Miður vetur

Nú er miður vetur að fornu íslensku tali, þorri byrjar - og þar með hinir svokölluðu útmánuðir. Ekki veit ritstjóri hungurdiska til þess að fyrstu þrír vetrarmánuðirnir, gormánuður, ýlir og mörsugur eigi sér samheiti. Það er kannski ekki alveg nógu góður brandari að kalla þá innmánuði (en réttnefni að sumu leyti þó). 

Fyrri hluti vetrar var óvenjuhlýr að þessu sinni. Meðalhiti í Reykjavík var 2,9 stig og hefur ekki oft verið hlýrri á mæliskeiðinu. Við sjáum það á myndinni hér að neðan.

Súlurnar sýna meðalhitann fyrri hluta vetrar. Árið er sett við miðjan vetur, í ár segjum við 2019 (þó meirihluti þessa umrædda vetrarhelmings lendi á árinu 2018 - en einhvern veginn verður að merkja. Við sjáum að súlan sem á við núlíðandi vetur er mjög há, þó sjónarmun lægri en var 2017 (2016-17) og heldur lægri en 2003 (2002-03). Fyrr á 20.öld voru fáeinir fyrrihlutar ámóta hlýir og nú, en aðeins einn áberandi hlýrri. Það var 1946 (1945-46). 

Í minni okkar ellilífeyrisþega var fyrri hluti vetrar kaldastur 1982 (1981-82) og 1974 (1973-74), flestir fyrrihlutar vour kaldir um það leyti, litlu skárri en þeir á 19.öld (Reykjavík var þá reyndar heldur betur sett en ýmsir aðrir landshlutar). Leitni reiknast hér +1,1 stig á öld.

Við getum ekki skilið síðari hluta vetrarins eftir - en vitum auðvitað ekkert um afganginn 2019.

Myndin hér að ofan sýnir reykjavíkurhitann á útmánuðum. Ekkert sérlega lík mynd og sú fyrri, leitnin ívið meiri, +1,3 stig á öld. Það má vekja athygli að hlýskeið 20.aldar virðist hér tvískipt (var það ekki á fyrri mynd) og kuldaskeiðið okkar er e.t.v. ekki alveg jafnafgerandi síðari hluta vetrar og fyrrihlutann. 

Útmánuðir síðustu 15 ára hafa allir (hver og einn einasti) verið hlýir á langtímakvarða - en auðvitað mun slík samfella bresta um síðir. Hvort það verður nú vitum við ekki. 

En er eitthvað samband á milli hita vetrarhlutanna? Reikni maður fylgnina kemur í ljós að hún er ekki nema 0,34, marktæk, mjög, myndu félagsfræðingar og heilsuúrræðaspekúlantar segja, en nokkuð mjúk þykir okkur veðurfræðingum. Sennilega má þó sjá merki hlýskeiða og kuldaskeiða - en hvert einstakt ár er frjálst að mestu. 

Hér má sjá hvað gerst hefur í einstökum tilvikum. Sé talan jákvæð hafa útmánuðir verið hlýrri en fyrri hlutinn. Langmestu munar 1974, þá voru nóvember og desember (1973) alveg sérdeilis kaldir, en mars og apríl óvenjuhlýir. Af síðustu árum er það helst 2005 sem sýndi slíka hegðun. Árið 1988 voru útmánuðir hins vegar mun kaldari heldur en fyrri hluti vetrar og eins hinn frægi vetur 1947 (þó ritstjóri hungurdiska muni hann að vísu ekki). Langtímaleitni er engin. 

Við getum líka séð að „úthald“ stórra hitavika er ekki mjög mikið á Íslandi. Sé fyrri hluti vetrar annað hvort óvenjuhlýr eða kaldur er líklegast að síðari hlutinn verði nærri meðallagi. Þessi tilfinning staðfestist að nokkru á síðustu mynd þessa pistils.

Hér sést samband hita fyrri hluta vetrar (lárétti ásinn) og hitabreytingar milli vetrarhlutanna. Sé mjög hlýtt fyrri hluta vetrar (hægri hluti myndar) er líklegt að veturinn allur hafi ekki úthald í hlýindunum - flestir vetur lenda þá á neðri hluta myndarinnar. Þetta á líka við um kulda fyrri hluta vetrarins, en undantekning er t.d. 1881, kuldinn fyrri hlutann hélt bara áfram. Árin 1929 og 1964 standa sig best í að bæta í mikil hlýindi fyrri hlutann - þau urðu enn meiri á útmánuðum. 

Látum þetta duga - og vonum að útmánuðir nú færi okkur að minnsta kosti sæmilega tíð.