Veðrasveiflur síðustu áratuga (4)

Nú lítum við á sveiflur í úrkomumagni síðustu áratugina. Mikil fylgni er í úrkomutíðni um allt sunnan- og vestanvert landið - austan frá Fáskrúðsfirði suður og vestur um land og allt norður í Skagafjörð. Magnfylgni er ekki eins mikil og munur á meðalúrkomu ársins er auðvitað gríðarmikill á þessu svæði. Norðausturland frá Tröllaskaga í vestri og austur á Hérað og norðanverða Austfirði er fylgnislítið við suður- og vestursvæðið bæði í úrkomutíðni og magni.

Þessi tvískipting landsins í tvö úrkomusvæði er auðvitað mikil einföldun en á þó þann stuðning að á suður- og vestursvæðinu er það sunnanþáttur vindsins (bæði við jörð sem og í háloftum) sem hefur hvað mest áhrif á breytileikann frá ári til árs.

Í fljótu bragði skyldi maður því ætla að norðaustanlands væri það þá norðanáttin sem mestu réði um breytileikann þar. Hún ræður auðvitað miklu - en þó virðist sem áhrif loftþrýstings séu meiri. Norðanátt í háum loftþrýstingi er áberandi þurrari norðaustanlands heldur en í lágum. Í háþrýstingi er hæðarbeygja ríkjandi í þrýstisviðinu þannig að þá er norðanáttin af vestrænum (þurrum) uppruna. Í lágþrýstingi er hún hins vegar af austrænum uppruna, loftið oft upphaflega komið að sunnan, kringum lægð skammt austur eða norðaustur af landinu.

Úrkoma í lágum þrýstingi og norðanátt á Akureyri er gróflega tíföld miðað við meðallag - og þeir fáu dagar á´árinu sem bjóða upp á slíkt ástand eiga því stóran hluta í meðaltalinu.

Á landinu í heild er úrkoma meiri í lágþrýstingi heldur en þegar þrýstingur er hár en um landið sunnanvert skiptir meira máli að áttin sé af suðri heldur en hver þrýstingurinn er.

Vegna vægis einstakra stórra úrkomuatburða í ársúrkomunni er þó mun erfiðara að tengja úrkomuna við almenna hringrás í námunda við landið. En lítum á tvær myndir.

Sú fyrri sýnir 12-mánaða keðjusummur úrkomu í Reykjavík (blár ferill) og á Akureyri (grár ferill) frá 1949 og til loka árs 2010. Ferlarnir eru mjög órólegir en þó sést greinilega að úrkoma í Reykjavík (ársmeðaltal um 800 mm) er að jafnaði mun meiri heldur en á Akureyri (um 490 mm). Þó er mesta úrkoma 12-mánaða á Akureyri meiri heldur en minnsta 12-mánaða úrkoma í Reykjavík.

Fyrstu gildi myndarinnar (lengst til vinstri) ná yfir janúar til desember 1949, næsta gildi tekur til febrúar 1949 til og með janúar 1950 og síðan koll af kolli í mánaðarlöngum skrefum alveg til enda. Síðustu gildin ná til tímabilsins janúar til desember 2010.

Ef við lítum nánar á Reykjavíkurferilinn (þann bláa) sýnist okkur að topparnir liggi gjarnan nokkrir saman ekki svo mjög langt frá hvor öðrum, en síðan komi nokkurra ára bil með lægri gildum. Á að giska 12 til 18 ár eru gjarnan á milli dýpstu dalanna (úrkoma innan við 600 mm). Enga reglu er að sjá og leitni er engin.

Hinar stóru sveiflur Reykjavíkurferilsins valda því að sveiflurnar á Akureyri sýnast minni. Þær eru samt hlutfallslega ámóta stórar. Úrkoma á þurrasta 12-mánaða tímabilinu á Akureyri (febrúar 1965 til janúar 1966) var aðeins um 60% meðalúrkomunnar, en það votasta um 60% ofan meðallags (merkt á myndinni). Í Reykjavík var úrkoma á þurrasta 12-mánaða tímabilinu (september 1950 til ágúst 1951) um 65% meðalúrkomu, en það votasta um 55% ofan meðallagsins.

Það vekur einhverja athygli hversu flatt línuritið fyrir Akureyri er síðustu 12 árin eða svo meðan sveiflurnar í Reykjavík eru með allra mesta móti. Ekki ber að leggja neina sérstaka merkingu í það. Taka má eftir því að hafísárin svonefndu (1965 til 1971) voru tiltölulega þurr á Akureyri þrátt fyrir miklar norðanáttir á þeim tíma. En loftþrýstingur var þá lengstum hár og norðanáttin því af tiltölulega vestrænum uppruna eins og bent var á að ofan.

Hin myndin sýnir hluta Reykjavíkurlínuritsins, frá 1996 til 2010. Þar má einnig sjá sunnanáttina á sama tíma.

Úrkoman í Reykjavík er sýnd með bláum ferli og kvarða til vinstri, en sunnanáttin er rauð og er á kvarða til hægri. Norðanáttin 2010 (neikvæð sunnanátt) er auðvitað áberandi óvenjuleg og er þurrkurinn það ár greinilega í tengslum við hana. Önnur hámörk og lágmörk línuritsins falla nokkuð vel saman, það er helst að árin 1996 til 1997 séu óþekk.

Má af þessu ráða að fyrri þurrk- og úrkomutímabil á Suðvesturlandi tengist líka háloftavindáttum? Tengjast þurrktímabil á Norðausturlandi háum loftþrýstingi?

Lesendur mega búast við framhaldi í svipuðum dúr síðar.