Kuldapollur - eða kuldapollurinn eða ?

Í fréttum af kuldum vestanhafs hefur hugtakið „polar vortex“, langoftast með ákveðnum greini vaðið uppi. Þeir sem eitthvað hafa fylgst með umræðum á bakvið fréttirnar hafa sjálfsagt orðið varir við ákveðinn pirring sérfræðinga vegna notkunar á hugtakinu. Sá pirringur er ekki alveg ástæðulaus - mörgum finnst fréttamenn séu að stela orðunum til að nota yfir annað heldur en hefðbundið er. 

Ónákvæmni og ágreining mætti reyndar losna við að mestu ef ákveðna greininum væri sleppt og óákveðinn notaður í staðinn í daglegum fréttaflutningi. Hér á landið eigum við í aðeins öðrum vandræðum - rétt íslenskt orð um „the polar vortex“ (með ákveðnum greini) hefur ekki enn fundist - við eigum hins vegar ágætt orð um „a polar vortex“. Þetta er nú eitthvað dularfullt? En lítum aðeins á málið.

Um margra áratuga skeið hafa háloftalægðirnar stóru sem ná yfir stóra hluta norðurhvels verið kallaðar „the polar vortex“. Það gerir þýðingu á íslensku erfiðari að þær eru eiginlega tvær. Önnur situr í heiðhvolfinu - en hin við veðrahvörfin og efri hluta veðrahvolfs. Eðli lægðanna er svosem svipað. Sú í heiðhvolfinu er sjáanleg og skýr flesta daga vetrarhelming ársins - en hverfur algjörlega á sumrin. Stundum hleypur óþekkt í hana um miðjan vetur og hún skiptist í tvennt. Við viljum geta talað um heiðhvolfslægðina án þess að vera sífellt að rugla henni saman við það sem neðar er. 

Dæmi um heiðhvolfslægðina í góðum gír sést á kortinu hér að neðan - frá því í janúar á þessu ári (2014).

Þá vitum við það. 

Veðrahvarfalægðin er meðaltalsfyrirbrigði - lega hennar og lögun skiptir höfuðmáli fyrir veðurfar frá ári til árs - en veður frá degi til dags víkur mikið frá meðaltalinu. Lítum á meðalhæð 500 hPa-flatarins og þykktarinnar í janúar 1981 til 2010.

Sé flett upp í skilgreiningu á „the polar vortex“ í orða- og hugtakasafni bandaríska veðurfræðifélagsins fáum við lýsingu á þessu korti [tengillinn á að vísa á staðinn]. 

Lægðarmiðjurnar eru tvær í janúar á meðalkortunum - önnur yfir kanadísku heimskautaeyjunum, en hin yfir Austur-Síberíu. Takið eftir því að meðalhæð flatarins í miðri lægðinni er um 5000 metrar. Áraskipti eru á styrk og staðsetningu - rétt eins og á öðrum meðalfyrirbrigðum t.d. svonefndri Íslandslægð.[Íslandslægðin sést reyndar vel á þessu korti - og ástæðan fyrir því að hún er þar sem hún er - um það höfum við fjallað nokkrum sinnum áður á hungurdiskum]. 

En þetta er bara meðaltal - frá degi til dags eru fjölmargar lægðarmiðjur á ferð á norðurslóðum. Við eigum einfalt orð yfir þær: Kuldapollar - nú heimskautakuldapollar vilji menn það frekar. Það gætu ameríkumenn alveg nefnt „a polar vortex“ - með óákveðnum greini - og nafnavandamálið þar með úr sögunni.

Bandaríkjamenn fá stundum kuldapolla yfir sig úr norðri - alveg óspillta af upphitun sjávar - til þess þarf þó ákveðin hringrásarskilyrði - sem við skulum bíða með að velta vöngum yfir.

En lítum á spákort sem gildir síðdegis á laugardag 23. nóvember.

Rauði strikalínuhringurinn er sá sami og á meðalkortinu hér að ofan. Við skulum taka eftir því að lægsta hæð 500 hPa-flatarins er hér talsvert minni en á meðalkortinu. Á meðalkortinu var enginn fjólublár litur - en bláa svæðið er þar talsvert stærra heldur en nú - enda gildir það kort í janúar - en enn er bara nóvember. 

Næsta kort er alveg eins - nema að búið er að setja hringi utan um helstu kuldapollana.

Hér er enginn kuldapollur yfir Bandaríkjunum - sá sem er milli Labrador og Grænlands er að hlýna. Sá sem rétt norðan við Hudsonflóa er öflugri - en er ekki á leiðinni neitt - í bili. Við sitjum í sunnanhlýviðri.

Nú er mjög þægilegt fyrir okkur - á íslensku að tala um Hudsonflóakuldapollinn - og sjálfsagt fyrir ameríska að tala um „a polar vortex“ við Hudsonflóa - „the polar vortex“ nær nefnilega yfir allt svæðið - lauslega innan þykksrauðstrikaða hringsins - og kuldapollurinn yfir Síberíu er mun öflugri heldur en sá við Hudsonflóa. 

En mæðist ekki mjög yfir þessu. Kuldapollar verða við líði á bloggi hungurdiska svo lengi sem það lifir. 

Athugasemdir

[kristinn geir steindórsson briem (IP-tala skráð) 21.11.2014 kl. 10:44]

færist þettað svæði til eftir árum eða er svæðið svo lítið að það hefur ekki bláss til að færast til. berjast þá hæðir og lægðir um blássið á svæðinu. ef ég skil myndirnar rétt er nokkur óstöðugleiki á svæðinu. gæti sá óstöðugleiki haft áhrif á íslandi átta mig ekki á kortinu hvar ísland er þar sem þú skrifar um að önnur sé yfir kanadísku heimskautaeijunum og hin yfir austur siberíu.  er ekki nokkur hætta á að það verði svo lítill óstöðugleiki á svæðinumeðan jafnvægi er ekki náð. leitast ekki veður til að leita jafnvægis það tekur bara tíma