Sólskinsmetin á Akureyri og í Reykjavík

Sólskinsstundafjöldi í júlí náði ekki metum í Reykjavík eða á Akureyri. Mjög litlu munaði þó fyrir norðan. Hins vegar er algjörlega einstakt hvað sól hefur skinið á þessum stöðum síðustu þrjá mánuði samtals. Bæði metin eru afgerandi. Í Reykjavík munar 43 stundum á næsthæsta gildi (1924) og því sem nú mældist. En á Akureyri munar 120 stundum. Þetta er svo mikið að ótrúlegt verður að teljast.

Lítum hér á tvö línurit. Hið fyrra sýnir samanlagðan sólskinsstundafjölda á Akureyri í maí, júní og júlí áranna 1928 til 2012.

Lóðrétti ásinn sýnir samanlagðan sólskinsstundafjölda mánaðanna þriggja en sá lárétti markar árin. Árið 2012 hrekkur langt upp fyrir öll önnur ár. Áður en þetta gerðist þótti manni 1939 (663 stundir) vera furðuhátt og árið 2000 hafa gert það býsna gott. En hvað skal segja um 2012?

Spurning hlýtur að vakna um hvort hægt sé að trúa þessu. Mælingar á sólskinsstundafjölda eru tiltölulega öruggar - sé vel séð um mælinn - alla vega eru þær ekki undirlagðar mati einstakra veðurathugunarmanna. Skýjahulan er mun vafasamari í mati og vitað er að skýjahula hefur hrokkið til við athugunarmannaskipti á veðurstöð.

En við athugum skýjahulu á Akureyri á sama tíma sömu ár og merkjum á móti sólskinsstundafjöldanum.

Hér sýnir lóðrétti ásinn sem fyrr sólskinsstundafjöldann en sá lárétti markar meðalskýjahulu sama tímabils á hverju ári. Við sjáum að sambandið er furðugott. Okkur léttir þegar það kemur í ljós að parið fyrir árið 2012 er algjörlega sér á báti - langt upp til vinstri á myndinni - en það er á nokkurn veginn „réttum“ stað miðað við það sem vænta má. Línan reiknar sólskinsstundafjölda við skýjahuluna 4,8 áttunduhluta sem 727 klukkustundir. Þetta nægir alveg til að sannfæra okkur um að metið er rétt.

En fleira merkilegt hefur verið á seyði eins og alloft er búið að minnast á hér á hungurdiskum að undanförnu. Júlímánuður hefur aldrei verið svona hlýr á Stórhöfða í Vestmannaeyjum, en mælingar byrjuðu þar haustið 1921. Hann deilir hugsanlega fyrsta sætinu í Vestmannaeyjum með júlí 1880 - en fjalla mætti um það og samanburð mælinga á Stórhöfða og í kaupstaðnum einhvern tíma næstu daga.

Júlí var líka fjórði mánuðurinn í röð með hlýrra lofti vestan við land (30°V) heldur en austan við (10°V). En um þá merkilegu stöðu var fjallað á hungurdiskum fyrir nokkrum dögum (26. júlí).

Fleira má lesa um júlímánuð og fyrstu sjö mánuði ársins í frétt á vef Veðurstofunnar.

Tvö mikil kuldaköst eiga stórafmæli

Í blaðinu Norðra segir 2. ágúst 1912: „Veðrátta um síðustu helgi brá til norðaustan áttar með kulda og nokkurri úrkomu. Snjóaði þá ofan í mið fjöll, en nær því frost um nætur niður við sjó, um 7 stiga hiti á daginn. Nú í tvo sólarhringa hefir verið snjóhríð á fjöllum og til dala en krepjuhríð við sjó. í nótt hvítnaði ofan í sjó. Í gær og dag ekki hægt að slá í Fnjóskadal fyrir fönn“.

Snjóhula var ekki athuguð á Akureyri fyrir hundrað árum en sennilega mun óhætt að fullyrða að ekki hafi verið hvítt ofan í sjó á hefðbundnum snjóathugunartíma (kl. 9) þótt snjór hafi verið á jörð undir morgun. Nýlega birtist í fjölmiðlum mynd sem tekin var af pollinum á Akureyri og skipum þar með Vaðlaheiði í bakgrunni. Myndin var einmitt tekin um mjög svipað leyti og fréttin birtist - og Vaðlaheiði er hvít sem á hausti. Veit einhver hvar myndin er niðurkomin?

Þetta var fyrir hundrað árum. Fyrir tvöhundruð árum gerði líka gríðarlegt kuldakast - ámóta mikið. Við vitum það nokkuð nákvæmlega því mælingar voru þá gerðar á Akureyri. Þar héldu danskir landmælingamenn til í sjö ár er þeir þríhyrningamældu strandlengju Íslands. Þeir geta sérstaklega um snjókomu í þessu hreti. Fram kemur í athugunum að þá snjóaði á Akureyri svipað og 1912 en ekki er um það getið hvort alhvítt varð - sennilega ekki.

Við skulum líta á hitamælingarnar á Akureyri þessa daga fyrir hundrað og tvöhundruð árum.

Lóðrétti ásinn sýnir hita - athuganir voru gerðar þrisvar á dag bæði árin að morgni og uppúr hádegi, en 1912 einnig síðdegis og 1812 að kvöldi. Lárétti ásinn sýnir daga í júlí og ágúst.

Blái ferillinn markar hitann 1812, en sá rauði sömu daga 1912. Við tökum eftir því að dægursveifla er töluverð - sérstaklega eftir kuldakastið 1812 en köldustu dagana er hún lítil - það bendir til úrkomu og skýja. Enginn lágmarksmælir var á staðnum (hvorugt árið) en þrátt fyrir það nálgast hitinn frostmarkið. Bæði kuldaköstin stóðu í nokkra daga.

Í bandarísku endurgreiningunni fór þykktin við Norðausturland rétt niður fyrir 5300 metra fyrstu dagana í ágúst 1912 og er það mjög óvenjulegt miðað við árstíma. Ber frekar við alveg undir lok mánaðarins.

Ekki er vitað um frost í júlímánuði á Akureyri - en það kann að stafa af lágmarksmælingaskorti frekar en að það hafi aldrei gerst. En eitt af því sem gerir athuganir strandmælingaflokksins trúverðugar er sú staðreynd að aldrei mældist frost í júlí á Akureyri á árunum 1808 til 1814 - þrátt fyrir skelfilega kulda að öðru leyti.

Frost mældist -1,5 stig á Vífilsstöðum ofan við Reykjavík aðfaranótt 4. ágúst 1912 - undir lok kuldakastsins. Hvað með kartöflurnar. Við endum þennan pistil með frétt sem birtist í blaðinu „Suðurlandi“ 3. ágúst 1912:

„Veðrátta s. l. viku hefir verið mjög köld og stöðugir norðanstormar. Snjóveður á Kolviðarhól í nótt og grátt niður undir Kamba. Veðurskeytin segja snjó á Grímsstöðum á Fjöllum og frost, á Akureyri snjó ög 1 gr. hita, á ísafirði tæpar 3. gr. hiti og Rvík 3 gr. hiti“.

Jæja - ekki mikið betra hér - hálka á Hellisheiði í ágústbyrjun. Hlýindin 2012 halda vonandi áfram - þótt kuldapollar eigri enn tilviljanakennt um á heimskautaslóðum.