Tvö hundruð ár

Um þessar mundir eru liðin 200 ár síðan Jón Þorsteinsson landlæknir hóf veðurathuganir í Reykjavík. Við vitum ekki nákvæmlega hvaða dag hann byrjaði að athuga - sennilega einhvern síðustu daga júlímánaðar 1820, athuganir hafa varðveist frá og með 1.ágúst. Við vitum ekki hvar Jón bjó fyrsta árið í bænum, en í júlí 1821 flutti hann í Nesstofu og bjó þar og gerði athuganir þar til 18.október 1833 - þá flutti hann aftur til Reykjavíkur. Athugaði hann þar allt til febrúarloka 1854. Hér verður ekki gerð grein fyrir athugununum - ef til vill lítum við betur á þær síðar.

Myndinni af Jóni hér að ofan er nappað úr myndabók Gaimard-leiðangursins, gerð 1839 að því er virðist. Undir myndinni stendur „J'on Thorsteinsson, Médecin Général de l'Islande“ - og í texta að hann hafi gert nákvæmar veðurathuganir óslitið frá 1823. Jón og leiðangursmenn báru saman loftvogir sínar - og kom saman. 

Jón var fæddur á Kúgastöðum í Svartárdal og ólst upp í Holti á Ásum í Húnavatnssýslu 7.júní 1794 (1795 segja sumir). Hann var stúdent úr Bessastaðaskóla 1815 og lauk prófi í læknisfræði við háskólann í Kaupmannahöfn í júlí 1819. Stundaði spítalastörf í Kaupmannahöfn til vors en hafði orðið landlæknir 7. desember 1819 og hélt því starfi til æviloka, 15.febrúar 1855. Hann var jarðsettur í Hólavallagarði og þar má sjá leiði hans.

Hér má sjá 1.síðu úr veðurhandriti Jóns. Hann sendi það til danska vísindafélagsins - enda hafði hann alla tíð samstarf við það um athuganir og fékk hjá því tæki. 

Í fyrstu var loftvog eina tækið sem Jón gat notað til mælinga, en hitamælir er á öllum kvikasilfursloftvogum. Loftvogin var hengd upp við glugga í óupphituðu norðurherbergi. Hitamælir loftvogarinnar fylgir hitabreytingum utandyra og má nota hann til að giska gróflega á mánaðarmeðalhita staðarins. 

Þennan fyrsta dag ágústmánaðar fyrir 200 árum var veður í Reykjavík sem hér segir. Loftþrýstingur 27 franskar tommur og 6,4 línur (12 línur voru í tommunni sem er 27,07 mm) - eða 993,7 hPa. Við þurfum bæði að leiðrétta til sjávarmáls, til 0°C og til 45° breiddarstigs - svo vill til að þessar leiðréttingar ganga í þessu tilviki til sitthvorrar handar.  

Hitinn á loftvoginni er 13°R [16,3°C] og lýsing á veðri: Suðaustan stormur, þykkviðri. - Jú, eitthvað getum við kannast við það. Betra veður var næstu daga.

Um veður og tíð ársins 1820 má lesa í gömlum hungurdiskapistli: Af árinu 1820. En við hugsum til þessara merku tímamóta. Einnig má geta þess að í maí voru liðin 100 ár síðan Veðurstofan hóf (opinberlega) athuganir við höfuðstöðvarnar, sem þá voru við Skólavörðustíg í Reykjavík. Ástæða er til að minnast þessara tímamóta beggja. 

Athugasemdir

[Halldór Jónsson, 31.7.2020 kl. 16:11]

Mér finnst sjaldan minnst á þennan merka mann Jón Þorsteinsson landlækni. Þurfti hann ekki að fást við illvígan mislingafaraldur sem hjó verulegt skarð í þjóðina einhvernstímann á hans tíma?

[Trausti Jónsson, 31.7.2020 kl. 16:57]

Því miður er nokkuð farið af fenna yfir minningu Jóns landlæknis. Hann þurfti að eiga við mislingafaraldurinn mikla sumarið 1846, talið er að um 1500 hafi látist - (af tæplega 60 þúsund íbúum landins). [Sjá Læknablaðið 2014]