Snúið viðureignar - satt best að segja

Lægðin sem valda mun hvassviðri á landinu í nótt og fram eftir degi á morgun (fimmtudag 21.febrúar) veldur ekki sérlegum heilabrotum. Hún er stór og mikil - farin að grynnast aftur - en gengur heiðarlega til verks. Það er reyndar alltaf dálítil spurning hversu hvasst verður og hversu áköf úrkoman verður - en í aðalatriði eru flest skýr í tölvuspám. 

Annað mál er með lægð sem koma á að landinu á föstudaginn. Hún er síður en svo skýr - og spár virðast enn ekki vita hvað gerast muni. Hin almenna tilhneiging hefur þó verið sú að gera minna og minna úr henni. Líkan bandarísku veðurstofunnar hefur ákveðið að taka af skarið og láta hana einfaldlega gufa upp að mestu. Það sjáum við á spákorti hennar sem gildir kl.18 síðdegis á föstudag.

Það er laugardagslægðin sem er mest áberandi á kortinu - það eina sem er eftir af því sem átti að verða föstudagsillviðri er smálægð - afskaplega veigalítil - austan við land. 

Spákort evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir á nákvæmlega sama tíma er töluvert öðru vísi - það sýnir aðeins minna svæði.

Hér er nokkuð kröpp lægð yfir Faxaflóa - mjög hvöss suðvestanátt undan Suðurlandi og jafnvel inni á því. Laugardagslægðin er hins vegar á svipuðum slóðum og í bandarísku spánni. Áframhaldið hjá reiknimiðstöðinni er svo það að lægðin grynnist mjög ört og verði meira og minna úr sögunni úti af Vestfjörðum upp úr miðnætti á föstudagskvöld. 

Harmonie-spár íslensku og dönsku veðurstofanna er auðvitað þræll evrópureiknimiðstöðvarinnar, við sjáum íslensku spána hér að neðan - gildir á sama tíma.

Lægðarmiðjan er á svipuðum stað, en við sjáum mjög þéttar jafnþrýstilínur sunnan við lægðarmiðjuna - heldur óþægilegt satt best að segja.

En þetta dæmi ætti að sýna vel hversu erfitt það getur verið er fyrir lægðir að fá aðra í bakið. Veðurreyndin hefur verið góð í vetur. Það hefur yfirleitt orðið minna úr veðrum heldur en ástæða hefur verið að óttast. Skyldi fara þannig nú? 

En þetta er að vissu leyti nútímalúxusvandamál - finnst okkur sem eru að komast á afsláttaraldur - fyrir 40 árum hefði maður ekki haft sérstakar áhyggjur í stöðu sem þessari vegna þess að hún er í meir en tveggja sólarhringa fjarlægð - á þeim tíma sást sjaldnast svo langt fram í tímann og (nær) allar spár jafnóöruggar. Nú er hins vegar krafa um að 48 stunda spár séu nær alltaf í lagi - dæmi eins og þetta eru farin að búa til óróa í hugum spámanna. 

Suðlægar áttir - strekkingsvindar og hlýrra veður

Nú virðist sem suðlægar áttir verði ríkjandi á næstunni. Það þýðir þó ekki að um stöðuga sunnanátt verði að ræða. Kortið hér að neðan sýnir spá evrópureiknimiðstöðvarinnar um sjávarmálsþrýsting, úrkomu og hita í 850 hPa-fletinum og gildir síðdegis á morgun, þriðjudaginn 19.febrúar. Neðar í pistlinum er þyngra efni - einkum ætlað nördunum (sjö?) - aðrir sleppa því auðvitað. 

Fyrsta lægðin (í syrpu sem við vitum ekki enn hversu löng verður) er hér rúma 500 km suður af landinu á leið til norðvesturs. Þetta er lægð sem verður vera fljót að ljúka sér af því langt suðvestur í hafi er önnur lægð, sú í foráttuvexti. Það gæti orðið dýpsta lægð vetrarins á norðanverðu Atlantshafi, reiknast niður í 935 hPa á miðvikudag - en þá allfjarri okkur. Hún valtar bókstaflega yfir fyrri lægðina. 

En fyrri lægðin fer sum sé að hafa áhrif strax á morgun, þriðjudag og svo virðist þegar þetta er ritað (á mánudagskvöldi) að verulega hvessi um stund á landinu á þriðjudagskvöld og aðfaranótt miðvikudags. Stafar það að nokkru af „mótstöðu“ kaldara lofts yfir landinu og norður af því. Þó í reynd hafi farið afskaplega vel með veður það sem af er ári - harla lítið orðið úr hvassviðrum sem spáð hefur verið - getum við ekki treyst því að slíkt ástand haldist til eilífðarnóns. 

Hvassviðri sem fylgir lægðinni miklu suður í hafi á að ganga yfir á aðfaranótt fimmtudags, vonandi verður ekki mikið úr því. Síðan sér á lægð á lægð ofan næstu daga á eftir - en harla lítið er á þeim spám að byggja í bili að minnsta kosti. 

Til fróðleiks lítum við líka á mættishita- og vindsnið úr harmonie-spálíkaninu. Það gildir kl.5 á aðfaranótt miðvikudags - einmitt þegar hvassviðri fyrri lægðarinnar verður um það bil í hámarki um landið suðvestan- og vestanvert. 

Lega sniðsins er sýnd á litla kortinu efst í hægra horni, það liggur frá stað rétt suðvestur af Reykjanesi í suðri (til vinstri á sniðsmyndinni) til norðurs norður fyrir Vestfirði (til hægri á sniðinu). Lóðrétti ásinn sýnir hæð - mælda í hPa, allt upp í 250 hPa í um 11 km hæð. Snæfellsnes og Vestfjarðafjöll sjást sem gráir tindar neðst á myndinni, sniðið liggur ekki fjarri Glámuhálendinu sem hér stingst rétt upp fyrir 900 hPa. 

Vindátt og vindhraða má sjá með hefðbundnum vindörvum, en vindhraði er líka sýndur á litakvarða. Brúnu litirnir sýnan vindhraða af fárviðrisstyrk - yfir Faxaflóa niður í um 950 hPa - í þessu tilviki um 200 metra hæð yfir sjávarmáli. Í námunda við fjöll, eins og t.d. Esjuna sem liggur aðeins austan við sniðið draga þau veðrið neðar. Landsynningsveður eru af tveimur megingerðum, þetta er sú algengari, vindhámarkið er tiltölulega lágt í lofti og afmarkað - ofar er mun hægari vindur. Ef vel er að gáð sjáum við hvað veldur - mættishitalínurnar (heildregnar) hallast upp til hægri þar sem vindurinn er mestur - kalda loftið nær ofar við Snæfellsnes heldur en sunnar (mættishiti vex með hæð).

Hin gerðin af landsynningi kennum tengjum við hesi heimskautarastarinnar - vindhámark teygir sig niður til jarðar allt frá veðrahvörfum. Það er ekki þannig í þessu tilviki. 

Veðurathuganir á Skálum á Langanesi

Af einhverjum ástæðum hafa Skálar á Langanesi nú verið nefndir oftar nærri eyrum ritstjóra hungurdiska en um langa hríð. Enginn hefur þó á það minnst að þar voru gerðar veðurathuganir um tíu ára skeið og veðurskeyti reglulega send til Veðurstofunnar - ýmist 2 eða 3 á degi hverjum. Þetta var nánar tiltekið frá því í maílok 1934 til septemberloka 1944. Athugunarmaður var Þorlákur Árnason. 

Saga veðurathugana á Langanesi er löng, elstu mælingar þar voru gerðar á prestsetrinu á Sauðanesi á árunum 1842 til 1846. Utar á nesinu er bærinn Skoruvík, það nafn muna enn margir úr veðurskeytalestri fyrri tíðar. Þar var athugað á árunum 1931 til 1934 og svo aftur frá 1944 og allt fram til 1977. 

Hér má sjá athugasemdir veðurathugunarmanns frá því í október 1934. Þá gerði óvenjulegt norðanillviðri á landinu undir lok mánaðarins með gríðarlegu brimi við strendur Norðurlands alls. Mikið tjón varð í veðrinu. Snjóflóð urðu einnig víða og ollu manntjóni.

Textinn á myndinni er nokkurn veginn svona:

Tíðarfar hefur verið mjög óveðrasamt allan mánuðinn með miklum úrkomum, fyrst rigning og bleytur og síðast í mánuðinum talsverð snjókoma. Slys hafa engin orðið en skemdir af ofviðrinu mikla aðfaranótt 27.þ.m. urðu stórfenglegar á öllu norðanverðu Langanesi, en hér að sunnanverðu á því urðu engar skemdir. Fiskhús bátar og alt er var á óhultum stöðum vegna venjulegs sjávargangs gjöreiðilagðist og er það mál gamalla manna að annað eins brim hafi ekki komið í þeirra minni og mun það vera nálægt 60 árum er elstu menn muna eftir.

Þeir sem hafa áhuga á tölum geta litið á meðalhita einstakra mánaða áranna 1936 til 1944 á Skálum í viðhengi þessa pistils. Tölurnar eru uppfærðar til nútímareiknihátta.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Hiti á Skálum á Langanesi

Fyrri hluti febrúarmánaðar

Febrúarmánuður er víst ekki nema 28 dagar að þessu sinni og því hálfnaður þegar að 14 dögum liðnum. Meðalhiti þeirra í Reykjavík er -1,5 stig, -1,1 stigi neðan meðallags áranna 1961-1990 og -2,6 neðan meðallags sömu daga síðustu tíu árin og í 17.hlýjasta sæti á öldinni (af 19). Fyrri hluti febrúar var kaldastur árið 2002, meðalhiti þá var -2,6 stig, en hlýjastur var hann 2017, meðalhiti +4,1 stig. Á langa listanum (145 ár) er fyrri hluti febrúar 1932 efstur (hiti +4,5 stig), en kaldastur var hann 1881, meðalhiti -6,3 stig.

Á Akureyri er meðalhiti fyrri hluta febrúar nú -4,0 stig, -1,5 stigi neðan meðallags 1961-1990, en -3,7 neðan meðallags síðustu tíu ára.

Hiti er neðan meðallags síðustu tíu ára á öllum veðurstöðvum landsins, minnst í Skaftafelli og við Lómagnúp, vikið þar er -0,7 stig, en kaldast að tiltölu hefur verið í Svartárkoti þar sem hiti er -4,3 stig neðan meðallags.

Úrkoma í Reykjavík hefur mælst aðeins 13,6 mm, vel innan við helmingur meðallags. Hefur þó 20 sinnum mælst minni. Á Akureyri hefur úrkoman mælst 60,4 mm, meir en tvöföld meðalúrkoma sömu daga.

Sólskinsstundir hafa mælst 49,1 í Reykjavík, um 26 stundum umfram meðallag og það tíundamesta sem mælst hefur í fyrri hluta febrúar.

Nú er spurning hvort síðari hluta mánaðarins tekst að draga hitann eitthvað upp. 

Eindregin hlýindaspá

Evrópureiknimiðstöðin segir okkur nú að næsta vika (18. til 24.febrúar) verði mjög hlý í neðri hluta veðrahvolfs. Snjóbráðnun, úrkoma, neikvæður geislunarjöfnuður og kannski fleira draga að vísu fáeinar tennur úr hlýindunum í mannheimum. En lítum á spákortið.

 

Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru heildregnar (sýna eindregna sunnanátt í háloftum), jafnþykktarlínur eru strikaðar (ósköp daufar), en þykktarvik eru sýnd með litum - kvarðinn skýrist nokkuð sé kortið stækkað.

Mjög mikil jákvæð vik eru sýnd við Ísland og þar austur af - hiti í neðri hluta veðrahvolfs meir en 5 stig ofan meðallags árstímans. Aftur á móti er mikil kuldastroka við Nýfundnaland, neikvæð vik þar um -9 stig þar sem mest er - ekki fjarri jaðri Golfstraumsins, mikið orkuskiptafyllerí fyrirséð þar um slóðir.

Nú er auðvitað langt í frá víst að þessi (safn)spá rætist - við vitum sem best að þær gera það ekki alltaf.  

Af norðurhvelsstöðu

Við lítum eins og oft áður á stöðu veðrakerfa á norðurhveli. Veldi vetrarins er í hámarki um þetta leyti árs. Upp úr þessu fer vorið að hefja framrás sína í syðstu hlutum tempraðra beltisins, en enn um hríð getur kólnað meira á heimskautaslóðum áður en vorið nær undirtökum þar líka. Enn er langt til vors hér á landi þó „vermisteinninn“ fari að „koma í jörðina“ eftir eina til tvær vikur - það gerist þegar sól er komin nægilega hátt á loft til þess að þeir geislar hennar sem berast gegnum ís og snjó fara að bræða hann að neðan. 

Kortið gildir síðdegis á morgun, fimmtudaginn 14.febrúar. Jafnhæðarlínur eru heildregnar, en þykktin sýnd í litum. Því meiri sem hún er því hlýrra er í neðri hluta veðrahvolfs.

Það eru að venju fáein atriði sem augu ritstjórans beinast að (kannski ekki endilega þau merkilegustu). Í fyrsta lagi er meginkuldinn að þessu sinni í einum meginkuldapolli frekar en tveimur. Sá er mjög öflugur og liggur við norðurskautið. Þar eru bæði þykkt og hæð nærri lægstu gildum. Þykktin er minni en 4740 metrar og hæðin minni en 4680 metrar. Við sjáum að jafnhæðarlinur og þykkt fylgjast vel að þar sem kaldast er. Þessi kuldapollur er hreinlega barmafullur af köldu lofti frá sjávarmáli upp í veðrahvörf. Við gefum honum lýsandi nafn - og köllum hann „Hroll“. Trúlega skiptir hann sér upp eftir nokkra daga - í þá venjulegu, sem við höfum kallað Stóra-Bola (ameríkumegin) og Síberíu-Blesa (asíumegin). Sem stendur ógnar Hrollur okkur ekki. 

Annað atriði sem athygli vekur er að sá hefðbundni háloftahryggur sem kenndur er við Klettafjöll er veikur - hann er þar en talsvert veigaminni en oftast er. Það þýðir að vesturströnd Bandaríkjanna og Kanada er tiltölulega óvarin fyrir kulda, snjó - eða kalsaúrkomu og kalda loftið hefur að undanförnu runnið suður með Kaliforníuströndum - og spár gera ráð fyrir því að slíkt ástand haldi eitthvað áfram.

Bylgjur vestanvindabeltisins eru mjög grófgerðar, kaldur fleygur rennir sér suður allt á móts við Kanaríeyjar og gæti valdið þar leiðindum. Á móti er óvenjuhlýtt loft á leið til norðurs og norðausturs um vestanverða Evrópu - einskonar vetrarhitabylgja. Þó ekki sé óvenjukalt í Austur-Evrópu er kalt þar suður af - við austanvert Miðjarðarhaf og snjóar væntanlega víða í fjöll á þeim slóðum næstu daga. 

Hjá okkur virðist sem meginlægðabrautin sé austan við land þegar kortið gildir - við í svölu, en ekki mjög köldu lofti. En bylgjan við Nýfundnaland á að koma til okkar á laugardag - spár segja nú að hún valdi hláku um stund - síðan má á kortinu sjá aðra bylgju vestur í Manitóba - hún á líka að ganga greiðlega til austurs og valda annarri hláku - á þriðjudag. - Allt of langt í það til að vit sé um að ræða. 

Varla þó hægt að segja annað en vel hafi farið með veður hér á landi að undanförnu - í öllum aðalatriðum. 

Breytilegar spár

Nokkuð hringl er á veðurspám þessa dagana, hlýtt og kalt loft hreyfist í aðalatriðum samsíða til norðnorðausturs suður af landinu og yfir því. Skammt er á milli hlýja loftsins og þess kalda.

Hér má sjá spá evrópureiknimiðstöðvarinnar um stöðuna síðdegis á fimmtudag, 14.febrúar. Eins og sjá má liggja jafnhæðarlínur (heildregnar) og jafnþykktarlínur (litir) nokkurn veginn samsíða í námunda við okkur. Minniháttar misgengi flytur áhrifasvæði hlýinda og kaldara lofts til á afgerandi hátt - slíkt misgengi getur líka valdið því að vindur nær sér á strik um stund. 

Þó reiknilíkön hafi undanfarna daga verið í aðalatriðum rétt, vilja smáatriðin hnikast til frá einni spárunu til annarrar og á milli líkana. Sem stendur er talið líklegt að við verðum oftar á svölu hliðinni - en takið þó eftir því að enginn sérstakur kuldi er á kortinu, ekki einu sinni vestur yfir Kanada.

Lægðin við Nýfundnaland á ekki að breyta stöðunni á afgerandi hátt - en þó er reiknað með því að henni fylgi heldur hlýrra loft en það sem verður yfir okkur á fimmtudaginn - það yrði þá væntanlega á laugardag. 

Svo er í lengri spám alltaf verið að reyna að búa til fyrirstöðuhæðir í námunda við okkur, ýmist vestan eða austan við - en einhvern veginn hefur ekkert teljandi orðið úr slíku til þessa þrátt fyrir stöðuga áraun reiknimiðstöðva. 

Fyrstu 10 dagar febrúar

Við gjóum augum á fyrstu 10 daga febrúarmánaðar. Meðalhiti í Reykjavík er -2,5 stig, -2,2 stigum neðan meðallags 1961-90, en -3,4 stigum neðan meðallags sömu daga síðustu tíu árin. Meðalhitinn er sá 16.hæsti á öldinni (af 19). Kaldastir voru sömu dagar 2009, meðalhiti -3,7 stig, en hlýjastir voru þeir 2017, meðalhiti 3,4 stig. Á langa 145 ára listanum er hitinn í 116.sæti. Kaldast var 1912, meðalhiti -7,9 stig, en hlýjast 1965 meðalhiti 6,0 stig.

Á Akureyri er meðalhiti fyrstu tíu daga mánaðarins -5,0 stig, -2,7 stigum neðan meðallags 1961-90, en -4,4 neðan meðallags síðustu tíu ára.

Hiti er undir meðallagi síðustu tíu ára á öllum veðurstöðvum landsins, mest -5,6 stig í Svartárkoti, en minnst -1,5 í Skaftafelli.

Úrkoma í Reykjavík hefur til þessa aðeins mælst 3,6 mm og hefur aðeins 12 sinnum mælst minni þessa sömu daga. Á Akureyri hefur hún hins vegar mælst yfir 50 mm, nærfellt þreföld meðalúrkoma.

Sólskinsstundir hafa mælst 38 í Reykjavík, og hafa aðeins 10 sinnum mælst fleiri sömu daga.

Enn af sama kuldapolli

Eins og minnst var á hér á hungurdiskum á dögunum fór þá dálítill kuldapollur yfir landið. Á það var ekki minnst að hann var það sem ritstjórinn hefur kallað þverskorinn (athugið að enginn annar notar þetta hugtak). Slíkir eru oftast illskeyttari en aðrir - en þessi var svo lítilvægur að ritstjóranum fannst ekki taka því að láta þess getið í fyrri umfjöllun. Svo fara að berast lýsingar af illviðri, ófærðarhrakningum og snjóflóðum - það hefði kannski verið ástæða til að minnast á þetta.

 

Hér er kort sem er sérhannað til að sjá svona fyrirbrigði. Litirnir sýna hæð 500 hPa flatarins í dekametrum (1 dam = 10 metrar) - flöturinn stendur því neðar sem litirnir eru blárri. Heildregnu línurnar sýna sjávarmálsþrýsting (jafnþrýstilínur). Þetta er staðan síðastliðið föstudagskvöld. Hæð er yfir Grænlandi en djúp lægð við Skotland. Á þrýstikortinu sér litlar misfellur milli hæðar og lægðar - norðaustanbeljandi á mestöllu svæðinu. Í háloftunum er hins vegar dálítil lægð við Ísland suðvestanvert. Austan við hana er sunnanátt í miðju veðrahvolfi - hringrás ólík stöðunni neðar.

Við sjáum jafnþrýstilínurnar liggja þvert í gegnum háloftalægðina - rétt eins og hún sé ekki til. Reynsla sýnir að þetta er varasöm staða á öllum tímum árs, en fyrst og fremst þó að vetrarlagi. Samt hélt ritstjórinn (og hann hefur horft á svona nokkuð árum saman) að þetta væri of lítilvægt kerfi til að hafa bæri sérstaka athygli á því - en hafði (eins og oft áður) rangt fyrir sér. Það var full ástæða til að gefa því áhyggjuaugað. 

Kaldasti dagur vetrarins (sumstaðar)

Dagurinn í dag (föstudagur 8.febrúar) var ekki kaldasti dagur vetrarins á landsvísu, en var það samt á fáeinum veðurstöðvum. Við athugum hverjar þær eru.

ár	mán	dagur	klst	lágmark		stöð
2019	2	8	22	-14,8		Skálafell
2019	2	8	17	-14,3		Þverfjall
2019	2	8	16	-12,7		Seljalandsdalur
2019	2	8	20	-12,8		Tindfjöll
2019	2	8	18	-10,3		Gemlufallsheiði
2019	2	8	17	-8,1		Siglufjarðarvegur
2019	2	8	16	-7,5		Siglufjarðarvegur Herkonugil

Hér má sjá þrjár stöðvar í mikilli hæð yfir sjó, Skálafell, Þverfjall og Tindfjöll. Seljalandsdalur er ekki langt frá Þverfjalli - og Gemlufallsheiði út af fyrir sig ekki heldur. Stöðvarnar við Siglufjarðarveg eru hins vegar úti á nesi (eða nærri því) og við sjó. 

Kuldinn í dag var greinilega öðru vísi en sá á dögunum, aðkominn með vindi, en ekki heimatilbúinn í hægviðri. Við megum líka taka eftir því hvað klukkan var þegar lágmarki var náð - nótt?, nei, síðdegi eða kvöld. Þetta er auðvitað í boði kuldapollanna litlu sem á var minnst í pistli gærdagsins. 

Dægurlágmarksmet voru líka sett á nokkrum stöðvum. Dægurmet eru reyndar ekki svo merkileg - nema þegar um landið allt er að ræða - eða þá stöðvar sem athugað hafa mjög, mjög lengi. Á stöð sem athugað hefur í 10 ár má búast við um 30 til 40 nýjum dægurlágmarksmetum á hverju ári. - En ritstjóri hungurdiska gefur þeim samt auga (flesta daga) því þau segja (þegar margar stöðvar eru komnar í hóp) - eitthvað um eðli kuldans (eða hitans) þann daginn. Er sérstaklega verið að setja met á ákveðnu landsvæði - eða kemur landslag við sögu. 

Í dag eru það tindar og hlíðar og slíkt - líka einkenni sperringskuldans aðflutta - og svo tvær stöðvar í Vestmannaeyjum (hvorug reyndar með langa sögu að baki). 

árafj	ár	mán	dagur	nýtt met		stöð
22	2019	2	8	-14,8		Skálafell
14	2019	2	8	-5,5		Stórhöfði (sjálfvirk)
12	2019	2	8	-12,2		Skarðsmýrarfjall
12	2019	2	8	-12,8		Tindfjöll
12	2019	2	8	-12,3		Bolungarvík - Traðargil
12	2019	2	8	-11,7		Siglufjörður - Hafnarfjall
9	2019	2	8	-11,9		Skarðsheiði Miðfitjahóll
9	2019	2	8	-4,6		Surtsey
8	2019	2	8	-14,2		Básar á Goðalandi
9	2019	2	8	-10,8		Miklidalur
9	2019	2	8	-8,2		Gillastaðamelar
9	2019	2	8	-10,4		Þröskuldar
9	2019	2	8	-10,3		Gemlufallsheiði
8	2019	2	8	-5,7		Búlandshöfði
7	2019	2	8	-7,7		Blikdalsá

Fyrsti dálkurinn sýnir árafjöldann - þó þau séu ekki mörg sjáum við samt - þegar á heildina er litið að háfjöll og hlíðar eru áberandi - nú - og Austurland hefur sloppið betur. Loft streymir af ákafa (vindi) upp hlíðar og kólnar um 1 stig á hverja 100 metra hækkun - engin miskunn.