Um sjávarhita í Grímsey (að undanförnu og áður)

Áður fyrr á árunum mældi Veðurstofan reglulega sjávarhita á nokkrum stöðvum í kringum landið. Danska veðurstofan (DMI) hafði einnig látið gera það á sinni tíð. Ýmislegt - þar á meðal einhvers konar sparnaður - varð til þess að þessar mælingar hættu og er svo komið að upplýsingar frá aðeins einni stöð berast nú til Veðurstofunnar með reglubundnum hætti. - Eitthvað mun Hafrannsóknastofnun hafa sinnt strandmælingum á síðari árum og heldur vonandi utan um þær.

Fyrir allmörgum árum var sjávarhitamælir tengdur veðurstöðinni í Grímsey og er byggt á þeim í því sem hér fer á eftir - sem og eldri mælingum frá staðnum. 

Byrjað var að mæla sjávarhita í Grímsey 1874 og voru fyrstu tveir athugunarmennirnir þar ástundunarsamir. En frá 1933 flosnuðu mælingarnar upp að nokkru og mikið vantar í mæliröðina - þó eru sprettir. Um sögu sjávarhitamælinga Veðurstofunnar og DMI á Íslandi má lesa í ritgerð ritstjóra hungurdiska sem Veðurstofan gaf út 2003. 

En mælingar eru nú gerðar í Grímsey og rétt að minna á tilveru þeirra. Við lítum á mánaðameðalhita þar á árunum 2014 og 2015/16. 

Janúar og febrúar 2015 eru reyndar ekki með á myndinni. Hún ætti að skýra sig sjálf. Vetrarhitinn fór niður í um 2 stig í báðum tilvikum, en en töluverður munur er á sumarhita áranna tveggja. Í ágúst 2014 fór hann yfir 9 stig, en ekki nema um 7,5 stig það sem hæst var árið eftir (2015). Öll götin mæliröðinni gera samanburð við hefðbundin mælitímabil erfið, en við skulum þó reyna eitthvað.

Í öllum tilvikum er tímabilið frá mars 2015 til og með febrúar í ár, 2016, lagt til grundvallar. - Fyrst eru það síðustu tíu árin á undan (2005 til 2014).

Súlan lengst til hægri sýnir árið, en hinar einstaka mánuði. Sjávarhiti vetrarins liggur í meðaltali síðustu tíu ára, síðastliðið haust var lítillega hlýrra en meðaltalið, en vor og sumar kaldara, sérstaklega sumarið. Á kalda tímabilinu voru lofthitavikin reyndar enn stærri, lofthiti í júlí var t.d. -2,6 stigum undir meðallagi, en -1,8 undir því í sjónum. 

En hvernig lítur þetta út miðað við fyrri tíma? - Nú verðum við að hafa í huga að óvissa er talsverð í mælingunum og ekki rétt að vera allt of ályktanafús.

Sýndur er samanburður við fjögur tímabil og er hann settur upp á sama hátt og á myndinni hér að ofan. - Myndin batnar og skýrist sé hún stækkuð.

Efst til vinstri er hiti síðastliðins árs borinn saman við hita áranna 1926 til 1932, en þá var sjór sérlega hlýr við Grímsey. Vikin minna á samanburðinn við síðustu tíu ár. Sjávarhiti er nú hærri en hann var að meðaltali bæði haust og vetur samanburðarárin, en sumar- og vorhiti lægri - mjög ámóta og fyrri myndin sýndi. 

Þar fyrir neðan - neðst til vinstri er borið saman við sjö köld hafísár á 19. öld, 1882 til 1888. Síðastliðið ár var mun hlýrra í öllum mánuðum heldur en var á kuldatímanum. 

Efst til hægri er borið saman við hafísárin svokölluðu, 1965 til 1971. Síðastliðnir 12 mánuðir hafa verið hlýrri en öll meðaltöl þeirra ára, sáralitlu munar þó í júlí og ágúst. Fara þarf aftur til júlí 2002 til að finna jafnkaldan júlímánuð og 2015 og aftur til 1998 til að finna jafnkaldan ágúst. 

Síðasta myndin sýnir einmitt samanburð við síðustu sjö árin áður en sjávarhlýindin miklu hófust. Allir mánuðir síðastliðins árs hafa verið hlýrri í sjó í Grímsey heldur en meðaltal áranna 1991 til 1998, nema júlí og ágúst. 

Við bíðum auðvitað spennt eftir sumrinu 2016 - en tökum aftur eftir því að nýliðnir janúar og febrúar voru í meðallagi síðustu tíu ára - og hlýrri en sömu mánuðir á öllum þeim tímabilum sem hér voru undir. 

Af stöðu 10-ára hitameðaltala

Á dögunum var á þessum vettvangi fjallað um stöðu 30-ára hitameðaltala einstakra mánaða. Niðurstaðan var sú að meðalhiti síðustu 30-ára hefði að undanförnu orðið hærri en vitað er um áður í 5 af 12 mánuðum ársins. 

Nú er komið að ámóta samanburði fyrir 10-ára meðaltöl mánaðanna. Allar tölur úr mælingum í Stykkishólmi.

Lestur þessa pistils krefst sennilega nokkurrar athygli og jafnvel hugsunar - ekki víst að allir nenni að standa í slíku - ritstjórinn skilur það viðhorf - en þeir sem vilja lesa eru boðnir velkomnir.

Jákvæð gildi tákna að „nýi tíminn“ hefur staðið sig betur hvað hlýindi varðar heldur en sá gamli. Ársmeðalhiti tíu ára (lengst til hægri) hefur orðið 0,4 stigum hærri nú en hann var hæstur áður. Átta mánuðir hafa „toppað“ gamla tímann, en fjórir sitja „enn“ eftir. Merkilegt er að það skuli vera haust og vor. Ekki munar miklu í september - en miklu í október - og ekki hefur maí staðið sig sem skyldi. 

Fjórir mánuðir, mars, apríl, júlí og ágúst áttu sín hæstu tíu ár 2003 til 2012 - og árið sömuleiðis, janúar var hlýjastur á árabilinu 2006 til 2015, febrúar 2005 til 2014 og desember 2001 til 2010. Maí var hins vegar hlýjastur á árunum 1927 til 1936 (býsna langt síðan), september á árunum 1930 til 1939, október 1956 til 1965 og nóvember 1952 til 1961.

Lítillega hefur sem sagt kólnað síðan 2012 - sé miðað við 10-ára meðaltöl. En hversu mikið? Næsta mynd sýnir það.

Af myndinni sjáum við reyndar strax að september, október og nóvember hafa aldrei verið hlýrri á nýja hlýskeiðinu en einmitt síðustu tíu árin (munurinn á stöðunni nú og þeirri hlýjustu er núll). Þeir hafa því hlýnað á síðustu árum. Mest hefur kólnað í desember - enda toppaði hann á undan hinum mánuðunum. 

Síðasta mynd pistilsins sýnir síðan muninn á stöðunni nú og hæstu stöðu gamla tímans.

Þrátt fyrir lítilsháttar kólnun eru fimm mánuðir (og árið allt líka) enn hlýrri en hlýjast varð á fyrra hlýskeiði.

Ekkert segir þetta okkur um framtíðina - hún er óráðin sem fyrr. 

Meir af febrúar 2016

Ritstjóri hungurdiska reiknar alltaf út það sem hann kallar landsmeðalhita í byggð. Febrúar 2016 fær þar töluna -1,54 stig (-1,5), -0,7 stigum neðan meðallags áranna 1961 til 1990 en -1.9 stigum neðan meðallags síðustu tíu ára. 

Þetta reynist vera kaldasti febrúar á landsvísu síðan 2002, en þá var meðalhitinn -4,02 stig, miklu lægri en nú. Það kemur nokkuð á óvart að í febrúar 2009 var hitinn aðeins sjónarmun hærri en nú (-1,45 stig) og ekki mikið hærri 2010 (-1,30 stig). Þessar tölur sýna að vafasamt er gera mikið úr kulda nú. 

En lítum á nokkur meðal- og vikakort mánaðarins - fyrst það sem sýnir loftþrýstinginn og vik frá meðallagi áranna 1981 til 2010.

Heildregnu línurnar sýna meðalþrýsting við sjávarmál, en vik eru sýnd í lit. Hæðin yfir Grænlandi var ívið öflugri en að meðallagi, en viðvarandi lágþrýstingur yfir Skandinavíu. Saman bættu þessi kerfi í norðaustanáttina umfram það sem venjulegt er. 

Næsta kort sýnir meðalhæð 500 hPa hæðar og þykktar.

Jafnhæðarlínur eru heildregnar - þykkt í lit. Hér má sjá að veikur háloftahryggur hefur stjórnað veðrinu í mánuðinum. Við vorum norðan meginrasta vestanvindabeltisins - þær beindu flestum lægðum til austurs langt fyrir sunnan land. Enda var þetta fremur veðrahægur mánuður - svona miðað við ólætin í fyrra alla vega - og ritstjóranum finnst mesta furða hvað vel rættist úr með allan þennan snjó á jörð. - En hæðarhryggir gerast ekki öllu vægari en þetta - og ekki tókst alveg að halda óhroðanum í skefjum og mánuðurinn var síður en svo illviðralaus. 

En á næsta korti sjást afbrigðin vel. Hér eru heildregnu línurnar þær sömu og áður - hæð 500 hPa-flatarins - en hæðarvik eru sýnd í lit.

Mikil neikvæð vik eru yfir Bretlandseyjum - en jákvæð yfir Grænlandi. Norðaustanáttarauki er mikill. En jafnframt sjáum við vel að allur þessi auki fór frekar í að drepa niður hina venjubundnu suðvestanátt febrúarmánaðar heldur en að búa til háloftanorðanátt - enn stærri vik hefði þurft til þess. 

Næsta kort sýnir enn jafnhæðarlínur - þær sömu - en litirnir sýna nú þykktarvikin. Þykktin mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs.

Neikvæð þykktarvik eru yfir Íslandi - en ekki svo mjög stór. Af kvarðanum má sjá að mörkin milli daufustu bláu litanna eru við -20 metra, markalínan liggur um það bil yfir Reykjavík og Akureyri. Þetta þýðir að hiti í neðri hluta veðrahvolfs hefur verið í kring um -1 stig undir meðallagi áranna 1981 til 1990. Í Reykjavík var hann í raun -0,5 stigum undir meðalhita þess tímabils, en á Akureyri var hann um -2,0 stigum undir. Hægviðri, bjart veður og snjór á jörð hafa greinilega ýkt kuldann fyrir norðan. Sama var reyndar víða á Suðurlandsundirlendinu - þar var kaldara en veðrahvolfshitinn hélt það væri. 

Við skulum líka líta á vikin í 850 hPa-fletinum, hæstu fjöll landsins ná upp fyrir hann. 

Hér sjáum við að kaldast að tiltölu hefur verið í Færeyjum - og líka vestur af Írlandi. Yfir Íslandi eru vik og vikamynstur svipuð því sem var á þykktarkortinu. En ósköp hefur verið hlýtt á Grænlandi. Við getum líka tekið eftir því að neikvæðu vikin teygja sig lengra vestur eftir Atlantshafinu á þessu korti miðað við það fyrra. - Kaldur sjórinn á sjálfsagt sinn þátt í því.

Síðasta kortið sýnir sjávarhitavikin í febrúar miðað við 1981 til 2010. 

Heildregnu línurnar sýna þrýstisviðið, en litir vikin. Hafís er sýndur í bleiku og gráu. Ekki skulum við taka mikið mark á sjávarhitavikum í námunda við hafísbrúnina. Hér má sjá að enn er kalt suður í hafi, stóru vikin suður af Nýfundnalandi stafa af tilviljanakenndum sveigjum Golfstraumsins - en stóra bláa svæðið er í alvöru. Þar er vikið mest um -2,0 stig. Lítið er þar til bjargar, því sennilegast er að kuldinn sé ekki aðeins í yfirborðinu - og það tekur því væntanlega tíma að losna við neikvæðnina. 

En - við skulum þó hafa í huga að töluverður hitabratti er á þessu svæði - ekki þarf miklar hliðranir til að breyta myndinni - t.d. er spurning hvað gerðist ef það kæmu einn til tveir mánuðir með mun minni vestanátt en venjulega (ólíklegt já, en ekki óhugsandi). Með hækkandi sól aukast líka líkur á hlýnandi sjó - en þar sem orkubúskapur yfirborðs sjávar er í reynd býsna flókinn skulum við alveg láta vera að bulla um það. 

Látum hér þessu kortafylleríi lokið - bestu þakkir að venju til Bolla korta- og líkanmeistara á Veðurstofunni.