Mikil hitabrekka yfir landinu

Flestum mun þykja fyrirsögnin heldur ankannanleg en ég vil frekar nota þetta orðalag heldur en að segja að mikill hitastigull sé yfir landinu. Ég nota einnig orðið hitabratti yfir það sama. Það er mikil brekka í hitasviðinu, mikill munur er á hita á nærliggjandi svæðum í lofthjúpnum. Oft fer mun betur á því að tala einfaldlega um hitamun milli staða - það fer eftir samhenginu hvort er heppilegra. Orðið hitastigull er ágætt, en mér finnst að frekar eiga við lóðréttan hitamun - einkum niður á við. En lítum nú á samhengið eins og það birtist í HIRLAM-spá af flugveðurvef Veðurstofunnar. Hún gildir klukkan 9 að morgni laugardags 19. mars.

Kortið sýnir vind og hita, vindur er í hefðbundnum vindörvum, hvert heilt þverstrik þeirra táknar 5 m/s, svarta flaggið 25 m/s eða 50 hnúta. Strikuðu línurnar sýna hita á fimm stiga bili. Kortið á við 500 til 600 metra hæð yfir sjávarmáli. Fjólubláa strikalínan sýnir frostmark. Við sjáum að frostlaust er yfir Suðausturlandi, en -20 stiga línan liggur skammt undan Vestfjörðum. Í spánni er lægð yfir Norðausturlandi á mjög hraðri leið til norðausturs.

Auðvelt er að sjá af kortinu hvar hlýtt aðstreymi ríkir og hvar kalt. Vindörvarnar undan Austurlandi stefna nærri hornrétt á frostmarkslínuna og auðvelt er að hugsa sér hana borna áfram í stefnu vindsins. Yfir landinu vestanverðu blása vindar undir 40 til 50 gráðu horni á jafnhitalínurnar. Þar er aðstreymi af köldu lofti. Fyrir suðvestan land má sjá að vindar blása nærri samsíða frostmarkslínunni, úr norðaustri norðvestan hennar en úr suðvestri suðaustan við hana. Þar gengur hvorki né rekur.

Þegar þetta er skrifað er mjög kalt vestra, 11 stiga frost í Bolungarvík og 16 stig á Þverfjalli í 750 metra hæð þar nærri. Kaldara er á heiðum á Vestfjörðum heldur en á Miðhálendinu.   

Mikill vindstrengur í háloftunum ber nú hvert smákerfið á fætur öðru yfir landið og erfitt er að fylgja þeim eftir. Jafnhitalínurnar sveiflast lítillega til og frá en ekki nægilega mikið til að gefa lægðamyndun kraft að ráði. Smásveiflurnar eru þar að auki svo óvissar að mikill munur er á sólarhringsspám. Það er ekki algengt núorðið. Vestfirðir virðast eiga að vera inni í kalda loftinu alla helgina, en suðvestanlands skiptast á hláka og frost þegar tvær til þrjár smálægðir berast yfir. Þar á milli er allt í uppnámi.

Til umhugsunar fyrir áhugasama (aðrir beðnir velvirðingar): Þótt hitabratti í kalda loftinu á kortinu sé mikill er þar ekki mikill vindur, í hlýja loftinu er hins vegar lítill bratti og mikill vindur. En skapar mikill hitabratti ekki mikinn vind? Hvernig stendur þá á hegðan vindsins í þessu tilviki? Tryggir lesendur hungurdiska vita að hitamunur í þeirri hæð sem vindurinn blæs ræður oftast litlu heldur ræðst þrýstibrattinn af einhvers konar summu af hitaástandinu ofan við. Já, strangt tekið alveg upp til endimarka lofthjúpsins.

Vindurinn í hlýja loftinu á kortinu stafar af miklum hitabratta við veðrahvörfin og þar um kring, þar ólmast heimskautaröstin. Vindurinn í kalda loftinu er frekar lítill vegna þess að sá mikli hitabratti í neðri hluta veðrahvolfsins sem við sjáum á kortinu vinnur gegn þeim bratta sem ofar ríkir. Hyrfi sá síðarnefndi skyndilega á braut (það gerist stundum í þessari stöðu) fengi bratti dagsins í dag aldeilis að njóta sín sem norðaustanillviðri af ískyggilegri gerð.

Nú er hins vegar stutt í suðvestanátt ofan við Vestfirði og deyfir hún norðaustanáttina, andætting sinn. Þetta ástand vil ég kalla öfugsniða. Þegar háloftavindrastir eru á sveimi og brattar hitabrekkur sveiflast til í neðri lögum er rétt fyrir þá sem eiga eitthvað undir veðri að sýna fyrirhyggju með því að fylgjast með veðurspám.  

Jú, mér finnst fyrirsögnin ankannanleg, en þannig er lífið. 

Athugasemdir

[Sigurður Þór Guðjónsson, 19.3.2011 kl. 11:13]

Út yfir tekur ankannanleikann þegar mildur vetur tekur upp á því að breytast í vetrarríki á síðasta sprettinum. Það er hreinlega afkáralegt!

[óli Hilmar Briem Jónsson (IP-tala skráð) 19.3.2011 kl. 16:07]

.........."mey skal að morgni lofa"  og hafa hugfast að íslenskt vor er oft seint

á ferðinni og trakterar veislugesti  aukinheldur með þetta og þetta mörgum hretum í desert.

Í framhaldi af því sem Trausti segir hér að framan , þá vildi ég til gamans geta, að ég keyrði frá Hvolsvelli í dag um hádegi og þá var þar 3C hiti, en á heimleiðinni (sem er aðeins 100 km. vegur )  . féll hitinn nokkurnveginn línulega niður í -3 C . 

Kennslustund í verklegri veðurfræði. Hitamunur  lárétt 6C!!. Aldrei kynnst slíku!

                                                                                  Óli Hilmar Briem

[Trausti Jónsson, 19.3.2011 kl. 19:02]

Það er rétt að viðbrigði eru við vetrarkastið, ég lenti sjálfur í glórulausri hríð og manndrápshálku í gær (föstudag), Mér sýnist að hitinn í Reykjavík sé nú um 2 stig undir meðallagi og meir en þrjú stig undir meðalhita í mars síðustu 10 ára. Heldur mildara hefur verið austanlands.