Hitafar yfir Keflavíkurflugvelli síðustu 6 áratugi - 4. áfangi

Á bestu dögum á árum áður endaði háloftakanni sem sleppt var frá Keflavíkurflugvelli ferð sína uppi í 5 hPa (ríflega 35 km hæð) - og oftast náðist að mæla allt upp fyrir 20 hPa. En óþægilega marga daga vantar þó til þess að við getum með góðu móti búið til mánaða- og ársmeðaltöl fyrir þessa efstu fleti allt tímabilið sem hér er undir. Því var ákveðið að fara ekki hærra en upp í 100 hPa að þessu sinni, en sá flötur er í 15 til 16 km hæð. Í þessum pistli tökum við á hitanum þar - og að auki lítum við á eins konar samantekt.

 

Hér er sumri (júní til ágúst) og vetri (desember til febrúar) troðið á sama línuritið. Hitakvarðarnir eru þó mismunandi. Sumarkvarðinn er til vinstri og gráu línurnar sýna hitann, sú daufa breytingar frá ári til árs - en sú þykka er 10-ára keðjumeðaltal. Gildi þess er fært inn á síðasta ár hvers tímabils.

Kvarðinn til hægri á við veturinn, grænar strikalínur sýna meðalhita einstakra ára en þykk lína er 10-ára keðjumeðaltal. Eins og margoft hefur verið minnt á geta lúmskar villur reynst í gagnaröðum sem þessum - en ef við tökum mælingarnar bókstaflega hefur kólnað um um það bil 2 stig - bæði sumar og vetur í 100 hPa hæð. Ef við rýnum í þykku, grænu línuna má þó sjá að megnið af vetrarkólnuninni átti sér stað fyrir 1985. 

Næst bregðum við upp öllum 10-ára keðjumeðaltölum upp á tveimur myndum, sumar og vetur.

 

Ekki alveg létt mynd. Ártölin á lárétta ásnum eru þó skýr. Á þeim lóðrétta er eitthvað sem við köllum normaðar tölur - eins konar vik frá meðallagi tímabilsins. Neikvæðar tölur þýða að hiti er undir meðallagi - en jákvæðar að hiti sé ofan meðallags. Hvert „stig“ er hins vegar lítillega misjafnt eftir hæð - oftast þó ekki mjög fjarri 0,5°C á sumarmyndinni. 

Hér sést að hlýnað hefur að sumarlagi í neðri flötunum - yfirborð, 850 hPa, 700 hPa og 500 hPa eru í hneppi efst á síðustu árunum. Hlýnunin í þessum flötum er þó ekki alveg samstíga - yfirborðið hlýnar síðast (efsta brúna línan) - tekur stökk nærri aldamótum. Í 850 hPa hefur hlýnað nokkuð samfellt frá 1985. Í 700 hPa og 500 hPa hófst mikil hlýnun strax fyrir 1980 (um svipað leyti og heimsmeðalhitinn fór fyrst á flug) - einnig hlýnaði talsvert um aldamótin - en ekki mikið síðan, lítillega þó í 700 hPa. 

Efri fletirnir, 300 hPa, 200 hPa og 100 hPa eru í öðru hneppi - neðarlega til hægri. Í öllum þessum flötum var hiti mun hærri á fyrri hluta tímabilsins heldur en á síðari árum. Hitinn í 100 hPa virðist hafa fallið jafnt og þétt allan tímann, en í 200 hPa og 300 hPa er hitahámark í kringum 1970. 

Þetta var sumarið - þá er það veturinn á sama hátt.

Hitaþróunin hér er ekki eins og á hinni myndinni. Allir fletir eru sammála um kuldaskeið frá því eftir 1970 fram undir aldamót - og eru sammála um að kaldast hafi verið á tímanum 1974 til 1983 (eða svo). Þá hafi farið að hlýna hægt - en síðan snögglega um miðjan 10. áratuginn, nema í efstu þremur flötunum - þar var hlýnunin lítil. Efstu fletirnir (og 500 hPa jafnvel líka) virðast taka nokkra dýfu á allra síðustu árum - en 700 hPa, 850 hPa og yfirborð halda nokkurn veginn sínu.

Munurinn er mikill á efri og neðri flötum fyrst á tímabilinu, þar eru hlýjustu tölur tímabilsins alls á 6. áratugnum - fyrir og um 1960. Í neðri flötunum er hámarkið aðeins seinna - ef lagst er í smáatriðin má sjá að yfirborðið er fyrst neðri flatanna til að ná sínu hámarki, síðan koma hinir lágfletirnir á eftir. 

Hvað segir þetta síðan? Hitasveiflur í efri og neðri flötum eru ekki þær sömu. Bein áhrif aukinna gróðurhúsaáhrifa gætu skýrt eitthvað (þar á „eftir bókinni“ að hlýna í neðri flötum - en kólna í þeim efstu). Í neðstu flötunum eru trúlega einhver sjávarkulda- og hafísáhrif - hafísáhrif sjást þó ekki mjög vel á myndunum (kannski gera þau það á vorin - við vitum það ekki). Við vitum ekki heldur hvort hægfara sjávarhitabreytingar tengjast auknum gróðurhúsaáhrifum beint.

Í efri flötunum - og sérstaklega í 300 hPa og 200 hPa geta breytingar á legu heimskautarastarinnar haft umtalsverð áhrif á hitafarið vegna lóðréttra hreyfinga í kringum röstina. Ekkert hefur þó komið fram sem beinlínis staðfestir slíkan breytileika í námunda við Ísland.  

En látum þessa umfjöllun um háloftahitafar enda hér - að sinni. 

Sumarúrkoma í Reykjavík (auk úrkomudagafjölda)

Úrkoma mældist nú meiri í Reykjavík á tímabilinu júní til september heldur en áður er vitað til. Í mánuðunum júní og september mældist úrkoman sérlega mikil, meir en tvöfalt meðaltal í báðum. Einnig rigndi mikið í júlí (72 prósent umfram meðallag), en í ágúst var úrkoman lítillega undir meðallagi.

Úrkoma í júní og september náði þó ekki eldri metum mánaðanna. Hungurdiskar hafa fjallað nokkuð um þessa miklu úrkomu júní- og júlímánaða áður, t.d. í færslu frá 22. júlí og annarri 26.júní. Þótt úrkomusumma mánaðanna júní til ágúst væri há var hún nokkuð frá meti. En september var drjúgur, virðist vera í 7. sæti mikilla úrkomumánaða. Eftir því sem best er séð var heildarúrkoma mánaðarins þó hvergi meiri en mest hefur mælst í september áður nema á tveimur af yngstu úrkomustöðvunum, Drangshlíðardal undir Eyjafjöllum og Borgum í Hornafirði - á þessum stöðvum hefur aðeins verið mælt frá 2012. 

En lítum á sumarsummuna (júní til september) í Reykjavík á mynd.

 

Mælingaárin liggja á lárétta ásnum. Engar úrkomumælingar voru gerðar í Reykjavík á árunum 1908 til 1919. Þá var mælt á Vífilsstöðum, niðurstöður þeirra sumra sem þar var mælt eru einnig settar inn (rauðar súlur)- úrkomumælingar á staðnum voru ekki alveg trúverðugar - en förum ekki út í það.

Lóðrétti ásinn sýnir mm og grænu súlurnar sumarsummuna. Nýliðið sumar, súla sumarsins 2014 er sjónarmun hærri (415,9 mm) heldur en tvær þær næsthæstu (1887, 407,3 mm og 1899, 405,4 mm). Þurrast var sumarið 1956.

Við lítum líka á úrkomudagafjöldann. Hér eru dagar aðeins taldir með hafi úrkoma verið 1,0 mm eða meiri. Ástæðan er sú að á árum áður þótti sumum veðurathugunarmönnum varla taka því að mæla úrkomu minni en 1 mm. Talningar á dögum með úrkomu 0,1 mm eða meir eru þannig oftast óáreiðanlegar fyrstu ár mælinga þeirra löngu mæliraða sem til eru. Efri viðmiðunarmörkin (1,0 mm) gefa samanburðarhæfari raðir.

 

Hér er Vífilsstöðum alveg sleppt. Sumrin 2013 og 2014 eiga jafnmarga úrkomudaga, 62 hvort sumar og eru í 5 til 6 sæti á fjöldalistanum. Efst er sumarið 1969, með 71 dag. Síðan koma 1955 (69 dagar), 1947 og 2003 (62 dagar, hvort sumar). 

Enga leitni er að sjá á línuritunum - úrkomumagn og úrkomudagafjöldi virðist breytast tilviljanakennt frá ári til árs. Athyglisvert er þó að það sýnist sem úrkomusumur (eða þurr) klasist nokkuð. 

Tíu stiga syrpurnar - í Reykjavík og á landinu

Þess var getið á fundi á Veðurstofunni í fyrri viku að hiti hefði ekki náð tíu stigum daginn áður. Í framhaldi af því var spurt hvort tíustigasyrpa sumarsins í Reykjavík hefði verið óvenju löng að þessu sinni. Með tíudagasyrpu er átt við tíma þar sem dagshámarkshitinn helst samfellt ofan við 10-stig. Vor og haust koma gjarnan fáeinir dagar í röð með hámarkshita yfir tíu stigum - kaldari dagar á milli - en síðan kemur langt samfellt tímabil 10 stiga hámarkshita. Mjög misjafnt er hvenær það byrjar og endar. 

Nimbus gefur þessu gaum í bloggi fyrir nokkrum dögum og ættu áhugasamir að lesa það sem fyrst. Þeir sem það gera munu e.t.v. reka augun í að talningunum þar og þeim sem hér fara að neðan ber ekki alveg saman. Það er vegna þess að hér látum við sem svokölluð tvöföld hámörk séu ekki til - en þau verða til þegar hiti kl. 18 í gær er hærri heldur en hámarkshitinn sem mælist kl. 18 í dag. Á mönnuðum stöðvum er lesið á hámarkshitamæla aðeins tvisvar á dag, kl. 9 og kl. 18. 

Síðasti tíu stiga dagur sumarsins í ár í Reykjavík var einmitt svona. Hiti náði 10 stigum eftir kl. 18 daginn áður. Sú tala var lesin af hámarksmæli kl. 9, og var hærri heldur en hámarkið kl. 18. Tíu stigin skráðust þar með sem hámark dagsins - leifar af hita dagsins áður. Ritstjóri hungurdiska hefur ákveðið að látast ekki sjá þetta og „leiðréttir“ því ekki. Tíustigasyrpa hungurdiska var því ekki afskrifuð fyrr en eftir seinni dag hámarksins tvöfalda.

Nú er auðvelt að reikna lengdir tíudagasyrpanna með aðstoð gagnagrunns Veðurstofunnar aftur til 1949. Hér verður litið á Reykjavíkursyrpurnar - en líka landssyrpur, lengd þess tíma sem hámarkshiti hefur náð tíu stigum einhvers staðar á landinu er reiknaður. Hann er (auðvitað) lengri heldur en í Reykjavík. 

Myndin sýnir tímann frá 1949 til 2014 fyrir Reykjavík - en 1949 til 2013 fyrir landið - landssyrpan 2014 stendur enn.

 

Gráu súlurnar sýna niðurstöður fyrir Reykjavík, en rauða strikalínan sýnir syrpulengd landsins. Kvarðinn til vinstri sýnir dagafjöldann. Vel má sjá að mikill munur er á syrpulengdinni frá ári til árs. Í Reykjavík var hún lengst 2009, 133 dagar. Í ár var hún 129 dagar - sú næstlengsta á öllu tímabilinu. Sumarið 1983 komu aldrei fleiri en 11 dagar í röð með 10 stiga hámarkshita eða meir. Meðaltal áranna 2004 til 2013 er 107 dagar. Meðaltalið 1961 til 1990 er hins vegar aðeins 66 dagar. 

Hér sést kuldaskeiðið á 8. og 9. áratugnum vel. Svo virðist sem eitthvað samhengi sé á milli lengdar 10-stigasyrpunnar og meðalhita langra tímabila. Það á þó alls ekki við um einstök ár. Einn spillidagur snemma í ágúst (með 9,9 stiga hámarkshita) getur klippt syrpu í tvennt - sem annars hefði orðið sú lengsta. Á slíku sumri væri samband meðalhita og lengdar lengstu syrpu ekki gott. 

Sú Reykjavíkursyrpa myndarinnar sem lifði lengst fram á haustið var sú sem endaði 4. október 1958.  

En rauðu línurnar sýna niðurstöður fyrir landið í heild - á mönnuðum veðurstöðvum. Einnig má sjá græna línu, sú á við sjálfvirku stöðvarnar - eins og má sjá eru stöðvakerfin tvö ekki nákvæmlega sammála - enda ekki við því að búast.

Landið sýnir meiri jöfnuð milli kaldra og hlýrra tímabila heldur en syrpur einstakra stöðva - síðustu tíu ár er meðaltalið 150 dagar (nærri fimm mánuðir) en á tímabilinu 1961 til 1990 er það 135 dagar. Lengst var tímabilið árið 2001, 187 dagar, en styst 1975, 96 dagar. 

Og að lokum er farið á smávegis gagnafyllerí - en ekki til sérstakrar eftirbreytni - það liggur lágt í vísindalandslaginu. Við reynum að reikna út tíustigasyrpur Reykjavíkur eins langt aftur og gögn leyfa. Hámarksmælingar hafa verið gerðar í Reykjavík samfellt frá vori 1920 til okkar daga og auk þess á styttri skeiðum á fyrri tíð. Frá 1907 til 1918 voru hámarksmælingar ekki gerðar, við notumst við hæsta hita hvers dags á athugunartímum.

Hér eru eyðurnar áberandi. Byrjað er lengst til vinstri, þegar mælt var í Lambhúsum á Bessastöðum - hæsti hiti á athugunartímum er notaður. Syrpurnar eru trúlega lengri en sýnt er. En hér er stysta syrpan, sumarið kalda á undan Skaftáreldum. Hugsanlega hefði hún orðið lengri með hámarksmæli. 

Næst er tímabilið 1830 til 1853 þegar Jón Þorsteinsson mældi hámarkshita hvers dags í Nesi og í Reykjavík. Hér má finna lengstu tíustigasyrpu alls tímabilsins, 138 daga sumarið 1843. Þetta var mikið óþerrasumar á Suðvesturlandi.

Á tímabilinu 1871 til 1879 notumst athugunartímahámörk - en enn á eftir að tína hæsta hita út úr athugunum tímabilsins 1880 til 1884. 

Árið 1885 var aftur kominn hámarksmælir, það sumar var harla aumt, syrpan aðeins 13 daga löng. 

Frá og með 1920 eru gögnin samfelld. Syrpurnar voru sérlega stuttar sumrin 1920 til 1923 - en lengdust síðan, sú lengsta kom 1941, 128 dagar - nánast eins og nú, 2014. Hið hlýja sumar 1939 er gott dæmi um hlýindi sem ekki skila sér í syrpulengd. Tíu stiga dagar það sumar voru fleiri en 150 - en illa klipptir af fjórum stökum dögum þegar hámarkshiti var á bilinu 9,7 til 9,9 stig. Lítil sanngirni í því(?) - getur minnt á bikarkeppnina í fótbolta - hér skiptir dagsformið öllu. 

Viðbót 12. október: Hér lauk tíu-stiga syrpu sjálfvirkra byggðastöðva ársins 2014. Varð hún 163 dagar að lengd, 9 dögum lengri en meðalsyrpa síðustu tíu ára, en 8 dögum styttri en metárið 2010.