Þegar lítið er um að vera (má samt mala)

5.5.2011 | 00:31

Þegar lítið er um að vera (má samt mala)

Fyrirsögnin vísar til þess að nú er heldur rólegt á veðursviðinu í kringum okkur. Rólegu veðri má hins vegar lýsa einhvern veginn og verður nokkrum orðum eytt á það hér á eftir. En fyrst er mynd sem fastir lesendur ættu að vera farnir að kannast við. Hún er fengin af brunni Veðurstofunnar og sýnir hirlam-spákort sem gildir kl. 9 að morgni fimmtudagsins 5. maí 2011.

Hér er ástandið í 500 hPa-þrýstifletinum sýnt. Svörtu heildregnu línurnar eru jafnhæðarlínur í dekametrum og segja til um það hversu hátt yfir jörðu þrýstiflöturinn er á hverjum stað. Rauðu strikalínurnar eru þykktin sem ég hef oft fjallað um áður en hún er mælikvarði á hita í neðri hluta veðrahvolfsins, því meiri sem þykktin er því hlýrra er loftið. Hér er hún mæld í dekametrum, 1 dam = 10 metrar.

Á myndinni er mikil flatneskja við Ísland, en vottar fyrir hæðarhrygg yfir landinu. Talsverð lægð er suður í hafi og önnur meiri vestan Grænlands. Suður af þeirri lægð er lægðardrag (merkt með grænni strikalínu) og hreyfist það eins og bláa örin sýnir og mun lítið gera nema styrkja lægðina suðurundan þannig að hún hreyfist ekki mikið næstu einn til tvo daga.

Lægðin vestan Grænlands er það sem eftir stendur af meginkuldapollum vetrarins. Það er eini staðurinn á kortinu þar sem þykktin (rauðu strikalínurnar) er minni en 5100 metrar. Það er sú tala sem ég nota sem eins konar viðmið á alvöru vetrarveðráttu. Þegar komið er fram á þennan tíma vorsins er mjög sjaldgæft að þessi lína hringist suður fyrir Ísland.

Í maí viljum við helst ekki að þykktin sé mikið undir 5280 metrum, sé hún lægri er eiginlega skítakuldi, ég tala nú ekki um ef vindur blæs. Sumarþykkt er hér á landi ofan við 5460 metra - ekki er sú sæla þó ríkjandi alla daga á sumrin, en núna, snemma í maí, telst bara gott ef þykktin fer yfir það. Vi getum sæmilega við unað við neðri tölur ef þær fara ekki niður fyrir 5340 metra. Á þessu korti er strikalínan yfir landinu einmitt 5340 metrar.

Næstu daga gerist ekki mikið í þykktinni, hún á þó heldur að hækka. Spár eru ekki sammála um helgarþykktina, en þykkara skot gæti gert t.d. á sunnudag - ef bjartsýnar spár rætast.

En þegar maður horfir á svona kort lítur maður ekki aðeins á þykktarlínur heldur einnig á hvernig þær skera jafnhæðarlínurnar (þær svörtu á kortinu) sem segja til um vindátt og vindhraða í veðrahvolfinu miðju. Ýti vindur á þykktarlínu þeim megin sem þykktin er meiri er hlýtt loft í framsókn, talað er um hlýtt aðstreymi, ýti vindur á þykktarlínu kuldamegin er aðstreymið kalt. Ef þykktar- og jafnhæðarlínur mynda þéttmöskvað net eru breytingar í vændum. Slíkt er ekki mjög áberandi á þessu korti - enda lítið um að vera.

Annað atriði til skoðunar er sveigjan á jafnhæðarlínunum. Lengi hefur staðið til á hungurdiskum að gera grein fyrir hæðarbeygjum og lægðarbeygjum og mismunandi þýðingu þeirra. Það er nokkuð stór biti að kyngja - og framreiðsla stendur nokkuð í ritstjóranum en það kemur samt að henni. Í þessu ákveðna samhengi vil ég þó minnast á að spár fyrir næstu daga hallast að því að lægðin suður undan nálgist og færi okkur eindregnari lægðabeygju heldur en verið hefur undanfarna daga. Úrkoma, rigning eða skúrir, fylgir gjarnan lægðabeygjum (rétt eins og lægðum) og þar með minnka líkur á sólríkum, hlýjum dögum.

En lítum nú betur frá okkur. Síðari mynd dagsins er fengin af vef reiknimiðstöðvar evrópuveðurstofa og sýnir 500 hPa-hæðina yfir öllu norðurhveli um hádegi miðvikudaginn 4. maí. Það sem fylgir hér á eftir er ekki léttmeti - ég ætlast varla til þess að margir lesendur endist til enda - en ...

Nokkuð smátt - en við lítum aðeins á aðalatriðin. Örvar benda á Ísland og Japan. Rauði hringurinn sunnan Íslands er kringum sömu lægð og fyrra kortið sýndi. Lægðin vestan Grænlands er sú sama og við höfum áður á minnst. Við sjáum að í kringum hana eru línur þéttar. Þykka, rauða linan á myndinni er 546 dam línan (5460 metrar) - munum að þetta er hæðin en ekki þykktin. Þynnri rauða línan er 582 dam línan - hana sjáum við sjaldan á okkar slóðum.

Aðalatriði myndarinnar er hvernig þykka, rauða línan hringar sig kringum allt norðurhvelið. Við sjáum að skammt norðan hennar er fjöldi smálægða og er þetta dæmigert ástand þegar vorslaki kemur í heimskautaröstina. Þegar hlýnar á vorin dregst svæðið innan 5460 metra línunnar saman, sömuleiðis innan 5820 metra línunnar, en minna þannig að línurnar fjarlægjast og það dregur úr vindi á milli.

Þykka, rauða línan sveiflast mikið frá degi til dags, miklu hraðar heldur en flatarmálið norðan hennar minnkar. Þeir sem vilja hlýindi hér á landi vilja þá jafnframt að við séum sem lengst og sem mest sunnan línunnar. Til þess að það geti gerst verðum við helst að vera í einhverjum af þeim lykkjum (hæðarhryggjum) sem stinga sér norður í kalda loftið. Á vorin felur slík ósk í sér að einhverir aðrir borgi fyrir með kulda því ekki er nóg af hlýju lofti til að 5460 metra línan geti alls staðar náð norður fyrir 65 gráður. Í heildina séð þokast hún þó norður þar til hún nær sinni nyrstu stöðu seint í júlí.

Það sem gerist á næstu tveimur mánuðum rúmum er að meginlönd Asíu og Norður-Ameríku hlýna meira heldur en Kyrrahaf, Atlantshaf og Íshafið. Norðursókn rauðu línanna gengur því betur þar heldur en annars staðar. Hversu norðarlega fer 5820 metra línan í sumar? Læsist hún í hnykk yfir Rússlandi eins og í fyrra? Verða kannski engir þrálátir hnykkir á henni?

Það er margt um að mala.

Flokkur: Vísindi og fræði | Facebook