Aðallega norðan

Norðaustanátt er á landinu þegar þetta er skrifað (seint á föstudagskvöldi 27. febrúar). Að sögn reiknimiðstöðva mun hún verða ríkjandi að minnsta kosti fram á þriðjudag - en auðvitað ekki alveg tilbrigðalaus frekar en oftast.

Dæmi eru þó um tilbreytingarlitla norðaustanátt langtímum saman á þessum tíma árs - en það er helst þegar loftþrýstingur er hár - hæð yfir Grænlandi en lægðir langt suður í höfum. Nú að vísu hæð við Grænland, en það er svona rétt að miðjuþrýstingurinn slefi í 1000 hPa - en veldur þó töluverðum vindstreng norður í hafi þar sem illviðrislægðin sem plagaði okkur í gær (fimmtudag) er enn á sveimi - og verður reyndar næstu daga.

En við lítum á háloftaspákort sem gildir síðdegis á sunnudag (1. mars). Jafnhæðarlínur eru heildregnar en þykktin er sýnd með litum. Þykktin mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs. Mörkin á milli grænu og bláu litanna er við 5280 metra - meðalþykkt hér á landi í lok febrúar er í kringum 5240 metra.

Litakvarðinn batnar að mun sé myndin stækkuð. Hér er dálítil háloftahæð yfir Grænlandi en lægðir suður og austur undan. Jafnhæðarlínur eru gisnar við landið og háloftavindar því vægir - engin illindi þar um helgina.

Það er þó ekki veðurlaust í þessari flatneskju - kalds vestanloftið nær nærri því til Íslands - leitar til okkar úr suðri. Á móti kemur norðanátt. Á milli er lítil tota af heldur hlýrra lofti (örin bendir á hana). Þar er líka éljagarður. Evrópureiknimiðstöðin og gfs-líkan bandarísku veðurstofunnar halda garðinum frá landi - en hirlam-líkan dönsku veðurstofunnar sendir garðinn inn á land á sunndagskvöld - harmonie-líkanið fylgir stóru stöðvunum þegar þetta er skrifað. 

Það er alltaf eitthvað vafamál í veðurspánum - þau eru reyndar fleiri þessa helgina, en rétt að skrúfa nú fyrir froðuna. 

Nokkurra daga norðanátt - en ekki sérlega köld

Norðanáttin sem náði undirtökunum á landinu í dag (fimmtudag 26. febrúar) virðist ætla að halda sér í nokkra daga, eitthvað fram yfir helgi. Stundum verður þó stutt í vestanátt suðurundan og ekki langt í éljabakka sem henni fylgja. 

Lægðin sem hefur valdið illviðrinu í dag og í gær hreyfist nokkuð rösklega til norðausturs og verður úr sögunni síðdegis á morgun, föstudag. En ný lægð, sem nálgast þá landið, virðist ætla að fara til austurs fyrir sunnan það. En stutt verður í hríðarbyl henni samfara syðst á landinu og á Suðausturlandi þegar hún fer næst landi undir kvöld. Norðaustanáttin á Vesturlandi og Vestfjörðum hefur varla tíma til að ganga alveg niður.

Kortið sýnir 925 hPa spá evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir kl.21 annað kvöld (föstudag 27. febrúar). 

Jafnhæðarlínur eru heildregnar, vindur sýndur með hefðbundnum vindörvum og hiti með litum (kvarðinn batnar sé myndin stækkuð). Eins og sjá má er norðanáttin ekkert sérlega köld - meðalhiti í 925 hPa yfir Keflavík síðustu 25 ár er um -2 stig. Hér er hitinn á þeim slóðum um -4 stig sem telst ekki sérlega kalt í norðanátt. 

Lægðakerfið fyrir sunnan land hreyfist til austurs og má sjá stöðuna um hádegi á laugardag (28. febrúar) á næsta korti.

Föstudagslægðin er komin austur undir Færeyjar og norðaustanáttin einráð á landinu með éljum nyrðra og eystra - en kannski verður bjartviðri á Suðurlandi. Mjög kröpp lægð nálgast Bretlandseyjar úr vestri. 

Punktalínurnar á kortinu sýna hita í 850 hPa-fletinum. Þar er uppi mjög svipuð staða og í mestallan vetur. Jökulkuldi við Labrador þar sem frostið í fletinum er meira en -30 stig og kaldur fleygur þaðan út á Atlantshaf, en mjög hlýtt á öllu svæðinu milli Norðaustur-Grænlands og yfir til Noregs. Það rétt sést í -15 stiga jafnhitalínuna alveg efst á kortinu. Hún á að vísu að síga jafnt og þétt til suðurs í átt til okkar næstu daga - og kemst e.t.v. alla leið áður en norðanáttinni lýkur. 

Að sögn þeirra miðstöðva sem fylgjast með hafís er útbreiðsla hans við Austur-Grænland nú um 100 þúsund ferkílómetrum undir meðallagi þrjátíu ára - svipað og í fyrra (cryosphere today). Sama heimild segir að nú sé hins vegar talsvert meiri ís í Barentshafi en var á sama tíma í fyrra - en þó undir meðallagi þrjátíu ára - enda var ísmagn þá um 50 prósent af meðallagi - eða minna. Hvort íss verður vart hér við land í vor ræðst af ríkjandi vindum í Grænlandssundi. 

Heildarísmagn í öllum norðurhöfum er með allra minnsta móti um þessar mundir, í lok janúar var það það þriðja minnsta sem um getur á samanburðartímanum (frá og með 1979) (nsidc.org). En vetrinum er ekki lokið - ísútbreiðslan nær oftast ekki hámarki fyrr en eftir jafndægur og jafnvel síðar og alvanalegt er að Austurgrænlandsísinn sé ekki í hámarki fyrr en í apríl. Þótt það sé nú meira tilfinning ritstjórans heldur en beinharðar staðreyndir sýnist honum sem veturinn hafi verið fremur hægviðrasamur í Norður-Íshafinu - hvað það táknar varðandi ísinn eða hvort það táknar eitthvað yfirleitt veit hann ekki. 

En fréttir hafa borist af því (dmi - danska veðurstofan upplýsir) að ís við Vestur-Grænland sé með meira móti - miðað við undanfarin ár. Lagnaðarís er líka með mesta móti á vötnunum miklu á landamærum Kanada og Bandaríkjanna - enda hefur verið óvenjukalt á þeim slóðum. 

Illviðrið

Illviðrið í dag (miðvikudaginn 25. febrúar) varð heldur hlýrra en margar spár gerðu ráð fyrir. Það blotnaði fyrr og hríðin varð ekki jafnslæm og langvinn á láglendi eins og óttast var. - Nema auðvitað á sunnanverðum Vestfjörðum - og svo fengu fjallvegir og hálendi að sjálfsögðu að kenna á því. 

Lægðin mun hafa orðið dýpst um 945 hPa í lægðarmiðju og í fljótu bragði sýnist sem þrýstingur hafi lægstur 950,8 hPa á veðurstöðvunum - það var á Gufuskálum kl.19.

En ekki allt búið enn. Eins og pistill hungurdiska fjallaði um í gær er aðþrengt kalt loft norður af Vestfjörðum - og því halda engin bönd. Það er þó þannig að eftir því sem aðhaldið þokast austur og suður á bóginn léttir heldur á og smám saman dregur úr vindi.

Við skulum nú til gamans líta á nokkur spákort. Öll nema það síðasta eiga við stöðuna kl. 9 í fyrramálið (fimmtudag 26. febrúar) - og eru því strangt tekið engin spá fyrir flesta lesendur - klukkan verður væntanlega orðin 9 þegar flestir lesa textann.

Fyrsta kortið sýnir sjávarmálsþrýsting, vind og klukkustundarúrkomu kl.9 - eins og harmonie-spálíkanið segir fyrir um. 

Hægur vindur ríkir um meginhluta landsins. Meginlægðin er rétt suður af Mýrdal og hreyfist hér austnorðaustur. Önnur lægð er yfir Breiðafirði á suðurleið. Hún hverfur úr sögunni síðar um daginn. Fyrir suðaustan land er suðvestanstormur, en norðan rok eða ofsaveður á Vestfjörðum og suður á utanvert Snæfellsnes. 

Mikil úrkoma er við Vatnajökul sunnanverðan - sem og norðan til á Vestfjörðum. Vestfjarðaúrkoman er illkynjaðri ef svo má segja - hún situr föst á sama stað allan daginn og hefur gert alla nóttina. 

Næsta kort sýnir uppsafnaða úrkomu frá því kl. 18 í kvöld (miðvikudag) og fram til kl.9 í fyrramálið. 

Talan yfir Drangajökli er 147mm, þeir eiga að hafa fallið á aðeins 15 klukkustundum og 72mm eiga að hafa fallið í fjöllin inn af Dýrafirði. Þetta eru háar tölur - og sýna (með miklum vindi) að snjóflóðahætta hlýtur að vera umtalsverð - enda má sjá á vef Veðurstofunnar (undir flipanum ofanflóð) að svæðið er merkt rautt (mikil hætta - næstefsta hættustig). En - lesið um ástandið á vef Veðurstofunnar - hungurdiskar spá ekki fyrir um snjóflóð eða snjóflóðahættu.

Næsta kort sýnir vindinn á sama tíma, kl. 9 fimmtudaginn 26. febrúar.

Þetta er sama vindspá og á fyrsta kortinu hér að ofan, en hér sjást mörk illviðrisins og styrkur þess enn betur. Segja má að alla grænbláu litina vanti við mörkin. Þau eru eins og veggur sem hreyfist hægt til austurs - hvort líkanið sýnir mörkin á réttum stað vitum við ekki fyrr en í fyrramálið - en rétt að vera á verði. Flestir landsmenn sitja í mjög hægum vindi og spyrja sig þeirrar spurningar sem veðurfræðingum finnst hvað mest þreytandi: Hvar er þetta veður sem verið var að tala um? En svarið er á kortinu - alla vega klukkan 9. 

Síðasta kortið sem gildir kl. 9 sýnir tilraunaskafrenningsspá Vegsýnar, Vegagerðarinnar og Veðurstofunnar. Ritstjórinn hefur fylgst nokkuð með skafrenningsspánni í vetur og sýnist hún lofa góðu.

Miklum skafrenningi er spáð á meginhluta Vestfjarða og yst á Snæfellsnesi. Auk þess á sumum fjallvegum sunnan til á Austfjörðum. En spáin gildir ekki allan daginn - skafrenningurinn á að breiða úr sér eftir því sem á daginn líður. 

Síðasta spákortið sem við lítum á í þessari syrpu gildir kl.21 annað kvöld, fimmtudag 26. febrúar. Það er evrópureiknimiðstöðin sem spáir um ástand í 925 hPa-fletinum.

Hér er lægðin komin suðaustur fyrir land og við sjáum kalda strokuna úr norðri standa suður yfir allt landið vestanvert - en heldur vægari en um morguninn. Enn er hægviðri eystra - og þegar norðanstrengurinn kemst loks þangað hefur vonandi dregið enn frekar úr afli hans. Sjá má að áttin er víðast hvar rétt vestan við norður - sú átt á erfitt uppdráttar um landið vestanvert - og vindur verður sums staðar hægur þar - þrátt fyrir strenginn í lofti. - En eins og venjulega er rétt að hafa varan á á ferðalögum og búast við hverju sem er undir miklum vindstrengjum. 

Lægðin djúpa við landið (tormeltur texti)

Lægðirnar sem hafa plagað okkur í vetur hafa margar hverjar verið mjög djúpar og lægð miðvikudagsins 25. febrúar er engin undantekning. Reiknimiðstöðvar eru ekki alveg sammála um hver þrýstingurinn verður í lægðarmiðjunni þegar „lægst lætur“. Lægsta talan sem ritstjórinn sá í fljótu bragði í núgildandi spám (um miðnæturbil á þriðjudagskvöldi) er í spá evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir á miðnætti á miðvikudagskvöld, 939 hPa. Það er nú e.t.v. aðeins of róttækt - en undir 945 hPa verður hún ábyggilega.

Heimsóknartíðni svona djúpra lægða hríðlækkar á útmánuðum. Líklegt er að þótt aðeins hluti þessara lægða valdi mjög lágum þrýstingi á íslenskri veðurstöð sé tíðni lágþrýstings á landinu góður fulltrúi fyrir lægðatíðnina raunverulegu.

Frá 1872 hefur lægsti þrýstingur á landinu í janúarmánuði 43 sinnum verið 950 hPa eða lægri, 21 sinni í febrúar, en aðeins 4 sinnum í marsmánuði. Í desember 29 sinnum, 12 sinnum í nóvember og 6 sinnum í október. 

Ef við horfum á þessar tölur einar og sér virðist því sem lægðaveturinn sé í hámarki um miðjan janúar - og að undanhald hans eftir það sé hraðara heldur en sóknin á haustin. 

En aftur að lægð dagsins. Við látum að vanda Veðurstofuna alveg um aðvaranir og þess háttar en lítum á tvö veðurkort evrópureiknimiðstöðvarinnar sem bæði gilda á miðnætti á miðvikudagskvöld - þegar lægðin verður hvað dýpst. 

Textinn hér að neðan er ekki sá léttasti -. Fyrra kortið er eitt af þeim óvenjulegu - en látið það ekki trufla ykkur. Heildregnar línur sýna þrýsting við sjávarmál - rétt eins og á algengustu kortum. 

Lægðarmiðjan er beint vestur af Reykjanesi og þrýstingur í lægðarmiðju 939 hPa. Vindörvarnar sýna vind í 700 hPa-fletinum en hann er í nærri 3 km hæð - að vísu nokkru neðar í þessari djúpu lægð - lægsta jafnhæðarlínan er í um 2340 metrum við miðju lægðarinnar (ekki sýnt hér). 

Litirnir sýna þrýstiuppstreymi, hversu hratt loft hreyfist á milli þrýstiflata. Á blálituðu svæðunum er uppstreymi, en niðurstreymi á brúnu svæðunum. Gríðarlegt uppstreymi er rétt norðan Íslands - þangað verða skil lægðarinnar komin um miðnætti á miðvikudagskvöld. 

Yfir landinu skiptist á upp- og niðurstreymi - fjöll ráða miklu - fyrir sunnan land eru ýmist línur upp- og niðurstreymis eða þá flekkir. Beint fyrir sunnan land má sjá dálítið lægðardrag - það kemur okkur vel því það heldur verstu vestanáttinni sunnar en ella væri. 

Á milli Vestfjarða og Grænlands má sjá mjög mjótt og langt niðurstreymisband - nokkuð einkennilegt. Ástæðuna fáum við að sjá á næsta korti. Þetta virðist vera þar sem norðanfárviðrið úti af Scoresbysundi er að þrengja sér leið til suðurs. Þessi niðurstreymisalda hreyfist í suðaustur - á móti vindi í 700 hPa. 

Við sjáum þetta betur á hinu kortinu - það sýnir hæð 925 hPa flatarins auk vinds og hita í honum - og gildir á sama tíma, á miðnætti á miðvikudagskvöld 25. febrúar.

Hér sést lögun þrýstisviðsins betur. Lægðarmiðjan er hlaupin í snúð og við lægðarmiðju er 925 hPa-flöturinn í aðeins 110 metra hæð yfir sjávarmáli [(939-925) x 8 = 112]. 

Hér sést lægðardragið fyrir sunnan land mjög vel - þar ólmast vestanáttin fyrir sunnan. Vindur er orðinn hægur um nær allt land nema á Vestfjörðum og sennilega er frostlaust á láglendi víðast hvar. 

Mjög er þrengt að kalda loftinu á Grænlandssundi - vindur er þar 50 m/s þar sem mest er. Þeir sem stækka kortið munu líka sjá að vindörvarnar liggja ekki samsíða jafnhæðarlínunum eins og oftast er (þar sem yfirborðsnúningi sleppir) heldur blæs hann niður brattann. Við skilyrði sem þessi er sagt að hjáþrýstiþáttur vindsins sé mikill (eða stór). Nú má sjá að niðurstreymislínan á fyrri myndinni er einmitt þar yfir sem litirnir eru þéttastir í Grænlandssundinu (hitabrattinn er mestur). 

Það sem næst gerist er að lægðin og lægðardrögin tvö (það fyrir sunnan land og það sem er yfir Norðurlandi á kortinu) fara saman í stóra hringhreyfingu - andsólarsinnis (eins og vindur í kringum lægð). Þyngst er lægðin djúpa - hún fer fyrst til austsuðausturs fyrir sunnan land en lægðardrögin koma svo hvort á fætur öðru til suðvesturs yfir landið. Vindstrengurinn á Grænlandssundi kemur þá inn á land - fyrst á Vestfjörðum (hafi hann yfirleitt yfirgefið þá) - en jafnframt léttir á þrengslunum. Þetta er vond norðanátt - en stendur vonandi ekki lengi. 

Éljagarðar - eða hvað?

Vaninn er að loft hreinsist á Suðurlandi þegar hann gengur í norðanátt - en það gengur eitthvað illa að þessu sinni. Nú, seint á mánudagskvöldi (23. febrúar), eru enn að sjást snjókorn á höfuðborgarsvæðinu. - Þetta er svosem ekki neitt - en svo virðist sem talsvert efni í snjókomu sé á sveimi og reiknimiðstöðvar halda áfram að veifa því. 

Kortið hér fyrir neðan er dæmi um þetta - en það er evrópureiknimiðstöðin sem reiknar spá sem gildir kl. 15 á morgun - þriðjudag (24. febrúar).

Norðanáttin er enn fyrir austan land - en er að hverfa. Átt á landinu er víðast óráðin og greinilegt úrkomusvæði liggur inn á landið suðvestanvert - með nokkurri snjókomu á mjóu belti. Þarna eru nefndir 3 til 5 mm á 3 klst - sem er þó nokkuð efni í hríð þegar hann hvessir svo á miðvikudaginn.

Við sjáum rétt í jaðarinn á miðvikudagskerfinu í neðra vinstra horni kortsins. Þar er lægð sem óhætt er að segja að standi fyrir sínu - á að dýpka um 40 til 45 hPa á einum sólarhring á leið sinni til landsins. 

Svo virðist sem við getum farið að taka megnið af miðvikudeginum frá fyrir þessa lægð. Við getum þó huggað okkur við það (eitt) að slæmur landsynningur hennar er mjög hraðfara. Ýmist verður hann með hríðarveðri eða rigningu - en svo blotar líklega um tíma í hægum vindi um mestallt land um kvöldið. En norðanáttin á fimmtudaginn lítur heldur ekki vel út. - Ja, hún lítur bara illa út.

Fylgist vel með vef Veðurstofunnar - og líka því sem Vegagerðin segir okkur um færð og færðarhorfur. 

Fleiri lægðir

Veður dagsins (sunnudaginn 22. febrúar) er nú (um miðnæturbil) rétt farið að ganga niður um landið vestanvert - og vindur að hallast til norðausturs um land allt. 

Síðdegis á þriðjudag er norðanáttin ekki alveg gengin niður austast á landinu og norðaustanátt verður enn á Vestfjörðum. Einhver lægðardrög og éljabakkar verða við landið vestanvert. 

En næsta lægð verður síðdegis á þriðjudag (kortið gildir kl. 18) við Nýfundnaland - og í foráttuvexti. Á þessu korti er hún um 984 hPa í miðju og á hraðri leið til norðausturs. Austan hennar streymir mjög hlýtt og rakt loft til norðausturs - en í kjölfarið kemur illkynjaður kuldi - sjá má tvö lymskuleg lægðardrög hans rétt vestan lægðarmiðjunnar. Reiknimiðstöðvar virðast sammála um það að þessi kuldi nái stefnumóti við hlýja loftið - svo vel heppnuðu að sólarhring síðar á lægðin að vera komin niður í 942 hPa - þá á sunnanverðu Grænlandshafi. 

Gangurinn í þessu verður svo hraður að fyrsti áfangi illviðris lægðarinnar (austan- og suðaustanáttin) verður væntanlega fljótur að komast yfir landið á miðvikudag. Evrópureiknimiðstöðin spáir lægðinni síðan til austurs og norðausturs skammt fyrir sunnan land - en bandaríska veðurstofan gerir lægðina nærgöngulli við landið - við trúum henni síður þar sem hún virðist ekki vera alveg búin að jafna sig á fataskiptunum um daginn (gefum henni samt auga). 

Nokkuð magn af köldu lofti liggur í leyni við Norðaustur-Grænland og gæti lent í átökum við lægðina - nú eða styrkt hana - en við látum vangaveltur um það bíða betri tíma. 

En illviðrum er ekki lokið. 

Tvær (eða þrjár) vindaspár

Til fróðleiks lítum við á þrjár vindaspár sem gilda á sama tíma, kl. 18 sunnudaginn 22. febrúar, fyrsta dag góu. Fyrst er það spá evrópureiknimiðstöðvarinnar um vind í 100 metra hæð. Möskvastærð líkansins er um 14 km. 

Örvar sýna vindstefnu, en litir vindhraða. Mjög mikill stormstrengur liggur nærri suðurströnd landsins. Fárviðri er á svæði undan Suðausturlandi. Annar strengur er í Grænlandssundi skammt úti af Vestfjörðum. Yfir landinu er einnig mikill vindur í námunda við Vatnajökul og Hofsjökul - en vindur er hægur um miðbik Norðurlands og sömuleiðis er ekki sérlega hvasst á nokkuð stóru svæði suðvestanlands.

Þetta kort hefur þann kost að við sjáum útlínur illviðrisins mjög vel - þar á meðal skilin undan Suðurlandi - en sunnan við þau er vindur hægur. Við sjáum líka strengi yfir Breiðafirði og Faxaflóa. 

Skiptum nú yfir í 100 metra vindspá harmonie-líkansins á sama tíma. Það reiknar í kassa umhverfis Ísland - fær loft inn í kassann úr líkani evrópureiknimiðstöðvarinnar. Við kassajaðarinn gerast stundum skrítnir hlutir - en oftast ekki til teljandi baga. Harmonie-möskvarnir eru 2,5 km á hvorn veg. Þessi möskvastærð sýnir einstaka fjallgarða og fjöll mun betur en hægt er að gera í 14 km líkaninu. Einnig er yfirborðsgerð landsins töluvert önnur en í líkani evrópureiknimiðstöðvarinnar. Sá munur skiptir þó minna máli í 100 metra hæð heldur en í 10 metrum. 

Hér sjást miklu fleiri smáatriði heldur en á efra kortinu - gildistími er þó hinn sami, kl. 18 síðdegis á sunnudag. Fárviðrissvæðin, þau brúnleitu, eru töluvert stærri heldur en á hinu kortinu - en stormstrengurinn er samt nokkurn veginn á sama stað. Lítið skærbleikt svæði er suður og suðvestur af Öræfum, þar á vindur að vera meiri en 40 m/s í 100 metra hæð og hviður yfir 50 m/s. 

Líkanið sér einnig strenginn úti af Vestfjörðum, en sá er munurinn að í hærri upplausn má sjá einstaka fjallgarða Vestfjarða æsa upp vind - sama gerist í Skagafirði sem hér er undirlagður af vindi meiri en 24 m/s - en mun hægari vindur er í Húnavatnssýslum og í Eyjafirði. Reykjavík virðist vera í skjóli af Esjunni. 

En er mikið að marka þetta? Líklega má ekki taka spána algjörlega bókstaflega - en víst er að mjög skæðir vindstrengir eru á sveimi - þeir færast líka til eftir því sem lægðarmiðjan sunnan við land fer austur og áttin verður norðlægari - hver vindátt um sig leggst með mismunandi hætti á landslagið. Stöðugleiki loftsins skiptir líka miklu máli - hann ræður bylgjuhreyfingu loftsins ásamt landslaginu og vindhraðanum. 

Sé loft stöðugt og þvingað upp eftir fjalli dregst það út úr flotjafnvægi sínu en leitar þess aftur þegar þvingun fjallsins sleppir og skýst þar með aftur niður - eða teygist og togast af landslaginu og myndar sveipi og skrúfvinda. 

Síðasta kortið er líka úr harmonie-líkaninu en gildir fyrir 10 metra hæð venjulegra vindhraðamæla. Eins og sjá má munar töluverðu á vindhraða 10 og 100 metra.

Hér er fárviðrissvæðið ekki mjög stórt, en strengurinn í Skagafirði er ekki horfinn. Vindur í Skagafirði blæst oftast út og inn héraðið, suðvestan, og vestanátt getur þó sem kunnugt er orðið mjög ströng vestan megin í því - og sömuleiðis kemur stöku sinnum fyrir að austlægar áttir gera usla undir austurfjöllunum - kannski má gefa því auga á morgun - en annars eru engar veðurstöðvar á því svæði til að staðfesta slíkt.

En hvar skyldi svo verða hvasst í raunheimum á konudaginn? 

Mjög djúp en sundurtætt lægð

Um helgina dýpkar lægð mjög mikið fyrir sunnan land og hreyfist jafnframt austur. Mjög algengt er að lægðir falli í stafi þegar þær eru farnar að grynnast - en sjaldséðara að ekkert heildarskipulag náist meðan lægðin dýpkar hvað mest. Þetta er auðvitað enn sem komið er aðeins í nösunum á reiknimiðstöðvum - en trúlega hafa þær rétt fyrir sér í þetta sinn. 

Kortið hér að neðan sýnir hæð 925 hPa flatarins ásamt vindi og hita í fletinum kl. 15 á sunnudag (22. febrúar). 

Jafnhæðarlínur eru heildregnar, því þéttari sem þær eru því meiri er vindurinn. Vindur er sýndur með hefðbundnum vindörvum og hiti með litum. 

Lægðin er svo djúp (um 955 hPa þar sem lægst er) að stutt er upp í 925 hPa-flötinn, línan sem liggur í kringum þá lægðarmiðju sem er beint fyrir sunnan land sýnir 280 metra. Fimm lægðarmiðjur eru merktar á kortið - en þær eru sjálfsagt fleiri. 

Á laugardagskvöld fer að hvessa af suðaustri yfir landinu suðvestanverðu en vindur snýst síðan smám saman til austurs. Töluverð óvissa er um vindhraða - látum Veðurstofuna um að vakta þá þróun. En þegar lægðakraðakið er komið lengra til austurs snýst vindur til norðaustanáttar sem á að ríkja að minnsta kosti mánudaginn á enda. 

Við sjáum að mjög stutt er í til þess að gera hlýtt loft - alla vega frostleysu - og enn er hugsanlegt að hann nái að hlána syðst á landinu og þar sem vindur stendur af fjöllum á suðvesturlandi. 

Úrkomumagn er líka óljóst - það er að segja að töluverð úrkoma fylgir kerfinu - en ekki á hreinu hvað mikið fellur og hvar. 

Þegar þetta er skrifað (seint á föstudagskvöldi 20. febrúar) virðist sem vindur í úrkomumyndunarhæð hafi snúist til austurs þegar meginúrkomusvæðið nær til landsins - það dregur úr líkum á verulegri snjókomu á Vestur- og Suðvesturlandi - en ekki skulu ferðamenn alveg treysta á það. Þótt snjólaust megi nú heita víða um land (nokkrar undantekningar þó) er skafrenningur fljótur að láta á sér kræla þegar vindur er mjög hvass. 

Kaldur laugardagsmorgunn (21. febrúar)

Norðanáttin sem ríkti á landinu í dag (fimmtudag 19. febrúar) gengur smám saman niður á morgun - föstudag - og síðan er gert ráð fyrir hægum vindi lengst af laugardags. Líklegt er að þá verði líka léttskýjað - og tækifæri gefst fyrir frostið að bíta um stund. 

Kortið hér að neðan gildir kl. 12 á laugardag og sýnir hvernig málum verður þá háttað í 500 hPa-fletinu og neðri hluta veðrahvolfs. 

Ísland er rétt ofan við miðja mynd hulið vetrarbláma. Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru heildregnar - því þéttari sem þær eru því meiri er vindurinn - en hann blæs samsíða línunum með lægri hæð á vinstri hönd. Þykktin er sýnd með litum en hún mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs. Mörkin á milli grænu og bláu litanna er við 5280 metra. 

Meðalþykkt í febrúar hér á landi er um 5240 metrar - í ljósasta bláa litnum. Hér er greinilega kaldara en það. Dekksti blái liturinn yfir landinu norðaustanverðu sýnir þykkt á bilinu 4980 til 5040 metra. - Það er í lægra lagi - en getur samt ekki talist óvenjulegt í febrúar. 

En töluvert frost gæti orðið víða um land - og auðvitað helst inn til landsins. Ekki skulu tölur nefndar hér - en spár má finna á vef Veðurstofunnar - eða hjá öðrum til þess bærum aðilum (svo notað sé stofnanamál - sem ritstjóranum finnst svo skemmtilegt). 

Mjög hlýtt loft er fyrir sunnan land - en það er að meginhluta á hraðri leið beint til austurs - og fer því framhjá okkur að þessu sinni. - En samt nær það að hreinsa tvo köldustu bláu litina norður fyrir land á sunnudag. - Það munar mikið um það og vel má vera að hann verði alveg frostlaus sums staðar sunnanlands á sunnudag.

Síðdegis á laugardag þykknar í lofti og kl. 18 gerir evrópureiknimiðstöðin ráð fyrir því að staðan verði lík þeirri hér að neðan. 

Hér má sjá sjávarmálsþrýsting, vind í 10 metra hæð, úrkomu og hita í 850 hPa-fletinum (litaðar strikalínur). Úrkoman er sýnd í lit - og auk þess má sjá úrkomutegund - snjókoma er táknuð með örlitlum stjörnum. Eins og sjá má hefur vindur snúist til suðausturs um landið vestanvert.

Það eru þrjú úrkomusvæði sem sækja að. Þau sem eru nær landinu eru orðin til þar sem austanátt í neðri lögum mætir vestanáttinni uppi. Þar er töluverð úrkoma, en ekki víst að hennar gæti á landinu. Aðallægðin er sú sem lengst er frá landinu. Þegar hér er komið sögu er hún ekki orðin mjög djúp - 985 hPa í miðju - en á skömmu síðar að springa út - og evrópureiknimiðstöðin segir hana verða 953 hpa í miðju sólarhring síðar, hefur þá dýpkað um 32 hPa. Þá á hún að vera stödd beint sunnan við land. 

Ameríska útgáfan byrjar óðadýpkunarskeiðið um 6 klst fyrr - og vestar - en niðurstaðan er svipuð, rétt rúm 950 hPa síðdegis á sunnudag. 

Við höfum áhyggjur af tvennu varðandi þessa lægð. Annars vegar er það vindurinn - með heppni gætum við sloppið sæmilega - en rétt er samt fyrir alla sem hyggja á ferðalög um helgina að fylgjast mjög vel með spám. 

Hins vegar er það hríðarveðrið. Það ræðst mjög af því hvað háloftavestanáttin heldur sér lengi - hversu lengi lægðardýpkunin er að ná upp fyrir aðalúrkomumyndunarhæðina (2 til 5 km). Þeir sem fylgjast vel með útliti loftsins geta kannski eitthvað reynt að ráða í það af fari skýja á laugardaginn - að hætti veðurspámanna fyrri tíðar. Við tökum ofan fyrir þeim. 

Fara næstu lægðir fyrir sunnan land?

Sem stendur gera reiknimiðstöðvar ráð fyrir því að tvær næstu stóru lægðir fari til austurs fyrir sunnan land (á sunnudag og svo miðvikudag í næstu viku). Þetta er tilbreyting frá því sem verið hefur að undanförnu - ef rétt reynist. Það þýðir að norðlægar áttir með frosti gætu orðið ágengar. - En allt er þetta samt sýnd veiði en ekki gefin.

Morgundagurinn (fimmtudagur 19. febrúar) er líka merktur norðanátt - þegar lægðin sem olli hlýjunni í dag fer austur fyrir. 

Á föstudag er sagt að ástandið verði eins og kortið hér fyrir neðan sýnir.

Norðanátt um land allt - e.t.v. strekkingur sums staðar með hefðbundnu veðri - éljum um landið norðanvert en bjartviðri syðra. Það er nokkuð kalt, það er -15 stiga jafnhitalína 850 hPa-flatarins sem liggur þvert um landið frá vestri til austurs - og ekki svo mjög langt í -20 stiga línuna. 

Smálægðin vestan til á Grænlandshafi sýnir ákveðinn veikleika í norðanáttarupplegginu. Lægðakerfið mikla við Nýfundnaland á svo að nálgast, dýpka töluvert og fara síðan til austurs fyrir sunnan land á sunnudag. Ætli við verðum ekki að trúa því. 

En þetta er ekki norðanátt sem grundvallast á fyrirstöðu í háloftunum - vestanáttin heldur sínu striki efst í veðrahvolfinu og bíður færis. Kuldinn við Norðaustur-Grænland er nú meiri en verið hefur um nokkurt skeið og hann bíður líka færis.

Tíu daga veðurspá evrópureiknimiðstöðvarinnar segir að hiti verði að meðaltali um -5 stigum undir meðallagi til mánaðamóta. En það er stöðugt verið að spá kuldum sem ekki skila sér þegar á hólminn er komið - ætli það gerist nú rétt einu sinni?