Þegar Miðjarðarhafið þornaði upp (veðursöguslef 9)

Fjallað var um míósenskeiðið í síðasta slefi. Þar kom fram að það endaði fyrir um 5,3 milljónum ára. Þeir nákvæmari segja 5 milljónir þrjúhundruð þrjátíu og þrjú þúsund ár plús eða mínus 5 þúsund ár. Míósen er skipt í sex undirskeið. Það síðasta er kennt við borgina Messíníu á Sikiley og finna menn það með því að gúgla messinian stageeða kíkja á Wikipediu. Messíníutímabilið hófst fyrir um 7,2 milljónum ára. Við borgina má finna mikil saltlög frá þessum tíma. Nafnið á tímabilinu er frá 19. öld.

Fyrir 40 til 50 árum kom í ljós, fyrst við endurkastsmælingar en síðan borkjarnatöku, að mikil saltlög liggja undir botni Miðjarðarhafs. Nánari rannsóknir hafa sýnt að þau eru aðallega frá síðari hluta Messíníutímabilsins, byrjuðu að myndast fyrir rétt tæpum 6 milljónum ára. Mörkin milli míósen og plíósen eru sett ofan við yngstu saltmyndunina.

Vegna landreks hafði mjög þrengt að Miðjarðarhafi og þegar lækka fór í heimshöfunum vegna íssöfnunar við suðurskautið lokaðist það af og gufaði smám saman upp. Þetta gerðist hvað eftir annað, sumir segja 10 sinnum aðrir allt að 40 sinnum, svo þykk eru saltlögin. Á hlýskeiðum, þegar mikið af is bráðnaði á Suðurheimskautslandinu rann inn í hafið aftur framhjá Gíbraltar. Alls settust um milljón rúmkílómetrar af salti til en það er miklu meira en leggst til við eina þornun.

Rétt er að benda á að úrkomu/uppgufunarjafnvægi er einnig með þeim hætti nú á dögum við Miðjarðarhaf að væri Gíbraltarsundi lokað myndir það einnig gufa upp við núverandi veðurlag. Sagt er að það tæki aðeins 1000 ár. Fáeinir lesendur, einkum þeir eldri kannast e.t.v. við Herman Sorgel og hugmyndir hans frá árinu 1929 um að stífla Gíbraltarsundið, láta uppgufun síðan sjá um að lækka Miðjarðarhafið um nokkur hundruð metra þannig að innstreymið yrði virkjanlegt. Auk þess sköpuðust miklir möguleikar á uppbyggingu þeirra svæða sem kæmu undan sjó. Sorgel hafði einnig uppi áætlanir um að búa til vötn í Sahara og fleira. Er hér efni til margra stunda af gúgli fyrir áhugasama. En mjög langt var í að hann vildi tæma Miðjarðarhafið eins og náttúran gerði sjálf.

Allt þetta salt hvarf heimshöfunum og talið er að selta hafi við það lækkað um tvö hagkvæmnisseltustig (psu). Nú, vatnið sem hvarf úr Miðjarðarhafi féll síðan sem regn sem barst heimshöfunum og nægir það til um 15 metra hækkunar á sjávarborði. Á undanförnum árum hafa menn verið með vangaveltur um þessa seltulækkun og áhrif hennar á djúpsjávarhringrásina. Mjög skiptar skoðanir eru um hvort þetta hafi skipt máli eða ekki. Í augnablikinu eru þeir í meirihluta sem telja að þetta hafi engu skipt í meginatriðum, en ég er sjálfur veikur fyrir hinu gagnstæða af ástæðum sem ekki verða raktar hér.

Eftir því sem Miðjarðarhafið gufaði upp varð það saltara og saltara, svo salt að nánast allt líf hefur drepist. Líklegt er talið að saltvötn hafi verið til staðar þar sem dýpið er allra mest. Þarna hefur verið mjög athyglisvert veðurlag svo ekki sé meira sagt. Tvö þúsund metrar undir sjávarmáli gefa tilefni til mikils hita við réttar aðstæður. Kannski hefur hitinn komist í 75 stig þegar mest varð?

Nú er yfirborð Miðjarðarhafsins í jafnvægi og Gíbraltarsund það djúpt að strókur af söltum sjó gengur út úr því og berst langt út á Atlantshaf. Hér er í gangi tilraun til að rjúfa kuldahvelið með þungum hlýsjó og hægt að ímynda sér hvað getur gerst þegar lítil myndun af mjög köldum djúpsjó á sér stað á norður- og suðurslóðum. Rétt er að taka það fram að slíkt stendur ekki til.

Þótt ítrekuð uppgufun Miðjarðarhafsins sé stórviðburður í jarðsögunni er þó ennþá meira rúmmál af vatni á ferðinni í stórjökulhvelum ísaldar. Miðjarðarhafið er um 15 m af sjó, en stórjökulskeiðin yfir 120 m og enn eru tugir metra á lager í jökulís nútímans.

Athugasemdir

[Höskuldur Búi Jónsson, 18.11.2010 kl. 14:04]

Þetta er áhugavert - eins og reyndar allt sem varðar fornloftslag (að mínu mati :)