Af afbrigðilegum maímánuðum - síðari hluti, austan- og vestanáttir

Nú kemur að síðari hluta umfjöllunar um þrálátar höfuðvindáttir í maí. Þar með er lokið yfirferð um alla mánuði ársins. Viðfangsefnið nú er austan- og vestanþráhyggja. Notaðir eru sömu fimm flokkunarhættir og áður.

1. Mismunur á loftþrýstingi norðanlands og sunnan. Þessi röð nær sem stendur aftur til 1878. Gengið er út frá því að sé þrýstingur hærri norðalnlands heldur en syðra séu austlægar áttir ríkjandi. Líklegt er að því meiri sem munurinn er, því þrálátari hafi austanáttin verið.

Meginhluta ársins er austanátt ríkjandi hér á landi, raunar með dálitlum norðanþætti. Í þeim 134 maímánuðum sem hér liggja undir eru aðeins 15 þegar þrýstingur er hærri sunnanlands heldur en fyrir norðan.

En austanáttin var mest í maí 1967. Það var heldur daufur mánuður á Akureyri þar sem ritstjórinn dvaldist um það leyti. Á leiðinni suður undir lok mánaðar var farið um forblauta moldarbólgna vegi og víða var blautur snjókrapi á báða vegu allt suður fyrir Holtavörðuheiði. Vorið var heldur ekki langt komið í Borgarfirði, en syðra var alla vega sólríkt í þessum maí. Áhugasamir ættu að líta á pistil nimbusar um sólríka maímánuði  til að fræðast um það.

Næstir í austanáttarröðinni eru þrír mánuðir nánast jafnir, 1904, 1979 og 2011. Við ættum að muna maí í fyrra - þennan með Grímsvatnagosinu, 1979 er sífellt að koma við sögu í metalistum, kaldastur maímánaða - en maí 1904 man enginn nema e.t.v. bókartitilinn: Það voraði vel 1904 (eftir Gunnar M. Magnúss). En voraði vel 1904? Textahnotskurn hungurdiska segir um maí: Nokkuð kalt fram yfir miðjan mánuð, en síðan betri tíð. Hiti í meðallagi. En fjárskaðar urðu eystra í hríðarbyl um miðjan mánuð. Annars var tíð tiltölulega góð 1904 að viðmiði þess tíma.

Vestanátt var mest í maí 1991. Þá var talin hagstæð tíð en mjög úrkomusöm, sérstaklega vestanlands. Næstmest var vestanáttin 1896 og síðan er gæðamánuðurinn 1935 í þriðja sæti. Hann telst hlýjasti maí sem vitað er um á landinu. Maí 1896 fékk góða dóma en mjög úrkomusamt var á Vesturlandi rétt eins og 1991.  

2. Styrkur austanáttarinnar eins og hann kemur fram þegar reiknuð er meðalstefna og styrkur allra vindathugana á öllum (mönnuðum) veðurstöðvum. Þessi röð nær aðeins aftur til 1949.

Hér koma áður ónefndir mánuðir við sögu í toppsætum austanáttarinnar, 1982, 1972 og 1976, ólíkir mánuðir. Maí 1982 talinn mjög óhagstæður og kaldur, en maí 1972 góður og hlýr. Kuldakastið mikla í byrjun maí 1982 hefur nokkrum sinnum borið á góma áður hér á hungurdiskum.

Vestanáttin að þessu tali var mest 1991 rétt eins og að ofan, en maí 1956 kemur í öðru sæti með sitt fræga vestanillviðri og saltroki.

3. Gerðar hafa verið vindáttartalningar fyrir þær veðurstöðvar sem lengst hafa athugað samfellt og vindathugunum skipt á 8 höfuðvindáttir og prósentur reiknaðar. Síðan er tíðni norðaustan, austan og suðaustanáttar lögð saman. Þá fæst heildartala austlægra átta. Þessi röð nær aftur til 1874. Ósamfellur eru í röðinni en við þykjumst ekki sjá þær.

Hér er maí 1982 aftur mestur austanmánaða en 1933 og 1965 koma næstir, ólíkir innbyrðis. Í maí 1933 var talin einmunatíð en það orð er notað yfir sérlega hagstætt veðurlag, í maí 1965 var hægviðrasamt og tíð var hagstæð suðvestanlands, en fyrir norðan og austan var mikill hafís og honum fylgdi kuldi við strendur og jafnvel inn til landsins um Norðurland vestanvert.

Vestanáttin var mest í maí 1991 og síðan í maí 1935. Betra samkomulag virðist um vestanáttina heldur en þær austlægu í þessu yfirliti.

4. Fjórði mælikvarðinn er fenginn úr endurgreiningunni amerísku og nær hann aftur til 1871. Fyrstu 20 til 30 árin verðum við þó að taka niðurstöðum greiningarinnar með varúð.

Og enn eru nýir austanáttamánuðir nefndir til sögunnar, maí 1925 og 1931 efstir, en síðan kemur maí 2011 sem nefndur hefur verið áður. Maí 1991 er enn mestur vestanáttarmaímánaða - hann hefur greinilega verið mjög eindreginn, síðan kemur maí 1896 en hann var einnig nefndur hér að ofan.

5. Fimmti kvarðinn er einnig úr endurgreiningunni nema hvað hér er reiknað í 500 hPa-fletinum. Hér er maí 1889 mestur austanáttarmánaða og 1925 í öðru sæti. Vestanáttin var hins vegar mest 1991 og síðan 1896 - rétt eins og áður.