Úthafslægðin djúpa - stefnumótið

Í gær var fjallað hér um gríðarlega djúpa og krappa lægð sem þá var að myndast langt suðvestur í hafi (og nær ekki hingað). Nú hefur dýpkunin átt sér stað og ástæða til að líta á stöðuna - eða öllu heldur eitt smáatriði hennar - sem er reyndar aðalatriðið. Lægðin dýpkaði um 53 hPa á einum sólarhring og 40 hPa á 12 klukkustundum - það gerist ekki öllu svakalegra.

En fyrst er mjög falleg innrauð gervihnattamynd frá noaa (bandarísku veðurstofunni) sem tekin var um kl. hálfellefu í kvöld (laugardag 19. janúar 2013).

Lægðarmiðjan er á 55°N og 30°V og er orðin hægfara - fer þó fyrst í norður en síðan til norðvesturs, vesturs og suðvesturs. Miklir éljaklakkar eru í vestanofviðrinu sunnan við lægðina en veðrið er þó verst í slóðanum rétt suður og suðaustur af hringrásarmiðjunni, þar er örugglega fárviðri. Þessi slóði er oft kallaður broddur eða stingur lægðarinnar eða að talað er um lægðarsnúðinn.

Við sjáum að skýjabakkinn austan við miðjuna er tvískiptur - fremst fara mjög háreist (hvít) ský þar sem aðalúrkoman er en á eftir fylgir grátt svæði lægri skýja. Þar er jafnvel rof í skýjahuluna. Við svipaðar aðstæður yfir Suðvesturlandi ályktar maður jafnvel að nú hljóti kuldaskilin að hafa farið yfir - en svo er þó ekki - ofsafenginn landsynningurinn heldur áfram af fullum krafti.

Kuldaskilin (eða samskilin ef slíkt á við) fara síðar yfir. Þetta eru þó skrýtin kuldaskil að því leyti að niðurstreymisloft ofan úr efri hluta veðrahvolfs ryðst yfir og klippir efri hluta þeirra frá neðrihlutanum. Kuldaskilin eru því komin lengra uppi en niðri. Hvernig má það vera? Jú, niðurstreymisloftið að ofan er enn hlýrra heldur en loftið í hinum eiginlega hlýja geira lægðarinnar. Sé það aðeins lítillega hlýrra getur loftið orðið verulega óstöðugt og þrumuveður myndast.

En lægðin og dýpkun hennar orsakast af ákveðnu stefnumóti sem við skulum nú líta á - fyrir nördin. Aðrir eru sjálfsagt hættir að lesa fyrir löngu. Það þarf nokkra reynslu til að lesa úr kortum eins og hér eru sýnd - en við einbeitum okkur aðeins að einu atriði - látum önnur ekki trufla.  

Litavalið minnir á 100 ára gamalt málverk - sem ritstjórinn hefur séð en kemur ekki alveg fyrir sig. Horfum nú rólega á kortið sem er úr safni evrópureiknimiðstöðvarinnar. Það er m.a. gert til að gera á stefnumót af því tagi sem við fjöllum um sýnilegt. Gráar línur eru þrýstingur við sjávarmál (venjulegt veðurkort). Mjóslegin ör bendir á lægðarmiðjuna eins og hún var um kl. 9 á laugardagsmorgni. Þrýstingur í lægðarmiðju er um 976 hPa.

Litirnir ráðast af tvennu, annars vegar mættishita veðrahvarfanna og rakainnihaldi (dulvarma) í 850 hPa - látum smáatriðin eiga sig. Á grænu svæðunum eru veðrahvörfin há en rauðu og brúnu svæðin tákna annað hvort að veðrahvörfin séu lág - eða þá að dulvarmi í 850 hPa sé mikill. Smáreynslu þarf til að greina þetta að. Svo vill til að það er auðvelt í tilviki því sem við erum að skoða.

Bókstafurinn K og örin sem frá honum liggur benda á svæði þar sem kalt loft er að ryðjast áfram. Ofan á því liggja mjög lág veðrahvörf - ruðningur lágra veðrahvarfa er hættulegur. Bókstafurinn R og ör hans benda hins vegar á svæði þar sem dulvarmi er mikill. Við gætum sagt að R-svæðið sé hlýr geiri lægðarinnar. Hér eru veðrahvörfin há.  

Á næstu kortum er bent á nákvæmlega sömu atriði - við fylgjumst bara með þeim en skiptum okkur ekki af neinu öðru á kortunum - sama hversu athyglisvert það er.

Hér er klukkan orðin 12 á hádegi (aðeins þrír tímar hafa liðið). Við sjáum að örvarendarnir hafa nálgast og lægðin hefur dýpkað um 9 hPa. Kaldi fleygurinn er eins og brattur veggur.

Hér er klukkan orðin 15 og sprengingin á sér stað, raka loftið og veðrahvörfin lágu snertast, liturinn verður blár. Ofsafenginn snúningur verður til. Lægðin hefur dýpkað um 15 hPa á aðeins 3 klukkustundum.

Kl. 18 eru veðrahvörfin lágu að hringa lægðarmiðjuna sem nú er orðin 943 hPa. Í þessu tilviki skiptir framsókn lágra og þar með kaldra veðrahvarfa trúlega meira máli heldur en rakinn í hlýja loftinu en það var ekki sérlega hlýtt. Lægðin heldur fullum styrk í hálfan sólarhring en grynnist síðan.

Já, blái liturinn yfir Spáni. Það voru þrumuveður hans sem töfðu þar lestarferðir handboltalandsliðsins. En hegðan veðrahvarfanna er ekki ofsafengin á þeim slóðum eins og úti á Atlantshafinu í dag. Rakinn skiptir meira máli heldur en veðrahvörfin - þótt þau séu reyndar óvenju lág yfir Spáni á kortinu, örmjór fingur merktur 720 hPa var yfir Barselóna - vonandi meiddist enginn.

Athugasemdir

[Jón Frímann Jónsson, 20.1.2013 kl. 23:28]

Þarna er líklega lægðin sem ég talaði um fyrir nokkru síðan. Þetta er ekki alveg eins og ég hafði hugsað mér það. Ég reikna þó fastlega með því að þessi lægð muni á endanum brjóta sér leið norður með (líklegast austan til við Ísland).

Hvað varðar aðrar lægðir. Þá munu þær líklega koma fram. Þó ekki nærri því eins kröftugar og þessa lægð sem um ræðir hérna. Það gæti myndast minniháttar lægð við suðurodda Grænlands á næstu klukkutímum til dögum. Sú lægð, ef hún myndast mun væntanlega renna inn í þessa lægð og koma af stað atburðarrás sem ég er ekki alveg viss um hvernig endar ennþá. Þar sem spádómum mínum semur ekki í þessu máli ennþá.

[Emil Hannes Valgeirsson, 21.1.2013 kl. 00:11]

En nú eru Danir farnir að tala um mögulegan ísvetur - þá væntanlega á dönsku sundunum, skv. DMI

Holder langtidsprognoserne, kan Danmark være på vej mod første isvinter i 17 år. Ny beregningsmetode afslører, hvad der skal til.
Den gængse definition af isvinter er, at isdannelser i hovedfarvandene skal byde på så store vanskeligheder for skibsfarten, at mindst én statsisbryder skal bryde is mindst én dag.

[Ágúst H Bjarnason, 21.1.2013 kl. 13:29]

Ég bjó í Lundi í Suður-Svíþjóð ´69-´71.  Þá var annan veturinn ís á Eyrarsundinu milli Málmeyjar og Kaupmannahafnar.  Ísbrjótar voru þar til að opna leið fyrir ferjurnar. Þegar ég fór heim í jólafrí þá var allt annað og mildara veður á Íslandi en þar, enda vildu Svíar ekki trúa mér þegar ég sagði þeim að hitinn heima hefði farið í +10 gráður (kannski ýkti ég aðeins, en ekki mikið).

[Trausti Jónsson, 22.1.2013 kl. 01:34]

Ísvetur í Danmörku? Ég las þennan danska pistil, en verð að játa að skilgreiningin einn ríkisrekinn ísbrjótur að störfum í einn dag hefur alveg farið framhjá mér til þessa. Hafa þeir síðan legið bundnir við bryggju eða reikað um í iðjuleysi? Er viðhaldið í lagi? Er ekki búið að selja þá alla? Eru þeir allir í hjakki við Grænland? Þeim hlýtur alla vega að hafa fækkað? En fróðlegt engu að síður.