Af árinu 1882

Nú verður fyrir hið alræmda ár 1882. Ekki það allrakaldasta sem við þekkjum, en samt eitt hið allraversta - og keppir trúlega í flokknum tíu verstu ár síðari alda. Þá var október hlýjasti mánuður ársins á Stað í Aðalvík, Kjörvogi, á Skagaströnd og í Grímsey. Fyrir utan slæma tíð gekk einnig mjög skæður mislingafaraldur sem banaði mörgum auk þess að valda frátöfum frá heyskap víða um land - mátti vart við. 

Október var eini mánuður ársins sem að tiltölu telst hlýr. Janúar var rétt neðan meðallags, en allir aðrir mánuðir kaldir eða mjög kaldir, ágúst kaldastur að tiltölu, kaldastur allra ágústmánaða á landsvísu - sé miðað við 1874 sem byrjunarár. Júnímánuður er einnig sá kaldasti sem vitað er um frá 1874 að telja. Í júlí var hiti rétt neðan meðallags suðvestanlands - og nægir það til að þoka landshitanum úr allraneðstu sætunum. Í Stykkishólmi er júlí 1882 sá kaldasti eftir 1874 - en lítillega kaldara var þar í þeim mánuði 1869 og 1862 (vonandi viðföng hungurdiska síðar meir). 

Net ritstjóra hungurdiska veiðir 24 óvenjukalda daga í Reykjavík, en aðeins einn hlýjan (20. maí). Þrír þessara köldu daga voru í febrúar, tveir í mars og fjórir í apríl - þá var frost allan sólarhringinn dögum saman í höfuðborginni seinast í mánuðinum (og meir en -10 stiga frost um miðjan dag víða fyrir norðan). Köldu dagarnir urðu þrír í maí og þrír í júní, einn í júlí, en sex í ágúst, einn í september og einn í desember. 

Í Stykkishólmi fundust 51 sérlega kaldur dagur, þar af 25 í mánuðunum júní, júlí og ágúst - allt of langt mál að telja þá alla upp, en listi er í viðhenginu. 

Hæsti hiti ársins mældist á Grímsstöðum á Fjöllum 26.júní, 20,9 stig, mest frost mældist á sama stað 7. mars, -31,1 stig.  

Við látum „Fréttir frá Íslandi“ gefa yfirlit um tíðina (9. árgangur s.17 og áfram). Ítarleg lesning sem oft hefur verið vitnað til. Reyndar er það svo að ef við berum þessa samantakt við upphaflegar fréttir kemur í ljós að lítt er dregið úr þeim og frekar hnykkt á - sértæk illindi verða að almennum - nokkuð umhugsunarvert. Lesið fyrstu málsgreinina með sérstakri athygli - hún er góð. 

Það er einkennilegast við þetta ár, að það er hið harðasta ár, sem komið hefir í þeirra manna minnum, er nú [1883] lifa, en þó voru vetrarkaflar þess vægir, og mörgum vetrum betri, en sumarið aftur mörgum vetrum líkast. Annað var það og einkennilegt, að svo má segja, að tvö eða þrjú árferð hafi verið, á eigi stærri eyju en Ísland er, í einu, og hafi þannig eins og skipt í tvö horn með veðurfarið.

Framan af árinu, í janúarmánuði, var skakviðrasamt mjög. Útsynningsrosar og óveður í flestum sveitum landsins, en frostalítið og snjóalítið, og var víða svo á Suðurlandi að jörð fraus aldrei fyrri en eftir páska. Verst var þá veðurátt í Snæfellsnessýslu, en best í Múlasýslum. Rétt eftir nýárið setti niður snjó allmikinn í Múlasýslum, en 13. dag janúarmánaðar gjörði hláku mikla og tók allt upp. Í hláku þessari bar að hendi slys eitt í Seyðisfirði. Þá urðu og víða skaðar á húsum og heyjum nyrðra, og má að eins til nefna, að á Hillum á Árskógsströnd tók af baðstofu niður að veggjum, og á nokkrum bæjum nyrðra fór veðrið eins með hey manna.

[Í lok mars] (30.) gjörði stillingu, og kom þá hið besta veður, eðlileg hlýindi og vorblíða, og hugðu þá allir að sumarið væri að ganga í garð. En á annan í páskum (10. apríl) tók að frysta, og gjöra norðanátt með hríðum og illviðrum, sem best eiga við á þorranum, og hélt því, þangað til út yfir fór að taka um 20. apríl og allt til hins 29. s.m. Þá var eitt hið eftirminnilegasta ofsaveður á norðan, einkum 24.—26., að slíks eru fá dæmi. Var þá eins og harðindin væru fyrst í fullri alvöru að ganga í garð; áður hafði verið eðlilegt vetrarveður, nema á Vesturlandi, einkum Snæfellsnessýslu; höfðu þau þegar tekið út yfir í marsmánuði, en aftur á móti var þá einmunatíð í Múlasýslum, því að þangað ná útsynningarnir trauðlega. Þenna 10 daga kafla má segja að hvergi væri út komandi nyrðra fyrir stórhríðum og kafaldsbyljum, en syðra var kafaldið minna, en veðurhæðin sú hin sama eða meiri til. Þá fyllti allt með hafís fyrir Norðurlandi og Austurlandi.

Syðra jós þá slíkri grjóthríð og sandroki, einkum yfir Rangárvallasýslu, að sumar jarðir ónýttust með öllu, og aðrar urðu fyrir stórskemmdum, einkum á Landi, Rangárvöllum og efra hluta Holtamannahrepps; drap hríð þessi fjölda fjár og hrossa; sama var og í Skaftafellssýslum. Vestra var þaðan af verst, því að þar voru hvíldarlausar hríðar allan tímann frá 10. apríl allt til 6. maí. Slotaði þá aftur nokkuð óveðrunum, þangað til 23. maí. Þá dundu aftur yfir frost og fannkoma, og hélst það vestra allt til 15.júní, en nyrðra varð það eigi eins langvinnt. Þar var um allt Norðurland svo dimm hríð 24.maí að kunnugir menn villtust á alfaravegi, og maður varð úti í Hrútafirði. Svo má heita, að þessi tími, frá 10. apríl til 15.júní væri einn óstöðvandi og ólinnandi stórhríðabálkur, sem aldrei linnti nema fáa daga í maí; þá kom hláka um stund, er tók upp snjóinn, en snérist upp í norðanhríð, svo að eigi varð út komandi. Syðra var vorið að sönnu eigi eins kafaldasamt, en þar voru sífelldir þurrir og kaldir norðannæðingar, er spilltu öllum gróðri.

Hafísinn lá frá Straumsnesi við Aðalvík allt austur með Norðurlandi, samfrosta upp í hverja á og hvern lækjarós, og suður með landinu að austan, og allt vestur undir Dyrhólaey. Þó var hann alltaf allur lausari fyrir Austurlandinu. Í hríðum þessum voru oft frost mikil (8—12°R), og svo mikil vestra, að fyrstu viku maímánaðar fraus skip inni á Stykkishólmshöfn, og varð hestís kring um skipið. Seinast í júní fór að breytast til batnaðar syðra, og voru þar hlýindi góð í júlí, hitar og sunnan vætur, og tók að líta vel út með grasvöxt, og þó að einstöku sinnum hlypi á norðan, varð ei neitt úr því. Norðanlands birti upp þokukafaldið vikutíma síðast í júní, en skall svo saman aftur með hríðahlaupum og frostum. Var þá svo kalt þar, að vetrarís var ei leystur af Ólafsfjarðarvatni í Eyjafjarðarsýslu 6. júlí. Seinustu dagana í júlí birti upp, en skall yfir aftur 4. ágúst, og sá þá eigi sól til höfuðdags; var þá meðalhiti frá 13.—22. ágúst nótt og dag óbreyttur 0°R.

Með höfuðdegi birti upp, og kom góður tími í viku; þá fór loksins hafísinn burtu frá Norðurlandi. En samt héldust hríðaköstin allt til rétta, og taldist mönnum svo til, að 10 sinnum hefði alsnjóað nyrðra frá Jónsmessu til rétta. Verst var það hríðarkastið, er gjörði 12. september og stóð í 3 daga með 7°R frosti. Þá voru ár riðnar á ís í Skagafirði og í Dalasýslu og víðar, og gengið á skíðum úr Fljótum inn í Hofsós sakir ófærðar; fennti þá fé á afréttum milli sveita, en ei á heiðum frammi, því að hríðarnar náðu aldrei lengra en fram á fjallabrúnir; 23. sept. kom síðasta hríðin, og fennti þá hross í Laxárdalsfjöllum, afrétti milli Húnavatnssýslu og Skagafjarðar. Úr réttum breyttist til batnaðar og var úr því hin hagstæðasta hausttíð. Þetta er nú sumarssaga Norðurlands, og að mestu líka Vesturlands. Eystra var sumarið öllu skárra, því að þar náði sunnanáttin að flæma hafísinn norður og niður í lok júnímánaðar, en allajafna var þar votviðrasamt. Syðra var aftur sífeld sunnanátt, en náði aldrei að vinna bug á hafísaköfunum nyrðra, svo að áttirnar mættust allt sumarið á fjöllunum. Sumarið var heldur hlýtt syðra en votviðrasamt mjög, svo úr hófi keyrðu rigningarnar. Var svo allt haustið og fram á vetur.

Haustið var gott um allt land, nema nálægt því í miðjum september kom afskaplegt stórviðri á Suðurlandi (sama veðrið og hríðin mikla nyrðra), og fuku pá hey manna mjög t.d. á Kjalarnesi og í Kjós og víðar, að sumir misstu nálega allt, er þeir höfðu losað. Veturinn var góður víðast um land, en víðast hvar heldur skakviðrasamur frá því í nóvembermánuði. Fannkoma var mikil í Þingeyjarsýslum í uppsveitum í nóvembermánuði, og lá sá snjór fram til nýárs, og náði lítið til jarðar. Sömuleiðis kom og mikill snjór í Eyjafirði og Skagafirði austantil, og varð jarðlaust af áfreðum, en skánaði aftur, og var svo heldur góð tíð til nýárs. Með jólaföstu komu hríðar og jarðbönn í Stranda- og norðurhluta Ísafjarðarsýslu, og var svo til nýárs. Logndrífu mikla setti og niður í nóvember í Múlasýslum og Skaftafellssýslum, og rigndi niður í á eftir, og varð af því jarðlaust til nýárs. Sunnanlands var aftur á móti slík einmunatíð, að fáir þykjast slíka vetrartíð muna.

Við lítum að vanda yfir atburði með aðstoð blaða og veðurathugana:

Janúar: Skakviðrasamt, en frost- og snjóalítið.

Jónas Jónassen lýsti veðri í Reykjavík í janúar í Þjóðólfi þann 6. febrúar:

Í þessum mánuði hefir veðurátta verið fremur hrakviðrasöm, því oftast hefir (einkum allur síðari hlutinn), annaðhvort verið sunnan-landsynningur með regni eða útsynningur með éljum, oft ofsaveður með miklu brimróti (í fyrra mátti heita að norðanrok væri allan mánuðinn).

Í Norðanfara birtist þann 7.febrúar bréf frá Jóni Bjarnasyni, dagsett 25. janúar, þar sem hann lýsti miklu krapaflóði á Seyðisfirði 13. sama mánaðar, við látum eftir okkur að lesa bréfið í heild:

Að kvöldi hinn 13. þ. mán. dundu voðaleg og mjög eyðileggjandi flóð af vatni og snjó yfir nokkurn hluta af Fjarðaröldu við botn Seyðisfjarðar. Mikinn snjó hafði lagt í hið háa og snarbratta fjall að norðanverðu bakvið kaupstaðinn skömmu eftir nýár; en svo kom allt í einu megn hláka, og þar af leiðandi varð mikið vatnssamsafn í fjallinu neðanverðu, sem áður en nokkur vissi sprengdi snjódyngjur geysimiklar frá sér og fossaði með óstöðvandi afli og ákaflegum flýti ofan eftir allt til sjávar og jafnvel langt út á fjörð.

Fyrir hinu fyrsta af þessum flóðum varð hús eitt, byggt fyrir nálega tveim árum, sem stóð fast uppi undir fjallinu. Það var eitt af hinum stærri og vönduðustu húsum á Seyðisfirði og var haft fyrir bakarí og veitingahús. Þegar flóðið skall á því, kipptist það um 3 álnir úr stað og svignaði, skekktist og laskaðist stórmikið um leið. Kjallari, sem undir því var, fylltist af vatni og krapa, og eins æddi flóðið inn í þau herbergi hússins, sem sneru til fjalla, og var fólkinu þaðan bjargað með talsverðum örðugleikum. En í kjallara hússins var líka einn maður, og honum var miklu örðugra að bjarga, með því að gólfið uppi yfir kjallaranum varð að brjóta áður en honum yrði náð, og þá stóð hann inniklemmdur og í ísvatni allt til höfuðs.

Áður en þessum manni var bjargað hafði annað flóð komið litlu utar og lent á íbúðarhúsi nokkru rétt við sjóinn. Hafði konan úr bakaríinu verið flutt í þetta hús eftir að henni var bjargað úr sínu eigin húsi, og var hún ásamt konunni í þessu húsi og 3 börnum hennar lögst þar til hvíldar, þegar voðinn dundi enn yfir. Og hér fór verr en í hinu fyrrnefnda húsi. Flóðið braust eins og fallbyssuskot gegnum húsið mitt, en í þeim hluta hússins var herbergið, þar sem konurnar og börnin hvíldu. Tók flóðið allan þennan part hússins og allt sem þar var inni með sér út á sjó. Einu barninu varð náð í flæðarmálinu lifandi; konurnar og hin börnin hreif flóðíð með sér langt út á fjörð. Menn brutust í náttmyrkrinu gegnum íshroðann á báti í dauðans ofboði út til þeirra og náðu konunum, þótt furðulegt sé, með lífi og ósködduðum, en hin tvö börn týndust.

Auk þessara tveggja flóða komu nokkur fleiri flóð yfir Fjarðaröldu, en þessi eru hér sérstaklega tilnefnd, af því að þau ollu svo voðalegu slysi og tjóni. Og auk hinna tveggja íbúðarhúsa eyðilögðust í byltingu þessari tveir fiskiskúrar með allmikilli eign í, nokkrir bátar og ýmislegt annað. — Eigandi bakarísins, sem fyrir flóðinu varð, og húsráðandi þar, er J. Chr. Thostrup, og það var kona hans, sem tvisvar varð fyrir voðanum. En í hinu húsinu, sem fórst, bjó eigandi þess Jónas Þ. Stephenssen verslunarmaður, og það var hans kona sem fylgdi börnum sinum útí dauðann, en frelsaðist svo dásamlega úr honum, eins og áður er sagt. Auk hinna tveggja barna sinna hafa hjón þessi við atburð þenna misst meira hluta eigna sinna, og er því mótlæti það, sem þau hafa orðið fyrir, eitthvert hið átakanlegasta.

Áætlun hefir verið gjörð yfir eignatjón það, sem flóð þessi hafa haft í för með sér. Alls er eignatjónið metið til 12.250 króna, þar af er talið, að J. Chr. Thostrup hafi misst fyrir 8.000 krónur, og Jónas Þ. Stephenssen fyrir 3.500 kr. Aðrir sem fyrir tjóni hafa orðið, eru: Jón Einarsson, 400 kr., Guðmundur Jónsson, 250 kr.,og Einar Pálsson, 100 kr. — Sú eyðilegging, sem hér er orðin, er svo einstakleg og tilfinnanleg, að það er vonanda, að eitthvað verði gjört af mönnum útí frá til þess að bæta úr henni. — Slík voðatíðindi og þessi hafa aldrei fyrr orðið í þessu byggðarlagi, enda munu þau hér lengi í minnum höfð.

Það fór þó svo að þessi flóð féllu í skuggann fyrir enn hörmulegra flóði á svipuðum stað rúmum þremur árum síðar. Í Skuld (21. mars) kom fram að lík annars barnsins hafi fundist rekið í Seyðisfirði, en hitt í Loðmundarfirði. 

Sama dag var ritað úr Múlasýslu (óstaðsett) og síðan birt í Fróða 24. febrúar:

Veðrátta hefir verið mjög úrfellasöm og þó hagstæð vegna frostvægðar. Nú í samfelldan hálfan mánuð hafa verið hlákur og blíðviðri, enda má öríst heita. Sauðfé hefir verið gefið lítið enn þá og hestum eins. Beit þykir heldur góð, en heyin létt, enda hröktust þau í sumar.

Febrúar: Umhleypingatíð, skást veður austanlands. Kalt.

Fróði segir eftir bréfi úr Þórsnesþingi 6. febrúar - en birti ekki fyrr en 29. mars:

Frá 7. desember til 11. janúar gengu tíðast austanaustnorðan, ágangs stórviðri með talsverðu frosti en síðan hafa gengið stórflóð eða fannkomur og mikil ofviðri af suðri og suðvestri, og er þessi kafli eins fágætur að óveðrum af suðri eins og harðindakaflinn i fyrra af norðri.

Hér er rétt að vara sig á orðalaginu. 

Jónas Jónassen segir um febrúarveðrið í Reykjavík í Þjóðólfi 20. mars:

Eins og undanfarinn mánuð hefir veður verið mjög óstöðugt þennan mánuð, og hefir útsynningur verið tíður.  ... Talsverður snjór hefir fallið með köflum.

Mars: Umhleypingatíð, ótíð vestanlands, skárst veður eystra. Kalt í veðri.

Fróði birtir þann 11. tíðarpistil frá Akureyri:

Veðrátta hefir síðan um nýár verið mjög óstöðug og umhleypingasöm yfir allt land, eftir því sem frést hefir. Norðanlands hefir lengst af verið lítill snjór og lítið frost eða þítt, og oft auð jörð í Eyjafirði og Skagafirði. Hart frost hefir þó verið allmarga daga á góunni.

Skuld segir þann 21. mars:

Úr Múlasýslum er sögð einmunatíð; frostleysur og snjólaust oftast í vetur, en stormasamt oft. Afli hafði gengið í janúar á Austfirði, Reyðarfjörð og víðar, bæði fullt af síld og hval sagt, en gæftir litlar. Kolar veiddust inni á Eskifirði eins og á sumardag.

Fróði birtir þann 11. apríl bréf að austan dagsett 16. mars:

Úr Múlasýslunum 16. mars. ... Tíðarfar hefir hér eystra síðan þrjár vikur af þorra verið mjög óstillt, en ekki höfum við haft af frostatíð að segja í vetur fyrri enn á góunni, þó hún megi ekki mikil kallast hjá ósköpunum sem yfir dundu í fyrra [1881]. Hér nálægt miðju Fljótsdalshéraði hefir frostið orðið mest 19°R. og nokkrum sinnum 15-17°R. en varla hefir svo mikill kuldi staðist sólarhring í einu. Oft hafa verið heiðríkjur og vestan eða norðvestan stormar, svo ónáðugt hefir verið fyrir sauðfé úti, enda er farið að ganga á heybyrgðir manna, því þær voru rýrar í haust, en vonanda er, að eigi verði svo hart hér eftir, að heyskortur verði til muna. Nú er hér í héraðinu talsverður snjór, sem smátt og smátt hefir bæst á, því veruleg hláka hefir aldrei komið á góunni, en 8. þ.m. kom suðaustan fjarskalegur rosti með krepju, og hlánaði þá dálitið sumstaðar, en sumstaðar spillti á jörð svo haglítið varð. Ekki stóð þetta frostleysi nema hálfan dag og svo hljóp í frost aftur.

Fréttir eru af Vatnsleysuströnd í Skuld þann 31. mars:

Hér ber fátt til tíðinda, nema það, sem almennt gengur yfir, nefnilega in sama umhleypingatíð og stormar, sem til þessa hafa algjörlega hindrað sjómenn frá að leita sér bjargar á sjónum. Inn 14. þ.m. lögðu margir þorskanet, en þó flestir á grunn; sökum illviðris varð ekki vitjað um netin þar til þann 25.

Og Fróði birtir 6. maí bréf dagsett í Húnavatnssýslu 4. apríl:

Tíðarfarið frá sólstöðum til jafndægra var hér stöðugur hringsnúningsbyljakafli úr öllum heimsins áttum, jafnan með hreggi og úrfelli, ýmist rigning, krapahríð, snjóhríð, eða hagli. Af þessu leiddi stöðuga hrakninga á sauðfé og hrossum, inni, sem úti. Fé, sem aldrei varð látið út, fylltist með lús og óþrif, því varla þornaði á því lagður svo mörgum dögum skipti, þar sem fjárhús, hlöður, hesthús, fjós og heykumbl láku sem grindahjallar, svo hey urðu víða fyrir stórskemmdum.

Jónas lýsir veðri marsmánaðar í Ísafold þann 19. apríl:

Veðurátta í þessum mánuði hefir verið einstaklega stirð; má kalla að stöðugur útsynningur hafi verið, því þótt stöku sinnum hafi brugðið fyrir á annarri átt, þá hefir hann skjótt aftur gengið til útsuðurs og það oft á svipstundu með roki. ...  Snjór hefir fallið mikill þennan mánuð, þar sem stundum varla má heita að stytt hafi upp milli útsynningsbyljanna. Talsverður kuldi var um tíma í sjónum; þannig lagði hann fram á miðja skipalegu hinn 20.-21.

Apríl: Blítt veður fyrstu 10 dagana, en síðan ríkti óvenjuleg veðurharka með kuldum, hríðum og sandbyljum.

Hér má sjá veðurkort úr sameiginlegu kortasafni Þýsku sjóveðurstofunnar og þeirrar dönsku. Sýndar eru jafnþrýstilínur (eining er mm kvikasilfurs) og veðurathuganir landstöðva og skipa að morgni 9. apríl 1882, páskadag. Sé þrýstingur 760 mm eða meiri eru línur heildregnar, strikaðar sé hann lægri. 765 mm = 1020 hPa. Mikil hæð er rétt norðan við Skotland, en lægðardrag á Grænlandssundi. Þegar á daginn leið fór þetta lægðardrag til suðausturs yfir Ísland og þá snerist vindur úr suðvestri í norðaustur og kólnaði verulega. Mjög sígild staða að vori. Daginn eftir var komið hörkufrost eins og sjá má á næsta korti.

Þennan dag hófust harðindin. Þá varð loftþrýstingur við sjávarmál hæstur á árinu, 1044,8 hPa á Akureyri. Hér hefur væntanlega verið töluvert öflug og hlý fyrirstöðuhæð fyrir vestan land. Næstu tvær vikur gróf smám saman undan hæðinni og meginþungi kuldans kom loks suður yfir landið eftir þann 23. apríl. Á þessum tíma voru engar veðurathuganir gerðar á öllu Austur-Grænlandi. 

Þjóðólfur segir frá tíðarfari liðins vetrar í pistli þann 30. apríl (hér lítillega styttur):

Veturinn hefir verið mjög umhleypingasamur og stirður hér syðra, þó að ekki hafi með jafnaði verið mikil frost. Höfuðáttin hefir jafnast verið austan-landsunnan eða þá útsunnan, og jafnan stormar og hrakviðri, og hlaupið síðan í norðanátt snöggvast með miklu frosti. Snjóþyngsli hafa verið allmikil hér um sveitir, bæði í austursveitum, Borgarfirði og þeim héruðum, er til hefir spurst; þó hafa þau eigi verið svo voðaleg sem það, hve illa hann hefir lagt það var víða að snjóaði í lygnu veðri og rigndi síðan niður í. og frysti síðan, og varð svo öll jörðin að gaddhellu, svo að engri skepnu varð auðið að fá neina björg.

Þessi vetur hefir því orðið mörgum harður, og ber margt til þess auk jarðbannanna, t.d. ónógar heybirgðir manna í haust, þar eð heyskapur varð nær því enginn á sumum stöðum, t.d. sumstaðar á Rangárvöllum; ... Í Borgarfirði er og fallið nokkuð af hrossum hingað og þangað, og sauðfé hefir verið skorið af heyjum á einstöku stöðum. Lengra að austan, t.d. úr Múlasýslum er sögð besta tíð í allan vetur, frostleysur og snjóleysur, en stormar miklir.

Fróði birtir 22. ágúst bréf úr Vopnafirði dagsett 27. apríl:

Veturinn fram til páska mátti ekki heita neitt harður eftir því sem hér gerist, svo út leit fyrir að gripir gengju vel undan í vor. Batinn í vikunni fyrir páskana gerði hér öríst, en á páskadagsmorguninn gekk veðrið til norðurs með frostum, sem haldist hafa síðan. Þó harðnaði frostið með sumarkomunni, svo síðan hefir það verið stöðugt 10—16°R. í gær og í dag kafaldshríð, svo hver skepna stendur við jötu.

Jónas segir frá veðráttufari í Reykjavík í apríl í Þjóðólfi 17. maí:

Þegar borin er saman veðurátta í umliðnum mánuði við veðuráttu í sama mánuði í fyrra, þá er ólíku saman að jafna, því þar sem aprílmánuði í fyrra var óvenjulega hlýr og veðurátta hagstæð bæði á sjó og landi hefir hið gagnstæða nú átt sér stað, því frá 10. þ.m. hefir vindur blásið frá norðri til djúpanna, þótt brugðið hafi fyrir annarri átt hér í bænum og allan síðari hluta mánaðarins hefir mátt heita aftaka norðanrok með miklum kulda og blindbyl til sveita (einkum 26. 27. 28.). 

Þess má geta að dagana sem illviðrið var sem verst hér á landi var Fritjof Nansen, heimskautakönnuðurinn frægi á selveiðiskútu nærri Jan Mayen í besta veðri, en töluverðum ís. Lesa má lýsingar hans í bókinni „Með selum og hvítabjörnum“. 

Maí: Mikil hríðarveður framan af og aftur eftir þ.20. Kuldatíð með gróðurleysi.

Þjóðólfur rekur ótíðarfréttir í pistli 27. maí:

Seinustu dagana af næstliðnum mánuði rak hér á slíkt norðanrok, að slíkt er eigi í manna minnum. Veðurhæð var svo mikil, að varla var stætt úti á víðavangi, og frost jafnan 6-10 R. Veður þetta stóð látlaust um 4 sólarhringa og svo frost um langan tíma á eftir með stormum á milli. Um 10.-12. þ.m. fór að snúast til suðausturáttar með stormum og rigningum og hlýju veðri á eftir, enn hinn 23. rauk á aftur með norðanstorm. Í sveitum uppi var blindhríð þessa verstu daga, og má nærri geta, hve það hefir gert þar mikið tjón á mögrum og bjarglausum skepnum, enda heyrist að fé hafi þá týnt hræðilega tölunni. t. d. að frést hefir að Hreppamenn hafi verið búnir i góðviðrunum á undan að sleppa um 1300 sauðum á afrétt, en er farið var til að gæta eftir veðrið, hafi um 100 fundist lifandi, enn hitt alt fennt, rotað, hrakið í ár eða frosið niður. Að norðan fréttist með seinasta pósti almennur heyskortur, enn talið alt bjargvænlegt, ef vel voraði, enn síðan hretið kom hefir ekkert frést þaðan.

Um ástandið í Rangárvallahreppi. Veturinn 1880-81 stórskemmdust margar jarðir í Rangárvallahreppi af veðrum og sandfoki, svo að sumar mátti telja óbyggilegar þó byggðar hafi verið þetta útlíðanda fardagaár. Sumarið 1881 var dæmafár grasbrestur á valllendi, en fáar jarðir þar í sveit höfðu mýrarslægjur og fyrir því voru heybirgðir þær, sem bændur með ærnum kostnaði höfðu sótt langt að og trauðlega fengið, mjög litlar á síðastliðnu hausti, en skepnur allar grannar bæði vegna vondrar hagbeitar, og, að því er hrossin snertir, vegna hinnar miklu sumarbrúkunar, sem langir heyaðdrættir höfðu í för með sér.

Vegna þessa og af því óvíðast voru til heyfyrningar voru flestir hreppsbændur illa undir harðan vetur búnir. Þótt veturinn 1881-82 væri ekki mjög frostharður, var hann venju framar umhleypingasamur, svo fljótt gekk á hinn litla heyforða manna, enn hagar hjá mörgum ónýtir eða því nær engir vegna undanfarinnar óárunar. Skepnuhöld voru því þegar á einmánuði orðin bágborin hjá einstöku mönnum og þeir þá þegar búnir að fella talsvert af sauðfé og hrossum. Samt sem áður mundu þó flestir bændur hafa bjargast án þess að fella stórkostlega skepnur sínar, hefði ekki rétt eftir sumarmálin komið það ofsa gaddveður af norðri, að elstu menn muna ekki slíkt um þann tíma árs; þessu harðviðri fylgdi fjarskalegur sand- og moldbylur, svo að fé, sem ekki náðist í hús, varð víða sandorpið, ef það ekki áður króknaði af kulda og hungri, því kalla mátti, að veðrið stæði jafnhart í 8 sólarhringa.

Veðurkast þetta virðist og hafa haft þau áhrif á það sauðfé, sem lifði hið harðasta þess af, að það hefir sýkst og hrunið niður, jafnvel þó gjöf hafi fengið, því að heyið varð ekki varið fyrir mold og sandi. Afleiðingin af þessu grimmdarkasti hefir orðið sú, að nú þegar má telja suma fjárríka hreppsbændur hér sauðlausa og alt útlit er til þess, að eins muni fara fyrir flestum og allir hafa eitthvað misst. Hross hafa og fallið hrönnum saman og kýr verið skornar sökum heyleysis. Ofan á alt þetta mikla tjón og skepnufelli bætast nú hinar fjarskalegu skemmdir á jörðum, sem veður þetta gjörði, því, að því oss er kunnugt, hafa allar jarðir í hreppnum fyrir ofan Þverá skemmst meira eða minna, nema einar 6 jarðir, sem lítið munu hafa skemmst, en 13 jarðir hafa eyðst svo stórkostlega, að þær að voru áliti eru óbyggilegar, og eru margar þeirra eign ábúendanna, eða annarra hreppsbúa.

Þegar nú hávaðinn af bændum í Rangárvallahreppi þannig hefir misst búpening sinn, óðul og ábýli, verða hinir fáu, sem skár hafa orðið úti, ekki færir um að bera allan sveitarþungann, nema þeir sjálfir vonum bráðar einnig verði sveitar- eða réttara sýslu- eða landsvandræði, því þótt einhverjir þeirra, sem nú þegar eru svo að kalla öreigar, hangi næsta ár við búhokur á sínum lélegu og ónýtu jarðnæðum sér og öðrum til niðurdreps, þá mun ekki geta orðið af þeim heimtað að bera sveitarbyrðar svo nokkru nemi og lenda þá hin auknu sveitarþyngsli á sárfáum mönnum, sem ekki geta risið undir þeim. [Undir þetta ritar „Hreppsnefndarmaður“]

Skuld birti 31.október úr skýrslu hreppsnefndar í Landmannahreppi um tjón í aprílveðrinu mikla:

Í því mikla norðanveðri, sem hér varð frekast þann 23. apríl næstliðinn og hélst til þess 6. þ.m., urðu flestar jarðir hér fyrir skemmdum og nokkrar eyðilögðust algjörlega, svo ekki munu fleiri en 8 jarðir yfir hreppinn, sem óskemmdar eiga að heita, en 13 jarðir álitnar óbyggilegar og 20 jarðir stórskemmdar. Það fylgdi einnig að fénaður manna féll þá svo, að sumir efnabændur hafa nú misst því nær allan sinn útifénað (sauðfé og hross) og 7 kúm hefir verið fargað af heyskorti. Í hreppnum verður 10 búendum færri en næstliðið ár en við 3 óbyggilegar jarðir neyðast búendur til að lafa næstkomandi ár.

Þann 31. ágúst birti Fróði bréf úr Skaftafellssýslu dagsett 23. maí:

Miklar hörmungar hafa dunið yfir þessa sýslu í vor. Í fyrrasumar heyjaðist eins og víðar mjög illa, því tún og þurrlendi var óslægt að kalla, svo heyföngin urðu varla helmingur við hið vanalega. Allir lóguðu gripum í haust sem mest að fært þótti, enda komust menn bærilega af út veturinn sjálfan, þó gefa þyrfti flestum gripum meira eða minna. Fullkomnar jarðbannir voru í hálfan mánuð rétt fyrir jólin, og annan hálfan mánuð eftir þrettándann, en nærri allan veturinn voru hríðveður og kraparigningar, sem eyðilögðu skepnur í högum. Menn hefðu þó ekki misst skepnur fjarskalega, ef veðráttan hefði ekki úr páskunum breyst í norðan storma og gadda.

Úr öllu hófi keyrði 26. apríl, þá gekk í kafaldsbyl, sem stóð 8 dægur, svo aldrei var hægt að koma skepnum út úr húsum, en eftir að rofaði upp, máttu heita stöðug norðan rok með 12-14° frosti til 6. þ.m. og hrundu þá hestar og sauðfé niður óttalega. Verst hefir farið í Nesja- og Kleifahrepp, og þó mikið fallið í öllum hreppum sýslunnar. Menn sem áttu um 200-300 kindur, eiga ef til vill enn sumir eftir um 40-50 kindur, eru margir alveg sauðlausir.

Fróði birtir 22.ágúst Vopnafjarðarfréttir dagsettar 27. maí:

Fimm síðustu daga aprílmánaðar var grimmasta kafaldshríð og birti eigi upp fyrri enn 2.þ.m.; var hér þá allt komið í kaf. 7. þ.m. varð fyrst hleypt út á litla hnjóta. 14.-22. var góður bati og tók upp mest allan snjó, en hafísinn rak frá í bráð. Þá gekk aftur í snjóhríð er hélst þangað til í fyrradag, og keyrði hér niður mikinn snjó. Útlitið er nú mjög voðalegt. ...  Hafísinn kom nú aftur fljótlega og fyllti allt inn í fjarðarbotn.

Júní: Mikil ótíð og kuldar nyrðra og jörð hvít um Jónsmessu, skárra syðra.

Fróði segir frá hafís 6. júní:

Hafísinn rak hér að Norðurlandi í áliðnum aprílmánuði, og fyllti þá hvern fjörð og hefir enn eigi rekið út aftur. Hann dreif þá einnig suður með öllu Austurlandi, allt suður að Breiðamerkursandi, en íslaust hefir verið fyrir Vesturlandi, og hann aldrei farið suður fyrir Ísafjarðardjúp. Áður en þessi íshella þakti hafið fyrir öllu Norðurlandi, voru kaupskip komin á Húsavík, á Eyjafjörð, á Sauðárkrók og á Blönduós, eitt á hvern stað, en síðan hefir engu skipi verið fært norðan um land, og öll kaupskipin, sem væntanleg voru á þessar stöðvar munu því vera að hrekjast fyrir sunnan eða vestan land; „Rósa", Gránufélagsskip til Oddeyrar, kom t.a.m. inn á Ísafjörð eigi alls fyrir löngu. Um gufuskip er eigi að tala meðan svona stendur.

Fróði birtir fréttir af Snæfellsnesi þann 20. júlí - bréfið er dagsett 20. júní:

Síðan að ég sendi „Fróða“ seinast fréttapistil hafa megn harðindi dunið yfir Snæfellsskagann, og dæmafár peningsfellir orðið þar. Svo má kalla sem allan marsmánuð yrði aldrei hlé á fannkomum og blotum á víxl, með ofviðrisáhlaupum, einkum þann 9. Innistöður voru því fyrir allan útigangspening, og voru margir orðnir heylausir í mánaðarlokin, og peningur líklega eigi í góðu standi hjá allmörgum. Fyrstu vikuna af aprílmánuði gerði hagstæða hláku, og hefði sú tíð haldist hefðu peningshöld orðið bærileg; en það varð öðru nær; frá þeim 9. apríl til 6. maí voru hvíldarlaust norðan austnorðan harðviðri með blindbyljum (27.- 29. apríl) og hörkufrostum (5-11 gr. R.) sem um hávetur væri; fór fénaður að falla og hross að drepast, eigi fremur af hor og harðrétti, en af lungnabólgu, hjartveiki og þvagteppu, Frá 7. til 22. maí gerði hagstæða veðuráttu, en þá var peningur mjög víða orðinn svo sjúkur og máttvana, að hann gat eigi tekið verulegri bröggun. Unglömb voru skorin eða hrundu niður; þó leit út fyrir nokkra viðrétting; en 23. maí hófst á ný norðan byljir og harðviðri eða kuldastormar allt til 15. þ.m. og hefir nú fyrst í 5 daga verið eðlileg júnímánaðarveðrátta. 

Þjóðólfur birtir enn ótíðarfréttir þann 24. júní:

Í síðasta blaði Þjóðólfs er þess getið, að hér hafi dunið á norðanstormur mikill þann 23. f.m. Stormur þessi stóð hér í tvo daga, en síðan lægri þann 25. en hélst þó við næstu daga á eftir. Frost var hér nokkurt og fjúkslitringur með köflum, en festi aldrei hér, enn upp til sveita kom snjór nokkur. Svo mun verið hafa víðast um land, því úr Skagafirði er oss ritað þann 28., að þá væri þar allstaðar alsnjóa niður í sjó. Úr Borgarfirði hefir frést, að þá hafi komið slíkur snjór og óveður, að sauði marga hafi fennt til bana i Hvítársíðu og Norðurárdal. Þar eru sumir orðnir nær sauðlausir og hrosslausir, og einstaka maður á enga skepnu eftir, t.d. bóndi einn þar efra, er átti 4 kýr lifandi, enn í þessu kasti drápust þær allar. Líkt þessu mun víðar vera, þó eigi hafi til spurst, svo vissa sé á fréttum. 

Júlí: Mikil ótíð og jafnvel hríðar nyrðra, skárra syðra og komu þar nokkrir góðir dagar.

Enn er Þjóðólfur með ótíðar- og ísfréttir þann 13. júlí:

Í 13. tölublaði Þjóðólfs gátum vér þess síðast, að póstskipið Valdemar hefði farið vestur fyrir land og ætlað að reyna að komast norður um. Það komst þá að Horni og lá nokkra daga við ísinn og sneri síðan aftur. Síðast í júní kom póstskipið frá Höfn, og Valdemar að vestan, og voru þau hér bæði samtímis. Síðan fór Valdemar vestur um aftur, og reyndi í öðru sinni að komast norður fyrir, enn það fór á sömu leið. Greip það þá til þeirra ráða, að það setti upp á Ísafirði vörur þær, er fara áttu til norðurlandsins; síðan kom það hingað hinn 9. og fór þegar samdægurs til Seyðisfjarðar.

Með hverri ferð, sem kemur að norðan, er eigi annað að frétta enn hafíshellu upp í hverja vík og hvern ós og sér eigi sjó heldur enn að hann sé engi til. Er þar kvartað um ótingun í fé, enda varð það víða magurt, enn eigi er talað um fjárfelli til muna á fullorðnu, enn unglömb hafa drepist svo, að sumstaðar er sagt að eigi muni verða mjaltað fé í sumar. Sultur er þar og mikill af þessum afleiðingum, sem von er, þar sem engin matbjörg er í kaupstöðum og kýr og ær geldar heima fyrir af fóðurleysi og harðviðrum í vor. Má það heita hin eina björg þar nyrðra, að hvalrekar hinir miklu, sem þar hafa verið, einkum i Miðfirði og á Vatnsnesi (um 40 hvalir), hafa fylgt ísnum, og sannast þar sem oftar, að „drottinn leggur líkn með þraut". Enn aftur hefir orðið örðugt með aðflutninga á honum lengra að, þar eð hestar manna hafa verið magrir og þróttlitlir undan vorinu.

Grasvöxtur hér syðra er talinn í góðu meðallagi á úthaga, því að nú um tíma hefir tíð verið hlý með hægum skúrum og vætum. Á túnum er grasvöxtur minni, enn þó almennt betri enn í fyrra um þetta leyti. Að norðan er að frétta hið aumasta grasleysi, og var undir lok júnímánaðar eigi kominn sauðgróður á úthaga, enn tún að eins orðin grænlitkuð; sumstaðar var eigi farið að vinna á þeim.

Tvö bréf birtust í Skuld þann 5. september:

Eyjafirði 14. júlí. Hér er alla tíð frá páskum allur sjór þakinn hafís, dæmafár kuldi í veðrinu og grasleysi á jörðinni.

Húsavík (Þingeyjarsýslu.) 19. júlí. Sama kalsa- og úrkomutíðin, sem verið hefir í allt vor, helst enn, sem von er, þar sem ísinn nú á ný er orðinn landfastur austur fyrir Flatey og skipaferðir bannaðar af ísalögum fyrir Langanes, þá seinast fréttist fyrir skemmstu. — Mesta bágindaútlit hér í sýslu fyrir sprettuleysi, og enginn hugsar nærri til að bera ljá í jörð enn þá.

Í lok júlí komu nokkrir allgóðir dagar inn til landsins á Norðurlandi, Fróði segir frá 31. júlí (dagsett 29.):

Veðurátta á Norðurlandi hefir verið köld og vætusöm i sumar allt til þess 26. þ.m. þá gekk í suðvestanátt og hefir síðan verið meiri hiti. Hafísinn hefir allt til þessa legið upp við land og inni á fjörðum og hamlað skipaferðum að mestu leyti.

Þann 1.ágúst segir Þjóðólfur frá batnandi tíð syðra:

Nú um tíma hafa verið hér sífeldir þurrkar og hitar og veðurátt hin besta, og lítur hér vel út með grasvöxt. Að austan - úr Árness- og Rangárvallasýslum er að frétta hina bestu tíð, sem hér, enn regnskúrir með köflum, og er sagt þaðan hið besta gras. Jarðirnar, sem spilltust mest af sandfokinu í Rangárvallasýslu eru óðum að batna aftur, og verður þess að líkindum eigi langt að bíða, að þær hafi náð sér til fulls aftur, ef engin ósköp koma fyrir. Úr Borgarfirði eru sagðir sífeldir næðingar af norðri og hræðilega graslaust, einkum þó í Hvítársiðu. Hafa tún brunnið þar til stórskemmda þessa hitadaga, þar sem annars var nokkuð komið upp úr þeim.

Ágúst: Ótíð með regni, sudda og hríðarbyljum nyrðra, skárra en samt votviðrasamt syðra. Mjög kalt.

Þjóðólfur birti 11. september bréf úr „Húnavatnsþingi“ dagsett 12. ágúst:

Héðan er heldur fátt gott að frétta, en nóg af hinu lakara. Tíðarfarið hefir verið hér í Norðurlandi hið versta alla leið síðan í vor um páskaleytið að að ísinn kom og fyllti hverja vík og hvern ós, hér nyrðra. Eftir sumarmálin gekk hér á sífelldum afspyrnu hríðum rúman vikutíma, og svo vóru aftur í vikunni fyrir hvítasunnuna þær voðahríðar, að eigi var ratfært bæja á millum, og gerði það veður mikinn skaða á skepnum, einkum lömbum, og hrundu þau þá niður hundruðum saman. Um og eftir þetta voru og sífeldar hríðar og óveður, og endalausar biksvartar þokur, svo að ekkert sást, og skepnum þeim, sem eftir vóru lifandi og á uppréttum fótum, varð eigi haldið fyrir myrkviðrum.

Allstaðar hér um sveitir varð samt komið nafni á fráfærur, þó sumstaðar væri fátt til að færa frá. Um Jónsmessu var eigi farinn að sjást litur á túnum hér nyrðra, enda er hér enn hræðilegt grasleysi. Víðast hvar var farið að slá í 15. viku sumars, en víða er það fremur viðburðir einir en að nokkuð sé að fá í aðra hönd. Helst er dálítið upp úr harðlendum túnum og harðvelli, en mýrlendi og deiglend tún mjög snögg. Sífelldir óþurrkar, þokur og ísbrækja banna mönnum að sjá sólina tímunum saman, og er það leiðinlegt mjög, auk þess sem töður manna og hin litlu hey hrekjast og ónýtast. Hafísinn hefir allt til þessa legið hér sem hella, og bannað öllum skipum aðgöngu, og hefði það orðið bágindavist fyrir menn, ef eigi hafði hvalurinn verið sendur hingað, og firrt margan mann hungri og hordauða. Nú er farið að losna um hann, og er vonandi, að þess verði eigi langt að bíða að hann fari svo, að skip geti farið að ganga og samgöngur aftur að lifna.

Og í Skuld birtist 5. september bréf úr Skagafirði dagsett 17.ágúst:

Nú þykir mér hörð tíð. Það liggur við, að kalla megi þetta ár sumarslaust enn sem komið er, því að síðan það byrjaði, hafa gengið sífeldir kuldar og norðaustanstormar eða þá rigningar og þokur. Hafíss varð fyrst vart hér á firði eftir norðaustanhríð 27.—30. apríl. Nóttin fyrir 13. maí var in fyrsta frostlausa nótt á sumrinu, kom þá sunnanátt og hláka og tók nokkuð út ísinn þangað til um nóttina fyrir 23. s. m. Þá gekk í stórhríð, er stóð í 3 sólarhringa, og kom hér þá niður meiri snjór, en nokkru sinni kom í vetur, og fyllti fjörðinn þá svo með ís, að hvergi var hægt að smeygja báti með fjörum. Komu þá aftur norðanstormar með hríðaráfellum á hverri viku og frostum á nóttum fram til 16. júní; þá komu blíðir dagar til 20. s.m. og sunnanátt, en svo hæg, að hún verkaði lítið á ísinn; en 21. var komin norðaustan-hríð, er hélst þann dag. Þá komu kyrrviðri, en sífeldar þokur og rigning annað slagið, allt af kalt og oftast meira og minna frost á nóttum til 4. júlí.

Kýr lét ég fyrst út 17. júní, og daginn áður voru þær almennt látnar út hér i sveit. Geldfé mitt lét ég rýja fyrst 26. júní og var um það leyti rúið hér. 4.júlí gekk aftur í norðaustanstormana og var hér vond hríð 6.-7. Héldust þá aftur stormarnir, frostin og þokurnar til 24.júlí. Ég færði frá 11.júlí, en ánna varð varla gætt fyrir þokum. Alla þessa kuldakafla var hitinn um hádag um 4-7° R. 25. júlí kom sunnan- og vestanátt og 10-17° hiti um hádaginn til 1. ágúst, og losaði talsvert um ísinn, þá var besta grastíð þann tíma, og skipti þá mikið um jörðina, því áður var varla nema sauðgróður og túnin hálfhvít.

Annan ágúst var kominn hríðarslitringur og hélst allan þann dag og var versta frost nóttina eftir, svo kom sama blíðan til 7. ág., þá komu aftur norðanstormarnir og þokurnar, og hafa haldist til þessa nema 9. og 10. ágúst. Þá var sunnangola og rak ísinn að mestu út af firðinum, svo að hann tálmar hér nú engu skipi framar. Oss þótti því næsta illt að vita póstskipið fara hér fram hjá 12. þ.m. og koma ekki inn, því að hvorki hér innfjarðar né til hafs, svo langt sem sést af fjöllum, gat því tálmað ís í þetta sinn. Skylda þess mun hafa verið að gá að því, um leið og það fór fram hjá, hvort eigi væri hægt að komast hér inn; en í stað þess, heyrðum vér aðeins eitt skot nóttina fyrir 12. þ.m. Þeir þurftu ekki að tilkynna það með skotum, að þeir brytu lög á oss; þeim var sæmra að gjöra það þegjandi.

Nú í viku hafa verið frost á hverri nóttu að heita má og síðan kl. 3 í fyrradag og þangað til í gœrmorgun mokaði hér niður snjó í logni, svo að eigi var unnið að heyskap frá kl.7 í fyrrakvöld til kl. 5 í gœrdag fyrir snjó, og var hann jafnfallinn í ökkla og mjóalegg.

Fróði segir þann 21. ágúst frá því að á Akureyri hafi hvítnað ofan í sjó þann 18. 

Í Fróða 31. ágúst er bréf úr Þingeyjarsýslu ritað 6. sama mánaðar:

Ég þarf ekki að segja fréttir af veðráttunni í vor, hún hefir verið hér engu síður enn annarsstaðar á landinu einhver hin bágasta, sem elstu menn muna eftir að vorlagi. Af öllu illu er hafísinn okkur hér á norðurströnd landsins hið versta og voðalegasta, þegar hann liggur við á vorin og sumrin, og enginn má lá það, þó við álítum hægra fyrir þá að bjarga sér, sem hafa lengstum auðan sjó. Allar kaupskipaferðir hér norðanlands komast nú á mestu ringulreið, og sjálfsagt má telja, að aðflutningar af nauðsynjavörum verði stórum minni enn vant er. Mörg kaupskip, sem hingað lögðu snemma í vor og áttu að fara 2-3 ferðir landa í milli á sumrinu, eru ókomin enn í dag, þó 16. vika sumars sé komin; þau liggja sum fyrir austan og sum fyrir vestan og enn er ekki að vita hvenær þau komast, því ísinn hefir aldrei á vorinu og það sem af er sumrinu verið þéttari heldur en nú. Útlitið er því hér ekki glæsilegt. Grasvöxtur er að vonum víðast sáralítill.

Ekki var heldur gott hljóð í reykvíkingnum Jónasi Jónassen í ágústpistli hans (Þjóðólfur 23. september):

Í þessum mánuði hefir veður mátt heita stirt og óhagstætt, þar sem framan af rétt daglega var meiri eða minni úrkoma og seinna norðanveður mikil með kulda.

September: Kalt og illviðrasamt, mikil hríðarveður miðað við árstíma. Heyskapur gekk mjög illa.

Hér má skjóta inn frétt um Golfstrauminn sem birtist í Fróða 9. september:

Menn hafa nú tekið eftir því, að hinn svo nefndi Golfstraumur í Atlantshafinu breytir einatt stefnu sinni eða farvegi. Hafstraumur þessi flytur heitt vatn sunnan og vestan úr Mexíkóflóa skáhallt norður og austur yfir hafið og hefir mjög mikil áhrif á loftslag og veðráttufar í vestanverðri norðurálfunni, einkum hinum nyrðri löndum. Í ár hefir straumurinn kastað sér mjög suður á bóginn, og þakka menn þessu hinn milda vetur og vor, sem nú hefir verið suður í löndum. Aftur megum vér Íslendingar sakna þess, að Golfstraumurinn hefir fjarlægst oss, og höfum vér fengið að kenna á afleiðingum þess í vor, þar sem bæði hafið og loftið hefir verið svo óvenjulega kalt. Bæði á Englandi og Frakklandi hafa nú verið settar nefndir vísindamanna til að rannsaka Golfstrauminn til hlítar, og allt sem að honum lýtur. Við vesturströnd Frakklands, einkum við Bretagne, veiðist venjulega mikið af eins konar síld, sardínusíld, og er veiði sú talin að gefa af sér 15 milljónir franka á ári; en í ár hefir veiði þessi brugðist gjörsamlega og er þessari breyting á Golfstraumnum kennt um það.

Þjóðólfur segir frá mánuðinum fram að því þann 23.:

Um næstliðin mánaðamót gjörði þurrviðri nokkra daga um norðurhluta landsins; náðu þá flestir töðum sínum, sem þær áttu úti og víðast nokkru af útheyjum; vestast í Húnavatnssýslu og í Strandasýslu og ef til vill víðar á útkjálkum, fengu menn þó eigi ráðrúm til að hirða töðurnar, áður en votviðri gjörði á ný. Um 10. f.m. gjörði norðanveður með kafaldi og frosti; gjörði þá hnésnjó við Ísafjarðardjúp og þaðan af meira sumstaðar norðanlands; frostið var svo að sagt var að kvíslar af Norðurá sunnanundir Holtavörðuheiði hafi verið riðnar á ís og sömuleiðis Laxá í Dölum fremst; mönnum sem þá voru á ferð í Húnavatnssýslu þótti nauðsynlegt að fá hey handa hestum sínum; snjóinn tók þó innan skamms upp aftur í byggðunum og síðan hefir veðurátt verið svo, að menn munu víðast hvar hafa getað hirt um hey þau er menn áttu úti.

Skuld birti framhaldsfréttir úr Skagafirði dagsettar 19. september í blaðinu 31.október. Þó það sé langt er þar margt athyglisvert - við styttum samt aðeins. Í ljós kemur að bréfritari virðist búa í Sléttuhlíð utan við Hofsós. 

Sumarið er vafalaust ið harðasta á þessari öld og ef til vil þótt lengra væri leitað. Samt hefir verið hart mjög sumarið 1807. Af því að ekki var úti harðindakaflinn, þegar ég ritaði síðast, ætla ég að bæta við lýsing á tíðinni síðar. Þann 21. ág. var snjóhraglandi nokkurn veginn í logni allan dag við og við og eins 22., en 23. var alhvítt og varð eigi slegið fyrr en eftir hádegi. 24.-27 . voru sífelldar þokur og rigningar og norðaustanstormar á víxl og samfara. Alla þessa daga 20.—27. var hitinn 3—4°R. um hádaginn. Þ. 28. var heiðríkt loft og bjartviðri, en austanstormur svo mikill, að vart varð þurrkað eða átt við hey. Hitinn ekki meiri en 6° um hádaginn. 29. þoka f.m., birti svo og gjörði þurrk (höfuðdagur). Margur hafði vonað að um mundi skipta með þessum degi, enda sýndist það ætla að verða, því að daginn eftir var kominn sunnanvindur og skafheiðríkt veður og var góður þurrkur allan daginn, inn fyrsti góði þurrkdagur á slættinum. En nóttina eftir gjörði talsverða rigningu, þó varð þurrkur þann dag eftir kl. 10 f.m. Nú voru hlýir dagar 1.—4. sept. og sunnanátt, en óstöðugt og mjög skúrótt og byljótt, svo nálega var ómögulegt að þurrka hey. 29. ág. til 4. ept. var hiti 8—13°R.

Taðan var hirt hér 2. sept. og varð dálítið meiri en í fyrra. 5. sept. var norðvestanhríð og gróf fannkoma, alhvítnaði ofan undir bæi, en festi lítið í byggð; 4°R. 6.-8. sept, var aðra stundina ofviðri sunnan og vestan aðra stundina logn eða stórrigning. 9. sept var logn um morguninn, ofviðri sunnan kl. 10 f.m. til kl. 1 e.m. Stórrigning sunnan kl. 1—4 e. m. og lygndi, þá logn dálitla stund, en eftir það austanstormur mikill og regnslitringur, 6°R. 10. sept. dreif mikið í logni allan dag; þó hvítnaði ekki fyrr en um kvöldið og frá því, allan 11. sept. og til 12. sept. kl. 10. f.m. var stórhríð norðaustan og keyrði niður ina mestu fönn, svo að allt varð hálfófært fyrir snjó. Inn 12. september gekk ég því á skíðum inn í Hofsós á uppboð, sem þar var haldið á skemmdum mat, og þann dag e.m. og næstu 3 var logn að mestu og bjartviðri. 16 sept. kom þoka e.m. og fjúk í logni um kvöldið. 17. var dimm norðvestanhríð fram yfir miðjan dag en birti þá upp. Í gær var bjartviðri og vestangola og hiti 6° og í dag er líkt veður nema hlýrra, 12°R., og vonum vér þá eftir bata með haustinu. 10.—17. var hiti 2°-6° R.

Af hríðunum öllum hefur orðið minna fram í sveitinni; þó gætti þess einkum þegar mikla hríðin kom 11. þ.m., því að þá gránaði að aðeins fram til sveitarinnar og tók upp í sólbráði samdægurs og hafa menn alltaf getað verið við heyskap þar til þessa, og haft góða tíð til heyskapar nú um stund síðan 11. sept, enda veitti þar eigi af því, því að þar voru eigi allir búnir að ná töðum sínum 12. sept. og litlu sem engu útheyi, því að sumarið hefur jafnvel verið þurrkaminna upp há, en hér út frá til þess tíma, en síðan hafa þeir getað verið við heyskap en við ekki, því að fönn er hér enn eins og um vetur. ...

Nú er að hlána, svo að jörðin er þó orðin flekkótt vel. Kýr hafa staðið hér á gjöf síðan 11.september og er það ærið snemmt. Nú standa göngur yfir og er furða hve lítið hefur fennt, en sorglegt að sjá hvern bónda taka hvert lamb sem hann heimtir af fjallinu óðara og skera það. — Hér hugsar enginn til að geta látið lifa, nema það flesta af kúnum og eitthvað af ám. Í Fljótum er dálítið betra.

Október: Þokkaleg tíð, en nokkuð votviðrasöm. Hlýtt, hlýjasti mánuður ársins í Grímsey og fáeinum stöðvum öðrum.

Þjóðólfur lýsir tíð eftir réttir í pistli 21. október:

Tíðarfarið hefir hér síðan um réttir verið mjög votviðrasamt, svo að það hefir mátt heita að aldrei hafi þurr dagur komið, og eftir því sem frést hefir, hefir það náð eigi aðeins yfir Suðurland heldur og yfir Vesturland og vesturhluta Norðurlands; það hefir því verið ómögulegt að ná heyjum þeim, sem úti voru um réttirnar; á einum bæ í Þinginu í Húnavatnssýslu vitum vér til að eigi var búið að hirða einn bagga af útheyi 10. þ.m. Aftur á móti hafa hlýindi verið i veðrinu og mun því hafa tekið upp snjó þann sem kom um 10. f.m. og sem var svo mikill, að menn voru sumstaðar Norðanlands, t.d. kringum Siglufjörð, farnir að ganga á skíðum bæja á milli og farnir að draga að sér nauðsynjar sínar á sleðum. Það er mjög víða bæði vestanlands og norðan, að hey sem komin voru undir þak hafa stórum skemmst af hita er komið hefir í þau, sumpart af því að þau hafa verið hirt illa þurr og sumpart að þau hafa eigi orðið varin fyrir að drepa í hinum miklu rigningum.

Enn eru tíðarfréttir í Þjóðólfi 6. nóvember - við sleppum því sem þegar er komið fram hér að ofan - því sem sagði um áfallið 11. september. Athyglisvert er að lesa um fækkun fjár með útflutningi - og víðar virðist hafa mátt fækka með því að selja kjöt til útlanda. Fjárhagslegt tjón stórbænda þeirra sem þurftu mjög að fækka fé (en gátu það framtíðarinnar vegna) hefur því verið mun minna en ella hefði orðið - einkennilegt að lítið hefur verið um þetta bjargráð rætt:

Minna varð allt af hretum þessum fram til heiða og jökla. Þ.17. [september] kom þannig hret, svo gerði þúfnafylli af snjó í Húnavatnssýslu austan til með allmiklu frosti (4°R), enn þegar fram á heiðarnar dró hafði varla gránað í rót. Hið síðasta af þessum stærri sumarhretum kom þ. 23. sept. og var þann dag allan nær óratandi hríð og kafald í sumum sveitum nyrðra. Í því hreti fenntu hross í afréttalöndum og fjöllum millum Skagafjarðar og Húnavatnssýslu. Víða munu þá og lömb og annað fé hafa týnt tölunni, enn þó minna enn ella hefði orðið, þar eð göngurnar voru þá öldungis nýafstaðnar. Eftir því sem næst verður komist hafa komið í Norðurlandi 10 eða 11 snjóhret milli Jónsmessu og gangna, og stóðu sum af þeim svo lengi, að menn gátu eigi sinnt neinum störfum 3—4 daga, og það jafnvel lengur í sumum sveitum.

Heyskapur varð þar almennt fjarska lítill, og það lítið sem náðist hraktist mestallt til stórskemmda. Þar verður því almennt stórkostleg fjárfækkun, og það svo, að efnabændur í hinum betri sveitum Húnavatnssýslu, sem átt hafa 2—300 fjár og jafnvel meira, setja eigi á vetur meira enn 50 kindur. Margir láta eigi annað lifa enn kúgildin eða því nær. Við fjárfækkun þessa hefir það mikið hjálpað, að Coghill hefir keypt fé í Húnavatnssýslu svo mörgum þúsundum skiptir, og gefið vel fyrir, eftir því sem fé reynist nú, (17,50 fyrir sauðinn, 15—16 kr. fyrir veturgamalt og tvævett). Fé reynist allstaðar mjög rýrt til skurðar, einkum á mör, enn betur á hold, sumstaðar allt að því í meðallagi. Nú um nokkra daga hefir verið norðankuldi með vægu frosti og snjóað í norðurfjöllin, og er allt útlit fyrir, að illa muni viðra norðurundan.

Fróði birtir heldur skárri fréttir frá Akureyri 17. október:

Akureyri, 14.október. Haustveðurátta hefir mátt heita fremur góð. Kuldar og úrkomur miklar hafa þó verið að öðru hvoru, en sunnanátt og hlýindi á milli, einkum hefir sunnanátt og góðviðri verið stöðug það sem af er þessum mánuði. Kartöpluvöxtur hefir algjörlega brugðist í sumar, og enginn hefir einu sinni reynt að taka upp, og eru þess ekki dæmi hér. Að meðaltali hafa Akureyrarmenn fengið um 500 tunnur af kartöplum nokkur undanfarin ár, og er því þessi uppskerubrestur tilfinnanlegur fyrir jafnlítið bæjarfélag og Akureyri er; því nær eins mikil fyrirhöfn hefir verið við garðana í sumar og vant er, þó ekkert hafi sprottið.

Jónas lýsir októberveðri í Reykjavík í Þjóðólfi 9.nóvember:

Í þessum mánuði hefir veður verið óvenjulega hlýtt og oftast blásið frá landsuðri; rigningar hafa verið fjarska miklar, um tíma mátti kalla að rigndi stöðugt dag og nótt.

Hluti af bréfi úr Skagafirði sem birtist í Skuld 30. nóvember:

[Þá] kom inn besti kafli, sem komið hefir á sumrinu, því að 6. okt.—21. okt. var sífelld sunnan- og landaustan átt og alltaf þurrviðri, og fremur stillt veður, og hiti 6—13°R um daga og frostlausar nætur. 

Norðanfari birti 21.desember bréf úr Fljótsdalshéraði dagsett 25.nóvember. Þar lítum við á eftirfarandi kafla:

Síðari hluta október og það sem af er þessum mánuði, hafa verið ákafar úrkomur, mjög oft rigning eða krapahríð í byggðum en snjókoma á fjöllum. Þó er nú snjófall yfir allt, en lítið frost. Þann 20. október var hér eystra svo mikil rigning, að fáir muna meiri. Hljóp þá skriða á Liverpool í Seyðisfirði, klauf hún sig um húsið, en gjörði þó ekki mikinn skaða.

Nóvember: Fannkoma víða norðanlands eftir miðjan mánuð, en tíð var talin góð syðra.

Fróði birti 13.janúar 1883 fréttir frá Ísafirði dagsettar 8.nóvember:

Tíðarfarið hér á Vestfjörðum má kalla að á seinastliðnu sumri hafi verið ágætt í samanburði við hjá ykkur Norðurbúum; því ísinn varð aldrei landfastur fyrir vestan Horn, en hákarlaskútum varð hann þó slæmur þröskuldur. Grasbrestur má heita að hafi orðið víðast hvar hér vestra, svo heybirgðir eru mjög litlar; skurðarfé fékkst því nóg í haust, þrátt fyrir þann sauðpenings missi, sem varð hér seinastliðið vor. Lömb dóu þá nærfellt öll víðast hvar hér um sveitir. Tvær sveitir hér í sýslu eru mjög bágstaddar, og ættu sannarlega ekki að verða útundan við útbýtingu þeirra gjafa, er okkar erlendu velgjörarar hafa gefið. Þessar sveitir eru Sléttuhreppur og Grunnavíkurhreppur. Það eru þó sérstaklega norðausturpartar þessara sveita sem bágstaddir eru, því þar — fyrir Ströndum — lá ísinn allt sumarið, og búendum því gjörsamlega allar bjargir bannaðar. Fugltekja hefir áður árlega verið talsverð, nú engin.

Jónas segir frá veðráttu í Reykjavík í nóvember í Þjóðólfspistli 22. desember:

Í þessum mánuði hefir verið fremur óstöðugt og fremur kalt. Snjór hefir fallið hér fremur litill; aðfaranótt hins 6. féll hér fyrsti snjór og gjörði alhvítt.

Fróði birti þann 19.desember frétt frá Akureyri dagsetta þann 15. sama mánaðar:

Af veðráttu er það að segja að frá 18.—26. f.m. féll hér mikill snjór, en þó enn meiri austur um Þingeyjarsýslu. Fyrst í þessum mánuði (desember) hlánaði svo snjórinn þéttist og varð að hjarni er frysti. Frost hefir þó ekki verið mikið eða langvarandi.

Desember: Góð tíð syðra, nokkuð snjóasamt um landið austanvert.

Suðri birti 3.febrúar 1883 bréf úr Vatnsdal dagsett 14. janúar þar sem kemur fram að harður kafli hafi komið um jólin. Í sama blaði eru einnig fréttir úr Eyjafirði: „Haustið mjög gott og tíð fram að jólaföstu; breyttist þá nokkuð tíð, snjóaði töluvert og gerði áfreða mikla, svo að jarðskarpt varð“. Úr Þingeyjarsýslu: „Um jólin spilltist tíðin, sem að undan förnu hafði verið mjög væg og stillt, að vísu aldrei hlákur en frostlítið (mest 10 stig á Reaumur) og stundum norðanrigningar svo að snjó leysti. En úr sólstöðum kom mikill snjór, svo að lítið notaðist jörð“. Einnig kemur fram í pistli að tíð hafi verið óhagstæð undir lok ársins í Múlasýslum, allur peningur tekinn á gjöf fyrir jólaföstu í Dýrafirði en tíð hafi verið hagstæð suðvestanlands.

Línuritið sýnir hita á Akureyri kl.15 allt árið 1882. Sumarkuldinn er átakanlegur. Síðustu tíu árin (2008 til 2017) hefur meðalhiti kl.15 verið 13,5 stig í júlímánuði á Akureyri, var 8,2 stig í júlí 1882. Í ágúst var hann ekki nema 5,9 stig, en var 13,2 í ágúst síðustu tíu árin. Munar 7,3 stigum. Sólarhringsmeðalhitinn í ágúst var 4,1 stig á Akureyri. Mánaðameðaltöl annarra stöðva má sjá í viðhenginu. En stöku dagar sýndu sig á Akureyri þegar von virtist um eitthvað skárra. Hlýjast var 20.maí, eitthvað virtist vera að snúast til betri vegar - en þann 23. var aftur komið frost. Veðurathugunarmaður segir frá mikilli snjókomu 18. og 22.ágúst. 

Ís var nær allt sumarið á Eyjafirði - og þar með var veðurstöðin á Akureyri í beinum tengslum við það loft sem yfir honum lá. Þetta sumar var einnig mælt á Hrísum, langt frammi í Eyjafjarðardal þar sem Davíð Ketilsson athugunarmaður bjó um þær mundir. Davíð mældi um allmargra ára skeið fyrir dönsku veðurstofuna, á Hrísum, síðan á Núpufelli og loks á Grund. Á síðastefnda staðnum starfaði hann við verslun sem þar var en hætti athugunum er hann gerðist verslunarmaður á Akureyri - og síðar sóknarnefndarformaður. 

Hrísar eru lengra frá hafísnum. Sleppa auðvitað ekki við kalda norðanáttardaga frekar en Akureyri, en á hægum dögum tókst sól stundum að blanda grunnstæðu hafísloftinu upp og sömuleiðis hefur væg sunnanátt átt auðveldara með að athafna fram í firðinum heldur en á Akureyri. Alla vega var meðalhiti kl.15 í júlí 1882 11,1 stig á Hrísum, nærri þrem stigum hærri heldur en á Akureyri, og munar um minna. Hiti fór þrisvar yfir 20 stig þarna inni í firðinum þetta sumar og eiginlegir sumardagar mun fleiri en almennt á Norðurlandi. Sama virðist hafa verið uppi á teningnum í efri byggðum Þingeyjarsýslu. Fáeinir hlýir dagar komu t.d. á Grímsstöðum á Fjöllum þetta sumar. 

Í ágúst var norðanáttin ákveðnari en í júlí og þá var meðalhiti kl.15 á Hrísum ekki nema 7,9 stig, sem er þó 2 stigum hærra en á Akureyri á sama tíma. Dægursveifla er stærri á Hrísum heldur en á Akureyri og þar voru nætur jafnvel kaldari en á Akureyri.

Við eigum ekki athuganir frá innsveitum Skagafjarðar, né úr dölum Húnavatnssýslu þetta sumar, en líkur eru á að þau svæði hafi einhverja góða daga fengið, þó líkur séu minni á slíku heldur en austar. Sérlega kalt var á Ströndum, á Skagaströnd og á Siglufirði, meðalhiti hlýjasta mánaðar sumarsins náði þar hvergi 5 stigum. En komst að vísu í 5,1 stig í Kjörvogi í október og varð það hlýjasti mánuður ársins. 

„Hitarnir“ syðra um sumarið sem blöð minnast á voru ekki miklir. Ekki fréttist af því að hiti færi yfir 20 stig á sunnlenskum veðurstöðvum. Að vísu var Séra Valdimar Briem í Hrepphólum á einhverju ferðalagi megnið af júlímánuði þannig að athuganir féllu þar niður á meðan. Kannski Valdimar hafi farið á fund í sálmabókarnefndinni - en hann þótti tregur til að sækja fundi þar þó afspyrnuduglegur væri hann við sálmaskáldskap og þýðingar. 

Eins og fram kom í fréttapistlunum voru apríl- og maíhretin mjög slæm austanfjalls. Peter Nielsen athugunarmaður á Eyrarbakka segir frá því þann 18. maí að hann hafi frétt að hafís hafi komist til Vestmannaeyja að austan. Á Eyrarbakka komu eins og annars staðar fáeinir hlýir dagar um 20. maí. Hiti á Bakkanum komst þá hæst í 19,5 stig þann 21. Áttin var þá stundina úr norðnorðaustri og Nielsen segir að svo hár hiti sé óvenjulegur í þeirri átt þar um slóðir - en vindur var hægur. Hann segir að mistur hafi verið mikið og kallar „vulkanluft“, eldmistur. 

Snjór féll á Eyrarbakka 9. júní, en festi ekki. Rétt hugsanlegt er að hámarkshiti hafi náð 20 stigum á Eyrarbakka 9. júlí, en mælir sýndi þá 19,5 stig kl.15. Nokkuð var um jarðskjálfta á Eyrarbakka, bæði í mars, júní, júlí og september. Allmargir þurrir dagar komu í júlí, en síðan rigndi nær daglega frá þeim 26. til og með 17. ágúst. Hiti á athugunartímum náði ekki 15 stigum á Eyrarbakka í ágúst. Hrím var á jörðu að morgni þess 3. í björtu og fögru veðri. 

Lýkur hér umfjöllun um hið harða ár 1882 - í bili að minnsta kosti.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tölur ársins 1882