Þvælt um veðurfarsbreytingar (hringakstur)

Hér þvælir ritstjóri hungurdiska eitthvað um veðurfarsbreytingar (aðallega endurtekið). Þann 17. júlí 2016 birtist pistill á hungurdiskum með fyrirsögninni „Hringrás í júlí - (og veðurfarsbreytingar)“. Við skulum nú líta á svipað - frá janúarsjónarhóli. Mjög minnisgóðir lesendur ættu að kannast við eldri pistil (næstum því eins - og þeir sem eru enn minnisbetri geta rifjað upp enn eldri pistil). 

„Spár“ um breytingar á veðurfari af völdum vaxandi gróðurhúsaáhrifa eru á margan hátt varasamar viðfangs - margt í þeim sem getur farið úrskeiðis. Þess vegna hafa menn fremur kosið að tala um framtíðarsviðsmyndir - bæði þá um losun gróðurhúsalofttegunda og annarra efna sem kunna að hafa áhrif á geislunareiginleika lofthjúpsins - sem og veðurfarslegar afleiðingar hverrar losunarsviðsmyndar. Við erum því - oft í einum graut - að tala um, losunarsviðsmyndir (losunarróf) og líklegt veðurlagsróf hverrar sviðsmyndar.

Fjölmargar losunarsviðsmyndir hafa komið við sögu - miklu fleiri en svo að veðurfarsróf verði reiknuð að viti fyrir þær allar. Í reynd hefur verið valið úr og má lesa um það val í skýrslum milliríkjanefndar sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar (IPCC). Til eru enn öfgafyllri sviðsmyndir en þar er minnst á.

Í þessum sviðsmyndasjó og afleiðingarófi er í sjálfu sér enginn jaðar hugsanlegra framtíðarbreytinga - en þar er þó að finna umræður um 6 stiga hlýnun - bæði 6 stiga almenna hlýnun um mestallan heim, sem og 6 stiga hlýnun á norðurslóðum - en um tvö stig annars staðar. Hvort tveggja telst ekki ólíklegt - haldi losun áfram svipað og verið hefur.

Við skulum hér líta á almennt ástand í neðri hluta veðrahvolfs í janúarmánuði. Til að ræða það þurfum við að líta náið á myndina hér að neðan. Hún sýnir meðalhæð 500 hPa-flatarins og 500/1000 hPa þykkt yfir norðurhveli í mánuðinum á árunum 1981 til 2010.

Grunngerð myndarinnar er sú sama og lesendur hungurdiska hafa oft séð - nema hvað jafnhæðarlínur eru dregnar á hverja 3 dekametra í stað 6 sem venjulegast er, eru sum sé tvöfalt þéttari. Þykktin er sýnd í hefðbundnum litum (skipt um lit á 6 dam bili) en auk þess eru jafnþykktarlínur dregnar - líka á 3 hPa bili (strikalínur). - Myndin skýrist nokkuð sé hún stækkuð. Þetta er reyndar endurnýtt mynd úr eldri pistli (ja, hérna - er ekkert nýtt hér að finna?). 

Mörkin á milli bláu og grænu litanna er að vanda við 528 dekametra, meðalþykkt í janúar hér á landi er um 524 dam. Við megum taka eftir því að þykkt við Ísland er meiri en víðast hvar er á sama breiddarstigi - ólíkt því sem er í júlímánuði.

Í fyrstu nálgun ræður risastórt kalt háloftalægðasvæði veðri á öllu norðurhveli. Þegar nánar er að gáð er það þó ekki hringlaga - aflögun er tölurverð og kemur hún fram þannig að sums staðar ná jafnhæðarlínur norður fyrir meðalstöðu (hæðarhryggir) en annars staðar liggja þær sunnan við (lægðardrög). Sama má segja um þykktina (hitann). Við megum taka eftir því að hlýindi fylgja hryggjunum (gróflega), en kuldi drögunum. Sé nánar að gáð má sjá að víða mynda jafnhæðar- og jafnþykktarlínur horn á milli sín. Þar er vindur (sem liggur samsíða jafnhæðarlínum) að bera fram kalt eða hlýtt loft.

Hægt er að telja hversu margar bylgjur eru í hringnum. Útkoman verður þó mismunandi eftir því hvaða breiddarstig við veljum til að telja á. Lengd hverrar bylgju er venjulega ekki talin í kílómetrum heldur er notast við hugtakið bylgjutala. Bylgjutalan segir til um hversu margar bylgjur af ákveðinni stærð komast fyrir á hringnum.

Hefð er fyrir því að byrja á núlli - við bylgjutölu núll er hringurinn hreinn með miðju á norðurskauti. Hallist hann til suðurs á einhvern veg verður til bylgjutala einn. Það sem kallað er AO (Arctic Oscillation) er í hreinustu mynd sveifla í styrk þessara tveggja bylgjutalna.

Á meðalkortinu hér að ofan sjáum við að meira er af köldu lofti (og flöturinn stendur almennt neðar) á austurhveli jarðar - einkum Norður- og Austurasíu, en annar öflugur kaldur „poki“ teygir sig líka til Norður-Ameríku - og að dekkstu bláu litafletirnir eru langt í frá hringlaga. - Þessi teyging til beggja meginlanda er á bylgjutölunni 2 (um það bil) - en samt ...

En meginlöndin og höfin sjálf - á hvaða bylgjutölum eru þau? Við sjáum að hvorki Norðurameríka né Atlantshaf „ráða við“ bylgjutölu 2 - þau eru allt of mjóslegin til þess. Asía aftur á móti og Kyrrahaf eru nær því að gera það. Ef við hugsum meðfram 50. breiddarstigi er Amaríka rúm 60 lengdarstig að breidd - bylgjutala 6, Atlantshafið er á sama breiddarstigi um 50 lengdarstig eða bylgjutala 7, Evrasía öll, frá Vesturevrópu austurstrandar Asíu er um 160 breiddarstig - bylgjutala 2 til 3.

„Andardráttur“ sá sem samspil sólarhæðar og afstöðu meginlanda og hafa ræður miklu um það hvernig bylgjurnar leggjast og hversu öflugar þær verða. Árstíðasveifla sólarhæðarinnar einnar býr til sveiflu á bylgjutölu núll. Yfir hásumarið er kaldast yfir Norðuríshafi og lægðarmiðjan þar - þegar kólnar á haustin teygist á hringnum eftir því sem kuldi meginlandanna verður meiri - og í janúar eru lægðarmiðjurnar orðnar tvær og hringurinn umtalsvert aflagaður. Aflögunin er jafnvel enn meiri í febrúar en þá er veturinn í hámarki á norðurslóðum. Síðan fer að hlýna á meginlöndunum og aflögunin minnkar aftur.

Hér á landi er eindregin vestsuðvestan- og suðvestanátt í miðju veðrahvolfi og þar ofan við í janúar, í febrúar er áttin aðeins suðlægari, en um jafndægur fer að hlýna í Ameríku og áttin snýst meira í vestur. Í kringum sumardaginn fyrsta dettur mikið afl úr hringrásinni - en við verðum þá gjarnan fyrir (grunnri) útrás kulda úr norðurhöfum.

Á myndinni má sjá fjórar rauðar strikalínur - tvær þeirra marka tvo bylgjutoppa - þann vestari við Klettafjöll, hinn er við norðvesturströnd Evrópu, afmarka eina bylgju. Hún er um 100 lengdargráður við 50. breiddarstig, bylgjutala 3 til 4. Hinar strikalínurnar sýna lægðardrögin sem fylgja. Klettafjallahryggurinn, Baffindragið, Golfstraumshryggurinn, Austurevrópurdragið. Ylur Atlantshafsins stuðlar að afli Golfstraumshryggjarins, og Kyrrahafsylur og Klettafjöllin móta Klettafjallahrygginn. Vetrarkuldi Norðurameríku býr Baffinsdragið til - en „skjólið“ af Klettafjöllunum styrkir það líka. Klettafjöllin og vetrarkuldi sjá til þess að vindur er mun sunnanstæðari hér á vetrum en ella væri og hækka hita - kannski alveg jafnmikið og hlýir straumar Atlantshafs gera.

En hvað gerir hnattræn hlýnun við svona mynstur? Eitthvað er verið að tala um tvö stig. Hver litur á myndinni er um 3 stig. Tveggja stiga hlýnun sem dreifist jafnt yfir allt hnikar öllum litum (og jafnhæðarlínum) til um nærri eitt bil. Dekksta bláa svæðið myndi dragast mjög saman og einn dökkbrúnn litur til viðbótar myndi birtast í hornum kortsins. Það þyrfti „vön augu“ til að sjá nokkurn hringrásarmun.

En svo einfalt er málið væntanlega ekki. Verði hlýnunin ójöfn geta ýmsir hlutir farið að gerast. Meginlöndin, Klettafjöllin - (og aðrir fjallgarðar) verða að vísu á sínum stað, en líklegt er að meira hlýni yfir Norðuríshafi en annars staðar - bæði á haustin og yfir háveturinn. Þá gætu lægðirnar tvær - sú yfir Austur-Síberíu og Norður-Kanada slitnað enn betur í sundur - bylgjutölurnar tveir og þrír orðið eindregnari - en þá er hætt við að bylgjutölur fjögur til sjö - sem eru ógreinilegri á kortinu - en eru mjög ráðandi engu að síður - raskist líka. Þá breytist úrkomumynstur líka - og þar með snjóalög. Verður Baffindragið þá öflugra og sunnanáttir algengari hér á landi að vetrarlagi en áður - eða slaknar á því þannig að heimskautaloft verði meira ríkjandi en áður - jú, hlýrra sem slíkt en áður fyrr - en algengara. Styrkist Golfstraumshryggurinn til norðurs? Flest hann þá út í suðri - hvað verður þá um Austurevrópurdragið. Hrekkur
vestanáttin yfir Suðurasíu til norðurs? Truflar háslétta Tíbet hana þá meira en nú er? Hvað gerist þá í Austurasíu?

Mikið er um þessi mál ritað um þessar mundir - fréttir af bylgjutölum hafa jafnvel ratað í almennar fréttir netmiðla - spurt er hvað gera bylgjutölur 4 til 7? 

Athugasemdir

[kristinn geir steindórsson briem (IP-tala skráð) 8.1.2017 kl. 15:16]

svolítið fyrir ofan minn skilníng. ef þettað rætist munu þá vindáttir breitast í heiminum og veðurfar með ?.

[Valdimar Samúelsson, 8.1.2017 kl. 16:14]

Hvað þá með hlýnun jarðar.? Já/Nei. Gerfitúngla Graf sem ég sá um daginn og setti hér inn segir hlýnun síðustu ca 10 árin sé ekki meir en 0.24c. Hvað segja Íslenskir vísindamenn um þetta eða þora þeir ekki að setja þetta um svo menn skilji.                                 

[Valdimar Samúelsson, 8.1.2017 kl. 16:18]

 Hér er bein slóð. Hvað halda menn 

http://www.drroyspencer.com/2017/01/global-satellites-2016-not-statistically-warmer-than-1998/

[Trausti Jónsson, 8.1.2017 kl. 16:42]

Valdimar - 0,24 stig á áratug er mjög mikið (ef rétt er eftir haft) - en ekki lítið - ef sú hlýnun héldi áfram í 100 ár gerir það 2,4 stig - sem er alveg í samræmi við sviðsmyndir IPCC sem ná til þess tíma.