Af gömlum sjónarhóli (1911)

Hér er til gamans gamall fréttapistill sem birtist í blaðinu Austra 27. janúar 1912. Austri var gefinn var út á Seyðisfirði. Þar er vitnað í grein sem birtist í færeyska blaðinu Dimmalætting skömmu áður. Við nokkra athugun (á netinu auðvitað) kemur í ljós að efnið er fengið úr grein eftir C. de Lacy Evans sem birtist í Daily Mail á jóladag 1911. Þar sem nokkuð margir reynast bera þetta nafn veit ég ekki enn hver nákvæmlega hann var þessi höfundur. En eitthvað kunnuglegt er við nafnið. En lesum nú greinina:

Hlýir  vetrar.

Það sem af er þessum vetri, allt fram að áramótum, hafa borizt fregnir um hlýindi og árgæzku mikla víðsvegar að úr Mið- og Norður-Evrópu, svo og frá Norður-Amerfku. Á ýmsum stöðum eru trén farin að laufgast og grösin að gróa. Á Englandi höguðu fuglarnir sér í desembermánuði eins og vorið væri í nánd, og sumstaðar hafa menn hleypt kúnum út í haga.

 

 

Í tilefni af þessu heldur enskur rithöfundur C. de Lacy Evans því fram, að vetrarloptið hafi hlýnað að mun nú síðustu árin. Frá Ameriku hafa menn fengið ýmsar frásagnir, sem benda í þá átt, að tilgáta þessi sé rétt. Margir fuglar, sem áður héldu sig á vetrum eigi lengra norðar frá en í Bandaríkjunum, hafa nú flutt sig norður í Kanada og tekið sér þar fasta hólfestu. Við HudsonBay hafa menn tekið eftir því, að veturinn styttist um einn dag tíunda hvert ár, og sömu athuganir hafa verið gjörðar í Alaska, Síberíu og Grænlandi. Á eyju einni við Spitsbergenfannst einungis ís og snjór samkvemt eldri ára rannsóknum. En árið 1907 urðu menn víða á eyjunni varir við mikinn og fallegan gróður.

 

 

Samkvæmt þessum uppýsingum og fleiri vísindalegum athugunum síðustu ára, telur höfundurinn fullar sönnur á því, að í hinum norðlægu löndum jarðarinnar verði hlýrra og hlýrra ár frá ári. Það kemur æ optar fyrir að auð jörð er um jólin; - og slíkt hefir opt viljað til hér á landi síðustu árin, segir færeyska blaðið Dimmalætting, er grein þessi er tekin eptir. Vér Íslendingar getum líka samsinnt það.

Ég fann reyndar ekki Daily Mail greinina sjálfa heldur ítarlega tilvitnun í hana sem birtist í bók um veðurfarsbreytingar og var skrifuð skömmu síðar eftir mann að nafni Mariott. Ég á eftir að kanna hana betur, en hún fjallar aðallega um stjarnfræðilegar orsakir veðurfarsbreytinga í stíl við Milankovic, en er þó miklu ruglingslegri en hans fræði.

Nú er spurningin hvort eitthvað vit hafi verið í að tala um hlýnun, séð frá árinu 1911 og aftur í tímann. Lítum á mynd:

Það þarf talsvert að lesa inn í myndina til að sjá breytingu, en hún er samt þarna. Á tímabilinu 1893 til 1911 komu engir kaldir vetur - miðað við það sem oft gerðist á kuldaskeiðinu 1859 til 1888. Hálfu stigi munar á meðalhita þessara tímabila. Það var nóg til þess að menn fundu breytinguna. Hlýjustu veturnir voru hins vegar álíka hlýir á báðum tímabilum. Það sem okkur finnst aftur á móti vera hlýir vetur komu ekki fyrr en á þriðja áratugnum, en þá þekktu þeir sem þarna voru uppi auðvitað ekki.

Í Englandi var sérlega kalt milli 1880 og 1895 og árin þar á eftir hafa mönnum fundist áberandi hlýrri en áður. Svipað má segja um Grænland og Ísland (en ekki er fjallað um Grænland í greininni), og vestur á norðurslóðum Kanada hlýnaði líka.

Það var því ekkert skrýtið að mönnum fyndist fara hlýnandi 1911, í þessum heimshluta var um raunverulega hlýnun að ræða. Það átti hins vegar ekki við allstaðar í heiminum. Og ástæðan sem nefnd var - breytingar á afstöðu jarðar og sólar - var ekki sú rétta - því það litla sem er, veldur sú afstöðubreyting heldur kólnandi veðurfari og er auk þess ekki merkjanleg á þeim 50 ára tímakvarða sem hér hefur verið fjallað um.