Óformlegar hugleiðingar um hlýindi

Eins og flestir vita hefur hlýnað í heiminum á síðustu 150 árum. Líka á Íslandi. Greina má hlýnunina hér sem mun á hlýskeiðum 19. og 20. aldar sem og kuldaskeiðum á sama tímabili. Kuldaskeið 20. aldar var þannig hlýrra en samsvarandi skeið á 19. öld.

Munur á köldum skeiðum og hlýjum er þó meiri heldur en heildarhlýnunin. Þetta þýðir að tímabundin kólnun getur alveg falið hina undirliggjandi hlýnun. Ekki hefur verið gerð nein álitskönnun meðal okkar sem vinnum við veðurlagsrannsóknir hér á landi en líklega eru flestir okkar á þeirri skoðun að líklegt sé að hlýindin sem af eru öldinni séu ívið meiri en vænta mátti. Tímabundin kólnun muni væntanlega verða á næstu árum. Hvenær það verður er útilokað að segja til um. Varla dugar að nota þau tvö fyrri hlýskeið sem við þekkjum af hitamælingum sem forspá.

Nítjándualdarhlýskeiðið (um 1828 til 1857 - takið átölin ekki of bókstaflega) var mun aumingjalegra heldur en mágur þess á þeirri tuttugustu en það síðarnefnda, frá ´því um 1927 til 1964 - ónákvæm ártöl. Tuttugustualdarskeiðið toppaði snemma, mestu topparnir voru tveir, 1929 til 1933 og 1939 til 1942. Nítjándualdarskeiðið toppaði mun seinna - eða um 1845-1847. Ekkert mjög kalt ár skaust inn í 20. aldar hlýskeiðið, en það á 19. öld var rofið oftar en einu sinni af mjög köldum árum.

Þessi hegðan 19. aldarskeiðsins minnir nokkuð á hegðan 20. aldarskeiðsins í Skandinavíu og V-Evrópu. Þar voru hlýindin rofin illilega á árunum 1940 til 1942 og 1947. Ef til vill er svipað í gangi þar nú.

Árið 1943 var kalt á Íslandi miðað við hlýindin á undan, en það var þó ekki kaldara en svo að það var hlýrra en langflest hlýju árin á kuldaskeiðinu mikla 1858 til 1920. Meiri hiksti varð hér á landi á árunum 1949 til 1952, en þá komu fjögur frekar köld ár í röð. Þótt hlýskeiðið hafi haldið áfram allt til 1964/65 og nokkur allgóð ár hafi glatt landsmenn finnst mér sérstaklega athyglisvert að sumrin voru skert miðað við það sem var áratugina áður. Þau voru mörg sólrík og blíð - rétt er það en hitabylgjum hafði fækkað stórlega. Stórar hitabylgjur voru sárafáar.

Við sjáum nú að núverandi hlýindi hófust 1996/97 og hafa verið nánast óslitin síðan. Fyrstu árin voru þó þannig að varla var nokkur leið að sjá að nú hefðu nýir tímar farið í hönd. Þegar hið stórafbrigðilega ár 2003 datt inn varð loks ljóst að eitthvað væri á seyði. Síðan hafa verið nánast óslitin hlýindi  með mörgum ævintýralegum hitabylgjum. Síðastliðið sumar varð hins vegar mjög óvenjulegt. Það var auðvitað óvenjulegast fyrir það að vera hið hlýjasta sem mælst hefur sums staðar um landið sunnan- og vestanvert, en miðað við hlýindin má telja furðulegt að það komu nær engar hitabylgjur. Er eitthvað að gerast?

Þegar ég byrjaði að skrifa þennan pistil átti hann að vera um annað (þó náskylt efni) - en ég geymi það bara þar til næst.

Athugasemdir

[Þorkell Guðbrandsson (IP-tala skráð) 29.1.2011 kl. 21:04]

Maður er orðinn svo spenntur við lok lesturs hvers "hungurdisks" fyrir sig að mér datt í hug þegar ég var ungur einhverntíma á árunum upp úr 1950, að þá voru lesnar framhaldssögur á kvöldin í Ríkisútvarpinu, sem þá var eina útvarpsstöðin með eina rás. Sérstaklega man ég eftir tveimur sögum, önnur hét "Maðurinn á brúnu fötunum" og hin hét "Hver er Gregory?". Ef mig misminnir ekki las Gunnar G. Schram aðra en Sveinn Skorri Höskuldsson hina. Þori þó ekki að fullyrða um það. En fólk var giska spennt og fylgdist með lestrunum af innlifun. Ég man eftir því að þau kvöld, sem lesið var, kom fólk til foreldra minna til að hlusta á "kvöldsöguna" og voru öll önnur verk látin lönd og leið fyrir lestrana og jafnvel var því sleppt að raka upp og hirða hey undan rigningu! - En nú er svo komið, að spenningurinn fyrir næsta "hungurdiski" er orðinn slíkur að það minnir mig á kvöldsögurnar forðum daga!

Allt annað og skyldara ofanskráðu. Mig rámar í óvenjulega heita daga sumarið 1965, síðasta sumarið fyrir hafís- og kalárin. T.d. var Landsmót UMFÍ haldið á Laugarvatni þetta sumar og það varð eftirminnilega heitt a.m.k. á laugardeginum í Landsmóti og það var ekki eini dagurinn þetta sumar, ef ég man rétt? Síðan leið langur tími áður en einhver sumarhlýindi að marki yrðu hér á landi. A.m.k. ekki hér norðanlands.

[Trausti Jónsson, 30.1.2011 kl. 00:35]

Þakka þér fyrir Þorkell. Ég man ekki eftir rigningasumrinu 1955 (þótt litlu muni) en því meira var um það rætt. Þá var að ég held lesin sagan um Gregory sem allir hlustuðu á. Ég las hana löngu síðar og átta mig ekki alveg á hinum gríðarlegu vinsældum. En eitthvað í anda sumarsins hefur sjálfsagt ýtt undir það. Ríkisútvarpið var líka gríðarlegt sameiningarafl á þessum tíma. Áratug síðar flutti útvarpið tvö eða þrjú framhaldsleikrit eftir sama höfund þar sem sami spæjari kom við sögu (Paul Temple). Maður var bara ansi spenntur. Mig minnir að Ævar Kvaran hafi leikið Temple. Laugarvatnshitabylgjan 1965 er minnisstæð, hún stóð þó stutt og hennar gætti ekki um land allt. Þennan laugardag var ég að vinna við að stafla timbri í Borgarnesi í blíðuveðri. Þá kom timbrið óflokkað og í hrúgum úr skipunum og var margra vikna verk fyrir vikapilta að flokka og stafla. Þú manst sjálfsagt eftir þessu líka, maður fékk goða tilfinningu fyrir málunum öllum, allt frá stórum burðarviðum niður í stutt, þunn og mjó borð. Þessu hefur maður sjálfsagt týnt niður eins og öðru.

[Þorkell Guðbrandsson (IP-tala skráð) 30.1.2011 kl. 12:17]

Einmitt og akkúrat, þekkti þessa vinnu mætavel. - Sumarið 1955 var ég í vegavinnu, eins og ég hef víst komið inn á áður. Við lágum í tjöldum og sú vist verður manni ansi minnisstæð. Við vorum lengst af á Fróðárheiði, í Staðarsveit og Breiðuvík þetta sumar. -  Frá árinu 1965 hef ég átt heima hér norður í landi, en veðurfarið hér er ansi ólíkt því sem maður ólst upp við "heima" á Snæfellsnesinu.  

[Sigurður Þór Guðjónsson, 30.1.2011 kl. 13:19]

Ég man vel eftir rigningarsumrinu 1955 og ekki síður eftir útvarpssögunni um Gregory sem Gunnar G. Schram þýddi og flutti.  Það hlustaði bókstaflega allt landið  og orðin ''með kveðju frá Gregory'' voru á allra vörum, fylgdu jafnvel blómvöndum sem menn sendu þeim sem áttu afmæli! Á þessum árum hlustuðu allir á útvarpið og þetta var fyrsta spennusagan sem þar var lesin.