Fárviðrið 29. apríl 1972

9.10.2016 | 22:27

Fárviðrið 29. apríl 1972

Enn er fjallað um Reykjavíkurfárviðri. Þau þrjú sem komið hafa við sögu til þessa eru öll sérlega minnisstæð og ollu öll gríðarlegu tjóni bæði á höfuðborgarsvæðinu sem og víða um land. Það sem nú birtist á borðinu er að eðli og uppruna gjörólíkt hinum - og sjálfsagt eru þeir fáir sem muna. Stóð það fremur stutta stund laugardagsmorguninn 29. apríl 1972.

Hér má sjá úrklippu úr Vísi þennan sama dag (af timarit.is).

Stóru veðrin 1973, 1981 og 1991 áttu öll svipaðan aðdraganda - voru öll sömu ættar - og hvoru um sig fylgdu þrjár gerðir veðra - lágrastarlandsynningur, hárastarlandsynningur (eða úr hásuðri) og vestlægari stunga (lágröst) í kröppum lægðasveip.

Fárviðrið það sem nú er fjallað um var hins vegar af norðri. Norðan- og austanveður eiga líka ólíkan uppruna. Algengust eru þau sem tengd eru því sem kallað hefur verið Grænlandsstífla. Það eru lágrastarveður - vindur er hægur í háloftunum. En norðlæg hárastarveður eru líka til. Norðanrastirnar eru þó oftast ekki eins öflugar og þær suðlægu og vestlægu - og heldur sjaldgæfari. Stundum byrjar norðankast í beinum tengslum við háröst - en endar síðan með lágröst.

Hér má sjá veðurkort frá hádegi 27. apríl 1972, tveimur dögum áður en veðrið skall á. Í fljótu bragði sýnist það nokkuð sakleysislegt - enda sumardagurinn fyrsti liðinn hjá. Mikið háþrýstisvæði er í námunda við Asóreyjar og annað yfir Grænlandi (sem endurgreiningin ýkir heldur) - en lægðarenna er á milli.

Æstustu veðurnörd vita þó að þetta telst nokkuð varasöm staða. Slatti af mjög slæmum (mannskaða-)veðrum fyrri ára og alda eru í skylduliðinu. Gallinn var hins vegar sá að ekki var nokkur leið að sjá hvað úr yrði fyrir tíma tölvureikninga - ekkert að gera nema fylgjast grannt með loftþrýstihreyfingum.

Hættan sést betur á háloftakortum - þetta kort gildir síðdegis fimmtudaginn 27. apríl, - um einum og hálfum sólarhring fyrir illviðrishámarkið. Mjög hlýtt loft streymir til austnorðausturs inn á Norður-Atlantshaf í veg fyrir kalt loft sem kemur úr norðri fyrir vestan Ísland. - Hér er spurning um hversu vel heppnað stefnumótið verður.

Og það tókst svo sannarlega vel. Hér er veðrið nokkurn veginn í hámarki undir morgunn laugardaginn 29. apríl. Lægðin sem á fyrra korti var aðeins 1014 hPa í miðju er hér komin niður í 969 hPa, dýpkaði um 45 hPa á rúmum einum og hálfum sólarhring. Þetta er óvenjulegt svo seint í apríl. Mikill norðan- og norðaustanstrengur er yfir Íslandi. Þrýstimunur yfir landið fór yfir 23 hPa þegar mest var.

Eitthvað má ráða í eðli veðursins með því að rýna í háloftakortið á sama tíma.

Við sjáum að töluverð norðanvindröst (þéttar jafnhæðarlínur) liggur yfir landinu vestanverðu - ásamt einskonar poka af köldu lofti (þykktin er sýnd í lit). Samspil þykktar- og hæðarflata segir mikið um eðli ofviðra en við látum það eiga sig að vera að smjatta á þeim fræðum hér - þó er freistandi að skjóta inn einu orði/hugtaki sem ekki hefur sést á hungurdiskum áður - „þykktaröst“ og mega lesendur velta vöngum yfir merkingu þess.

Þrátt fyrir þéttar þrýstilínur yfir landinu hlýtur hinn mikli vindur í Reykjavík að hafa komið nokkuð á óvart. Fárviðri er alla vega ekki daglegt brauð - og síðan þetta var hefur vindur ekki mælst svona mikill í norðanátt á hinni opinberu veðurstöð í Reykjavík - í meir en 44 ár.

Framan af nóttu var vindur lengst af um 15 m/s, datt um stund niður fyrir 10 m/s milli kl. 2 og 3. Eftir kl. 4 rauk hann upp fyrir 25 m/s og eftir kl.6 upp í um 30 m/s. Rétt eftir kl.8 fór hann svo um stund í 32,9 m/s - formleg hviðumæling var ekki gerð, en vísir á skífu sást fara yfir 40 m/s. - Líklegt er að mesta hviða hafi verið enn meiri en það.

Norðanáttin í Reykjavík er skrýtin skepna - samanburður á flugvelli og Veðurstofutúni sýnir að síðarnefndi staðurinn sleppur oft við þær slæmu norðanáttir sem plaga flugvöllinn, miðbæinn og þau hverfi sem vestar liggja. Vindstyrkur sveiflast mjög - sérstaklega á þessu svæði - rétt eins og við sjáum á vindritinu hér að ofan. Norðanfossinn af Esjunni nær mjög oft að Geldinganesi og nágrenni - en ekki svo oft niður í Ártúnsholt og sjaldan í Selás og Breiðholt.

Í norðanáttum hegðar loftþrýstingur í Reykjavík sér oft mjög einkennilega - sérstaklega ef vindurinn á uppruna sinn í hærri röstum. Háloftaathuganir í Keflavík sýna að í þessu tilviki var vindhraði í hámarki í 400 hPa eða ofar (líklega við veðrahvörf - en þá athugun vantar - minni vindur var svo í heiðhvolfi). Í 400 hPa var hann 39,5 m/s á hádegi þann 29. - en var þá farinn að ganga niður í neðstu lögum - líka í Reykjavík.

Á þrýstiritinu hér að ofan má sjá stórar sveiflur ganga yfir - þetta er reyndar mest um það leyti sem vindur tók dýfuna niður fyrir 10 m/s og svo upp aftur. Einhverjar bylgjur eru að fara yfir - stórar bylgjur þar sem lóðrétt hreyfing lofts er mjög mikil. Orðið „þyngdarbylgja“ er oft notað - en ritstjóri hungurdiska vill frekar nota „flotbylgja“ - er það einkum vegna þess að fyrra orðið er einnig notað um fyrirbrigði allt annars eðlis (bylgjur í þyngdarsviðinu sjálfu).

Það er sum sé skoðun ritstjórans að þetta ákveðna norðanveður sé drifið af háloftavindröstinni. - Norðanfárviðri sem fjallað er um í næsta pistli er það hins vegar ekki - það er stífluveður - þykktarröst stýrði því.

En tjón varð nokkuð í þessu veðri þótt skammvinnt væri.

Mest var það á höfuðborgarsvæðinu, m.a. flettist þakklæðning af stórum hluta Tónabíós, loka varð Miklubraut um stund sökum járnplötufoks. Rúður brotnuðu viða, reykháfur hrundi og bárujárnsgirðing fauk. Litlar trillur sukku, önnur í Reykjavíkurhöfn en hin á Fossvogi. Mótauppsláttur fauk í Vestmannaeyjum, bíll fauk af vegi hjá Kiðafelli í Kjós og fleiri bílar lentu í vandræðum í Hvalfirði. Boltar brotnuðu í spennivirki á Geithálsi svo rafmagnslaust varð um tíma í Reykjavík. Rúður fuku úr gróðurhúsum í Mosfellssveit. Uppsláttur fyrir stórri hlöðu og jarðýtuvagn fauk undir Eyjafjöllum. Mikið af grásleppunetum eyðilagðist á Bakkafirði í brimi.

Mjög lúmskt allt saman.

Flokkur: Vísindi og fræði | Facebook

Athugasemdir

Sæll Trausti

Þakka umfjöllunina um þessi veður sem mörg hver buldu á mér og Akraborginni. Hefurðu fjallað um páskaveðrið 1963 og ef svo þá hvenær? Ég var á sjó í því veðri sem skipstjóri á netabát.

Þorvaldur Guðmundsson (IP-tala skráð) 10.10.2016 kl. 17:21