þætti meira að segja mikið að sumarlagi - og hæsti hiti kortsins í 850 hPa er rúm 15 stig, hærri en nokkru sinni hefur mælst yfir Keflavíkurflugvelli (árið um kring). En hafa verður í huga að hér kemur niðurstreymi yfir Austurlandi og þar austur af við sögu - nokkuð sem ekki á sér stað í hlýrri sunnanátt yfir Keflavík. Tölur sem þessar eru því mun algengari við Austurland heldur en suðvestanlands. 

Hitamet nóvembermánaðar yfir Keflavík er 10,0 stig í 850 hPa, orðið harla gamalt reyndar, sett 13.nóvember 1961 (og kannski ekki mjög nákvæmt). Háloftakanna er ekki sleppt til mælinga nema tvisvar á dag og er þess vegna nokkur heppni ef hann hittir í hlýjar tungur á hraðferð að vetrarlagi, en þó er vissulega vel þess virði nú að gefa athugunum morgundagsins (mánudags 11.nóvember) gaum hvað möguleg met snertir. Svo virðist sem frostlaust verði upp fyrir 3 km, langt upp fyrir hæstu fjöll landsins. 

En þrátt fyrir þetta er alls ekki víst að um methita verði að ræða á veðurstöðvunum. Þegar að byggðum Austur- og Norðausturlands kemur hefur loftið blásið um langa hríð yfir hálendið. Þrátt fyrir hlákuna er yfirborðshiti ekki langt frá frostmarki. Loftið kólnar því á leið sinni og verður þar með stöðugra - erfiðara er að losna við það og uppblöndun við hið gríðarhlýja loft fyrir ofan verður tregari. Þegar svona hlýtt loft fer um að sumarlagi er greiðari leið til blöndunar, auk þess sem yfirborð landsins er mun hlýrra, sérstaklega sé það þurrt og sól hefur skinið á það baki brotnu. Að vetrinum er því mun erfiðara um vik - helst er von um háar hitatölur nærri háum fjöllum - þar er heldur meiri von um hræru. 

Til gamans skulum við líka líta á mættishita í 850 hPa-fletinum. Mættishitinn sýnir hversu hlýtt loft getur orðið sem dregið er beint niður til 1000 hPa þrýstings - án blöndunar. 

Við sjáum að hæsta talan á kortinu er 28,9 stig. Því er ekki að neita að slík tala liti ævintýralega út á mæli veðurstöðvar - í nóvember. En það er víst lítil von til þess að slíkt sjáist. Mættishiti í 925 hPa (í um 700 metra hæð) er (í spánni) um 25 stig. Neðar sjást greinileg hitahvörf þar sem þyngra og kaldara loft situr - og fer væntanlega ekki. 

Þess má enn geta að hitamet nóvembermánaðar er 23,2 stig, sett á Dalatanga 11.nóvember 1999 - við heldur minni þykkt en hér er spáð. Þá hafa æskileg tengsl orðið við hlýja loftið ofan við. Dæmi í „hina áttina“ er úr gömlum hungurdiskapistli (7.nóvember 2011). 

Þetta er sams konar kort og það fyrra hér að ofan (en eldri gerð). Þykkt var þá spáð yfir 5600 metrum yfir Norðausturlandi - eins og nú - og hámarkshita í 850 hPa um 13 stig (ívið lægra en nú). Þetta er 36 stunda spá - spáin sem vitnað var í að ofan er 42 stunda spá. Það sem gerðist hins vegar var að í raun urðu hiti og þykkt ívið minni en spáð hafði verið - og skilyrði að öðru leyti ekki alveg jafn hagkvæm og 1999. Mesti hiti sem mældist var þó 21,0 stig (á Skjaldþingsstöðum). Það má taka eftir því að áður en metið var sett 1999 var hitamet nóvembermánaðar hér á landi 19,7 stig, líka sett á Dalatanga, en þann 10. 1971. Svo virðist sem stöðin á Dalatanga sé einna líklegust til meta við þessar vetraraðstæður, þar er hátt fjall nærri - og von til þess að ná í loft sem ekki hefur kólnað við stöðuga og langvinna snertingu við blautar eða frosnar heiðar. Ekki er heldur langt í há fjöll á Skjaldþingsstöðum og sömuleiðis á Seyðisfjörður líka fáeinar vænar vetrartölur. Sauðanesviti vestan Siglufjarðar er sömuleiðis líklegur. Sé áttin nægilega vestlæg koma Kvísker í Öræfum sterkt inn. Líklegt er að stöðvamet verði sett, jafnvel mjög mörg. 

Á aðfaranótt fimmtudags er svo aftur búist við hlýju lofti til landsins - en þó ekki alveg jafnhlýju og hér hefur verið fjallað um. Síðan á að kólna rækilega. Hætt er við að hvasst verði á köflum næstu daga, jafnvel úr hófi. Vonandi kemur tíudagayfirlit hungurdiska síðan á morgun. 

Smávegis af illviðri gærdagsins (7.nóvember 2024)

Nokkuð hvasst varð á landinu í gær (fimmtudaginn 7.nóvember). Lægð fór til norðurs fyrir vestan land - og síðan norðaustur í höf. Um nóttina snerist vindur úr austlægri átt í suðlæga. Þá hlýnaði skemmtilega snögglega - sums staðar um meir en 10 stig á fáeinum mínútum. Í daglegu uppgjöri ritstjóra hungurdiska setur hann mörk hins áhugaverða við 8 stiga breytingu á klukkustund. Það er ekki oft sem slík skyndibreyting á sér stað á jafnmörgum veðurstöðvum sama daginn - nú var það á 16 stöðvum og á tíu þeirra varð breytingin 10 stig eða meira, mest á Ólafsfirði þar sem hitinn fór úr 2,7 stigum í 15,8 á innan við klukkustund, hækkun um 13,1 stig.

Jafnframt því sem vindur gekk til suðurs hvessti mjög. Hámarksútbreiðslu náði hvassviðrið um kl.9 um morguninn, eftir það slaknaði nokkuð en síðdegis bætti aftur í á Vestfjörðum. Ofviðranörd gætu hér greint á milli tveggja ofviðragerða - (eins og lýst var í pistli hungurdiska í gær). 

Mánaðarvindhraðamet voru slegin á fáeinum veðurstöðvum sem athugað hafa í um 20 ár eða meira. Má þar nefna Súðavík, Hornbjargsvita, Straumnesvita, Bolungarvík, Seljalandsdal og svo Flatey á Skjálfanda. Á öllum Vestfjarðastöðvunum var metið sett í „síðari“ strengnum og er vel að landið hafi sloppið við hann að öðru leyti. Vakthafandi veðurfræðingur vakti athygli ritstjóra hungurdiska á því að furðulítið varð úr veðri á höfuðborgarsvæðinu - þótt gríðarmikill vindstrengur hafi verið í fjallahæð. Í grunninn er kannski ekki erfitt að finna skýringu - alla vega á ritstjórinn slíka á lager - en þar sem allsendis óvíst er hvort hún er rétt skal lesendum vægt (alla vega að þessu sinni).

Í hinu áðurnefnda daglega uppgjöri ritstjórans kom jafnframt í ljós að veðrið náði inn á annan (af tveimur) listum sem ritstjórinn hefur um langt skeið notað til að fylgjast með illviðratíðni. Annar þeirra „mælir“ fjölda stöðva þar sem vindur nær 20 m/s einhvern tíma sólarhrings - að þessu sinni fór mælitalan í 34 prósent (stöðva í byggð) - það næstmesta á árinu. Til að komast á listann þarf dagur að ná 25 prósentum eða meir. Að jafnaði hafa slíkir dagar verið um 12 á ári, en hafa hingað til ekki verið nema tveir það sem af er 2024. Verður að teljast að hér sé um óvenjulega illviðrarýrð að ræða - en afgangur ársins gæti svo sannarlega „bætt úr“ því. Hinn dagurinn á árinu sem náði þessu máli var 25. janúar (með 42 prósent). 

Til að komast á hinn listann gerir ritstjórinn þá kröfu að meðalvindhraði sólarhringsins í byggðum landsins nái meir en 10,5 m/s (ástæða tölunnar er einfaldlega sú að hann vill að til lengdar séu ámóta margir dagar á hvorum lista). Veður gærdagsins vantaði aðeins upp á (meðaltalið var 10,29 m/s) - við getum sagt að það hafi ekki staðið nægilega lengi - eða þá að vindur hafi ekki verið nægilega mikill. Það kom ritstjóranum einnig á óvart að þetta er þriðjahæsta tala ársins. Hinir tveir dagarnir voru 4.júní (norðanhretið mikla) og hvassviðri 7. apríl. Hvorugur þessara daga náði inn á hinn listann og veðrinu 25.janúar var líkt farið og því í gær, að það náði ekki inn á meðalvindhraðalistann. Ekkert illviðri ársins hefur því komist á báða lista - nokkuð óvenjulegt - en kannski „rætist úr“ (vonandi þó ekki). 

Spár eru nokkuð órólegar næstu daga - í báðum merkingum þess hugtaks. Spáð er órólegu veðri - og reiknimiðstöðvar senda frá sér næsta ólíkar spár. Þær eru þó um það bil að verða sammála um að eftir helgi komi enn eitt hlýindaskotið - harla óvenjulegt reyndar.

Hér er nýjasta spá evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir um hádegi á þriðjudag. Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru heildregnar, en þykktin sýnd í lit. Þykktin mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs. Segja má að landið allt sé í sumarhlýindum á þessu korti og þykktin meiri en 5580 metrar yfir Austurlandi. Þetta er að vísu ekki alveg einsdæmi í nóvember, en eldri tilvik eru mjög fá. Það er misjafnt hvað þau hafa skilað háum hitatölum á veðurstöðvunum. Ámóta tilvik 8. nóvember 2011 náði 21,0 stigum á Skjaldþingsstöðum í Vopnafirði. Íslandsmetið í nóvemberhita, 23,2 stig frá Dalatanga 11.nóvember 1999 var sett við ívið lægri þykkt heldur en hér er spáð, en til að met verði sett þarf að „hitta í“ margt í senn. Eitt af því er þétt stöðvakerfi. Nútíminn er þannig líklegri til að ná metum (hvað sem hnattrænni hlýnun líður) út úr hraðfara veðurkerfum að vetrarlagi heldur en gömlu skýlin með sínum hægari loftskiptum - og stöðvarnar mun fleiri. Við vitum þannig nokkuð áreiðanlega af ámóta tilvikum á fyrstu áratugum háloftamælinga - sem ekki náðu að skila 20 stigum og vantaði jafnvel talsvert upp á. 

En óróinn á að halda áfram. Kannski er vafasamt að sýna kortið hér að neðan. Líklega á það eftir að breytast mörgum sinnum - en látum okkur hafa það samt (við sýnum stundum kort skemmtideildarinnar).

Hér er kominn fimmtudagur 14.nóvember. Enn er mjög hlýtt austanlands - en köld stroka ryðst með látum að landinu úr vestri. Við skulum taka eftir því að bæði jafnhæðar- og jafnþykktarlínur eru mjög þéttar, þykktarbrattinn dregur mjög úr afli rastarinnar næst jörðu, en mjög lítið misgengi þarf til að hér verði um versta veður að ræða - og einhvers konar norðankast í kjölfarið - skammvinnt eða ekki. Bandaríska veðurstofan er með allt öðru vísi spá - mun mildari. Kannski við trúum henni frekar því eins og áður sagði hefur farið ótrúlega vel með veður allt þetta ár - þótt margir kvarti. Kuldapollar norðurhvels eru nú að ná sér á strik og eru - eins og venjulega til alls líklegir.

Hér hefur ekkert verið minnst á veður helgarinnar. Rétt fyrir þá sem eru í ferðalögum milli landshluta að fylgjast vel með veðri og veðurspám. Munum að engar veðurspár er að finna á hungurdiskum - aðeins umfjöllun um veður. 

Snörp lægð

Þessa dagana eru hlýjar suðlægar áttir ríkjandi á landinu. Þótt fjöldi dægurstöðvameta hafi verið slegin eru hlýindin samt ekki nægileg til að geta talist óvenjuleg eða einstök - alla vega ennþá. Þó nokkuð hafi blásið finnst ritstjóra hungurdiska vindhraði allmennt hafa verið undir væntingum - miðað við stöðuna. Ekki hefur hann þó klórað sér verulega í höfðinu yfir því. 

Lægðin sem er að fara til norðurs fyrir vestan land í dag er þó heldur öflugri heldur en fyrirrennarar hennar og spár eru jafnvel að gera ráð fyrir snörpum suðvestan- eða vestanhvelli á Vestfjörðum og sums staðar á Norðurlandi líka. Við skulum reyna að taka mark á þeim - eigum við eitthvað undir. 

Kortið er úr ranni evrópureiknimiðstöðvarinnar og sýnir sjávarmálsþrýsting (heildregnar línur) klukkan 21 í kvöld, fimmtudag 7.nóvember og einnig 3 klukkustunda þrýstibreytingu á sama tíma (frá 18 til 21) með litum. rauðir litir sýna fallandi loftvog, en bláir rísandi. Við bendum sérstaklega á blett vestur af Vestfjörðum þar sem þrýstiris sprengir litakvarðann. Loftvog á þar að stíga um +21,3 hPa þar sem mest er. Örar breytingar á loftþrýstingi eru að jafnaði merki um möguleg illviðri, því meiri eftir því sem breytingarnar eru meiri. Þess vegna er ekki annað hægt en að vara við mögulegum stormi - eða því þó meira. 

En við sjáum líka á myndinni að lægðin grynnist ört, það er ekkert þrýstifall við hana sem stenst á við hina rísandi loftvog og er hér meira að segja svo langt gengið að stutt hlýtur að vera í dauða lægðarinnar - eða þess anga hennar sem illviðrinu veldur. 

Eins og oft hefur verið fjallað um hér á hungurdiskum áður má líta svo á að illviðri megi „skýra“ með misgengi hæðar veðrahvarfanna og hitafars í veðrahvolfi. Það er venjulega svo að kalt loft fylgir lágum veðrahvörfum, en hlýtt háum. Við mælum hitann gjarnan með svonefndri þykkt og með því að fylgjast með dreifingu jafnþykktarlína og jafnhæðarlína veðrahvarfanna getum við líka metið eðli illviðra. Veðrahvörfin eru hins vegar nokkuð erfið viðfangs, en þar sem mjög gott samband er á milli hæðar þeirra og hæðar 500 hPa-flatarins getum við vel notað jafnhæðarlínur þess flatar í stað veðrahvarfanna í vangaveltum okkar. 

Misgengið sem um er rætt getur einkum orðið þrenns konar. (i) Séu jafnhæðarlínur mjög þéttar (eins og gerist í háloftaröstum) en jafnþykktarlínur gisnari er það merki um að „hes“ úr röstunum liggi frá þeim í átt til jarðar. Verst er ástandið hverfi jafnþykktarlínurnar alveg undir röstinni. (ii) Séu jafnhæðarlínur gisnar, en jafnþykktarlínur þéttar (loftið undir veðrahvörfunum óvenju kalt) er vindur lítill í háloftum, en öflugur í neðri lögum, því meiri eftir því sem jafnþykktarlínurnar eru þéttari - og þá oft jafnvel af andstæðri átt við háloftavindinn. Við getum talað um lágrastarveður og snúist vindátt við getum við talað um öfugsniðaveður. (iii) Stöku sinnum gerist það að hlýtt loft lokast af undir lágum veðrahvörfum, loftið er þar mun hlýrra heldur en umhverfis. Þetta er óeðlilegt ástand og er þá vindur ekki mestur í háloftum (getur þó verið mikill) heldur vex hann eftir því sem neðar dregur (þar til núnings fer að gæta), bætir sum sé í vind neðarlega í veðrahvolfi. Allir fellibyljir hitabeltisins eru þessarar (iii) tegundar, en hlýindin í þeim miðjum hafa þó orðið til á allt annan hátt heldur en í lægðum þeim á norðurslóðum sem eiga þó þetta sameiginlega einkenni. 

Illviðrið sem búist er við í kvöld á Vestfjörðum er þessarar þriðju tegundar. Hlýtt loft hefur lokast af undir fremur lágum veðrahvörfum og bætir í vind í lægri lögum. Þetta veður er þó að fyrirferð með minnsta móti og eiga spárnar því í nokkrum erfiðleikum með að ná því. Bæði verður þetta (innilokunar-)ástand skyndilega til og lifir ekki lengi. Þess vegna er óvissa umtalsverð. 

Þó þessi flokkun illviðra sé nokkuð skotheld á hver flokkur sér þó fjölmörg tilbrigði. Sum þeirra reyna á flokkunina - svo til verða greinilegir undirflokkar - allt getur auðveldlega endað í miklu flokkunarfylleríi sem ritstjórinn hefur oft lent á. Slíku fylgja svo sannarlega miklir timburmenn. Bergjum því varlega á veigunum og látum þær ekki leiða okkur á miklar villigötur. 

En fylgist með spám Veðurstofunnar og annarra til þess bærra aðila. Ritstjóri hungurdiska er löngu hættur að gefa út spár - framtíðin er óráðin. 

Smávegis af október 2024

Október 2024 er horfinn á braut og rétt eins og fleiri mánuðir að undanförnu var hann í svalara lagi. 

Taflan hér að ofan sýnir að hann var kaldastur októbermánaða á öldinni á Ströndum og Norðurlandi vestra, en annars yfirleitt í næstkaldasta til fjórðakaldasta sæti. Athugum þó að hér er reiknað fyrir heil spásvæði - einstakar veðurstöðvar kunna að raðast á annan hátt (sjá yfirlit Veðurstofunnar). 

Mánuðurinn var samt mjög tvískiptur. Framan af ríkti eindreginn háþrýstingur, en síðan tók við skammlífari lágþrýstisyrpa. Loftþrýstingur í mánuðinum í held var því ekki óvenjulegur, ólíkt þeim öfgum sem gengið hafa undanfarna mánuði. Þetta þýðir að meðalþrýstikort og meðalhæðarkort háloftanna sýna heldur ekki mjög miklar öfgar.

Hér má sjá hæð 500 hPa-flatarins (heildregnar línur) meðalþykkt (daufar strikalínur) og þykktarvik (litir). Það var frekar svalt fyrir norðaustan land þykktin þar um 25 metrum neðan meðallags, neðri hluti veðrahvolfs var rúmu einu stigi kaldari en að meðaltali 1981-2010. Annars má segja að hiti sé ofan meðallags á öllu kortinu. Kuldinn einskorðast við þetta litla svæði og var því meiri eftir því sem neðar dró - enda sjáum við að háloftavindáttin er að meðaltali úr norðvestri - og vindátt nærri sjávarmáli af norðri. (En höfum þó í huga hið tvískipta eðli mánaðarins sem áður var á minnst). Kannski drergur að því að hiti verður líka ofan meðallags í norðanátt (verður þá fokið í flest skjól). 

En vikin eru meiri neðst og ef taka má mark af greiningu evrópureiknimiðstöðvarinnar var sjór nokkuð kaldur á allstóru svæði fyrir norðan land. Þetta má sjá á kortinu að neðan.

Á ljósgulu og ljósbláu svæðunum er hiti nærri meðallagi (ómarktækt ofan eða neðan við). En það er blettur úti af Húnaflóa þar sem sjávarhitavikið (yfirborð) er allt að -2,8 stig, sem er nokkuð mikið. Hitavikin sem sett eru á hin hefðbundnu hafíssvæði vestur undir Grænlandi eru óviss (það er erfitt að reikna áreiðanleg meðaltöl á slíkum svæðum). Sömuleiðis er ekki ljóst hvort sá munur sem kemur fram á Húnaflóa og Skagafirði annars vegar (hiti vel undir meðallagi) og svæðunum austar (Skjálfanda og Axarfirði - þar sem hiti er í eða rétt yfir meðallagi) er raunverulegur. Ekki er gott að segja hvað veldur þessum neikvæðu hitavikum. Því miður sjást ekki neinar mælibaujur inni á þessu svæði - þær sem sjást eru austar. Ritstjórinn treystir sér því ekki til að vera með neinar ágiskanir um ástæður vikanna, en þær ástæður gætu verið af margvíslegum toga.

Eins og fram hefur komið í yfirliti Veðurstofunnar var mánuðurinn í hægviðrasamara lagi. Ritstjórinn á eftir að kanna það mál (og fleiri) nánar - en sem kunnugt er er hann kominn á eftirlaun og veit minna og minna um málefni líðandi stundar.   

Þökkum BP að vanda fyrir kortagerðina.