Fréttabrot úr heiðhvolfinu

Heiðhvolfið hefur verið talsvert í tísku síðustu árin - það jafnvel svo að á það er minnst í almennum fréttum. Öldruðum og útbrunnum veðurspámönnum eins og ritstjóra hungurdiska finnst fréttaflutningur þessi stundum dálítið óþægilegur og setur að honum ákveðinn hroll eða jafnvel heimsbeyg (hvað sem það er nú). Alla vega finnur ritstjórinn einhvern sálrænan undirtón í heiðhvolfsfréttaflutningi undanfarinna missera - og er svo einnig í haust. - En ræðum það ekki frekar - lítum frekar til himins - upp í rúmlega 23 km hæð. 

Hér má sjá hæð 30 hPa-flatarins yfir norðurhveli á hádegi í dag (4. nóvember - greining bandarísku veðurstofunnar). Jafnhæðarlínur eru heildregnar, en hiti er sýndur með litum, litakvarðinn verður skýrari sé myndin stækkuð. Á dökkbláa svæðinu er hiti á bilinu -74 til -78 stig, en -42 til -46 stig þar sem gulbrúni liturinn er dekkstur.

Það sem hefur verið í fréttum er að lægðasvæðið er tvískipt - það mun ekki vera algengt á þessum tíma árs. Þeir sem æstastir eru segja þetta auka líkur á fimbulvetri í Evrópu og/eða Norður-Ameríku - stöku almennur fréttamiðill hefur gripið þessar „spár“ og birt - úr samhengi. 

Ritstjóri hungurdiska hefur auðvitað ekki græna glóru um það hvernig veturinn verður, hvorki hér eða þar og má vel vera að vangaveltur þessar standist (með heppnina að vopni) - en honum finnst svona rétt fullsnemmt að draga ályktanir af lögun lægðarinnar nú í byrjun nóvember - hún er nefnilega rétt svo að byrja að taka við sér. 

Það er einkum tvennt sem ræður hitafari í þeirri hæð heiðhvolfsins sem kortið sýnir. Í fyrsta lagi geislunarbúskapur - inngeislun sólar og varmaútgeislun lofthjúpsins takast á - og í öðru lagi lóðréttar hreyfingar lofts. - Svo getur blöndun stundum haft áhrif ef stórar bylgjur brotna. 

Sólarljósið skín að mestu óhindrað í gegnum loftið í þessari hæð (sé þar ekki mikið ryk) - nema hvað það býr til dálítið af ósoni - sem svo getur drukkið geisla í sig og hitnað - og það hitað svo afgang þess lofts sem er á sveimi. 

Hitafarið á kortinu endurspeglar mjög dreifingu ósons - það er mest af því þar sem hlýjast er (yfir Austur-Asíu) - magnið þar er um 400 Dobsoneiningar. Þarna er loftið hvað móttækilegast fyrir stuttbylgjugeislanámi. Á kalda svæðinu nærri okkur er magnið hins vegar helmingi minna, um 200 Dobsoneiningar þar sem minnst er. Þar hefur útgeislun vinninginn þessa dagana.

Sólarljósið er auðvitað að búa til óson allan hringinn - álíka mikið allstaðar þar sem þess nýtur á annað borð. En það er nú meira yfir Austur-Asíu vegna þess að þar er dálítið niðurstreymi - sækir óson að ofan - ósonlagið er þéttast ofar en sá flötur sem við hér sjáum. Niðurstreymið bætir líka í hitann - við sjáum því samanlögð áhrif þess og meira ósonmagns. 

Á kalda svæðinu er hins vegar lítilsháttar uppstreymi - loftið kólnar vegna þess - en uppstreymið kemur líka úr ósonrýrara umhverfi og styður þannig við kuldann. 

Við norðurskautið er sólin þegar sest - heimskautanóttin hafin. Þangað berst eftir atvikum hlýrra eða kaldara loft á víxl - en í sólarleysinu fer nú að kólna mjög hratt - geislanám ósonsins hættir auðvitað þegar ekkert er sólarljósið. Varmageislun að neðan tefur eitthvað fyrir - en niðurstaðan er samt sú að kuldinn tekur völdin. 

Þá verður til mikil lægð - sem oft hefur komið við sögu í pistlum hungurdiska - og mikil vindröst - skammdegis(heiðhvolfs-)röstin. Hún er varla orðin til á kortinu hér að ofan - við skulum bíða í tvær til þrjár vikur og sjá svo til hvað gerist. 

En það er mjög algengt að hlýrra sé í heiðhvolfinu „hinumegin“ á norðurhveli heldur en á okkar hlið - ástæðan er sú að þar eru vetrarvindrastir veðrahvolfsins - heimskautaröstin og hvarfbaugsröstin - öflugri og meira samstíga heldur en á okkar hlið. Þær beinlínis draga loft niður á norðurvæng sínum - vekja niðurstreymið sem holdgerist í hærri hita í 30 hPa-fletinum handan skauts frá okkur séð.