Fáein orð um skyggni (í tilefni af öskumistri)

Enn léttir ekki vel til þannig að sjáist hvort himininn eða sólin hafa látið á sjá við eldgosið í Grímsvötnum. Líkur á að við sjáum eitthvað spennandi minnka með hverjum deginum eftir því sem gosefnin dreifast meira eða falla til jarðar með úrkomu. En hér koma nokkur orð um skyggni.  

Það er ekki alltaf augljóst hvað átt er við með upplýsingum um skyggni á veðurstöð, sérstaklega í náttmyrkri. Mörgum kemur á óvart að skyggni sé talið „ágætt” þar sem umferðaróhapp hefur átt sér stað í niðamyrkri og bleytu þegar menn af eðlilegum ástæðum kunna varla fótum sínum forráð. Málvenju og veðurlýsingu getur hér greint að. Veðurathuganaskyggni á alltaf við lárétt skyggni, skyggni sem er takmarkað af veðurfyrirbrigðum, en ekki náttmyrkri, skuggum eða ástandi yfirborðs jarðar. Í náttmyrkri er auðveldast að meta skyggni eftir því hversu vel sést til fjarlægra ljósa, en þar sem engin slík eru til staðar er miðað við útlínur í landslagi eða stundum því hvort stjörnur eða tungl sjást neðarlega á himni eða ekki.

Það sem takmarkar skyggni sem skilgreint er á þennan hátt getur verið úrkoma af ýmsu tagi, skafrenningur, ryk, raki, mengun eða þoka. Hægt er að mæla skyggni með nákvæmum mælitækjum. Nöfn á smáum ögnum eru enn nokkuð á reiki í íslensku. Ég nota gjarnan orðið ar yfir smáar agnir í lofti. Arið skiptist síðan í ryk og agnúða. Ryk vita allir hvað er en agnúði er samsafn örsmárra dropa sem innhalda auk vatns uppleyst sölt eða fljótandi efni af ýmsu tagi. En ekki er víst að allir séu sammála um þessa notkun orðanna.

Skerpa útlína í fjarska ræðst af því hversu vel forgrunnur greinist frá bakgrunni. Lítum á skýringarmynd.

Myndin er fengin úr prýðilegri kennslubók eftir Daniel J. Jacob (sjá hér að neðan) og sýnir auga (lengst til hægri) nema dreif af sólargeislum sem hafa endurkastast á ýmsa vegu. Á myndinni er grámerktur hlutur sem augað er að reyna að sjá, hlutinn ber í bakgrunn lengst til vinstri á myndinni.

Agnúði og ryk (t.d. aska) valda því að skyggni er verra en væri án hans. Sólargeislar lýsa upp bakgrunn, hlut og agnir sem ber á milli hans og augans. Skyggnið ræðst af þeim mun sem er á geislahneppi 3 (frá bakgrunninum) og hneppi 2 (frá hlutnum). Dreif frá ari framan hlutar inn í sjónlínu (1) og dreif ljóss frá hlut út úr sjónlínu (4) draga úr skyggninu til hlutarins.

Bókin sem myndin er úr er ætluð byrjendum í háskólanámi. Ég mæli með henni:

Jacob, Daniel J., Introduction to Atmospheric Chemistry, Princeton University Press, 1999, 266 s.

Athugasemdir

[Þorkell Guðbrandsson (IP-tala skráð) 30.5.2011 kl. 17:55]

Það var hreinviðri hér í Skagafirði í dag, sólin skein frá því sem ætla mátti að væri heiður himinn, en svo var í raun ekki. Einhverskonar ljósleit slikja virtist vera á lofti, ekki bara í sólarátt, heldur líka í aðrar áttir séð. Nú getur svo sem vel verið að á lofti hafi verið einhver háský eða jafnvel "silfurský" eða hvað það er kallað. Hef ekki vit á því. En þetta minnti óþyrmilega á loftið eftir stórgosið í Pinatubo 1991 og Mt. St. Helens 1980.

[Trausti Jónsson, 31.5.2011 kl. 01:23]

Þorkell, svipað var ástatt hér í Reykjavík í dag (30.maí) og þú lýsir í Skagafirðinum, ljósleit slikja virtist á lofti. Blika var það varla - í henni sjást rosabaugar og hjásólir sem ískristallar framkalla. Það sem sást hefur þá líklega verið dropa- eða rykkyns. Spurning er hversu ofarlega þetta hefur verið, gæti hafa verið dropamergð í veðrahvolfinu sem var frekar rakt Vel má vera að dropar hafi þést á örsmáum öskukornum sem ábyggilega er gnægð af. En fyrir sólarlag sló flekkjum af mið- og lágskýjum upp á himinn hér suðvestanlands þannig að ekki sást hvort um öskuský í heiðhvolfi var að ræða. Vonandi verða björtu dagarnir fleiri þannig að við getum haldið áfram að ráða í loftið. Silfurský sjást ekki hér á landi nema 24. júlí til 16. ágúst og þá aðeins um stuttan tíma kringum miðnætti.