Októberhámörk - nokkrir nördamolar

Það er ekki oft sem hiti fer yfir 20 stig hér á landi í október. Það hefur þó gerst hátt í 10 sinnum - og þá jafnvel á nokkrum stöðvum í senn sama daginn. Listinn hér að neðan nefnir þær stöðvar sem náð hafa þessum merka árangri. Þetta er toppurinn á langri, feitri töflu í viðhenginu sem nördin geta litið á, og sýnir hæsta hita í október á öllum veðurstöðvum. 

Stöðvar á norðanverðum Austfjörðum og í Vopnafirði eru líklegastar til að ná 20 stigunum. Þau 22 stig sem þarna má sjá tvítekin á Seyðisfirði trompa fáein Seyðisfjarðartilvik til viðbótar, lægri, en samt yfir 20 stiga mörkunum. 

stöð	metár	metmán	dagur	klst	hámark °C		nafn
620	1973	10	1	6	23,5		Dalatangi
4193	2003	10	26	11	22,6		Dalatangi - sjálfvirk stöð
5990	2003	10	26	10	22,3		Neskaupstaður
615	1973	10	2	21	22,0		Seyðisfjörður
615	1985	10	14	21	22,0		Seyðisfjörður
625	1992	10	7	21	21,7		Neskaupstaður veðurfarsstöð
4472	2003	10	26	16	21,5		Bjarnarey
5981	2003	10	26	12	21,3		Eskifjörður
525	1992	10	7	18	21,2		Vopnafjörður
5975	2003	10	26	14	21,1		Kollaleira
4180	2007	10	19	11	21,0		Seyðisfjörður-Vestdalur
635	1985	10	15	9	20,9		Kollaleira
4455	2007	10	19	9	20,6		Skjaldþingsstaðir
402	1973	10	1	9	20,2		Siglunes
35315	2003	10	26	13	20,2		Kvísker Vegagerðarstöð
527	2007	10	19	9	20,2		Skjaldþingsstaðir
580	1973	10	2	9	20,0		Hallormsstaður

Á listanum má sjá ártölin 1973 og 2003 koma fyrir hvað eftir annað. Þá komu sérlega hlýir dagar. 

Við getum litið á kort til að sjá hvað var á seyði.

Hér er hæðar- og þykktarkort metdaginn 1. október 1973 - þykktin yfir Austurlandi slær yfir 5580 metra - þætti bara gott um hásumar.

Þetta er 26. október 2003 - ámóta hámarkagæfur dagur. Þykktin slær líka yfir 5580 metra yfir Austurlandi. 

Þetta eru greinilega náskyld tilvik - ofboðslega hlýtt loft langt úr suðri - mjög hvass vindur í lofti og að auki hæðarsveigja á jafnhæðarlínum. Síðara tilvikið er enn óvenjulegra en hið fyrra að því leyti að það er miklu seinna í mánuðinum. 

Hin tilvikin í töflunni hér að ofan eru ekki ósvipuð að uppruna. Flettingar sýna að þykkt sem þessi er mjög sjaldséð hér við land í október. Bandaríska endurgreiningin (sem að nafninu til nær aftur til 1871) nefnir aðeins 3 tilvik með meiri þykkt en hún var 2003 (þá 5590 m). - Mest 5610 m, 4. október 1944, og 5600 m 1. október 1932 og 6. október 1945. Svo eru 5. október 1957 og 6. október 1959 jafnháir 1.október 1973, 5580 m. Þar rétt hjá eru líka 7. október 1879 og 4. október 1915. 

Þau nörd sem haldin eru mestu flettifíkninni geta fundið að sumar (ekki allar) þessar dagsetningar koma fyrir í stöðvametalistunum - þær eiga met á nokkrum stöðvum - meira að segja fáeinum sem störfuðu lengi. [Um að gera að fletta] En þetta sýnir að eitthvað vit er þrátt fyrir allt í endurgreiningunum. 

Nokkrar líkur (ekki miklar) eru á því að þetta hlýtt loft geti borist til okkar úr annarri átt heldur en suðvestri eða suðri. Austanátt er alveg hugsanleg - en sjaldgæft mun það vera að henni fylgi þá hentugur vindur og hæðarsveigja (þurrt veður). Þegar það loksins gerist mun hreinsa vel til í októberhitametum á Suðvesturlandi. - Ó, hvar er sá dagur? 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• stöðvahámörk í október

Af hlýjum októberdögum

Nú hefur verið hlýtt á landinu í nokkra daga, mikill fjöldi dægurhámarksmeta hefur fallið á veðurstöðvunum auk þess sem fáein dægurmet landsmeðalhita, meðalhámarks og lágmarks hafa fallið - sé aðeins miðað við sjálfvirku stöðvarnar. Sé leitað lengra aftur í tímann finnast þó hærri tölur á þessum dagsetningum - nema þann 4. Sá dagur var þó ekki hlýjastur í núverandi syrpu heldur hefur þannig viljað til að langtímaskortur er á sérlegum hlýindum þann dag - svona er happdrætti hitans.

Hér má sjá vitnisburð um hlýja októberdaga. Lárétti ásinn rennir í gegnum daga mánaðarins, en sá lóðrétti markar hita. Blái ferillinn sýnir hæsta landsmeðalhita hverrar dagsetningar á tímabilinu 1949 til 2016. Þar má m.a. sjá að 6. október 1959 er hlýjasti októberdagur þessa tímabils alls - og einnig hversu illa áðurnefndur 4. október hefur staðið sig. 

Nú er mannaða mælikerfið mjög að grisjast og sjálfvirkar mælingar taka við. Nýja kerfið rennur að mestu vel saman við það eldra - en hefur ekki verið starfrækt jafnlengi. Samskonar lína úr sjálfvirka kerfinu liggur rétt neðan við þá bláu mestallan mánuðinn, en mun væntanlega í framtíðinni smám saman stinga sér upp fyrir - rétt eins og hún gerði nú þann 4. 

Meðalhámarkshiti landsins var hæstur 2. október 1973 en hæsta hæsta meðallágmarkið á sama dag og meðalhitinn, 6. október 1959 - þá var landsmeðallágmarkshitinn nærri því 10 stig - við sjáum að það telst mikið ef hann er hærri en 8 stig - í fyrradag (þann 6. náði hann einmitt 8,0 stigum). 

Hlýindin núna eru sem sagt mikil - en varla þó sérlega óvenjuleg. 

Engin landsdægurmet hafa fallið í hlýindunum nú. Myndin hér að neðan hefur sést áður á hungurdiskum. Hún sýnir landsdægurmet októbermánaðar (blár ferill) - sem og dægurmet í Reykjavík (rauður).

Hæsti hiti sem mælst hefur á landinu í október er 23,5 stig. Það var á Dalatanga þann 1. 1973 - óþægilega nærri mánaðamótum. Októbermetið í Reykjavík, 15,7 stig, er þó enn óþægilegra - því sá hiti er reyndar leif mánaðarins á undan - fannst á skinni höfuðborgarbúa undir kvöld 30. september 1958. - En svona eru reglurnar - hámarksmælingamánaðamót mönnuðu veðurstöðvanna eru hliðruð um 6 klukkustundir miðað við þau raunverulegu. - Við nennum varla að standa í því fyrir sjálfvirku stöðvarnar vegna þess að það er óþarfi. 

En eins og sjá má hefur hiti orðið nærri því eins hár í Reykjavík síðar í mánuðinum, 15,6 stig sem mældust þann 18. árið 2001. Þetta er eiginlega betri árangur heldur en 15,7 stigin þann 1. - tökum við haustkólnun með í reikninginn - hún virðist vera um -0,1 stig á dag. Segjum þá kannski að 15,6 stig þann 18. séu eins og 17,4 þann 1. - og séu þar með í raun miklu betri árangur. 

En - við skulum bara bíða róleg eftir 15,8 stigum í Reykjavík í október - þau koma í framtíðinni. 

Tvær fyrirstöður

Nú sitja tvær risastórar fyrirstöðuhæðir í vestanvindabeltinu. Ekki er það óalgengt en þær eru samt með öflugra móti miðað við árstíma og hefur önnur þeirra mikil áhrif hér á landi. 

Kortið gildir síðdegis á laugardag 8. október og sýnir stóran hluta norðurhvels - norðurskaut ekki fjarri miðju og Ísland ekki langt þar neðan við. Rauðu örvarnar benda á fyrirstöðurnar, aðra við Norður-Noreg, en hina yfir Alaska. Jafnhæðarlínur eru heildregnar og gefa þær til kynna vindátt og vindstyrk. Allmikill sunnanstrengur stendur yfir Ísland langt norður í höf og sveigist svo í kringum fyrirstöðuna.

Þykktin er sýnd með lit - hún mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs, því meiri sem hún er því hlýrra er loftið. Mörkin á milli gulu og grænu litanna er við 5460 metra - gula megin markanna ríkir sumarhiti í veðrahvolfi - og jafnvel líka niður undir jörð.

Töluvert lægðardrag er fyrir vestan land og því fylgir greinilega kaldara loft - en spár gera ekki ráð fyrir því að neitt kólni að ráði - þótt kannski verði ekki beinlínis um sumarhita að ræða. 

Ámóta ástand er svo yfir Alaska - en allmikill kuldapollur er aftur á móti yfir Evrópu - þótt norðurlandabúum þyki þetta ekki sérlega kalt í október er annað að segja um ástandið í Mið-Evrópu - hiti þar töluvert undir meðallagi. 

Á kortinu má einnig sjá fellibylinn Matthew - sem sumir fjölmiðlar hér af einhverjum ástæðum kalla Matthías. Jú það getur verið gaman að því að íslenska nöfnin - ritstjóri hungurdiska stendur oft í slíku - en er guðspjallamaður sá sem enskir kalla Matthew ekki yfirleitt kallaður Matteus hér á landi? - En þetta er aukaatriði. 

Matteus á að verða að hálfgerðri afturgöngu sem hringsólar á nærri Bahamaeyjum eftir að hafa undið úr sér undan ströndum Bandaríkjanna nú um helgina - mörg orð og bólgin eiga eftir að falla um hann á samfélagsmiðlum og í fréttaskeytum - fellibyljanördin eru mörg. 

Þarna er líka stafrófsstormurinn Nicole (Nikkólína? - ekki þó sú ofan úr sveit) og á að verða á sveimi á svipuðum slóðum svo langt sem lengstu (háupplausnar-) spár sjá.

Sé eitthvað að marka spá reiknimiðstöðvarinnar fyrir fimmtudag í næstu viku má enn sjá til hennar (hvort hún verður svo fyrir vondri trúlofun eins og nafna hennar í kvæðinu kemur í ljós). 

En á þessu korti - sem ekki má taka of hátíðlega - lifa fyrirstöðurnar báðar enn - sú við Noreg hefur teygt sig til Íslands og linast lítillega. Evrópukuldinn hefur aðeins gefið sig - sé eitthvað að marka þessa spá.

Ekki er því annað að sjá en að hlýindi haldi áfram hér á landi - þótt auðvitað kólni fljótt inni í sveitum gangi vindur niður og hjaðni skýjahula. 

Fárviðrið 24. september 1973

Þessi pistill er í röð sem fjallar um fárviðri í Reykjavík - við fetum okkur smám saman aftur í tímann. Síðast var fjallað um „Engihjallaveðrið“ 16. febrúar 1981, en í þessum pistli lítum við á það sem oftast er kennt við fellibylinn Ellen og gekk yfir 23. til 24. september 1973. 

Slatti af illviðrum sem tengja má við hitabeltisfellibylji hefur komið við sögu hér á landi - og valdið einhverju tjóni - ýmist af völdum hvassviðris eða rigninga. Oftast hefur það þó verið fremur lítið. Veðrið 1973 sker sig nokkuð úr, ásamt veðrum sem gerði í september árin 1900 og 1906. 

Þessi þrjú veður eru reyndar öll náskyld þeim fjórum fárviðrum sem fjallað hefur verið um á hungurdiskum að undanförnu. Lægð við Suður-Grænland beinir köldu lofti til suðausturs út á Atlantshaf á móts við lægðarbylgju sem á uppruna sinn yfir mjög hlýjum sjó austur af ströndum Bandaríkjanna - og stefnumótið gengur upp. -

Nú er það auðvitað svo að aðeins lítill hluti „vel heppnaðra“ stefnumóta af þessu tagi veldur fárviðrum á Íslandi - oftast hitta fárviðrislægðirnar ekki á Ísland - lenda ýmist fyrir austan land - eða svo langt fyrir vestan það að ekki verður tjón af hérlendis. Margar af fárviðrislægðum þeim sem plaga nágrannalöndin eru nákvæmlega sama eðlis. 

Fellibylurinn Ellen varð til um miðjan septembermánuð í austanbylgju suðvestur af Grænhöfðaeyjum undan strönd Vestur-Afríku - rétt eins og fellibylurinn Matthew sem nú herjar syðra. Í fyrstu var þetta ósköp sakleysisleg hitabeltislægð sem þokaðist norðvestur á bóginn. Lægðin óx smátt og smátt og varð að fellibyl hinn 18. September. Ellen var fimmta lægðin, sem gefið var nafn þetta haust en olli engu tjóni á suðurslóðum.

Myndin (af Wikipediu) sýnir slóð hitabeltislægðarinnar. Mestum styrkleika náði hún 21. september. Talið er, að þá hafi vindhraðinn orðið um 120 hnútar (1-mínútu meðalvindhraði), þegar mest var. 

Ljósmynd af fellibylnum Ellen tekin úr geimfari NASA [Skylab 3] 20.september 1973.

Víkur nú sögunni á Norður-Atlantshaf. Á hádegi hinn 21. september var Ellen upp á sitt besta og stödd um 1500 km suður af Nýfundnalandi og hreyfðist norðaustur. Þá var kyrrstæð hæð við Asóreyjar, en lægð nálgaðist Grænland úr vestri. Um þessar mundir hafði kólnað nokkuð í Norður-Kanada og lægðin vestan við Grænland beindi þessu kalda lofti suðaustur á bóginn, allt þar til það mætti mjög hlýju og röku lofti, sem Asóreyjahæðin beindi norður milli sín og Nýfundnalands. Ellen var einmitt stödd í þessu hlýja og raka lofti. Næsta sólarhring breiddist kalda loftið austur á bóginn og komst inn á sunnanvert Grænlandshaf, en fellibylurinn hélt sínu striki til norðausturs.

Hér má sjá veðurkort frá miðnætti aðfaranótt 23. september - eins og endurgreining japönsku veðurstofunnar telur það hafa litið út. Kortið skýrir sig að mestu sjálft. Sunnan og vestan við lægðina á Grænlandshafi streymir kalt loft yfir hlýtt Atlantshafið, en suður í hafi er víðáttumikið svæði þar sem hlýja loftið ræður ríkjum. Einnig má sjá fellibylinn, en hann var um þessar mundir um 1600 km suðvestur í hafi og er um það bil að fá á sig svip venjulegrar lægðar, sem háloftastraumar bera hratt til norðausturs. Þegar hér er komið sögu er fellibylurinn ekki lengur yfir heitum sjó, að vísu yfir Golfstraumnum, en hann er engan veginn nægilega heitur á þessum slóðum til að fellibylurinn geti haldist við á venjulegan hátt.

Eitthvað verður því að koma honum til bjargar ef hann á ekki að deyja. Og lífgjafinn er heimskautaloftið, sem áður er minnst á. Það leitar ákveðið austur á bóginn og mætir hlýja, raka loftinu einmitt á slóðum fellibylsins. Þetta varð fárviðrinu til bjargar. Hitabeltisfellibylurinn deyr, en lægð, sem hvort eð er hefði ugglaust myndast á þessum slóðum, erfir orku hans. Háloftastraumar haga því svo, að þessi nýja lægð stefndi beint til Íslands og svo vildi til að hún var einmitt upp á sitt besta, þegar hún var næst Íslandi.

Háloftakortið hér að ofan sýnir stöðuna um hádegi 23. september (japanska endurgreiningin). Jafnhæðarlínur eru heildregnar og af þeim má ráða vindátt og vindhraða, en litir sýna þykktina. Mjög hlýtt loft fylgir fellibylnum, þykktin er meiri en 5640 metrar í kringum leifar hans. Kalda loftið fylgir eftir úr vestri. 

Eins og áður hefur verið hamrað á er þetta í grunninn mjög svipuð staða og í fárviðrunum í fyrri pistlum. Þó er sá bragðmunur að skil fyrri lægðarinnar eru ekki búin að fara yfir Ísland - eins og langalgengast er í stöðunni. Nýja lægðin er komin áður en tími er til þess. Venjulega tekur tíma að gangsetja nýja lægð - en hér kemur hún að hluta til sem tilbúinn pakki inn á svæðið - og sparar við það ef til vill tíma. Það eru þó aðeins vangaveltur ritstjórans. 

Á hádegi hinn 23. september 1973, sem var sunnudagur, var suðaustanátt 4-7 vindstig og rigning víðast á Vesturlandi, en annars var skýjað. Skil hinnar deyjandi lægðar á Grænlandshafi voru skammt vestur af landinu, en fárviðrislægðin var um 900 km suðsuðvestur af Reykjanesi og stefndi beint á landið, u. þ. b. 70 km á klukkustund. Loftvog féll talsvert á landinu öllu.

Hér má sjá gervihnattarmynd sem tekin er um kl. 14:30. Hér er ekki um hitamynd að ræða eins og algengast er að sýna nú á dögum. - Þær voru reyndar til á þessum tíma en ljósmyndin er sú eina sem ritstjórinn fann og tekin var þennan dag. Lægðin sést reyndar mjög vel - ásamt haus og þurri rifu. Sýnilegur snúningshamur rétt að verða til. 

Klukkan 18 var orðið hvasst á öllu Suðvesturlandi, loftvogin féll nú mjög ört á vestanverðu landinu. Þegar leið á kvöldið versnaði veðrið enn og var verst milli miðnættis og klukkan 4 um nóttina á Suðvesturlandi, en heldur síðar á Vestfjörðum. Víða var fárviðri eða 12 vindstig, 16 veðurstöðvar töldu 12 vindstig, en hvorki meira né minna en 49 stöðvar töldu 9 vindstig eða meira. Þetta er með því mesta sem hér gerist. Um klukkan 3 voru skilin rétt vestur af landinu og í þann mund, sem skilin fóru yfir, gerði þrumuveður víða á Suður- og Vesturlandi. Eftir klukkan 6 fór að lægja að mun, þó að veður héldist leiðinlegt næstu daga.

Kortið sýnir japönsku endurgreininguna á miðnætti. Hún er ekki sem verst, heildarmyndin er sannfærandi. Verulegt misræmi er þó í smáatriðum. Miðjuþrýstingur er 962 hPa - ef til vill ekki svo fjarri lagi, en vindur er greinilega of lítill yfir Íslandi. Sé kortið tekið bókstaflega segir það að þrýstingur í Keflavík sé 981 hPa, en rétt gildi er 969 hPa. Það munar 12 hPa - sem er mjög mikið. Þrýstingur fór síðan alveg niður í 963 hPa á Keflavíkurflugvelli kl. 3 - lægðin þá væntanlega nokkru dýpri. 

Þetta segir okkur enn og aftur að þótt endurgreiningar séu að ná eðli veðra og séu með kerfin nokkuð rétt staðsett er samt rétt að taka þeim með mikilli varúð. 

 

Kortið hér að ofan birtist í Þjóðviljanum. Það var Páll Bergþórsson sem teiknaði. Hér fellur allt að athugunum.  

Vindur á Reykjavíkurflugvelli fór mest í 37,1 m/s - vel yfir fárviðrisstyrk. Ritið hér að ofan sýnir að hvassast varð rétt fyrir kl. 2 um nóttina, þá af suðaustri (140 gráður). Síðan dró nokkuð úr vindi, en en eftir kl. 4 var aftur komið fárviðri, þá af suðsuðaustri (210 gráður). Hviðusíriti var ekki í Reykjavík um þessar mundir, en fylgst var með hviðum á skífu - hæst sáust 108 hnútar, 55,6 m/s, næstmesta hviða sem frést hefur af í höfuðborginni. 

Veðurstöðin var enn á flugvellinum þegar þetta var, en var flutt á núverandi stað á Veðurstofutúni 9. nóvember. Veðurstofuhúsið var alveg nýtt - hluti starfseminnar fluttur. Á þakinu var tjörupappi og ofan á honum möl. Mölina skóf af - við lítinn fögnuð nágranna, en 6 árum síðar voru enn malarleifar í sköflum á þakinu, tjara hélt þeim saman. - Varla þarf að taka fram að þakið lak mjög mikið eftir þetta álag - og fékkst ekki viðgert fyrr en 1980. Reglulega var tjaldað yfir viðkvæman búnað í fjarskiptasal og mesta lekanum beint í stórar ruslatunnur. 

Veðrið varð langverst á Suðvestur- og Vesturlandi, en Austurland slapp furðuvel. Tjón varð mjög mikið. Margir sváfu lítið þessa nótt, enda lítill svefnfriður víða. Heldur illa kom við okkur íslendinga, sem opnuðum íslenska útvarpið í Bergen þennan morgun og heyrðum lýsingu fréttamanna á ástandinu í Breiðholti. Járnplötur lágu um allt, eyðilögðu bíla og margt annað. Strætisvagnaskýli höfðu fokið um koll og hús stórsködduð, rúin þakplötum og með brotna glugga. Enda kannski ekki furða, slíkur var veðurofsinn. 

Lægðin hafði nú lifað sínar bestu stundir. Um hádegi á mánudag 24. var hún komin að strönd Grænlands, skammt norðan Ammasalik. Á þeim slóðum veslaðist hún upp á nokkrum dögum. Hún var á mánudagsmorguninn orðin mjög víðáttumikil, náði allt vestan frá Kanada austur að Bretlandseyjum. Hún hélt því við loftstraumnum kalda frá heimskautalöndum Kanada. Þegar þetta loft kom út yfir hlýjan Atlantssjóinn mynduðust í því skúrir og jafnvel minni háttar lægðir, sem lentu síðar inn í aðallægðinni. Þessar lægðir urðu ekkert á við þá gömlu vegna þess, að þær höfðu ekki þann orkuforða, sem hitabeltisloftið var.

Skemmdirnar urðu mestar á Suður- og Vesturlandi. Þök fuku af húsum og jafnvel urðu hús ónýt. Járnplötur fuku víða og skemmdu bíla o.fl. Eftir veðrið varð þrot í landinu á þakjárni og þaksaum.

Nokkrir bátar sukku við bryggjur. Mikið tjón varð í Sandgerðishöfn og skemmdist fjöldi báta, trilla sökk í Akraneshöfn. Fimmtán litlir bátar sukku í Hafnarfjarðarhöfn og bátar skemmdust í Vogum. Stórtjón varð á bátum í Hólmavíkurhöfn.

Mjög miklar skemmdir urðu á rafmagns- og símalínum og m.a. fuku tvö möstur í Búrfellslínu I, örbylgjusendir á Búrfelli fauk og miklir erfiðleikar voru á byggingasvæði Sigölduvirkjunar, loftlínur í þéttbýli kubbuðust víða sundur í járnplötudrífu, þar á meðal 300 símalínur í Reykjavík. Selta sló víða út rafmagni og eldingar ollu einnig truflunum.

Umferðarmerki lögðust á hliðina, götuljós bognuðu og perur brotnuðu. Geysistór löndunarkrani í Straumsvík lagðist á hliðina og eyðilagðist. Skemmdir urðu miklar á trjágróðri og hey fuku víða. Neyðarástand varð um tíma í sumum úthverfum Reykjavíkur. Þakplötur fuku hundruðum eða þúsundum saman af fjölbýlishúsum í Breiðholti, þar sást kyrrstæður bíll velta hring á bílastæði, fleiri bílar ultu og skúrar fuku í heilu lagi og brotnuðu. Daginn eftir unnu hundruð manna við að byrgja opin hús. Þrettán biðskýli SVR fuku, járn fauk af litlu flugskýli á flugvellinum og af slökkvistöðinni þar. Þak Digranesskóla í Kópavogi skemmdist mikið sem og þak á starfsmannahúsi Kópavogshælis. Þak fauk í heilu lagi af hænsnabúi á Vatnsendahæð og 1500 hænur fuku út í veður og vind og drápust flestar. Járnplötur flettust af einni hlið Ísbjarnarhússins á Seltjarnarnesi og ollu tjóni þar í grennd.

Mikið tjón varð í Hafnarfirði. Plötur reif af þökum fjölda íbúðarhúsa og rúður brotnuðu, tjón varð sums staðar mikið innanhúss og fólk varð að flýja sum hús vegna kulda. Einbýlishús í byggingu á Álftanesi gereyðilagðist. Mikið foktjón varð í Vogum. „Þristurinn“, DC3 flugvél, slitnaði upp á Reykjavíkurflugvelli og skaddaðist nokkuð. Á flugvellinum fauk einnig braggi og járnplötur fuku af slökkvistöðinni þar. Mikið tjón varð í Mosfellssveit, þar eyðilögðust gróðurhús og framkvæmdir við nýbyggingar urðu illa úti, sérstaklega finnsk hús sem Viðlagatrygging var að reisa.

Járnplötur fuku og rúður brotnuðu á Hvolsvelli, útihús fuku í Kirkjulækjarkoti og Smáratúni í Fljótshlíð. Traktor fauk á Hallgeirsstöðum og þak af fjósi á Breiðabólsstað og hálft fjósþak á Heylæk. Fjárhús og hlaða fuku á Kirkjulæk. Fjárhús og hluti hlöðu fauk á Skinnum í Þykkvabæ, þak af hlöðu í Rimakoti og hluti þaks íbúðarhúss í Vatnskoti og af verkfærageymslu á bænum Borgartúni. Tjón varð allmikið vegna foks á Hvolsvelli og mikið á byggingarsvæðum. Dýrir heyvagnar fuku víða um koll á Suðurlandi. Miklar skemmdir urðu í Hvammi undir Eyjafjöllum, þar fuku m.a. bíll og hjólhýsi og skemmdust. Fjárhús og hlaða fuku á Bjólu í Djúpárhreppi.

Hesthús fauk á Skeggjastöðum í Flóa. Sjór flæddi um götur á Stokkseyri og járnplötur fuku af nokkrum húsum, sömuleiðis á Eyrarbakka. Þak fauk af litlu verslunarhúsi í Þorlákshöfn. Miklar skemmdir urðu í Ölfusi, mest í Akurgerði þar sem þak tók af fjósi, talsvert tjón varð einnig á Litla-Landi, Völlum, Egilsstöðum og Kotströnd. Hlaða fauk á Litlu-Reykjum í Hraungerðishreppi, lítið tjón varð á Selfossi. Járnplötur fuku af þremur húsum í Vestmannaeyjum og fleira fauk, aðflugsljós flugvallarins skemmdust. Gríðarlegar skemmdir urðu á gróðurhúsum í Hveragerði. Á Þúfukoti í Kjós fuku fjárhús og hlaða, svínabú fauk á bænum Þúfu, einn grís drapst, skemmdir urðu á húsum á fleiri bæjum í sveitinni.

Stór hluti þaks fauk af íbúðarhúsi í Keflavík og olli skemmdum í nágrenninu, þak losnaði af hafnarskrifstofunni og veiðarfæraskemma hrundi, plötur tók af allmörgum húsum. Í Sandgerði fauk járn af allmörgum húsum og braut rúður, m.a. fauk mikið af þaki frystihúss, bílskúr fauk í heilu lagi, hlaða og gripahús fuku á Hafurbjarnarstöðum og dreifðust allt út að Garðskagavita. Fáeinar járnplötur tók af húsi í Höfnum.

Mikið tjón varð á Akranesi, þak Sementsverksmiðjunnar skemmdist, olíugeymir lagðist að hluta til saman vegna stormþunga, gamalt fiskhús laskaðist mikið og plötur fuku af allmörgum öðrum húsum auk mikils tjóns á nýbyggingasvæði á Garðaflötum. Plötur af lögreglustöðinni skemmdu sjúkrabíl. Mjög mikið tjón varð á trjágróðri og dæmi voru um að nýlagðar þökur fykju af heilu blettunum.

Þak fauk af kjötvinnsluhúsi í Borgarnesi og nokkur önnur þök losnuðu og plötur fuku. Allmiklar skemmdir urðu á bæjum í Borgarfirði, þar var talsvert tjón nefnt í Rauðanesi, Leirulækjarseli, Bjargi, í Hítardal, á Brúarhrauni, Svarfhóli í Stafholtstungum, Hæli í Flókadal og þak fauk af vélageymslu á Hvanneyri. Hálfbyggt útihús féll í Deildartungu. Þak tók af hlöðu í Haukatungu í Hnappadal og féll hún saman að hluta, hálft þak fór af íbúðarhúsi á Heggstöðum og þak tók af fjárhúsi, helmingur af fjósþaki í Mýrdal.og hálft þak íbúðarhúss á Kolbeinsstöðum fuku. Þak fauk af gripahúsi á Grund og hlutar af fjárhúsþaki og hlöðu á Ystu-Görðum, í Syðstu-Görðum fauk þak af fjárhúsi og heyvagnar skemmdust mikið. Á Kaldárbakka fauk nýbyggt hesthús út um víðan völl og á Syðri-Rauðamel urðu skaðar á fjárhúsþaki og íbúðarhúsi. Í Miklaholtshreppi varð foktjón á Fáskrúðarbakka og hluti af hlöðuþaki fauk á Lækjarmótum.

Geymsluhús fauk á Fróðá í Fróðárhreppi og þak af hesthúsi og hlöðu í nágrenninu, nokkuð var um plötufok í Ólafsvík.

Talsvert tjón varð á Ísafirði þegar plötur fuku af húsum, rúður brotnuðu og stór uppsláttur á verkstæðisbyggingu eyðilagðist. Nýhlaðið hús í Hnífsdal hrundi til grunna og járnplötur tók af tveimur íbúðarhúsum. Járnplata lenti í hjónarúmi í nágrannahúsi. Þak fauk af nýbyggðu verslunarhúsi í Bolungarvík og eitthvað af járni af fleiri húsum í þorpinu. Plötur fuku af húsum á Þingeyri, Bíldudal og Patreksfirði en ekki var um stórfellt tjón að ræða. Fjárhús fuku þó í grennd við Bíldudal. Hús fauk í Kvígindisdal og hlaða fauk á Hóli í Tálknafirði. Bátar skemmdust í Örlygshöfn og Hænuvík.

Allt járn fauk af íbúðarhúsi í Búðardal og skemmdir urðu á fleiri húsum, járnfok varð víða á bæjum í grenndinni. Á Melbóli í Reykhólasveit fauk vélageymsla af grunni og eyðilagðist, skemmdir urðu víða um sveitina. Á Kirkjubóli í Langadal í Djúpi fauk nær allt járn af nýlegu íbúðarhúsi og nýbyggður hjallur gereyðilagðist, þök fuku af húsum í Mjóafirði og þak fauk af fjárhúsi á Rauðamýri í Nauteyrarhreppi, á þessum slóðum varð tjónið í suðvestanáttinni í kjölfar lægðarinnar. Á Melum í Árneshreppi fauk þak af hlöðu með viðum og öllu og þak af fjósi. Gafl sleit úr fjósi á Finnbogastöðum, gripahús lagðist saman í Djúpavík.

Mikið tjón varð í Langadal og Svartárdal í Húnavatnssýslu. Þak fauk í heilu lagi í Hvammi, útihús skemmdust á Strjúgsstöðum, Brennuvaði, Glaumbæ og Fremstagili. Hluti af fjárhúsþaki fauk á Hvammi í Vatnsdal og einnig á Brekku í Þingi. Járnplötur fuku að nokkru af tveimur húsum á Blönduósi. Jeppi fauk á Reykjabraut og bifreið fauk hjá gangnamönnum á Auðkúluheiði.

Hlý sunnanátt

Nú er gríðarlega öflugt háþrýstisvæði yfir Skandinavíu - dönsku og sænsku októberháþrýstimetin þegar fallin og óljósar fregnir berast einnig af mánaðarháþrýstimeti í Noregi. Danska metið var frá 1877 og það sænska frá 1896. Aðeins örfáir dagar eru síðan síðan svíar mældu næstlægsta septembersjávarmálsþrýsting þar í landi. 

Hér á landi er mikil sunnanátt vestan við hæðina - og hlýindi. Í dag er líka mjög kröpp lægð suðvestur í hafi og mun hvessa af hennar völdum á morgun - miðvikudag. Lægðin er mjög fagurlega sköpuð eins og sjá má á hitamynd sem tekin er nú í kvöld (þriðjudag 4. október).

Hér er lægðin um það bil búin að ná fullum þroska - allt óvenjuhreinlegt á þessari mynd - og mætti margt um smáatriðin segja. Nú er mikill kraftur í lægðinni - en við sleppum vonandi til þess að gera vel. 

Kortið hér að ofan gildir á um það bil sama tíma og myndin sýnir. Þar má sjá sjávarmálsþrýsting heildreginn - þrýstingur í lægðarmiðju virðist vera í kringum 955 hPa. Litirnir sýna þrýstibreytingu síðustu 3 klukkustundir og sprengir bæði fall og ris litakvarðann - risið er 23,2 hPa þar sem mest er, en fallið -18,0.

Græna örin bendir á hlýja loftið sem fylgir hvíta skýjagöndlinum. Þar er þykktin meiri en 5220 metrar - ekkert met í október - en samt mikið - komist loftið hingað til lands eins og spáð er. - Það gefur aftur möguleika á að hiti nái 20 stigum á sérvöldum stöðvum norðan- og norðaustanlands - þar sem há fjöll eru nærri og vindur stríður. 

Þessi hái hiti sést vel á spákorti sem gildir annað kvöld (kl. 21 miðvikudag 5. október). 

Hér hefur lægðin grynnst upp í um 968 hPa - og vindur heldur slaknað. Litirnir sýna mættishita í 850 hPa. Mættishitinn sýnir hversu hlýtt loft yrði væri það dregið niður í 1000 hPa. Sjá má bletti yfir Norður- og Norðausturlandi þar sem hann er yfir 20 stig.

Það er kannski heldur á móti líkum að svo hlýtt verði á hitamælum - en aldrei að vita. Landsdægurmetin þessa dagana eru í kringum 20 stig - kannski tæplega að eitthvert þeirra falli - en hitamet októbermánaðar fellur þó nær örugglega ekki, það er 23,5 stig.  

Þótt svona hæðir flytji okkur hlýindi (eða öfugt - sunnanáttin býr til hæðirnar - velja má sjónarhorn) eru þær líka varasamar. Mikil röskun á eðlilegri hringrás vestanvindanna er óþægileg - stöku sinnum langvinn - og trúlegt að reynsla af henni sé að baki hinni landlægu trú kynslóðanna að það hefnist fyrir blíðuna. 

Merkileg hæð?

Vaxandi hæð yfir Skandinavíu vekur athygli. Á þriðjudaginn á þrýstingur í hæðarmiðju að fara upp í 1045 hPa. Það eru e.t.v. einhverjar ýkjur hjá spálíkönum en vekur samt athygli. 

Kortið sýnir spá bandarísku veðurstofunnar sem gildir kl.18 síðdegis á þriðjudag. Þýstingur í hæðarmiðju á þá að vera um 1046 hPa og 1044 hPa jafnþrýstilínan snertir Danmörku. Að sögn er hæsti októberþrýstingur sem mælst hefur þar 1044,7 hPa og ef þessi spá er rétt er höggvið nokkuð nærri því meti, það er hins vegar orðið gamalt, frá 1877. 

Þrýstingur hefur ekki oft farið yfir 1040 hPa hér á landi í október, snerti 1040,0 hPa árið 2003, en síðan þarf að fara aftur til 1972 til að finna hærra dæmi, 1041,5 hPa sem mældust þá á Kirkjubæjarklaustri. Októbermetið er hins vegar aðeins á reiki, hæsta talan sem vitaði er um er 1045,0 sem mældust á Ísafirði þann 26. árið 1919 - en grunur leikur á að hún sé sjónarmun of há. Næsthæst eru svo 1044,5 hPa á Akureyri þann 20. árið 1895. 

Mikil hlýindi fylgja hæðinni yfir Skandinavíu enda er þar líka mikil hæð í háloftum.

Hér er hún með augum evrópureiknimiðstöðvarinnar - öflugust á föstudaginn (sé rétt spáð) og 5890 metrar í miðju - það er harla óvenjulegt í október og meira en nokkurn tíma hefur mælst yfir Keflavík í þeim mánuði. Hæsta talan þar er 5820 metrar (frá 1972). Þetta er líka hærri tala en sést hefur nærri landinu í október í endurgreiningum, metið þar er 5860 metrar (frá 1945).

Eins og þeir sem vanir eru að fylgjast með háloftakortum sjá líka eru hlýindin óvenjuleg (þó vantar meira upp á met þar en í þrýstingi og (þyngdarmættis-)hæð). Guli liturinn táknar sumarþykkt (meiri en 5460 metra) og nær hann langt norður í höf. Á gulbrúna svæðinu er þykktinni spáð meiri en 5520 metrum - harla gott í október. 

Þó sá grunur læðist að að líkönin séu aðeins að bæta í það sem svo raunverulega verður (þau hafa oft tilhneigingu til þess) er ljóst að þrýstinörd (já, þau eru líka til - en færri en þau sem helst lifna af hita- og úrkomuöfgum) munu fylgjast spennt með þróuninni næstu daga. 

Þurrt í Reykjavík það sem af er ári

Fyrstu níu mánuðir ársins hafa verið fremur þurrir í Reykjavík, ekki þó metþurrir. Þetta sést vel á mynd.

Hér má sjá mælingar allt aftur til 1885. Á tímabilinu 1911 til 1917 var mælt á Vífilsstöðum og eru þær mælingar tæplega samanburðarhæfar við þær sem gerðar voru fyrr og síðar - en við látum þær koma inn í eyðuna miklu í Reykjavík 1907 til 1920. Mælingarnar hafa verið gerðar víðs vegar um bæinn - og trúlegt að talsverð ósamfella sé í þeim, en þó hefur verið haldið kyrru fyrir á Veðurstofutúni frá því í nóvember 1973. 

Fyrstu 9 mánuðir ársins 2010 voru ámóta þurrir í Reykjavík og nú, en annars þarf að leita allt aftur til 1995 til að finna þurrara tímabil. Enn þurrara var í fáein önnur skipti í fortíðinni, úrkoma fyrstu níu mánaða ársins var minnst 1951 (fyrir utan 1915 og 1916 á Vífilsstöðum). 

Fyrstu árin eftir 1920 voru sérlega úrkomusöm, og einnig tímabilið í kringum 1990. Rauða línan sýnir 10-ára keðju. Þegar rýnt er í myndina virðist sem það gæti einhverrar tilhneigingar til hópamyndunar - úrkomusöm ár hópast aðeins saman og e.t.v. þau þurru líka. - Ekki er að sjá neinar afgerandi breytingar í úrkomumagninu - og samband hita og úrkomu harla flókið. 

Hægviðrasamt sumar (á landsvísu)

Það er almannarómur að hægviðrasamt hafi verið í sumar. Tölur sýna að það er alveg rétt mat. 

Myndin sýnir meðalvindhraða mánaðanna júní til ágúst. Þar sem talverðar breytingar hafa orðið í tímans rás á stöðvakerfinu sem og mæliháttum er ekki víst að fullt samræmi sé á milli ára þegar litið er á myndina í heild. Til dæmis er vitað að logn var víða oftalið áður en mælar komu á stöðvarnar. Ekki hefur verið lagt tölulegt mat á áhrif þess, en samanburður við aðra veðurþætti virðist gefa til kynna að þau séu einhver - fyrri hluti línuritsins ætti því að hækka sem slíku nemur.

En við sjáum vel að vindhraði í sumar var mun minni en í fyrra og minni en algengast hefur verið á undanförnum árum - allt frá sumrunum 2000 til 2004, en þau voru sérlega hægviðrasöm. Greinilegt er að sumur í kringum 1990 hafa verið óróleg og vindasöm. 

Er á meðan er. 

Hlýtt sumar - á landsvísu

Þá er veðurstofusumarið liðið, en það nær yfir tímabilið júní til september ár hvert. Þar sem formlegra frétta af niðurstöðutölum er ekki að vænta frá Veðurstofunni fyrr en eftir helgi skulum við drepa tímann með því að líta á meðalhita í byggðum landsins í heild og bera hann saman við fyrri ár.

Taka verður fram að reikningarnir eru ekki opinber og vottuð niðurstaða - heldur ættaðir úr fiktskúffu ritstjóra hungurdiska. Ef aðrir reiknuðu dæmið fengju þeir eitthvað annað út. Einnig verður að veita því athygli að meðaltölin verða því óvissari sem lengra dregur aftur í tímann og sumarið raunar óvissara heldur en aðrir hlutar ársins vegna minni breytileika hitans. Því ber frekar að líta á línuritin sem skemmtiatriði heldur en naglfastan sannleika - sérstaklega á það við tímabilið fyrir 1874. 

Hér má sjá ártöl á láréttum ás - en hita á þeim lóðrétta. Súlurnar sýna meðalhita hvers sumars, en rauða línan er tíu-ára keðja. Svo virðist sem hitinn þokist heldur upp á við í heildina litið, en auk breytileika frá ári til árs er áratugabreytileiki mikill. 

Við lifum nú greinilegt hlýsumraskeið - þótt sumarið 2016 sé ekki í hæstu hæðum er það þó í 11. sæti tímans frá og með 1874. Núverandi hlýskeið er þegar búið að sýna betra úthald heldur en helsti keppinauturinn - sérstaklega vegna þess að breytileikinn frá ári til árs virðist heldur minni en áður. Þótt munur á hlýjustu sumrum hlýskeiðanna tveggja sé í raun ómarktækur hefur samt ekkert sumar núverandi hlýskeiðs slegið þau gömlu alveg út af kortinu. 

Þótt við lifum nú gott hlýskeið - og allt hafi verið á uppleið segir mynd sem þessi ekkert um framtíðina - hún er alveg frjáls frá okkar ætlan. 

Í leiðinni skulum við líka líta á meðalhita fyrstu 9 mánaða ársins í byggðum landsins.

Á þessari mynd má sjá að núverandi hlýskeið hefur slegið hið fyrra út - en enn er auðvitað óvíst með úthaldið. Hlýskeiðið um og fyrir miðja öldina síðustu átti betra úthald á öðrum tímum árs heldur en á sumrin - þau voru fljótari að gefa hlýindin eftir heldur en vetur, vor og haust. 

Fyrstu 9 mánuðir ársins 2016 eru á landsvísu í 17. sæti listans frá 1874. Hlýjastir voru mánuðirnir 9 árið 2003 sællar minningar - en kaldastir 1866 (ef við tökum mark á svo gömlum tölum). Mjög illa leit út í septemberlok 1979 - eiginlega blasti afturhvarf til 19. aldar - ef ekki eitthvað enn verra - við í hugum ungra veðurnörda. En síðustu þrír mánuðir ársins drógu aðeins úr kuldanum. - Hvað gerist nú? Hefur árið úthald í eitthvað hærra en 17. sætið? - Það er 0,1 stig upp í 15. sæti - en 0,1 stig niður á við er fall niður í 24. sæti. Það eru 0,3 stig upp í 10. sæti - en jafnlangt (í hita) er niður í 32. sæti.