Íslandssöguslef 7 (enn af ístölum)

Hér verður enn fjallað um ísvísitölur Lauge Koch og Astrid Ogilvie - en í þetta sinn saman á sömu mynd. Til að það sé hægt deilum við í tölu Koch með tíu og margföldum tölu Ogilvie með tíu. Auk þess höfum við búið til 7-ára keðjumeðaltal talnanna. Taka verður fram að þótt önnur talan kunni að vera hærri en hin á ákveðnu tímabili þýðir það ekki endilega að ís vanti í hina. Við höfum hér aðeins áhuga á breytingum í tíma - hvort tölurnar hitti á mikinn ís (eða lítinn) á sama tímabili.

Skyggðu svæðin á myndinni sýna ístölu Ogilvie, en rauða línan tölu Koch. Lárétti kvarðinn nær frá 1600 og fram undir 2000. Byrjum til hægri á myndinni - því nýjasta. Hafísárin 1965 til 1971 koma mjög vel fram í báðum vísitölunum, minni ís er bæði áður og eftir. Mikil þrep eru í báðum tölunum bæði um 1920 sem og rétt um aldamótin 1900.

Lágmarkið um miðja 19. öld sést mjög vel - skammvinnt að vísu - en mjög greinilegt. Síðan er langt tímabil með miklum, viðloðandi ís. Það tímabil byrjar í báðum tilvikum um 1780. Munum þó (sjá fyrri pistla) að mikil áraskipti voru að ískomunum. Milli 1760 og 1780 virðist ís hafa verið heldur minni en bæði áður og eftir. Enn eru að því er virðist ísrýr tímabil bæði í kringum 1720 til 1730 og um miðja 17. öld.

Trúlega eru ísfregnir nokkuð gloppóttar á 17. öld og fram eftir þeirri 18. Líklega vantar helst upplýsingar um skammvinnar ískomur (í vikum eða mánuðum) - en þær gætu samt hafa verið verulegar. Þrátt fyrir þessa galla er líklegt að vísitölurnar greini ísmikil tímabil frá þeim sem færðu okkur minni ís.

Allgott samband er á milli ískoma við Ísland og hitafars. Hafísárin 1965 til 1971 voru kaldari heldur en  þá hafði þekkst um alllangt skeið. Við vitum líka að það hlýnaði mjög á árunum upp úr 1920 og sömuleiðis að kuldinn hafði þegar náð hámarki þegar kom fram að aldamótunum 1900. Það sáu menn strax fyrir 1920 (sjá hungurdiskapistil þar um).

Þótt nítjándualdarhlýskeiðið hafi verið heldur rýrt í roðinu miðað við systkinin á 20. og 21. öldinni skar það sig samt úr sem hlýrra miðað við það sem á undan og eftir fór. 

Við vitum líka að það getur verið kalt án þess að ís sé mjög mikill. Það á t.d. við árin í kringum 1980 (2. hluta síðtuttugustualdarkuldaskeiðins mikla). Þá var lengst af íslítið hér við land. Trúlega á það líka við um fyrri tíð. Hlýindi eru ólíkleg sé ís mikill - en þó er slíkt ekki útilokað.

Líklegt er að kalt hafi verið í fyrri íshámörkum - við vitum um kulda á fyrstu tveimur áratugum 19. aldar og af mjög köldum stökum árum (eða pörum) á öðrum og þriðja áratugi þeirrar sömu aldar.

Til að auðvelda okkur að greina hugsanleg „hlýskeið“ 18. og 17. aldar skulum við horfa á þessa sömu mynd undir öðru sjónarhorni. Við snúum henni við - þannig að upp sé „hlýtt“ en niður „kalt“.

Fyrst skulum við muna að víst má telja að ís „vanti“ á 17. og 18. öld þannig að að línurnar „ættu“ að liggja neðar í myndinni en þær gera. Það sem skiptir máli eru rauðu og bláu borðarnir neðarlega á myndinni. Þeir eiga að greina að hlý (rautt) og köld (blátt) tímabil. Við vitum að ákveðnir veikleikar eru í sambandi ísmagns og hita á 19. og 20. öld. Trúlega á það líka við 17. og 18. öldina. Þar er munurinn hins vegar sá að við eigum nær engar mælingar. (Jú, eitthvað frá og með 1779 - kannski nægilega mikið til að giska á hitann - en það verður ekki reynt hér).

Skyldi hafa verið sæmilega hlýtt um miðja 17. öld og á tveimur skömmum tímabilum á þeirri 18? 

Þetta er allt eftir rituðum heimildum - en hvað með önnur veðurvitni? Meira síðar.