Júlíhiti í Stykkishólmi 1803 til 2010

Enn skal litið til baka. Það er eitthvað fullnægjandi við að geta litið hitafar meir en 200 júlímánaða á einu bretti jafnvel þótt skyggni til þeirra sem fjarlægastir eru sé mætti vera betra. Við sjáum þó móta fyrir landslaginu.

Lóðrétti kvarðinn sýnir júlímeðalhita í Stykkishólmi í gráðum, lárétti kvarðinn sýnir árin, þau elstu lengst til vinstri. Gráu súlurnar sýna einstök ár, bláa línan er létt sía sem notuð er til að sýna helstu áratugasveiflur og rauða línan er reiknuð leitni. Hún er lítil, aðeins 0,2 stig á öld, væri meiri ef við byrjuðum reikningana um 1860. Mælingar fyrir þann tíma eru frekar óvissar aftur til 1830 og mjög óvissar fyrir þann tíma.

Í júlí er vestanvindabelti jarðar næst því að komast í hvíldarstöðu, lægðagangur hér við land er þá minnstur og sólin, snjófyrningar og sjávarhiti ráða mestu um hitafar. Júlímánuður er eini heili mánuður ársins þegar sjórinn er að meðaltali kaldari heldur en loftið. Sýnir það vel hversu sólin er öflug á þessum árstíma minnsta aðstreymis lofts annars staðar að. Ekki er það þó svo að allt aðstreymi leggist af. Við höfum undanfarinn mánuð t.d. séð norðanaðstreymið hafa undirtökin í baráttunni við aðstreymi hlýlofts að sunnan. Hér sunnanlands jafnaði sólin nærri því metin - hún gæti það ekki við sambærileg skilyrði á öðrum tímum árs - en norðanlands naut sólar ekki og kuldinn var þá eftir því.

Á myndinni sjáum við að júlíhitinn var oftast sæmilegur á tímabilinu 1820 til 1860, hlýju mánuðirnir hafa betur, 1826 og 1827 eru þó undantekningar. Tímabilið frá 1860 og fram yfir 1890 er aðallega kalt, þó er þar hlýjasti júlímánuðurinn, 1880, undanfari frostavetursins einstaka 1880 til 1881. Stöku gæðamánuðir koma síðan snemma á 20. öld, en þrír skítkaldir júlímánuðir í röð, 1921, 1922 og 1923 ljúka kuldaskeiðinu.

Síðan tekur tuttugustualdarhlýskeiðið mikla við. Allra mestu júlíhlýindunum er þó lokið eftir 1945 og fyrsta syrpa af vondum júlímánuðum hefst 1961, 1962 og 1963 þó verstur. Sumur þessi voru þannig boðberar kuldakastsins mikla sem plagaði landsmenn síðan áfram næstu áratugina, einkennilegt hvernig hlýskeiðið mikla byrjar og endar á kuldajúlímánuðum þvert ofan í hlýja vetur sömu ára - báðu megin hlýskeiðsins. Hvernig stendur á þessu?

Júlí 1970 var síðan sá kaldasti frá 1887. Var litla-ísöld að byrja að nýju? Kuldinn hélt áfram, stundum einn og sér en oftar studdur af endalausri rigningu, veður norðanlands var þó stundum skárra í landáttinni. En 1991 kom allt í einu júlímánuður á fullum hita og var sá hlýjasti í Stykkishólmi síðan 1933. Hvað var á seyði? Lengi leit út fyrir að þetta væri bara eitthvað stakt og einmana, en síðan fóru 11 stiga mánuðir að detta inn með aukinni tíðni, fyrst 1997, síðan þrír í röð, 2003, 2004 og 2005, 2006 var ívið lakari en þó betri heldur en flestir höfðu verið á kuldaskeiðinu. Loks komu fjórir 11 stiga mánuðir í röð 2007, 2008, 2009 og 2010.

Ekki hefur neitt þvílíkt gerst í meir en 200 ár. En hvað nú - í júlí 2011?