Veðrasveiflur síðustu áratuga (3)

Hér kemur þriðji hlutinn af pistlinum langa um veðrasveiflur síðustu áratuga. Samhengisins vegna læt ég þennan kafla ekki bíða - hann er í beinu framhaldi af pistli gærdagsins. Þá var samband háloftasunnanáttar og hitafars hér á landi kynnt lítillega. Við sáum að hlýindin miklu á árunum 2002 til 2004 virtust skýrast að mestu af mikilli sunnanátt sem þá réði ríkjum en nærri því eins mikil hlýindi 2010 áttu greinilega aðra skýringu - við lítum nú betur á hana. Fyrst er mynd sem sýnir 12-mánaða keðjumeðaltal hita í Reykjavík á árunum 1996 til 2011 - þetta er nákvæmlega sami ferill og við sáum í tveimur fyrri pistlunum.

Blái ferillinn sýnir 12-mánaða keðjumeðaltal hita í Reykjavík og á kvarðinn til vinstri á myndinni við hann. Rauði ferillinn sýnir aftur á móti 12-mánaða keðjumeðaltal hæðar 500 hPa-flatarins yfir Íslandi á sama tíma. Kvarðinn er til hægri og tölurnar eru 500 hPa-hæðin í venjubundnum dekametrum (dam = 10 m)að frádregnum tölunni 500. Neðsta talan er 32 og táknar hún 532 dekametra eða 5320 metra.

Hér fellur rauði ferillinn býsna vel að hitanum - ekkert síður heldur en sunnanáttin sem við litum á í gær. Það er toppur í 500 hPa-hæðinni samtímis hlýindunum miklu 2002 til 2004 - þau komu sum sé í samvinnu hæðaráhrifa og sunnanáttaráhrifa. Eftir 2004 féll hæðin hægt fram til 2006 að sneggra fall kom inn. Hitinn féll þó ekki með hæðinni 2006. Við sáum í fyrra pistli að sunnanáttin bætti heldur í sig um það leyti.

Síðan verður þessi makalausa þróun 2010 að hæðin hækkar gríðarlega - talsvert meira en vitað er um áður á tímabili háloftaathugana, en þær komust í þokkalegt horf rétt fyrir 1950. Þetta nægði til að keyra upp hitann - þrátt fyrir að sunnanáttin hafi dottið niður.

Sveiflur í hitafari á Íslandi skýrast að minnsta kosti að hálfu leyti af þessum tveimur breytum einum - hæðinni á 500 hPa-fletinum og styrk sunnanáttarinnar. Auðvelt er að bæta vestanáttinni í breytusafnið - hún gerir hitaágiskanir ívið betri. Áhrif hennar eru þau að því meiri sem vestanáttin er því kaldara verður hér á landi.

En hvað hefði gerst 2010 ef sunnanáttin hefði verið jafnöflug og 2003 - samfara þessari gríðarlega miklu hæð? Er slíkt yfirhöfuð mögulegt? Já, það er mögulegt en ólíklegt. Nánari greining á þáttunum tveimur, sunnanáttinni og 500 hPa-hæðinni sýnir vægt samband þeirra - þannig að tilhneiging er til þess að saman fari væg sunnanátt og mikil hæð og mikil sunnanátt sé hæðin lág. Þetta staðfestist í sjálfu sér 2010 en er samt ekki náttúrulögmál af neinu tagi.

En eins og minnst var á í fyrri pistli hafa hlýindin síðastliðin 8 til 9 ár verið meiri heldur en þáttagreiningin sem hér er fjallað um getur skýrt ein og sér. Þar munar um það bil 0,7 stigum að meðaltali og árið 2010 rúmu einu stigi. Það er sem sagt einhvers konar rek í sambandi þáttanna og hitans að ræða frá því sem það var fyrir árið 2002.

Í sambandi þáttanna sem gilti fyrir 2002 var hægt að reikna hæstan mögulegan ársmeðalhita í Reykjavík miðað við það að sunnanáttin væri jafnmikil og mest er þekkt, 500 hPa-hæðin væri jafnmikil og mest er þekkt og vestanáttin jafnlítil og hún minnst hefur orðið. Útkoman úr slíkri tilraun gefur 6,7 stig sem ársmeðalhita í Reykjavík. Það er um 0,6 stigum hærra heldur en hitinn hefur nokkru sinni orðið á almanaksári, en aðeins um 0,1 stigi hærra heldur en hæsta 12-mánaða meðaltalið (september 2002 til ágúst 2003).

Hæsti toppurinn á myndinni er sem sagt nærri því það hæsta sem búast mátti við í Reykjavík - með gömlu reiknireglunum - án 0,7 stiga kraftaverkaviðbótarinnar sem varað hefur síðan. Ef þessi náðarviðbót heldur sér í framtíðinni (það er varla hægt að treysta því) gætum við því með heppni fengið um 7,4 stiga ár (eða 12-mánaða tímabil) í Reykjavík. Í fljótu bragði kann það að virðast fráleitt - en sjáum bara hvað gerðist á Grænlandi árið 2010.  Þá var hiti í Nuuk 4,2 stigum ofan meðallagsins 1961-1990 - 4,2 stig ofan sama meðallags í Reykjavík eru 8,5 stig - hafið þið það.

En hvað eru þessi óvæntu 0,7 stig að flækjast hér? Ekki er gott að segja um það, en hér er komið að áratugabreytileika í veðurfari sem ekki skýrist af breytilegu þrýstisviði hér nærri landinu. Nú þekki ég ekki samskonar reikninga annars staðar að - en ég er frekar tregur til að kenna aukningu gróðurhúsaáhrifa eingöngu um - alla vega ekki nema að mun betur athuguðu máli.

Ætlunin er að halda þessari pistlaröð áfram - áður en við yfirgefum hringrásarhjalið um þessi síðustu ár verðum við að líta aðeins á úrkomu tímabilsins og e.t.v fleiri veðurþætti.

Athugasemdir

[Þorkell Guðbrandsson (IP-tala skráð) 28.10.2011 kl. 09:41]

Ja, hérna Trausti Jónsson. Hvar og hvernig færðu tíma til að vinna þessar upplýsingar allar og koma þeim í þetta skemmtilega form? Maður hefði haldið að það væri viku vinna á bak við hverja þessara greina í þessum flokki - að lágmarki!

[Sveinn Atli Gunnarsson, 28.10.2011 kl. 11:23]

Fróðleg grein um veðrasveiflur við Íslandsstrendur - þú stendur þig vel í því að vanda Trausti.

Mig langar að gera smá athugasemd við eitt atriði (þú ert væntanlega ekki að ræða hitastig á heimsvísu, en bara til að fólk misskilji það ekk). Mér þykja upplýsingar (fengnar með vísindalegum aðferðum) varðandi aukin gróðurhúsaáhrif af mannavöldum næg til að draga ályktanir varðandi hækkandi hitastig á heimsvísu, hvað sem líður náttúrulegum sveiflum eða því sem segja má varðandi það að kenna gróðurhúsaáhrifum eingöngu um staðbundið hér við Íslands strendur...það væri væntanlega mikil einföldun.

[Emil Hannes Valgeirsson, 28.10.2011 kl. 20:16]

Mér sýnist útfrá tölfræði sem ég á til að ef við fengjum 12 mánuði í röð sem yrðu eins hlýir og mánuðirnir hafa orðið hlýjastir á síðustu 10 árum þá fengjum við ársmeðalhita upp á 7,3 stig.

Ef við jöfnuðum hitamet allra mánaða í Reykjavík frá 1930 fengjum við hinsvegar 8,1 stiga árshita. Svo má líka miða við hitamet frá upphafi mælinga en þá fengjum við eitthvað aðeins hærri tölu. Held að það sé nokkuð ólíklegt á næstu árum.

[Trausti Jónsson, 29.10.2011 kl. 02:02]

Þorkell. Það er nú aðallega tími sem er löngu liðinn. Þetta er eins og hjá gömlum iðnaðarmanni þar sem ýmsir íhlutir hafa hrúgast upp í gegnum árin og koma að notum um síðir. Dregnir fram úr hillu og notaðir til að setja saman eitthvað nýtt. Svatli: Hitahækkun á heimsvísu síðustu fimmtán árin er talsvert minni heldur en þessi 0,7 stig - þannig að þau eru trúlega staðbundin að miklu leyti. Emil: Það sem hefur gerst áður getur gerst aftur - jafnvel í þeirri ólíklegu samfellu sem þú nefnir. Við þyrftum líklega að bíða mjög, mjög lengi væru metmánuðir slembidreifðir um tímann. En þeir eru það ekki. Það eykur spennuna í leiknum.

[Sveinn Atli Gunnarsson, 29.10.2011 kl. 23:50]

Það er augljóst að staðbundnar hitasveiflur hljóta að geta vera meiri (eða minni) en hækkun meðalhitastigs á heimsvísu á síðustu fimmtán árum (og varðandi önnur valin tímabil). En takk fyrir að benda á að það þarf ekki að vera að það sé algert samræmi þarna á milli - það eru að sjálfsögðu fleiri þættir sem spila inní eins og þekkt er - bæði staðbundið og á heimsvísu.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 31.10.2011 kl. 11:19]

Maður veltir fyrir sér hvað hafi verið í gangi og skapað mánuðina með stórkostlegustu hitafrávikin, t. d. febr. 1932, mars 1847 og 1929, apríl 1974 og svo framvegis og svo t.d. september 1939 og 1941. Og svo allir köldustu mánuðurnir, þeir allra votustu og allra þurrustu. Gaman væri ef til væri greining á hverjum einasta mánuði a.m.k. frá landnámi!