Fárviðrið 21. febrúar 1954

Yfirferð hungurdiska um fárviðri í Reykjavík er nú komin rúm 60 ár aftur í tímann. Þar hittum við fyrir harla óvenjulegt tímabil. Samkvæmt veðurbókum náði vindur fárviðrisstyrk í Reykjavík 8 sinnum á rúmum tveimur árum, 1952 til 1954. Þetta er of oft til að vera trúverðugt. Ástæður eru sennilega þær að vindmælir sá sem var í notkun var illa kvarðaður, mælingin fór fram í 17 metra hæð frá jörð (í stað 10) og oft var fremur erfitt að lesa af síritanum. 

En - í öllum þessum 8 tilvikum var veður auðvitað arfavitlaust þótt deila megi um hámarkið, og öll eru veðrin athyglisverð, hvert á sinn hátt og sum þeirra ollu miklu tjóni víða um land (en ekki öll). - Við skulum því láta sem ekkert sé og fara í gegnum alla þessa daga í sérstökum pistlum - í öfugri tímaröð sem fyrr. 

Fyrst verður fyrir skammvinnt sunnanveður 21. febrúar 1954. Mánuðurinn sá var afar skakviðrasamur - eins og næstu mánuðir á undan höfðu verið líka. Sjö dagar í mánuðinum ná inn á stormdagatal hungurdiska, 3., 4., 15., 16., 21., 25. og 26. Af þessum veðrum var það sem gekk yfir þann 15. til 16. verst - en þá náði vindur í Reykjavík ekki fárviðrisstyrk. 

Sviðið er kunnuglegt - veðrið svipaðrar ættar og fárviðrin 1981 og 1991.

Kortið sýnir stöðuna sólarhring áður en veðrið skall á. Heimskautaloft streymir úr norðvestri inn á Atlantshaf á móti hlýrri bylgju úr suðri - á stefnumótaslóðum er mikil gerjun. Kortið er úr safni ncep-endurgreiningarinnar. Amerísku endurgreiningarnar eru tvær - þessi nær aftur til 1948 og er oft (en ekki alltaf) nákvæmari heldur en sú sem mest er vitnað í hér á hungurdiskum. Hér tekst henni mun betur upp - við skulum líta á muninn svona til að minna okkur á að trúa kortum sem þessum ekki alltaf bókstaflega.

Kortið sýnir hæð 1000-hPa-flatarins í metrum og eru jafnhæðarlínurnar nær alveg jafngildar þrýstilínum - en tölurnar aðrar. Fjörutíu metrar eru 5 hPa, eða 1 hPa 8 metrar, þannig að innsta jafnhæðarlínan við lægðina á Grænlandshafi (-160 metrar) sýnir 980 hPa þrýsting. [-160/8 = 20; 1000-20=980].

Næsta kort sýnir stöðuna á miðnætti aðfaranótt 21. febrúar. Þá er lægðin við Snæfellsnes, um 959 hPa í miðju. - Það er reyndar jafnlágt lægsta þrýstingi á landinu á þeim tíma sem kortið gildir (á Reykjanesvita), en ljóst er af athugunum að lægðin hefur verið talsvert dýpri. Klukkan 6 var þrýstingur á Galtarvita kominn niður í 946,2 hPa, en miðjuþrýstingur lægðarinnar hjá ncep var þá um 956 hPa - og þrýstingur við Galtarvita um 960 í líkaninu. - Óþægilega mikill munur - rétt einu sinni. 

En sú mynd sem við fáum af aðstæðum og ástæðum veðursins er samt í aðalatriðum rétt. 

Til samanburðar skulum við líta á tilraun tuttugustualdarendurgreiningarinnar - hún fer beinlínis út um þúfur. Miðnæturkortið sýnir mjög flata lægðarbylgju nærri suðvesturlandi og nánast logn í kringum hana. 

Síðasta kortið sýnir 500 hPa-greiningu ncep - mikill og djúpur kuldapollur á Grænlandshafi - gæti fætt af sér fleiri illviðri svipaðrar ættar - en gerði það ekki. Kuldinn þokaðist þess í stað austur á bóginn og gat af sér allmikið norðankast nokkrum dögum síðar - norðanköst ætti e.t.v. að segja - leiðindin þau stóðu í meir en 10 daga.

En lítum nú aðeins á stöðuna í Reykjavík - fyrst á þrýstiritinu hér að ofan. Það er um hádegi laugardaginn 20. febrúar sem loftvog fór að falla og vindur að blása af austri og austsuðaustri. Ekki varð þó sérlega hvasst fyrr en hann skall mjög snögglega skömmu eftir miðnætti með gríðarlegu sunnanveðri og krapahríð. 

Vindritið sýnir vel hversu snögglega þetta gerðist. Miðnætti er lengst til hægri á myndinni - tíminn gengur síðan til vinstri. Það er rétt fyrir kl. 1 sem hvessti. - Það var laugardagskvöld - fjöldi fólks á skemmtistöðum (sem ekki voru jafnlengi opnir á þessum árum og nú er). 

Á nóttunni voru veðurathuganir gerðar á aðeins 3 stunda fresti - en ástæða hefur þótt til aukaathugunar kl. 02:35. Þá var vindur af fárviðrisstyrk og hviður upp í meira en 40 m/s. Enn var hvasst kl.6 - en samt mun skaplegra veður. 

Nokkuð tjón varð í þessu veðri, mest á Vestfjörðum. Þetta er það helsta sem getið er um í blöðum.

Mikil umferðarteppa á höfuðborgarsvæðinu, austanfjalls og suður með sjó. Margir lentu í hrakningum og minniháttar meiðsl urðu á fólki. Miklar rafmagnstruflanir urðu við slit loftlína innanbæjar.

Á nokkrum stöðum á Vestfjörðum skemmdust þök á húsum. Heyhlaða fauk á Ísafirði. Fjós fauk ofan af kúm og járnplötur fuku af íbúðarhúsinu í Neðri-Breiðadal í Önundarfirði. Skemmdir urðu á húsum á Flateyri, þar fauk trillubátur út vetrarstæði og fisktrönur sömuleiðis. Þak fauk af gömlu íshúsi á Suðureyri. Þak fauk af fjárhúsi í Norðurfirði á Ströndum og víðar varð tjón þar í sveit. Nokkrar skemmdir urðu á Bíldudal. Minniháttar skemmdir urðu á húsum á Keflavíkurflugvelli.

Um það var rætt að krapahríðin hefði verið mikil í uppsveitum Árnessýslu og valdið þar leiðinlegum áfreða og ófærð sem auðvitað hélst allt norðankastið sem sem kom í kjölfarið.