Fróðleikur um hafís við Ísland (vesturís)

Á þessum tíma árs fréttist yfirleitt ekki mikið af hafísnum við Austur-Grænland. Hann dafnar samt vel, útbreiðslan vex um 100 til 200 þúsund ferkílómetra á mánuði á haustin. Eftir fréttum að dæma er hún nú lítillega undir meðaltali áranna eftir 1979, talsvert undir meðaltali næstu tveggja áratuga þar á undan.

Nær allur hafís við Ísland er hingað kominn fyrir tilverknað hafstrauma og vinds. Það er aðeins í undantekningartilvikum sem hann myndast á hafsvæðum skammt undan ströndum landsins. Líkur á að hafís komi upp að ströndum landsins ráðast að mestu af tveimur þáttum: a) Heildarflatarmáli íss við Austur-Grænland og b) ríkjandi vindáttum við ískomu og vikurnar undan henni. Auk þessa stuðlar mikil og eindregin lagskipting sjávar að myndun hafíss og viðhaldi hans.

Þættirnir tveir eru ekki alveg óháðir því tilhneiging er til þess að meira myndist af nýjum ís í Austur-Grænlandsstraumnum sé vindafar með þeim hætti að það dreifi úr ísnum í miklum frostum.

Danski hafísfræðingurinn Lauge Koch lagði til í riti sínu um Austur-Grænlandsísinn (1945) að ískomur við Ísland væru greindar í þrjá flokka eftir því hversu breiður ísstraumurinn undan Austur-Grænlandi er. 

Koch kallar það A-ískomu þegar ís berst til Íslands út úr mjóum ísstraum við Austur-Grænland, við kjósum að kalla það vesturís. Sé ísstraumurinn breiður talar Koch um B-ís, við köllum það norðurís. Sé ísstraumurinn afspyrnubreiður tala Koch um C-ís, en við tölum um austurís. Í hverjum flokki Koch voru síðan fjórar undirdeildir, 1 minnst, 4 mest.

Nákvæmar skilgreiningar Koch eru í viðhenginu.

Mynd sem sýnir hvernig vesturís berst til landsins (kortagrunnur eftir Þórð Arason).

Megnið af árinu eru norðan- og norðaustanáttir ríkjandi yfir hafsvæðunum norður og vestur af Íslandi. Ís rekur yfirleitt ekki beint undan vindi heldur um 30° til hægri við vindstefnu. Því halda ríkjandi vindáttir ísnum oftast inni í Austur-Grænlandsstraumnum. Hann rekur þá suðvestur um Grænlandssund, framhjá Íslandi.  

Við þessi skilyrði er ísröndin oftast um eða utan við miðlínu milli Íslands og Grænlands. Stöku sinnum bregður út af með vindáttir og tímabil koma þegar áttir eru breytilegar eða jafnvel suðvestlægar eða vestlægar. Þá dregur mjög úr ísflutningum um Grænlandssund og ísinn dreifist þess í stað til austurs í sundinu og fyrir norðan land. Ísbrúnin verður óljós og ísinn dreifður og þekur hann oft aðeins 1 til 6 tíunduhluta sjávar, en liggur þó oftast í þéttum röstum með breiðum opnum lænum á milli þar sem aðeins jakar eru á stangli.

Þar sem Íslandsstrendur standa að lokum fyrir frekara reki getur hann safnast saman við ströndina og úti fyrir henni eða tafið siglingar.

Vesturís er algengasta afbrigði ískomu við Ísland og kemur á nokkurra ára fresti, t.d. í töluverðu magni bæði 2005 og 2007. Taka ber eftir því að hann getur jafnvel komið þótt ís sé með minnsta (mjósta) móti við Grænland. Ískoma af þessu tagi getur komið á nærri því hvaða tíma árs sem er ef vindáttir liggja í nokkrar vikur úr vestri á Grænlandsundi. Langalgengastur er vesturís þó síðla vetrar og snemma vors, en þá er mest af ís í Austur-Grænlandsstraumnum og á sumrin þegar norðaustanátin við Grænland er veikust. Sé sjór við Ísland kaldur fyrir og vel lagskiptur getur vesturís borist austur fyrir Melrakkasléttu og Langanes með strandstraumum og þaðan suður með Austurlandi.

Vesturís berst stundum suður með Vestfjörðum og geta spangir eða samfelldur ís fyllt Ísafjarðardjúp og firðina þar suður af. Að sögn munu dæmi þess að vesturís hafi komist inn á Breiðafjörð norðanverðan en svo sjaldgæft er það að erfitt er að finna dæmi sem eru algjörlega vafalaus. Ísrek á Breiðafirði er nær undantekningarlaust lagnaðarís af firðinum innanverðum.

Vesturíss verður gjarnan vart eftir að vestan eða suðvestanátt hefur verið ríkjandi í Grænlandssundi í viku til 10 daga. Ef vindur er úr vestri er algengasta ísrek úr vestnorðvestri. Úti af Vestfjörðum eru straumaskil á milli Austur-Grænlandsstraumsins og þeirrar álmu Irmingerstraumsins sem ber hlýjan Atlantssjó norðaustur með Vestfjörðum og sveigir síðan til austurs undan Norðurlandi. Vindurinn þarf því fyrst og fremst að koma ísnum suður fyrir straumaskilin til að leið hans austur á Húnaflóa sé tiltölulega greið. En hlýsjórinn er fjandsamlegur ísnum og hann bráðnar fljótt.

Það gefur augaleið að bráðni mikið af ís kólna yfirborðslög sjávar smám saman og „aðlagast“ ísnum. Meira væri um ískomur af þessu tagi ef ekki vildi svo til að vindáttir milli vesturs og norðurs eru sjaldgæfar á norðanverðu Grænlandssundi, en það stafar af áhrifum hálendis Grænlands.

Af ískomuflokkunum þremur er vesturísinn langalgengastur, þó ekki árviss.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Norðurís og Austurís